Overordna leseplan for barnehagane og skulane i Luster kommune

Transkript

1 Overordna leseplan for barnehagane og skulane i Luster koune Side 1 av 31

2 Forord Dette er ein plan so skal vere forpliktande for alle barnehagane og grunnskulane i Luster koune. Den skal sikre progresjon, heilskap og saanheng innanfor lesing i alle fag. Prinsippet o tilpassa opplæring og individuell tilrettelegging ut frå elevane sin ståstad å prege arbeidet. Alle sider ved opplæringa lærestoff, arbeidsåtar, organisering og læreiddel å ta osyn til dette. Gode ferdigheiter i lesing dannar grunnlaget og er ein føresetnad for all anna læring. Lesing er ein av dei grunnleggjande dugleikane, og å ipleenterast i alle fag for at elevane skal bli gode lesarar. Alle lærarar er leselærarar. Den gode lesaren kan utnytte bakgrunnskunnskap, er aktiv edan han les, snakkar og diskuterer det han les, les ykje på eige initiativ og ikkje inst vel ein høveleg lesestrategi. Den gode lesar å bli opplært til å verte kritisk til både kjelde og innhald, i bøker og på nett. Ein lesestrategi er ein fragangsåte for å lese på ein god og effektiv åte. Hovudål: Få barn og unge til å like å lese. Få barn og unge til å bli flinke til å lese og forstå det dei les. Alle lærarar skal vere gode leselærarar i sine fag. Få foreldra bevisste og aktivt ed i barna si leseutvikling. For å få dette til å e: Starte så tidleg så ogleg ed språkstiulering og skape interesse for bøker og lesing. Modellèr lesestrategiane og læringsstrategiane for elevane. Ha god tilgang til variert litteratur og til bibliotek. Leggje til rette for kopetanseutvikling blant det pedagogiske personellet. Styrke saarbeidet ello fagpersonar. Styrke saarbeidet ello barnehage og barneskulen, og ello 7. trinn og ungdosskulen. Systeatisere leseopplæringa, frå elevane startar og til dei går ut av grunnskulen. Systeatisk bruke observasjonar, kartleggingsprøvar og nasjonale prøvar i vurderingsarbeidet og fylgje godt opp dei so treng det. Ha nok ressursar i skulen, ikkje inst under grunnopplæringa. Ha nok ressursar til bibliotek. Utvikle eit godt saarbeid ed foreldre på alle alderssteg Side 2 av 31

3 Ein god og glad lesar har nøkkelen til all vidare læring får gode leseopplevingar gjenno litteratur opplever eigenverd og god sjølvkjensle For å kunne bli ein god nok lesar, er det viktig at eleven les fort nok og riktig, slik at barnet beheld leselysta. For å lese teksting av ein fil, å du lese litt over 100 ord i inuttet. Ein 10-åring bør lese ca. 120 ord i inuttet. Det skjer noko agisk når du kryssar 140 «ordinuttgrensa «. Noralt lesetepo for ein vaksen er ello ord i inuttet. To hovudgrunnar til å lese: 1) Å lese for å oppleve og å bli 2) Å lese for å lære. oppslukt. Å kose seg Å lære noko nytt Å slappe av Å forstå ei bruksanvisning Å oppleve Å lese ei oppskrift Å drøye Å finne ei opplysning. Å lese tabellar. Når ein skal lese for å lære, å ein lese teksten på ein annan åte enn når ein les for å få ei oppleving. Lese tekst for å følgje ed i safunnet. (Henta frå «Leseveilederne» ved Bøleråsen skole) Side 3 av 31

4 Foreldreedverknad Det er viktig at hei og barnehage/skule saarbeider for å gje ungane leselyst. Den vaksne er odell i alle situasjonar, gjenno innlæring av ulike etodar og lesestrategiar, og gjenno å otivere til lesing. Lesing å vere eit gjennogåande tea på foreldreøte og utviklingsatale. Foreldra si eiga interesse for lesing og skulearbeid er ein viktig faktor for fagleg fragang og utvikling hjå eleven. Generelle lesestiulerande tiltak: Høgtlesing av lærar/ bruk av lydbok. Aktiv bruk av folkebiblioteket. Klassesett frå fylkesbiblioteket. Leselyst 5. kl. Grip boka 6. kl. Presentasjon/ Anbefale bøker for kvarandre/ To elevar les sae bok. Dei fortel kvarandre annakvart kapittel. Presenter boka for klassen saan etterpå. Faste stillelesingsøkter Elevane skal vere trygge til å lese høgt. Lesekort (oppskrift ) ed felles al for lesefasar: før, under og etter. Leselogg ed kriteriu. Føresette skal signere lesekort/leselogg eller vekeplan. Rettleia lesing STL etoden (skrive seg til lesing): barnehage, 1. og 2. kl. Ogrepstrening Spesielt lesestiulerande tiltak: Gje foreldre kunnskap o lesing og lesestrategiar på foreldreøtet o hausten. Lesekurs Leseveke Lesevake Lesekonkurranse Forfattarar, forfattarbesøk Lesestrategiar: Repetert lesing, ekkolesing, korlesing, skulesing, leitelesing, par lesing, stafettlesing, nærlesing og scanning oversikt. Lesefasar: før, under og etter Side 4 av 31

