Tidleg rusdebut livslang risiko? 1
Tidleg rusdebut livslang risiko? Bakgrunn, kvifor bry seg med ungdomsrus? Rusmønstret i Noreg og Vest- Europa Samband mellom rus og helse Epidemilogi HUNT- undersøkinga Arve Strandheim, Barneavdelinga/BUP Sykehuset Levanger, HUNT forskningsenter, NTNU 2
Tidleg rusdebut livslang risiko? Godt beskrive samband mellom rusbruk og helse i alle aldre Rus er ein intervenerbar risikofaktor for psykisk helse Alkohol dominerer rusbiletet i Noreg og Vest-Europa Aukande forbruk i ungdomspopulasjon (jenter!) Debutalderen senka 3
Alkoholbruk hos ungdom 15-20 år, målt i liter rein alkohol. (Sirus 2006) 4
Situasjonen i Norge (Sirus) Bruk av andre rusmiddel i ungdomspopulasjon, prosent. Auka alkoholbruk hos ungdom (15-20) 1997-2000 Frå 3 til 5 l rein alkohol i året. Jentene aukar jamt også etter 2003 Auka bruk av narkotika, særleg hasj 1995-2000 Frå 8 til 18% av ungdomane. Oslo 2007: 48% har prøvd 28 år gamle 5
Drikkemønster i Noreg og Vest-Europa Tidleg debut (gj.snitt 13.6 i NT) - Jenter før eller samtidig med gutar Helgefyll - å bli intoksikert er målet (eng: bingedrinking ) Jenter like ofte fulle, drikk tilnærma same volum som gutane Jenter har biologisk nedbrytingskapasitet ca 75% av gutane Jenter gjev ofte andre grunnar for å drikka enn gutar Jenter har anna risikoprofil enn gutar Dei same jentene debuterer seksuelt tidleg, tidleg gravide? 6
Tidleg alkoholdebut store helseproblem Tidleg alkoholdebut disponerer for seinare problem og skadar: Brot, blautvevskade, ansikttraume Angstlidingar Depresjon med suicid/eigenskade Kriminalitet, både som offer og overgripar Ruslidingar, både narkomani og alkoholisme Sosiale problem utdanning/arbeid Akutte og kroniske medisinske lidingar 7
Tidlege intoksikasjonar særleg risiko Hjernen dramatisk endra frå pubertet 25 år: omkabling Gjentekne alkoholforgiftingar/blackouts kan gje permanente endringar i CNS Tidlege intoksikasjonar disponerer for seinare avhengigheit og helseproblem Ungdom i Norvest-Europa har eit drikkemønster med slik bingedrinking 8
EPIDEMIOLOGI : ung-hunt ungdomshelseundersøkinga i NT. 8983 ungdomar i 1995-97 90% av totalpopulasjon Etterundersøking 2000-2001 2427 ungdomar, som deltok i 1995-97. Ny innsamlingsrunde Ung- HUNT 3 haust 2006. 9
EPIDEMIOLOGI Helse og rus heng det saman? 10
Samanheng mellom opplevd helse og alkoholbruk i Ung-HUNT1995-97. Dårleg eller ikkje så god helse, samanhalde med vore full meir enn10 gong. 13-15 år 16-19 år gutar jenter gutar jenter Odds ratio 4.0 4.6 1.5 1.5 11
12 Kva for helseproblem aukar odds for fyll?
Psykiske helse i Ung-HUNT PROBLEM MED MERKSEMD OG URO (attention problems) Konsentrasjonsvanskar Uro på skolen ATFERDSPROBLEM (conduct problems) Krangel med lærar Sloss Får skjenn av læraren (om skolen) ANGST OG DEPRESSIVE SYMPTOM (anxiety/depressive symp.) Redd og engsteleg Spent eller uroleg Håpløyse for framtida Nedfor og trist Overbekymra (SCL-5) 13
Alkohol og psykisk helse Prosent som har vore full meir enn 10 gong, delt etter ulike psykiske helseproblem. 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Low High Attention problem Conduct problems Anxiety/depressive sympt. 14
15
Helsefaktorar i Ung-HUNT SPENNINGSSYMPTOM (tension symptoms) Hovudpine Nakke/skuldersmerter Ledd/muskelsmerte Hjertebank AUTONOME SYMPTOM (autonomic symptoms) Magesmerte Kvalme Obstipasjon/diare LUFTVEGSINFEKSJONAR (history of infections) Bronkitt/lungeinfeksjon Øyreinfeksjon Biholeinfeksjon 16
Alkohol og fysisk helse Prosent som har vore full meir enn 10 gong, delt etter somatiske plager. Populasjonen er delt etter high/low symptomscore. N=8949 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Low High Tension symptoms Autonomic symptoms History of infections Arve Strandheim, stipendiat 17
Konsekvensar for forsking, førebygging og behandling i ungdomspopulasjon. Sterkt samband mellom helse, rus og sosiale tilhøve. Heilskap i helse; somatikk, psykiatri og rusproblem Barnefaga møter rusungdom bør også behandle rusen Førebygging for heile populasjon Ulikt tilnærming for jenter og gutar. 18
19
Tidleg rusdebut livslang risiko? Ung-HUNT: klår samanheng - helseproblem og alkoholbruk. Klinisk også klårt samband, kjent frå BUP og pediatri Bekrefta i litteratur frå resten av verden siste 20 år. Ulike teoriar om årsakstilhøve, lite empiri 20
21