Om HPV-vaksinen i barnevaksinasjonsprogrammet

Transkript

1 Nynorsk 2016 Vaksine for å førebyggja livmorhalskreft tilbod til jenter i 7. klasse Informasjon til barn og foreldre Om HPV-vaksinen i barnevaksinasjonsprogrammet 1

2 Vaksine mot humant papillomvirus (HPV) er eit tilbod til jenter i 7. klasse. Som for alle vaksinar i barnevaksinasjonsprogrammet er dette eit tilbod de kan velja om de vil ta imot. Jentene bør vera godt informerte om vaksinen, og foreldra skal leggja vekt på kva dei meiner. Gå gjerne gjennom denne brosjyren saman. Her finn de informasjon om livmorhalskreft og om korleis HPVvaksinen kan verna unge jenter mot sjukdomen seinare i livet. Brosjyren forklarar korleis vaksinasjonen blir gjennomført, og gjev informasjon om moglege biverknader av vaksinen. Vil de vita meir om HPV og HPV- vaksinen, kan de snakka med helsesyster på skulen eller lesa meir på nettsidene til Folkehelseinstituttet: OM LIVMORHALSKREFT Livmorhalskreft er ein alvorleg sjukdom. Kvart år får ca. 300 kvinner i Noreg sjukdomen, og kvinner døyr av kreftforma. Årleg blir rundt kvinner opererte for alvorlege førestadium til livmorhalskreft for å unngå vidare utvikling til kreft. Gravide, som tidlegare har hatt ein slik operasjon, kan ha auka risiko for å abortera eller få eit barn som blir fødd for tidleg. Å utvikla livmorhalskreft tar vanlegvis år. Nokre får sjukdomen i ung alder, og i underkant av 40 % av dei som får diagnosen, er under 45 år. EIT VIRUS ER ÅRSAK TIL LIVMORHALSKREFT Livmorhalskreft kjem av eit virus som heiter humant papillomvirus (HPV). Det finst mange slags HPV-virus. Kvar type har sitt eige nummer. Minst 12 HPV-typar kan gje livmorhalskreft. Dei to vanlegaste er HPV 16 og HPV 18. I Noreg er desse to virustypane årsak til ca. 70 prosent av alle høve av livmorhalskreft. HPV smittar svært lett ved seksuell kontakt og gjev vanlegvis ikkje symptom. Dei fleste får ein HPV-infeksjon i løpet av livet. Det er vanlegast å bli smitta i ung alder. HPV-infeksjonar blir borte i dei fleste høve av seg sjølv. Dersom ein infeksjon med kreftframkallande HPV blir langvarig, kan det utviklast førestadium til livmorhalskreft (celleendringar). Slike førestadium kan utvikla seg vidare til livmorhalskreft. Sjå figur av livmorhalsen på neste sida. OM KJØNNSVORTER Eggstokk Livmor Livmorhalsen er nedste delen av livmora. Skjede Nokre slags HPV kan gje vorter i og rundt kjønnsorgan/endetarmsopning, men desse typane er ikkje kreftframkallande. Kjønnsvorter blir ofte borte av seg sjølv. Det finst òg behandling. Nesten alle høve av kjønnsvorter kjem av HPV 6 eller

3 SLIK VERNAR HPV-VAKSINEN HPV-vaksinen verkar førebyggjande og bør takast før ein blir utsett for smitte. I vaksinasjonsprogrammet blir difor HPV-vaksine tilboden til jenter i god tid før det som er gjennomsnittleg seksuell debutalder i Noreg. HPV-vaksinen vernar mot HPV 16 og 18 og dei førestadia til livmorhalskreft som har si årsak i desse to HPV-typane. Vaksinen dekkjer ikkje andre kreftframkallande HPV-typar. Førestadium til kreft er ein føresetnad for at livmorhalskreft kan oppstå. Ettersom det tek mange år å utvikla kreft, kan det ta år før den førebyggjande effekten av HPVvaksinen mot livmorhalskreft endeleg kan stadfestast. HPV-vaksinen som blir gjeven i barnevaksinasjonsprogrammet (Gardasil ), vernar i tillegg mot kjønnsvorter som kjem av HPV 6 og 11. Vaksinen gjev over 95 % vern mot HPV 6, 11, 16 og 18. Dei første kvinnene som fekk vaksinen for snart ti år sidan, har framleis godt vern. Vaksinen har sannsynlegvis ein langvarig effekt, kanskje livslang. Dei vaksinerte vil bli følgde opp over tid, og det vil visa om det blir naudsynt med ein oppfriskingsdose (boosterdose) seinare i livet for å forlengje vernet. SLIK GÅR VAKSINASJONEN FØRE SEG Vaksinen blir sett med ei tynn nål i overarmen. For å bli fullvaksinert må du få 3 dosar i løpet av 6 12 månader. Vanlegvis får du andre dosen 2 månader etter den første, og siste dosen får du 6 månader etter første dosen. Før du blir vaksinert, vil helsesyster spørja deg om du er frisk, og om du har hatt reaksjonar etter tidlegare vaksinar. Husk å informere dersom du har allergi, bruker medisinar eller har andre helseproblem. Det er trygt å bli vaksinert sjølv om du er forkjølt eller litt ute av form. Men det er vanleg å utsetja vaksinasjonen dersom du blir akutt sjuk og får feber over 38 gradar. Nokre synest at det er litt vondt og utriveleg å få vaksine, og nokre kan svima av. Er du engsteleg for dette, eller tidlegare har opplevd å bli uvel når du har vaksinert deg, kan du be om å få liggja når vaksinen blir sett. Som ved alle andre vaksinar må du venta i ca. 20 minutt hos helsesyster etter at vaksinen er sett. 4 5