5 Læringsstrategiar: Barnehagen: Bilete og overskrift 1. klasse: BO (bilete og overskrift), tankekart i alle fag. 2. klasse: BO (bilete og overskrift), tankekart, VØL skjea. 3. klasse: BO, (bilete- og biletetekstar, overskrifter), tankekart, VØL- skjea 4. klasse: BO, (bilete- og biletetekstar, overskrifter), tankekart, nøkkelord, VØL skjea, spørsål til tekst klasse: BISON, nøkkelord, tankekart, VØL- skjea, saandrag, spørsål til tekst, læresatale, skrive den viktigaste setninga i avsnittet, litterær satale, styrkenotat, venndiagra klasse: BISON, nøkkelord, tankekart, VØL- skjea, saandrag, spørsål til tekst, attforteljing, litterær satale kva skjer vidare?, styrkenotat, venn-diagra Lesing i alle fag Alle lærarar skal setje av tid til lesing i sine fag. Lærarane skal vere bevisste og bruke ulike lesestrategiar. Veksle ello stillelesing og høgtlesing. Bruke dei læringsstrategiane elevane har lært. Utvikle ordforrådet i faga ved hjelp av varierte etodar. Jobbe ed ogrepslæring. Faglærar er ansvarleg for nye faguttrykk i sitt fag og for saarbeid for å utvikle elevane sitt ordforråd over faggrenser. Fagord og andre viktige ord og ogrep skal arbeidast ed unnleg/skriftleg ved hjelp av ulike læringsstrategiar Side 5 av 31

6 Barnehagen Mål: Skape eit iljø der barn og vaksne dagleg opplever spenning og glede ved høgtlesing, forteljing, song, satale, ri, ryte og språkleik på dialekt og nynorsk. Skal kunne lytte, halde felles fokus, gje respons i gjensidig sahandling ed barn og vaksne. Utvikle vidare ogrepsforståing og bruke eit variert ordforråd. Bruke språket til å fortelje og uttrykke kjensler, ynskje og erfaringar. Få eit positivt forhold til tekst og bilete. Stiulere barna til å bli nysgjerrige på skriving og lesing. Bruke ord so forfattar og tittel på boka, og snakke o kva dei tydar. Ta i bruk orda bilete og overskrift, og bruke dei so fast lesestrategi ved høgtlesing. Bruke dialogisk lesing so ein etode. ÅRSHJUL Kva Når Ansvar Oppfølgjing Høgtlesing Heile året. Barnehagepersonalet Kriteriu og føresette. Stillelesing Heile året. Barnehagepersonalet Kriteriu Ungane kan sjå i bøker. Stiulering. og føresette. Bruk av biblioteket Heile året. Barnehagepersonalet Kriteriu og føresette. Presentere ei bok Heile året. Ungen og føresette Kriteriu Observasjonar Heile året Barnehagepersonalet Kriteriu TRAS Analyse og tiltak Satalar Lesing so tea på foreldreøte. 2 gonger i året, haust og vår Hausten Barnehagepersonalet og PPT. Barnehagepersonalet, ungane og føresette Barnehagepersonalet, folkebiblioteket og PPT På spes.ped born og andre born ein er usikker på utviklinga. Ungar so treng det, får intensiv oppfølgjing over ein periode Side 6 av 31

7 Lage tekstar i fellesskap og lese desse. Skrive seg til lesing (STL etoden) - PC Forventningar til heien: Lese høgt for barna, snakke o ord og innhald. Bruk lesekriteria - Snakke o bilete og overskrift. Kva trur du teksten handlar o? Side 7 av 31

