Solveig Aareskjold Avlusing

Transkript

1 Solveig Aareskjold Avlusing Iungdommen blei eg kjend med ein gammal libertinar, iallfall sa han så sjølv. Det blei aldri til at eg sjekka om det verkeleg var sant at han hadde tre elskarinner på ein gong. Men han hadde i alle fall denne modne utstrålinga som verkar så tiltrekkande på kvinner så vel som på menn. Mange av dei som søkte kontakt med han, var slike som han helst ville unngå. For å hindra at dei invaderte privatsfæren hans, hadde han sett ut rykte om at han budde på ukjend adresse i Stavanger sentrum, og bare brukte den vesle forstadsvillaen til selskapslokale. Denne illusjonen heldt han ved like ved aldri å tenna lys i rom med vindu. Samtalane våre gjekk føre seg i kjellaren, der han hadde innretta seg på enklaste vis med sofa og bokhylle. Når eg måtte opp i første etasje for å gå på toalettet, fekk eg med meg ei lommelykt som eg måtte passa på å retta mot golvet, slik at ingen kunne sjå lyskjeglen utanfrå. Eg budde på hybel i grannelaget og var på eit nullpunkt i tilværet. Kom vertskapet ein sjeldan gong og sa at det var telefon, var det som regel han i den mørklagde villaen som ba meg stikka innom. Det gjorde meg godt at det var meg han ville dela einsemda si med. Han fortalde om ting han hadde opplevd og bøker han hadde lese. Kan henda verka han klokare enn han var. Ein gong la han hovudet i fanget mitt der nede i kjellaren, slik at den gamle lukta av han steig opp i nasen på meg, heilt ulik den lokkande angen av ein ung mann. Eg strauk han over håret og kjente kor sprøtt og gissent det var. Det var ei velgjerning frå mi side. Såpass kunne eg strekka meg for ein som hadde opna både sinnet sitt og heimen sin for meg. Om sommaren låg eg uti hagen og solte meg mens han gjekk omkring og slo med ljå under frukttrea. Det sjenerte meg praktisk talt ikkje i det heile at han i svulstige ordelag utmalte kva han ville gjort dersom han ikkje var slik ein gentleman. Eg fekk bare ein liten kulde i hjartet som gjorde at eg lett kunne trekka meg tilbake etter kvart som det i staden for ein livserfaren estet kom til syne ein sjølvgod gubbe som prøvde å lyga seg yngre og farlegare enn han var. Like fullt var eg påverka av ein kulturarv og eit utdanningssystem som heilt opp i nyare tid har vore ein reklamekampanje for gamle menn. Ved å styra informasjonsflaumen slik at han verkar til deira fordel, har dei gjennom tusenvis av år skaffa seg kontroll over ideane. Ikkje bare framstiller dei seg sjølve som maskuline jegerar som nedlegg feminine byttedyr: Dei krev òg at jentene skal sitta still og lytta høfleg mens desse utgreiingane pågår. I samtalar om religion og moral gir dei uttrykk for bekymring for at korrekt informasjon om kjønn og forplanting vil føra til kulturelt forfall. Det har dei for så vidt òg all grunn til, for sann opplysing fører uunngåeleg til oppløysing av den patriarkalske kulturen. Ei jente som kjenner seg veik og flau over sin eigen kropp, held seg heime og gjer som ho blir tilsagd. Mens ei som er trygg og utan skam, kan bli så oppslukt av yrke og kjærleik at ho gløymer at gamlefar treng mat og pleie og eit publikum for forteljingane sine. Derfor er det ikkje så rart at han blir freista til å driva propaganda ut frå snevre eigeninteresser, og set seg opp som dommar i saker som ikkje skil han. Den viktigaste skilnaden på menneske og dyr

2 62 samtiden er at dyra ikkje treng lytta til pisspreik, verken for å gjera karriere eller for å unngå å koma i helvete. Lenge blei eg likevel ved å søka respons hos patriarkatet. Som nyutdanna lektor på ein ærverdig gammal skule, peilte eg meg straks inn på ein gjeng med godt vaksne fagfolk, og det ville vera urettvist å påstå at eg ikkje hadde utbytte av å vera saman med dei. Dei var eit levande bibliotek som på ståande fot kunne levera eit utsnitt frå klassisk historie så vel som ei pedagogisk innføring i kvantefysikk. Fleire av dei var milde og givande av vesen, omsorgsfulle farsfigurar og innsiktsfulle vegvisarar. Men til saman utgjorde dei ein bastion, og det hendte nok at eg blei oppfatta