JURISPRUDENTIAM SVECANAM

Transkript

1 3 ANIMADVERSIONES IN RATIONEM TR ACT ANDI JURISPRUDENTIAM SVECANAM COMMUNEM. A R U M PARTEM PRIMAM CONSENT. CONSULT. FACULT. JURID. UPS. PUBLICO EXAMINI SIJBJICIUNT Mag. JOHAN. DAN. DRISSEL, J. U. L. FACULT. JURID. ADJ. ORD. ET JOHANNES WMRAER, OSTROGOTH US. IN AUDIT. GUST. MAJORI, D. V APRIL. MDCCXCII. HORIS A. M. SOLITIS. U P S A L l JEy LITTIRIS VIDU.E DUtECT. JOH. EDMAN.

2

3 P R JE FA TIO. ui ad id perfe&ionis, qua apud nos fuperbiunt plurimte fclentiae, oculos conjicere voluerit, fateatur oportet, eas his temporibus ad ftupendum prorfus cuimen eve Us esfe. Quemadmodum autem cun la mortalium continuis fatorum temporumque vertuntur vicibus & omnis generis fru lus eodem anni tempore non florent; ita pierumque fieri fölet, ut dum aliae fcientiae capur efferunt, aliae concidant 8c ad gloriam atque amplitudinem fe erigere vix posfint, (ed tacite ingenriifcentes de remisliori in fe adfeöu conquerantur. Jurisprudentiam, quae 8c publicis 8c privatis confulit rebus, easdem fortis vices in patria noftra expertam fuisfe fata ejus perluftranti fat fuperque patebit, a) Antiqutsfimis tempori bus jus mere confvetudinarium vigebat, cujus cuftodia & ad causfas dijudicandas adplicatio ipfis Imperantibus 8c certis fummae dignitatis viris, qui vocabanrur Spe* kitigar, öldungar vel Sannomån unice competebatj erant hi pierumque facrificiorum antiftites. Foft aetatem INGELLI 8c regno pofl: necem Regulorum in certas provincias b) divifo, legiferis, quorurn honorificentisfimum erat manus, demaadata fiwt cura A 2 legum «) Septem Jurisprudentist numeran poafant «täte» t / a tempore Odini d obitum IngtUi. II ab initio impcri Ivnrici ad Svtrchtrum. III a Sverebtro ad Erlcum XI. IV» fub imperio familia- Folchuogica? & R t externorum.. V. «Guftavo I. ad Guftavum Adolp hum. VI. ab initio impcrii ii lim ai Fridtricum L VII, in qua nunc vivimus, b) Provinci* in antiquia LL. vocantur Land hine Landsting, quod etiam vocatur Rdfftting ab antiquo Rafft, deftiogueadum a judicio correftorio RJttart ting. Vid. 41. C. TB. LL*

4 4 P r afati o. legum. c) Sub imperio Regum, qui e ftirpe ERICIANA & SVERCHERIANA oriundi eranr, non religionis lolum, fed jurisprudentiae etiam curam agebant clerici e- ruditionis, quae illius setaris esfe poterat, laude in primås infignes. Tempore Regum famiiiae FOLCHUNGI- C^E incrementuin jurisprudentiae adtulit non folum laudabilis, quae legibus colligendis Sc emendandis impendebatur opera, fed laudabilis etiam lai-corum nisus de principatu jurisprudentiae certandi cum clericis, quorum prsepotenrem in legibus condendis Sc interprerandis au toritärem imminuere Sc arterere conabanrur atque adeo, ut benigna in parria noftra non videretur defiderare hofpitia. Ingravefcente autem fub tempore, ur dici fölet, unionis indies fere malorum mole Sc Bellonae furoribus atque inteftinis disfidiis lacerata patria, non potuerunt non triftes ejus esfe vices, quamvis rota haec aeras non expers fit inflitutionum, quoe ad illam fovendam & in altius provehendam conducerent. d) Gl. ni. Regi GUSTA- VO I:mo, quum concatenata laborum ferie excitanda esfent omnia, quae perculsa atque proftrata erant, nemini mirum videatur illum praecipuam non egisfe curam juris prudentiae in dies fere exolefcentis. e) Clericis privatis jure, quo antea fruebantur <Sc non raro abutebantur, forenlibus fe immifcendi negotiis, tanta erat penuria eorum, qui juris cognitione pollerent, ut vix esfenr, qui publicis defungerentur muneribus. f) In quo c) Leges fcrcndi potefbttem habulsfe legifero», quod contendit Vilde, tuto dici non porefh d) LL. Uplandi«confinnata? 12p6. Snderm Communes provinciates 1442» Academia Upfalienfi indituta 1477 junispradcntisc tiocendx etiam h ab i ta fuit ratio. e) v. Litteras ad A. Trangemm 30 Mart. ls47> f) Kex ipti dicit, att Domr»nre Ämbeten med fétdnne Perforier voro hefttttt fom uti vdr btfkrtfne Lag faß oforfnr ne vmo. Cr,t olus IX.