8 1. trinn Mål: Lytte og snakke i ulike saanhengar, der eleven skal lære og forstå gjenno å oppfatte, tolke og vurdere andre sine utsegn. Lytte, ta ordet etter tur og gje respons til andre i sataler. Stiulere elevane til å verte leseklare og etter kvart knekke lesekoden. Ta i bruk BO(bilete + overskrift) og lære å kunne bruke det so ein fast lesestrategi. Ta i bruk tankekart so ein læringsstrategi. Lære kva ordet leitelese tyder og bruke det so ein lesestrategi. ÅRSHJUL Kva Når Ansvar Oppfølging Høgtlesing Heile året. Kontaktlærar/ Kriteriu Klassetea Stillelesing Heile året. Kontaktlærar/ Kriteriu Klassetea Leselekser Heile året. Kontaktlærar og Kriteriu føresette Bruk av skulebiblioteket Heile året. Kontaktlærar Lesesatale / foreldre Sept. Kontaktlærar Carlsten Sept. og feb. Kontaktlærar Styrking etter behov Nasjonal April - ai Kontaktlærar/ Styrking etter behov kartleggingsprøve Klassetea Analyse og tiltak i Mai - Juni Kontaktlærar/ Styrking etter behov etterkant av lesetestane Klassetea Aski Raski Haust/Vinter Kontaktlærar Læreverk: Zeppelin 1 A og 1 B elevbok og arbeidsbok frå Aschehoug forlag. Hefte frå Arbeid ed ord: Sol, åne, hane og ugle. Lage tekstar i fellesskap og lese desse. Skrive seg til lesing (STL) Lettlesbøker frå Das leseunivers. Leseforståing 1 frå Gan Aschehoug Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Forventningar til heien: Lese leseleksa saan ed borna og snakke o vanskelege ord. Lese høgt for borna og snakke o innhaldet. Bruk lesekriteria - Snakke o bilete og overskrift. Kva trur du teksten handlar o? Førlesing Side 8 av 31

9 2. trinn Mål: Kunne lese enkle tekstar og svare på les- finn sp. og tenk- sjølv sp. Kunne bruke læringsstrategiane BO og tankekart. Ta i bruk VØL- skjea so ein læringsstrategi. Vite kva ordet leitelese tyder og bruke det bevisst so ein lesestrategi. Bli kjend ed ogrepet nærlese. ÅRSHJUL Kva Når Ansvar Oppfølging Høgtlesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Stillelesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Leselekser Heile året. Kontaktlærar og føresette Kriteriu Bruk av Heile året. Kontaktlærar skulebiblioteket Carlsten (leseforståing og lesefart) Sept. og feb. Kontaktlærar Styrking etter behov Nasjonal kartleggingsprøve April - ai Kontaktlærar/Klassetea Analyse og tiltak i Mai - juni Kontaktlærar/Klassetea etterkant av lesetestane Aski Raski Haust/Vinter Kontaktlærar Lesekurs Haust/Vinter Kontaktlærar Styrking etter behov Styrking etter behov Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Tilbod o lesekurs ( Aski Raski ) for dei so er på eller under kritisk grense (20 ord pr. in.) o våren. Læreverk: Zeppelin 2A og 2B elevbok og arbeidsbok frå Aschehoug forlag. Vekeord 2 og Leseforståing 2 frå Gan Aschehoug. Lettlesbøker frå Das leseunivers Side 9 av 31

10 Forventningar til heien: Lese leseleksa saan ed borna og snakke o vanskelege ord. Lese høgt for borna og snakke o innhaldet. Bruk lesekriteria - Snakke o bilete og overskrift. Kva trur du teksten handlar o? Førlesing Side 10 av 31

11 3. trinn Mål: Kunne lese inst 40 ord pr. in. og ha indre enn 2 feil i leseforståing (Carlsten). Kunne bruke læringsstrategiane BO, tankekart og VØL- skjea. Ta i bruk bilettekstar so læringsstrategi. Vite kva ordet leitelese tyder og bruke det bevisst so ein lesestrategi. Lære kva ogrepet nærlese tyder og bruke dei. ÅRSHJUL Kva Når Ansvar Oppfølging Høgtlesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Stillelesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Leselekser Heile året. Kontaktlærar og føresette Kriteriu Bruk av Heile året. Kontaktlærar skulebiblioteket Carlsten Sept. og feb. Registrere i Vokal Kontaktlærar Styrking etter behov Nasjonal kartleggingsprøve Mai Kontaktlærar/Klassetea Styrking etter behov Analyse og tiltak i etterkant av lesetestane Mai - juni Kontaktlærar/Klassetea Styrking etter behov Aski Raski Haust/Vinter Kontaktlærar Lesekurs Haust/Vinter Kontaktlærar Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Tilbod o lesekurs for dei so er på eller under kritisk grense (25 ord pr. in.) Læreverk: Zeppelin 3 lesebok, språkbok og arbeidsbok frå Aschehoug forlag. Vekeord 3 og Leseforståing 3 frå Gan Aschehoug. Lettlesbøker frå Das leseunivers Side 11 av 31

12 Forventningar til heien: Lese leseleksa saan ed borna, snakke o vanskelege ord og innhaldet. Lese høgt for borna og snakke o innhaldet. Bruk lesekriteria - Snakke o bilete og overskrift. Kva trur du teksten handlar o? Side 12 av 31