som ein inntrengar som det var nødvendig å setta på plass. Best som eg sat der og ante fred og ingen fare, kunne ein ekspert på antikken gi seg til å tvangsinformera meg om at grekarane såg ned på kvinnene fordi dei fysiske proporsjonane deira ikkje stemte med det klassiske idealet. Og ei givande meiningsutveksling om deoksyribonukleinsyre risikerte kva tid som helst å bli rend i senk av ein tilsynelatande umotivert påstand om at det var vitskapleg bevist at jenter ikkje bryr seg om alder og utsjånad ved val av mannleg partner. I andre samanhengar kunne det vore ein interessant hypotese. Framlagt av ein gamling med flass i augnebryna og leverflekker, i ei forsamling med ei einaste ung kvinne til stades, var det sosial utpressing. Den spontane reaksjonen min var at eg ville heller døy. Men dersom eg sa det, ville han mista ansikt. Det same ville skje om eg tok emnet opp til fagleg drøfting. Dei fleste jenter som giftar seg med eldre menn, gjer det jo fordi foreldra tvingar dei til det. Eg kunne nok ha snakka han etter munnen, respektert aldersforskjellen, respektert kulturskilnaden. Eller gått og sett meg saman med kvinnene, og snakka om kor vanskeleg det er å forstå mennene, slik kvinner skal. Eg undervurderte rangordninga og overvurderte mi eiga rolle som fri agent. Eg prøvde å gjera lærarrommet om til ein supermarknad der eg gjekk omkring med handlevogn og forsynte meg med det eg ville ha. Mens det i røynda var eit virvar av subkulturar og uskrivne reglar som det var vanskeleg å finna ut av jamvel for dei som hadde hatt det som pauserom i ein mannsalder. Resultatet var at same kva eg gjorde, kunne eg ikkje gjera meg gjeldande. Trass i at eg var ved mine sansars fulle bruk, var det som om eg var både lam og stum. Eller som om eg heldt til i eit mørklagt hus der ingen kunne sjå inn. Når eg hadde vore ute og reist, var det uråd å koma tilbake og fortelja om det eg hadde opplevd på ein sannsynleg og overtydande måte. Det eg ville at dei skulle forstå, var at med pengar i lomma og sekk på ryggen blei eg ein berar av maskulin fridom, mens dei mennene eg reiste forbi, sat like fast i nærmiljøet sitt som husmødrer ved kjøkkenbenken. Men orda mine fall på steingrunn. Når eg fortalde om elskelege framandkarar som ville gi meg meir enn eg kunne ta imot, blei det til at det var eg som ikkje skjøna dei eigentlege hensiktene deira. Skildra eg kor enkelt og effektivt eg hadde kvitta meg med innpåslitne masekoppar, blei det snudd om til endå eit døme på at eg ikkje forsto kor farlege mannfolka var. Same kva eg sa, blei det utlagt som eit bevis på at det bare var reine flaksen at eg ennå var i live. Ikkje å kunna formidla sine eigne opplevingar har ein merkeleg utviskande effekt. I staden for meg kom det fram ein figur frå den patriarkalske tankeverda, eit forsvarslaust fruentimmer som så vidt hadde unngått ein lagnad verre enn døden. Vrangforestillingar er som lus: Finst dei i nærmiljøet, risikerer du å få dei på deg om du er aldri så reinsleg. Der det verserer rasistiske eller sexistiske oppfatningar, går du alltid i fare for å bli infisert med fiendtlege definisjonar. Du kan heva deg over dei, eller tilbakevisa dei. Men straks du snur ryggen til, er dei over deg som ein insektsverm. For min eigen del har eg ofte blitt hengande med ein kjønnsidentitet som eg verken ønskjer eller har gjort meg fortent til. Infeksjonen kjem til uttrykk ved at patriarkatet krev at eg skal få det til å føla seg mandig, og at patriarkatets trufaste tenestekvinner anklagar meg for tenesteforsømming. Dei prøver å hindra meg i å gjera arbeid eg