4 BIVERKNADER OG TRYGGLEIK HPV-vaksinen er utprøvd i store internasjonale undersøkingar og er godkjend av Statens legemiddelverk. Slik godkjenning byggjer på ei grundig vurdering av effekten og risikoen med vaksinane. Dei vanlegaste biverknadene for vaksinen i barnevaksinasjonsprogrammet (Gardasil) er: Heving, ømheit i armen der vaksinen er sett, hovudverk (meir enn 1 av 10 vaksinerte) Feber, kvalme, smerte i armen (meir enn 1 av 100 vaksinerte) Symptoma blir borte etter få dagar. Alle vaksinar kan i sjeldne høve utløysa ein allergisk reaksjon i form av utslett og kløe kort tid etter at vaksinen er gjeven. I svært sjeldne høve kan ein oppleva meir alvorlege allergiske reaksjonar. Helsepersonell som vaksinerer, er førebudd på å handtere slike situasjonar. Bortsett frå nokre svært sjeldne allergiske reaksjonar er det ikkje dokumentert at HPV-vaksine har vore årsak til alvorleg sjukdom. Svært sjeldne biverknader kan aldri heilt sjåast bort frå og kan bli oppdaga først etter at mange har fått eit nytt lækjemiddel. Alle alvorlege og uventa symptom som inntreffer etter vaksinasjonen, skal meldast til lækjemiddelstyresmaktene. Rapportane blir grundig undersøkte for å finna ut om symptoma kjem av vaksinen eller ein sjukdom som tilfeldigvis oppstod samtidig med vaksinasjonen. Symptom som oppstår etter vaksinasjonen, treng ikkje vera ein reaksjon på vaksinen, men kan vera teikn på sjukdom som bør behandlast. Kontakt difor lege dersom du er bekymra. REGISTRERING I VAKSINASJONS REGISTERET HPV-vaksinasjonen blir registrert i journalsystemet hos vaksinatøren, og i det nasjonale vaksinasjonsregisteret SYSVAK. Dersom du ønskjer å sjå kva for vaksinar du eller barnet ditt har fått, kan du bruka publikumstenesta Mine vaksiner på JAMLEG LIVMORHALS- UNDERSØKING (SCREENINGPROGRAMMET) Alle kvinner i Noreg får tilbod om å undersøkja livmorhalsen kvart 3. år frå dei er 25 år gamle. Føremålet er at færre skal døy av livmorhalskreft ved at kreft eller førestadium til kreft blir oppdaga tidleg. Screeningprogrammet har ført til at det har vorte markant færre høve med livmorhalskreft. Det er viktig at òg HPV-vaksinerte deltek i screeningprogrammet. Dei viktigaste grunnane til dette er at vaksinane ikkje dekkjer alle kreftframkallande HPV-typar, og at det førebels ikkje er kjent kor lenge vaksinane vil ha vernande effekt. Det kan heller ikkje sjåast bort frå at andre kreftframkallande HPV-typar kan bli ei viktigare årsak til kreft enn dei to som vaksinen vernar mot. Målet er at vaksinasjon og jamleg undersøking saman skal gje best mogleg vern mot livmorhalskreft. Det blir forska for å følgja med på korleis vaksinasjonsprogrammet verkar på utviklinga av HPV-infeksjonar og livmorhalskreft. Folkehelseinstituttet er ansvarleg for oppfølgingsprogrammet. 6 7

5 GREIT Å VITE n Verdshelseorganisasjonen (WHO) rår til at HPV-vaksine inngår i nasjonale barnevaksinasjonsprogram. HPV-vaksine er med i barnevaksinasjonsprogram i ei rekkje land. n 205 millionar dosar av HPV-vaksinen Gardasil er distribuerte over heile verda (des 2015). n HPV-vaksine er samansett av kunstig framstilte partiklar som liknar delar av overflata på HPV-virus. Vaksinen er ikkje levande, inneheld ikkje virusarvestoff og kan ikkje gje HPV-infeksjon. n Ingen vaksinar i barnevaksinasjonsprogrammet inneheld kvikksølv som konserveringsmiddel, heller ikkje HPV-vaksinen. n Kondom gjev ikkje godt nok vern mot HPV-smitte fordi viruset òg finst på hudområde i underlivet som kondom ikkje dekkjer/vernar. n HPV-vaksine vernar ikkje mot andre sjukdomar som kan overførast seksuelt. Kondom er viktig òg for dei som har fått HPV-vaksine. n Folkehelseinstituttet har rådd til at gutar på lik linje med jenter får tilbod om HPV-vaksine i barnevaksinasjonsprogrammet. Politikarane drøftar no (mai 2016) framlegget. utgitt av nasjonalt folkehelseinstitutt postboks 4404 nydalen 0403 oslo første utgåve august revisjon mai 2016 bestilling av brosjyrar (oppgi målform: bokmål/nynorsk): publikasjon@fhi.no telefon: andre omsetjingar for nedlasting: grafisk design: per kristian svendsen opplag: mai 2016 trykk: wj.no illustrasjonsfoto: forside: colurbox.com, side 5: lene solbakken illustrasjon s. 3: kari toverud 8