13 4. trinn Mål: Kunne lese inst 80 ord pr. in. og ha indre enn 3 feil i forståing (Carlsten). Kunne bruke læringsstrategiane BO, tankekart, VØL- skjea og bilettekstar. Ta i bruk nøkkelord so læringsstrategi. Lære å lage spørsål til tekst (les/finn sp. og tenk sjølv sp.) Vite kva orda leitelese og nærlese tyder og bruke det bevisst so lesestrategi. Bli kjend ed ogrepet skulese. ÅRSHJUL Kva Når Ansvar Oppfølging Høgtlesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Stillelesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Leselekser Heile året. Kontaktlærar og føresette Kriteriu Bruk av Heile året. Kontaktlærar skulebiblioteket Carlsten Sept. og feb. Registrere i Vokal Kontaktlærar Styrking etter behov Analyse og tiltak i etterkant av lesetestane Kontaktlærar/Klassetea Styrking etter behov Aski Raski Haust/Vinter Kontaktlærar Lesekurs Haust/Vinter Kontaktlærar Øve til nasjonal prøve i 5. kl. Heile året Kontaktlærar/Klassetea Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Eksepelprøver 1 og 2 (gale prøver-udir) Tilbod o lesekurs for dei so er på eller under kritisk grense (50 ord pr. in.) Læreverk: Zeppelin 4 lesebok, språkbok og arbeidsbok frå Aschehoug forlag. Vekeord 4 og Leseforståing 4 frå Gan Aschehoug. Lettlesbøker frå Das leseunivers, klassesett frå fylkesbiblioteket Side 13 av 31

14 Forventningar til heien: Lese leseleksa saan ed borna og snakke o vanskelege ord. Lese høgt for borna og snakke o innhaldet. Bruke lesekriteria. Bruk BO - Snakke o bilete og overskrift. Kva trur du teksten handlar o? Side 14 av 31

15 5. trinn Mål: Kunne lese inst 120 ord pr. in. og ha indre enn 4 feil i forståing (Carlsten). Kunne bruke læringsstrategiane BO, bilettekstar, tankekart, VØL- skjea og lage spørsål til tekst (les/finn sp. og tenk sjølv sp.) Halde fra ed nøkkelord og bruke styrkenotat for å organisere kunnskapen frå tankekartet. Ta i bruk læresatale og BISON so ein læringsstrategi. Vite kva orda leitelese, skulese og nærlese tyder og bruke det bevisst so lesestrategi i alle fag. ÅRSHJUL Kva Når Ansvar Oppfølging Høgtlesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Stillelesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Leselekser Heile året. Kontaktlærar og føresette Kriteriu Bruk av Heile året. Kontaktlærar skulebiblioteket Carlsten Sept. og feb. Registrere i Vokal Kontaktlærar Styrking etter behov Analyse og tiltak i etterkant av lesetestane Kontaktlærar/Klassetea Styrking etter behov Aski Raski Haust/Vinter Kontaktlærar Lesekurs Haust/Vinter Kontaktlærar Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Nasjonal kartleggingsprøve Hausten Kontaktlærar/Klassetea Tilbod o lesekurs for dei so er på eller under kritisk grense (80 ord pr. in.) Læreverk: Zeppelin 5 lesebok, leseboka +, språkbok og arbeidsbok frå Aschehoug forlag. Vekeord A (rettskriving) og Lesing i faga (lærarbok) frå Gan Aschehoug. Lettlesbøker frå Das leseunivers, klassesett frå fylkesbiblioteket. Øve på eks.pr. 3 UDIR Side 15 av 31

16 Forventningar til heien: Bruke lesekriteria «før du les», «ens du les» og «etter at du har lese» saan ed barnet. Lese leseleksa saan ed borna og snakke o vanskelege ord. Snakke o innhaldet. Høgtlesing Side 16 av 31

17 6. trinn Mål: Kunne lese inst 140 ord pr. in. og ha indre enn 4 feil i forståing (Carlsten). Kunne bruke læringsstrategiane BO, BISON, bilettekstar, tankekart, VØL- skjea, nøkkelord, lage påstandar og lage spørsål til tekst (les/finn sp. og tenk sjølv sp.). Halde fra ed læresatale og bruke styrkenotat for å organisere kunnskapen frå tankekartet. Ta i bruk saandrag og venn-diagra so læringsstrategi. Vite kva orda leitelese, skulese og nærlese tyder og bruke det bevisst so lesestrategi i alle fag. ÅRSHJUL Kva Når Ansvar Oppfølging Høgtlesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Stillelesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Leselekser Heile året. Kontaktlærar og føresette Kriteriu Bruk av Heile året. Kontaktlærar skulebiblioteket Carlsten Sept. og feb. Registrere i Vokal Kontaktlærar Styrking etter behov Analyse og tiltak i etterkant av lesetestane Kontaktlærar/Klassetea Styrking etter behov Aski Raski Haust/Vinter Kontaktlærar Lesekurs Haust/Vinter Kontaktlærar Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Tilbod o lesekurs for dei so er på eller under kritisk grense (80 ord pr. in.) Læreverk: Zeppelin 6 lesebok, leseboka +, språkbok og arbeidsbok frå Aschehoug forlag. Vekeord B (rettskriving) og Lesing i faga (lærarbok) frå Gan Aschehoug. Lettlesbøker frå Das leseunivers, klassesett frå fylkesbiblioteket Side 17 av 31