3 samtiden er fullt kvalifisert til, og dyngar meg ned med oppgåver som ikkje interesserer meg. Nå om dagen er det forfattarane av sosiobiologiske publikasjonar som er dei viktigaste leverandørane av argument til dette bakstreveriet. Med grunnlag i den enkle tesen om at meininga med livet er genetisk forplanting, og ved å referera til forsøk i laboratorium med sædceller og testosteron, hevdar dei å kunna bevisa at dei tradisjonelle kjønnsrollene i menneskesamfunnet er identiske med forholdet mellom hodyr og hanndyr ute i naturen, og at lykka i livet ligg i å innretta seg deretter. Dersom eg seier til ein sosiobiologisk agitator at han utgjer ein trussel mot menneskeverdet mitt, blunkar han uskyldsblått og svarer at det er ikkje hans skuld at naturen har skapt meg sånn. Han vil bare orientera meg om dei grunnleggande vilkåra, sånn at eg lettare skal akseptera lagnaden min. Ei slik orientering skulle eg gjerne teke mot, om nokon hadde vore i stand til å skaffa henne fram. Eg liker å sjå på meg sjølv som eit dyr, med same slags sjølvopphaldingsdrift som alle andre levande vesen, og eg vil gjerne vita meir om den genetisk nedarva overlevingsevna mi. Men ingen av dei sosiobiologiske bøkene eg har lese, og det tek til å bli ein del, har greidd å gjennomskoda den kulturavhengige grunnsetninga om at kvinnene skal ofra seg for mennene. I Livets dans (2004) presenterer vitskapsjournalisten Bjørn Vassnes eit utval loslitne talemåtar, så som at menn går etter kvantitet og kvinner etter kvalitet, at menn er teknologisk orienterte verdserobrarar mens kvinner er forsiktige omsorgspersonar, og at valdtekt er ei beklageleg, men akk så naturleg side ved den mannlege eigenarten. Han forsikrar om at både kvinner og menn vil bli lykkelegare dersom dei aksepterer at dei er grunnleggande ulike. Bare på den måten kan dei overvinna den djupe disharmonien mellom kjønna. Det er først og fremst kvinnene som skal jenka seg. Ikkje eit einaste av alle dei velmeinte råda som forfattaren deler ut, handlar om kva mennene kan gjera for å få eit betre forhold til mødrene til barna sine. Reint bortsett frå at det er lite grunnlag for å påstå at det finst meir kommunikasjonssvikt mellom mann og kvinne enn dei fleste andre stader, i og med at heterofile par held saman livet ut langt oftare enn at sjelefrendar av same kjønn gjer det. Det er ikkje det at alt det som står i Livets dans, er feil. Det blir heilt korrekt halde fram at vellykka forplanting inneber at avkommet lever opp til vaksen alder og blir foreldre til eigne ungar. Men dette viktige momentet blir ikkje følgt opp i den vidare drøftinga, kan henda fordi forskjellen mellom mann og kvinne tek slutt når dei blir foreldre, sidan far og mor er nøyaktig like avhengige av eit miljø som let barna deira vera i fred. Prosjektet er dessutan vanskeleg å gjennomføra fordi den sosiobiologiske forskingstradisjonen det baserer seg på, er meir prega av spekulasjonar og kortslutningar enn av empirisk metode. Mens vitskapen for øvrig driv kritisk etterprøving av alle hypotesar, blir eit kvart sosiobiologisk funn rekna for verifisert så sant det stemmer med konvensjonell vanetenking. Dynamisk og rasjonell kvinneleg atferd blir systematisk oversett, mens alt det mennene gjer, blir tolka som eit uttrykk for den ekspansive krafta i den maskuline kjønnsdrifta. Bjørn Vassnes reknar det for vitskapleg bevist at spebarn som plukkar ting frå einannan, er genetisk disponerte for å legga verda under seg, mens dei som søker blikkontakt, har medfødd evne til omsorg. Han tek det for gitt at gutar er flinkare i mekanikk enn jenter, og knytter det til ein mannleg trong til utforsking av verda, som igjen blir sett i samband med paringskamp og kvinneerobring. Det er som om han aldri har lagt merke til at dei som liker å skru på ting, har det med å bli sittande og skru heilt til ikkje ein gong mødrene deira trur at dei nokon gong skal koma seg ut på livet. Norge er eit av dei landa i verda der unge menneske er mest konservative i val av yrke. Det hindrar ikkje at det finst eit utbreidd ønske om oppstiving av dei tradisjonelle kjønnsrollene. For å koma dette behovet i møte, gjer Bjørn Vassnes gjentekne utfall mot meir og mindre uspesi-