18 Forventningar til heien: Bruke lesekriteria «før du les», «ens du les» og «etter at du har lese» saan ed barnet. Lese leseleksa saan ed borna og snakke o vanskelege ord. Snakke o innhaldet Side 18 av 31

19 7. trinn Mål: Kunne lese inst 160 ord pr. in. og ha indre enn 5 feil i forståing (Carlsten). Kunne bruke læringsstrategiane BO, BISON, bilettekstar, tankekart, VØL- skjea, nøkkelord, lage påstandar, læresatale, lage spørsål til tekst (les/finn sp. og tenk sjølv sp.) og etter kvart velja sin strategi. Halde fra ed saandrag, venn-diagra og styrkenotat for å organisere kunnskapen frå tankekartet. Lære å lese tabellar og andre diagra, og henta info i fotnotar. Vite kva orda leitelese, skulese og nærlese tyder og bruke det bevisst so lesestrategi i alle fag. ÅRSHJUL Kva Når Ansvar Oppfølging Høgtlesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Stillelesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Leselekser Heile året. Kontaktlærar og føresette Kriteriu Bruk av skulebiblioteket Carlsten Analyse og tiltak i etterkant av lesetestane Heile året. Sept. og feb. Registrere i Vokal Kontaktlærar Kontaktlærar Kontaktlærar/Klassetea Aski Raski Haust/Vinter Kontaktlærar Lesekurs Haust/Vinter Kontaktlærar Styrking etter behov Styrking etter behov Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Øve til nasjonal prøve i 8. kl. Heile året Kontaktlærar/Klassetea Eksepelprøver 1 og 2 ( UDIR ) Tilbod o lesekurs for dei so er på eller under kritisk grense (80 ord pr. in.) Side 19 av 31

20 Læreverk: Zeppelin 7 lesebok, leseboka +, språkbok og arbeidsbok frå Aschehoug forlag. Vekeord C (rettskriving) og Meir lesing i faga (lærarbok) frå Gan Aschehoug. Lettlesbøker frå Das leseunivers, klassesett frå folkebiblioteket og fylkesbiblioteket. Forventningar til heien: Bruke lesekriteria «før du les», «ens du les» og «etter at du har lese» saan ed barnet. Lese leseleksa saan ed borna og snakke o vanskelege ord. Snakke o innhaldet Side 20 av 31

21 8. trinn Mål: Kunne lese inst 180 ord pr. in. og ha indre enn feil i forståing (Carlsten). Kunne bruke læringsstrategiane BO, BISON, bilettekstar, tankekart, styrkenotat, venndiagra, VØL- skjea, nøkkelord, saandrag, læresatale og lage spørsål til tekst (les/finn sp. og tenk sjølv sp.). Bruke attforteljing so ein læringsstrategi og ei utviding av VØL-skjeaet til VØSLE. Lære å lese tabellar og andre diagra, og henta info i fotnotar. Vite kva orda leitelese, skulese og nærlese tyder og bruke det bevisst so lesestrategi i alle fag. Nytt ogrep elevane bør bli kjende ed, er hurtiglesing. ÅRSHJUL Kva Når Ansvar Oppfølging Høgtlesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Stillelesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Leselekser Heile året. Kontaktlærar/Faglærar Kriteriu og føresette Studieteknikk/ Hausten Faglærarar Kriteriu lesestrategiar Bruk av Heile året. Kontaktlærar/Faglærar skulebiblioteket Carlsten Sept. og feb. Kontaktlærar Styrking etter behov Registrere i Vokal Analyse og tiltak i etterkant av Kontaktlærar/Klassetea Styrking etter behov lesetestane Aski Raski Haust/Vinter Kontaktlærar Lesekurs Pageturner - lesetreningsprogra Nasjonal kartleggingsprøve Haust/Vinter Hausten Kontaktlærar Kontaktlærar/Klassetea / Faglærar Tilbod o lesekurs for dei so er på eller under kritisk grense (80 ord pr. in.) Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Øve på eks.pr. 3 UDIR Side 21 av 31

22 Læreverk: Frå Saga til CD, Fagbokforlaget. Klassesett frå fylkesbiblioteket. Forventningar til heien: Motivere borna til å bruke lesekriteria før dei les, ens dei les og etter at dei har lese. Prate ed borna o leselekser, snakke o vanskelege ord og uttrykk og innhaldet. Motivere borna til å lese skjønnlitteratur og faglitteratur Side 22 av 31

23 9. trinn Mål: Kunne lese inst 200 ord pr. in. og ha indre enn feil i forståing (Carlsten). Kunne bruke læringsstrategiane BO,BISON, bilettekstar, tankekart, styrkenotat, venndiagra, VØL- skjea, nøkkelord, saandrag, attforteljing, læresatale og lage spørsål til tekst (les/finn sp. og tenk sjølv sp.). Bruke ei utviding av VØL-skjeaet til VØSLE og foregripe i skjønnlitteratur kva skjer vidare? Elevane skal kunne lese tabellar og andre diagra, og henta info i fotnotar. Vite kva orda leitelese, skulese og nærlese tyder og bruke det bevisst so lesestrategi i alle fag. Elevane bør vere kjende ed kva hurtiglesing er. ÅRSHJUL Kva Når Ansvar Oppfølging Høgtlesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Stillelesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Leselekser Heile året. Kontaktlærar/Faglærar Kriteriu og føresette Studieteknikk/ Hausten Faglærarar Kriteriu lesestrategiar Bruk av Heile året. Kontaktlærar skulebiblioteket Carlsten Sept. og feb. Kontaktlærar Styrking etter behov Registrere i Vokal Analyse og tiltak i etterkant av Kontaktlærar/Klassetea Styrking etter behov lesetestane Aski Raski Haust/Vinter Kontaktlærar Lesekurs Pageturner - lesetreningsprogra Haust/Vinter Kontaktlærar Nasjonal kartleggingsprøve Hausten Kontaktlærar/Klassetea / Faglærar Tilbod o lesekurs for dei so er på eller under kritisk grense (80 ord pr. in.) Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode Side 23 av 31

24 Læreverk: Frå Saga til CD, Fagbokforlaget. Klassesett frå fylkesbiblioteket. Forventningar til heien: Motivere borna til å bruke lesekriteria før dei les, ens dei les og etter at dei har lese. Prate ed borna o leselekser, snakke o vanskelege ord og uttrykk og innhaldet. Motivere borna til å lese skjønnlitteratur og faglitteratur Side 24 av 31

25 10. trinn Mål: Kunne lese inst 220 ord pr. in. og ha indre enn feil i forståing (Carlsten). Kunne bruke læringsstrategiane BO, BISON, bilettekstar, tankekart, styrkenotat, venndiagra, VØL- skjea, nøkkelord, saandrag, attforteljing, læresatale og lage spørsål til tekst (les/finn sp. og tenk sjølv sp.). Bruke ei utviding av VØL-skjeaet til VØSLE og i skjønnlitteratur kva skjer vidare? Vite kva orda leitelese, skulese og nærlese tyder og bruke det bevisst so lesestrategi i alle fag. Elevane bør vere kjende ed kva hurtiglesing er, og prøve å bruke det so ein lesestrategi. ÅRSHJUL Kva Når Ansvar Oppfølging Høgtlesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Stillelesing Heile året. Kontaktlærar/Klassetea Kriteriu Leselekser Heile året. Kontaktlærar/Faglærar Kriteriu og føresette Studieteknikk/ Hausten Faglærarar Kriteriu lesestrategiar Bruk av Heile året. Kontaktlærar skulebiblioteket Carlsten Sept. og feb. Registrere i Vokal Kontaktlærar Styrking etter behov Analyse og tiltak i etterkant av lesetestane Kontaktlærar/Klassetea Aski Raski Haust/Vinter Kontaktlærar Lesekurs Pageturner - lesetreningsprogra Haust/Vinter Kontaktlærar Tilbod o lesekurs for dei so er på eller under kritisk grense (80 ord pr. in.) Styrking etter behov Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Elevar so treng det, får intensiv oppfølging over ein periode. Læreverk: Side 25 av 31

26 Frå Saga til CD, Fagbokforlaget. Klassesett frå fylkesbiblioteket. Forventningar til heien: Motivere borna til å bruke lesekriteria før dei les, ens dei les og etter at dei har lese. Prate ed borna o leselekser, snakke o vanskelege ord og uttrykk og innhaldet. Motivere borna til å lese skjønnlitteratur og faglitteratur. Viktige ogrep knytt til lesing Side 26 av 31