4 64 samtiden fiserte feministar, som skal ha prøvd å få gutar til å leika med dokker, eller påstått at kjønn eine og aleine er ein sosial konstruksjon. Men at den eine har feil, inneber ikkje at den andre har rett. Å bruka mislukka teoretikarar som argument for at kulturen ikkje verkar inn på kjønnsidentiteten, er som som å ta stjernekrigen til Ronald Reagan til inntekt for at astronomi er ein useriøs vitskap: Ved å Solveig Aareskjold avkrefta at månen er ei lompe har ein ikkje derved bevist at han er ein gul ost. I eit radiointervju i høve bokutgivinga brukte Bjørn Vassnes den vettlause pengesatsinga i Finance Credit som eit bevis på at menn er meir risikovillige enn kvinner. Det er i og for seg heilt i samsvar med den måten menn og kvinner opptrer i samfunnet på. Vitskapleg sett kan det likevel ikkje førast bevis for anna enn misforholdet mellom det desse mennene hadde forestilt seg, og det som kom ut av det. Bortsett frå at saka like gjerne kan støtta ein hypotese om at menn er tilbøyelege til å springa i flokk, og villige til å tru på kva som helst så sant leiaren har den rette utstrålinga. Det er nok så at skilnaden i atferd hos menn og kvinner kan minna om skilnaden mellom dei aktive sædcellene og dei sedate eggcellene. Ein slik samanheng kan likevel ikkje stadfestast før alle andre påverknadsfaktorar er blitt eliminerte, så som sosialt press, kulturelle variasjonar og motvilje mot å oppfatta det som ikkje stemmer med skjema. Hadde den kvinnelege passiviteten vore nedarva, kunne jo familie og samfunn spart seg det blodige slitet med å tukta alle dei viltre jentene til underordning og sjølvoppofring. Like eins manglar det framleis vitskapleg bevis for at flokktendensen hos menn gjenspeglar ei ladning vrimlande spermatozoar, sjølv om bildet er slåande når ein først har fått auge på det. At kvinner skulle ha meir kvalitetssans enn menn, og derved vera særskilt nøye med kven dei vil ha som far til barna sine, er òg bare ein laus påstand så lenge det ikkje er blitt gjort ei empirisk gransking av avkommet til desse tilsynelatande kvalitetsmennene. For sjølv om høgvaksne menn skulle vera meir ettertrakta som barnefedrar enn dei låge, er det ingen garanti for at det er dei som får dei sterkaste og mest overlevingsdyktige ungane. Vil ein finna ut kven som har høg kvalitet når det gjeld overføring av biologisk arvestoff, må ein forska på barn og barnebarn. Det vil utan tvil kunna la seg gjera, ikkje minst i ein oversiktleg og vel registrert folkesetnad som den norske, og det skulle vore interessant å sjå resultatet. Men inntil ei slik undersøking er blitt utført, må me vera opne for at mykje av det som kvinnene satsar på, tyder meir på risikovilje enn på kvalitetssans. Som rimeleg kan vera, stiller Bjørn Vassnes seg bak den velkjente påstanden om at kvinner blir tiltrekte av menn med makt. Derimot seier han ingenting om at kvinner ofte slår seg saman med menn som dei kjenner seg igjen i, eller er fascinerte av, eller synest synd på. Heller ikkje kjem han inn på at menn òg blir tiltrekte av makt, same kva kjønn den mektige måtte ha. Han nemner at sjimpanseungar arvar sosial status etter mora, men gløymer det straks og tek ikkje konsekvensen av det i den vidare utgreiinga. Han forsikrar om at menn føretrekker ungdom framfor status, og tilkjennegir såleis at han er uvitande om ekteskapsskikkane i sin eigen kulturkrins: Fram til dei siste hundre åra nytta det lite for ei ung jente at ho var vakker dersom ho ikkje hadde medgift. Det er bare å bla opp i norgeshistoria, så ser ein at Foto: Nils Vik

5 samtiden dei rike enkene kunne ta for seg blant dei kjekkaste unge mannfolka. Mens uekte barn av svikta kjærastar var dei siste som levde opp. «Det som for mannen er en spennende og forfriskende episode på si, kan for kvinnen fortone seg som et svik,» seier han, utan å sansa at det ikkje blir nokon forskjell om han bytter om på aktørane. Han kunne bare spurt meg, så kunne eg forklart han at når eg ikkje har hatt for vane å gå til sengs med dei virile unge mennene som har bydd seg fram når eg har vore ute og reist, er det ikkje fordi eg har tvilt på at det kunne vore spennande og forfriskande, men fordi eg har hatt all grunn til å rekna med at mannen min ville oppfatta det som eit svik. Det har ofte undra meg at dei som bekymrar seg for kva mannfolka kan gjera med meg når eg ferdast aleine i utlandet, er dei same som bekymrar