27 Lesestrategi: er den åten ein vel å lese ein tekst på. Det handlar o å velje rett leseåte til rett lesestoff/teksttype. Læringsstrategi: er den strategien ein vel for å strukturere, organisere og arbeide vidare ed innhaldet i det ein les for at læringsutbytet skal bli best ogeleg. Lesekopetanse: ofattar leseglede, lesedugleik, lese- og læringsstrategiar og inforasjonskopetanse. Lesefasar: før du les (få overblikk), edan du les (lesestopp, reflektere) og etter at du har lese (satale / skriftleg arbeid) Leseåtar Skulesing: lesing på «høggir», ein les ikkje nøye, en let auga gli raskt nedover sida. Ein les overskrifter og ord so er utheva. Ein les berre nokre ord for å finne ut kva teksten handlar o. Leitelesing: er ein funksjonell strategi for å finne fra i t.d. busstabellar. Ein leitar ed både auge og fingeren for å finne akkurat det ein er på leiting etter. Nærlesing: når ein les ei bok, eit blad eller ein teikneserie og ønskjer å fordjupe seg i teksten, å ein nærlese. Då les ein heile teksten grundig. Før ein startar å nærlese, er det lurt å sjå på overskrifter og illustrasjonar. Bør bruke læringsstrategien BISON-overblikk. Lesestopp: stoppe opp, tenke og reflektere over innhaldet. Repetert lesing: ein repeterer lesing av bokstavar, bokstav-kobinasjonar, ord og saanhengande tekst for å få stadig betre flyt og auka tepo. Korlesing: lærar og elevar, ev. berre ei elevgruppe, les eit avsnitt av teksten i kor. Usikre lesarar les dei orda dei kan, og får støtte av eir kyndige lesarar. Svake lesarar får lesestøtte, og ein engasjerer elevane. Fin etode å bruke på ein tekst so er krevjande og har vanskelege ord. Parlesing: elevane les for kvarandre to og to. Dei byter på å lese t.d. eit avsnitt eller ei side kvar. Når dei er ferdige ed å lese, kan dei stille kvarandre spørsål til det dei har lese. Stafettlesing: elevane les etter tur Side 27 av 31

28 Hurtiglesing: ein eigen etode for å lese ein tekst. Det er å lese så fort at ein berre får ed seg orda, en ikkje nødvendigvis skjønar alt so står der. Ekkolesing: Læraren les, elevane herar. Læraren odellerer ein god åte å lese teksten på, og legg vekt på avpasse fart, steestyrke og tonefall etter innhaldet i teksten. Engasjerer heile klassen. Sololesing: gleden av å lese høgt. Eleven les ein tekst åleine, få tak i innhaldet, trene på uttale ord, tilbakeelding frå lærar. Veksellesing: høgtlesing + edlesing + eigenlesing = engasjerer og er ei raskare fradrift enn ekkolesing. Lærar les høgt. Etter kvart er elevane ed og les høgt i kor, for så til slutt lese åleine. Lesestrategiar Bilettekstar: ein ser på bilettekstar før ein byrjar lesinga. Ein kan då få ei førforståing av kva teksten kan handle o. BISON: Sjå på Bilete og bilettekstar, Innleiinga, Siste avsnitt, Overskrifter, NB! Ord so skil seg ut. BO (bilete og overskrift): ein ser på bilete og overskrift før ein byrjar sjølve lesinga. Ein kan då få ei før-forståing for kva teksten kan handle o. FoSS: (Forholdet Spørsål Svar). Strategi so øver elevane i å stilla spørsål frå tekstar. Elevane lærer at det finst ulike nivå av spørsål. To hovudkategoriar spørsål «I-boka-spørsål» og «I-hovudet-spørsål». Læresatale: to og to elevar saarbeider etter å ha lese ein tekst. Dei skal snakke etter tur. Satalen har fire rundar. I kvar runde skal begge seie ei setning eller stille eit spørsål so byrjar ed eit bestet startord. Startord i 1. runde er «Eg har lært at», 2. runde «Eg einer den viktigaste setninga er», 3. runde «Mitt faktaspørsål er...» og 4. runde «Eg lurer på kvifor...» Nøkkelord: ord so er spesielt viktige i ein tekst. Kan skrivast ned for å lettare kunne hugse kva teksten handlar o. Tyder det sae so stikkord. Spørsål til tekst: kan nyttast i førlesingsfasen for å skape undring og otivasjon. Kan også nyttast til å gjere elevane bevisste på kva dei skal lære. Styrkenotat: Styrkenotat er ein strategi so kan gjere det lettare for elevane å skilje ello hovudidear og detaljar. Me bruke den for å lære oss innhaldet i ein tekst. Då vel e ut det so er viktig, set det opp på styrkefor og Side 28 av 31