seg for at den store kjeften min skal ta knekken på dei på heimebane. Det verkar som om det er uråd å forstå at ein viss aggressivitet hos ei kvinne held krapylet unna samtidig som det verkar som ei utfordring for dei som ho kan ha interesse av å bli nærare kjend med. At i staden for å tapa både heime og ute, vinn ho begge stader. Trass i at valdtekt er eit fenomen som verkar katastrofalt inn på livet til mange menneske, og involverer endå fleire i moralske og juridiske dilemma, er det blitt gjort lite for å finna ut kva det eigentleg er. Ordet blir brukt både om dei grovaste valdshandlingar og om misforståtte samleie. I eldre skriftlege kjelder handlar valdtekt eller rape like gjerne om bortføring, ofte frivillig frå kvinna si side, om enn i strid med viljen til faren og brørne. Det gjeld ikkje minst i møtet mellom britiske jenter og nordiske vikingar, der den reinslege og elegante framandkaren representerte ein gyllen sjanse til å koma vekk frå ein kvardag i fattigdom og skit. Fram til 1990 var det nesten bare folk på den progressive venstresida som såg på valdtekt som ei kulturell ytring. Dei som meinte at dei kjente menneskenaturen betre, hevda med tyngd at det dreidde seg om dei djupaste mannlege driftene. Så kom krigen i Jugoslavia, med militært regisserte kjønnsovergrep som ein del av strategien. Det førte mellom anna til at forsvarsadvokatane til dei valdtektstiltalte her heime måtte leita etter nye argument. Likevel baserer patriarkatet så vel som patriarkatets trufaste tenestekvinner både verdsbilde og sjølvforståing på at den mannlege kjønnsdrifta i sitt vesen er destruktiv. Ta frå dei valdtekta, og dei veit ikkje lenger kven dei er. I samsvar med det har heller ikkje sosiobiologien ført valdtektsproblematikken lenger enn til å slå fast at det er som det alltid har blitt sagt. Trass i mangelen på forskingsmateriale blir det teke for gitt at alt det menn gjer med kvinner, gjer dei for å spreia gena sine. Rett nok blir det sjeldan direkte påstått at valdtekt er ein effektiv måte å gjera det på. Men det blir heller ikkje teke opp til nærare ettersyn om det fungerer i det heile. Så vidt eg kjenner til, har ingen prøvd å halda oppteljing over kva sjansar ein valdtektsmann har til å bli far, enn seia bestefar, endå det burde vera enkelt å skaffa fram eit slikt oversyn. For sjølv om det er ei smakssak om valdtekt skal kallast sex, er det høgst målbart om det blir barnebarn av det. Dei valdtektene som sorterer under vår tids domstolar, kan vanskeleg tenkast utanfor menneskekulturen, i og med at dei i stor grad er motiverte ut frå abstrakte idear om skam og forakt. Det at slike overgrep òg kan retta seg mot menn og barn, og ikkje sjeldan endar med drap, inneber at ein i dei fleste tilfelle må sjå bort frå forplantingsfunksjonen. Det uttalte ønsket om å audmjuka og tilinkjegjera ein motstandar gjer òg at genoverføringsaspektet blir minimalt. Både sjimpansar og andre dyr driv med valdtekt, fortel Bjørn Vassnes i Livets dans. Men han unngår å koma konkret inn på kva slags atferd det er tale om. Han nemner ikkje kor vidt dei hoene det dreier seg om, er i brunst, og i kva grad dei opplever hannane som overgriparar. På same vis vik han unna å drøfta det reproduktive elementet i valdtekt hos menneske, endå det er vanskeleg å finna noka genetisk vinning i kjønnslege overgrep mot barn. Det gjeld særleg når desse barna er overgriparens eige kjøt og blod: Sidan dei ofte får store vanskar med å leva opp til vaksen alder, blir