29 brukar styrkane til å attfortelje teksten. Eksepel: 1 Fisk 2 Saltvassfisk 3 Torsk 3 Sei 3 Makrell 2 Ferskvassfisk 3 Aure 3 Røye 3 Sik Tankekart: vert brukt til å setje ned idêar på eit ark, få overblikk over eit ene eller ein tekst, organisere stikkord eller vise saanhengen ello idêar. Ein skriv teaet i ein sirkel. Deretter teiknar ein strekar ut frå idten til nye stikkord. Tankekartet kan hjelpe elevane til å visualisere forståinga si, og gjer det lettare å illustrere overordna og underordna deler av eit ogrep. Venn-diagra/SAM-skjea: Er ein strategi so visualiserar likskapar og ulikskapar. Det går ut på å saanlikne noko, t.d. to eventyr. Venn-diagra er to sirklar eller to ellipsar so overlappar kvarandre. VØL-skjea: skjea ed tre kolonnar der lesaren i før-fasen skriv opp kva han veit o teaet (V) og kva han ynskjer å lære o teaet (Ø). Etter lesinga, kan lesaren fylle ut kva han har lært (L) i den siste kolonna. Støtteprogra lesing ed data Aski Raski: eit databasert lesetreningsprogra so består av over 2000 øvingar på å lese einskildord. Elevar so strevar ed lesinga, får tilbod o lesekurs der ein nyttar Aski Raski. Pageturner: Eit lesetreningsprogra so trenar augeotorikken. Prograet skal vere ed på å få deg so lesar til å lese fortare og få betre leseflyt. På 21 dagar får du auka lesekopetansen Side 29 av 31

30 Metodar so vert nytta i den grunnleggjande leseopplæringa STL- etoden Å skrive seg til lesing (STL) er ein skrive- og leselæringsstrategi utvikla av pedagogen og forskaren Arne Trageton og videreutvikla av Mona Wiklander. Strategien tek so utgangspunkt at det er enklare å setje seg inn i skriftspråket ved å starte å skrive enn ved å lese. Dialogisk lesing Er ein etode utvikla av den aerikanske forskaren G.J Whitehurst. Han handlar o å lese bøker ed bilete og tekst for barn- systeatisk. I korte trekk handlar dialogisk lesing o at teksten skal lesast 3 gonger, og borna skal gjenno prosessen trekkast aktivt inn i historia, gjenno spørsål, gjenforteljing og sataler o deira opplevingar av litteraturen. I fyrste ogang er dialogisk lesing for ALLE barn. Metoden er særleg godt eigna for inoritetsspråklege barn, og barn so har eit lite utvikla språk. Høgtlesing Viktig gjenno heile oppveksten. Det trenar ogrepsinnlæring å kunne lese ello linjene og kunne diskutere ein tekst i fellesskap. Høgtlesing i heien er viktig for at borna skal verte interessert og nysgjerrige på tekstar og bøker. Borna vert gode på å lytte til andre. Rettleidd lesing Ein etode for å trene ogrep og innhaldsoppfatning. Læraren og ei gruppe elevar (ed olag sae lesedugleik) ser på bilete, les og diskuterer seg igjenno teksten for å freje leseforståing. Alle sit ed kvart sitt ekseplar av teksten/boka. Repetert lesing Ein etode der ein les ein tekst eller ei ordrekkje fleire gonger. Dette gjer ein for å få ei eir effektiv ordavkoding og betre leseflyt. Mengdelesing Ein etode for å auke elevane si leselyst. Bøker/tekstar å vere tilpassa eleven sitt nivå. Er est effektiv når eleven eistrar dei første stega i leseutviklinga. Ogrepstrening Øve på kva ulike ord tyder, at det kan ha ulik tyding utifrå konteksten til døes ved, skyss kyss, gjerne - hjerne Lesekurs Kan organiserast på ulike åtar en det å tilpassast til den einskilde elev, vere intensivt og at den so gjennofører har kunnskap o leseutvikling og lesekunnskap. Dei elevane so får tilbod o lesekurs, å i lag ed foreldre forplikte seg til å jobbe ed det innhaldet kurset legg opp til. Dei skal skrive under på o dei tek i ot kurset eller ikkje. Lesesatale: Lærar har satale ed foreldre (ein og ein) der ein pratar o leseetodikk og otivasjon til lesing heie Side 30 av 31

31 Leseveke: Ei veke i løpet av skuleåret legg ein ekstra vekt på lesing. Saarbeidspartnarar kan vere folkebiblioteket og Avis i skulen. Lesevake: Klassen overnattar t.d. på skulen. Lesing er hovudfokuset. Korleis følgje opp leseleksa heie? Lese høgt for eleven Lese saan ed eleven. Lyderingsetoden: Dra saan ein og ein lyd og gjenta ordet etterpå. Døe: ssss oooo llll = SOL Staveetoden: Dra saan stavingar. Døe: le se = LESE Kjenne att ordbilete i teksten. Dei est vanlege såorda er ER EG - VIL DU DET HAN HO DEI MEN Bruk ogrepa, nanet på bokstaven (L=ell, H=hå) og lyden til Side 31 av 31