6 66 samtiden incest til eit døme på korleis valdelege menn kan setta ein stoppar for si eiga forplanting. For å unngå å vikla seg inn i slike smertefulle problemstillingar, søker Bjørn Vassnes tilflukt hos den ekstremt aggressive yanomamistamma, der dei mennene som drep andre menn, visstnok får tre gonger så mange barn som dei som ikkje gjer Den mangelfulle oppfølgjinga av resultatet av kopulasjonen blir gjenspegla i måten Livets dans er skriven på. Etter omfattande eksellering i prangande maskulinitet, visnar det bort i ingenting. Det er som om den kraftløysa som følgjer ejakulasjonen, smittar over på den intellektuelle kapasiteten hos forfattaren. Vrangforestillingar er som lus: Finst dei i nærmiljøet, risikerer du å få dei på deg om du er aldri så reinsleg. det. Om dei blir bestefedrar tilsvarande ofte som dei blir fedrar, eller om avkommet er rein forbruksvare til framvising av personleg status, blir ikkje opplyst. Kor vidt desse drapsmennene er like brutale i senga, kjem heller ikkje fram. Det lèt til at Vassnes utan vidare går ut frå at den som er valdeleg i ein samanheng, må vera det i ein annan òg. Men det er eit hav av skilnad mellom å utgyta sædceller og å forplanta seg. Jamvel om spermatozoane er komne inn i livmora på ei kvinne som er i den fruktbare fasen av menstruasjonssyklusen, er det mange vilkår som må ligga til rette dersom det ni månader etter skal koma ut ein fullboren unge som kan leva opp til vaksen alder. Ein god del av desse vilkåra er det mennene som rår over. Fordi dei fleste samfunn stiller seg avvisande til barn utan fedrar, kan vellykka forplanting sjeldan finna stad utan ein far som stiller opp frå barnet blir unnfanga og til det når vaksen alder. Dersom ti menn tvangspuler ei kvinne, og demonstrerer samhaldet seg imellom ved å ta livet av henne etterpå, blir det trass i overfloda av sædceller inga forplanting. Det blir det heller ikkje dersom ho aborterer eller drep den nyfødde, eller blir slått i hel av sin eigen familie. Skulle ungen leva i nokre år, vil han stå nedst på rangstigen, med minimale sjansar til å føra arven vidare. Bjørn Vassnes er sikkert i god tru når han forsikrar om at han ikkje vil forsvara valdtekt. Like fullt er han ein nyttig idiot for dei som gjer det. På femtitalet hadde mødrene høyrt at legane hadde sagt at brannsår for all del ikkje måtte koma nær vatn. Barn som brende seg på den tida, fekk derfor mykje meir omfattande skadar enn dei hadde behøvd å få. I den same tidsperioden breidde det seg ei forestilling om at steinaldermennene brukte å slå steinalderkvinnene i hovudet med treklubber og slepa dei med seg etter håret. Dette motivet finst verken i holemaleri eller helleristningar, og fortel langt meir om skikk og bruk på nittenhundretalet enn om paleolittiske samlivsformer. Likevel er det vanleg å visa til det som om det skulle vera eit historisk faktum. I Kulturbeitet på NRK P2 den 16. juni i år brukte radiojournalisten Birger Mæland det som referanse i eit intervju med nokre barneskuleelvar som heldt på med eit prosjektarbeid i eldre historie. Trass i at ingen av ungane skjøna kva han sikta til, blei han ved å terpa på at det var sånn det var, utan verken i ordval eller tonefall å gi til kjenne at han var merksam på at han refererte til ein fantasifigur. Denne vesle episoden avdekker ikkje bare kunnskapsmangel hos norske journalistar. Han

7 samtiden viser òg korleis den som legg premissane for samtalen, kan dytta motparten inn i ei rolle som gjer det umulig for samtalen å halda fram. Dersom eg hadde fortalt den gamle vennen min i forstadsvillaen kor ufarleg han var, ville det gjort ende på vennskapen vår. Slikt gjer ein ikkje, sjølv om forholdet er dømt til å ta slutt i alle fall. I det lengste overlet ein det til den andre å finna ut kor vidt der er samsvar mellom det han har høyrt og lese om mannleg overmakt, og kva vilkår som gjeld i praksis. Dessverre fører slik medjatting bare til at misforståinga ballar på seg. Ei bok som Livets dans kunne vanskeleg blitt til utan eit miljø som oppmuntrar menn til å tru at dei er noko anna enn dei er. Å fortelja kvinner at naturen har gjort dei så veike og forsvarslause at dei bare må finna seg i det som skjer, er som å fortelja folk frå Afrika at slavehandelen var nødvendig og uunngåeleg. Det er ikkje meir grunn til at kvinnene skal akseptera slike forklaringar enn at afrikanarane skal finna seg i å bli selde på grunn av fargen. Det gjer ingen forskjell om den som deler ut rollene, forsikrar om at han har all respekt for etniske særtrekk, og at han elskar og beundrar det særskilt kvinnelege. Han er i alle fall ein mann som snakkar for mykje.