5 P r (Zfatio. $ quo adfli&o ftatu fat diu manfit jurispradentia. R. CAROLUS IX, fsepius quidem conqueftus fuir de negli gentia judicum & vitiis, quibus laborabat procesfus & judiciarius, & exfecutivus, quare etiarn varia molitus eft, quae illius deinde fadse emendationi praeluderent. g) An vero aliquid perfecerit, quod ad illam e tenebris, qui bus obdufta erat, refufcitandam contulerit, certo dici non poteli. Academia Upfalienli an reftituta åc novis privilegiis munita nulli feptem Profesforum, qui tum eligebanrur, dernandata fuit junsprudentiatn docendi fparra. Quod autem huic Regi perficere non contigit, perfecit i 1)e rerum fvecicarum non armis folum, fed legibus eiiam & culcioribus inftitutis tutor & moderator GUST, ADOLPH US. Conftiruit fuprema judicia, & jurisperitos viros, qui publico docendi munere in Academiis fungerenrur, perwiifit non foium, ut Sveci illuftriora in aliis rerris vilitarent eruditionis domicilia, ubi jurisprudentiae lludium I&utius efflorefceret, fed peregrinos etiam do lores ad Sveciam honorificentislimis inviravit conditionibus, ne penuria doclorum inträ patriam illius morare tur progresfus b) Perviderat folidiorein eruditionem maxime esfe neceffariam, ut in patriae multiplicem ufum propagetur & proptgatum ex voro adaugeatur. Hinc factum ed, ut revivifceret & laetiores faceret progresfus, quos nec impediit, tum temporis folemnis, A 3 mos quod viearii judices bvarktu Idja tller Jkrifva kunde v. lit. ad Tur. In»: 1526 & St g) Vid. Riksdngs-R. iéoo. mandat. 1602, 4. Dec. & Stndg. 2? Febr. 159S. Per jadicrum quod in nula Holtnix In Iii t ueba.ru r fnnt qui exiftimenr grunden vara lagd till Hof-Råtttn, fom af K. Gujlaf A. dolpb inrättades. h) An duo eonftitoti funt juris Profeiforc«, & perhibetnr deliberatuin fuisie de eorura augendo nutnero, Jurisprudenti enim llu dium tum t«mporis utilisfimum esfe putabator.

6 P r afa t i o. mös jura addifcendi romana. Renafcens hasc jurisprndentkc fortuna nulla triftiori clade iterata ad culmeo fuum haud infelici fuccesfu enicebatur, iilius progresfus acelerantibus fuumque patrocinium illi commodaatibus, qui fceptra regni noftri poft G. ÅDOLPHUM. rooderati funt, Imperantibus, Tumma litterarum 'patrona CHRI STINA <3c CAROLIS, hujus fcientiac ampiificandos gloria florentisfimis, Per totum hoc remporis intervallum nihil fuit honoris, nihil laudis, quod non jurisprudentias tribueretur eademque non judices folum Sc causfarum patronos, Ted aliorutn etiam ordinurn ofåciales, quid, quod Senatorios viros Sc ipsorum Iatum clavum ornare putabatur, DiTcentium numerus Sc in difcendo ardor augebatur, prtemia non deerant docentium induftrias in utilisfimis tra* dendis praeceptis fatigari nefeiar. Qiuim autem plurimae conftitutiones jus tum municipaie, tum etjam provinciale immutantes editae efient magnusque legum numerus e&- rum cognitionem difficilem & ambiguam redderet, de hac difficultate tollenda Sc novo legum codice concinnando decretum fuit, quod tanten decretum negotii graviras, crebriora bella ahaeque causfee retardarunt. i) Sub imperio R. FREDERICI prodiit, de quo diu deliberatum & in quo diu elaboratum fuit, novus L. L. Codex. Quo fa&a aliam faciem iterum induit jurisprudentia. Cogmtio L. L. multo quam ante facilior reddebatur in uno volumine inveniebantur fere emnia praeeepta juris communis, quorum prineipia, rationes, nexum Sc ordinem inrerpretari o- porteret JCtum, cui timendum non erat loea legis quibus perferutandis Sc inter fe conferendis immorabatur ftlia data lege abrogata esfe. An nunc admodum au lo numero L. L. aeque facilis fit cognitio jurisprude tiae Sc an ad illud perfe&ionis faftigium, quod attigerunr aliae feien-») Ab «1. ad an. X734.

7 Pr a tio. 7 fcientiae, five numerum difcentium & difcendi rationem, livc numerum eorum, qui in illa iingulariter elaborantes ingenii fui foetus & cvigilatas meditationes litteris mandarunt, refpexeris, aiiis dijudicandum relinquimui. Quum autem alii eorum, qui ad Themidos facra gresfura moliuntur felices, alii minus felices fui laboris frudus reportant, quamvis fingulis fequax Sc egregia fit indoles ad inftillata praecepta haurienda Sc ad maturitatem perducenda, non alio luculentiori confiare poteft argumento, illum, qui reda incedit via Sc *reda utitur methodo, facillime pervenire ad culmen eruditionis, qua verum hono» rem promereri Sc patriae commodum amplificare posfit. De optima aurem ratione Jurisprudentiam Svecanara Commnnem tradandi, fi quaedam his, non nihil adfinia cxcepero, quum nihil fcriptum videre contigerit, causfas impeditae progresfionis Sc animadversfiones quasdam in hane rem publica: eruditorum cenfurae fubjeere conftitui. k) Inrer tor fententiarum divorna, quce quotidie fere audire licet Sc in difpari adeo ingeniorum indole, quid omni in cafu Sc omni tempore expediat determinare, altioris certe eft indaginis, quam ut hsec opera omne fe rst pundum, quare. B. L. Si quid novißi resitus iftis Candidus imperti fi non bis utere mecum Invenies faltim quod erfi non prorfus Libera per vaeuum pofui veßigia prineeps Non aliena meo presß pede.. L Plurimas, quae cur frigeant fcientiae adferri folent,. caufsas jurisprudenriae progresfibus non offecisfe exiftimaverim Quse Aboat prodiit Diss. de Jumprudentia refte traßanda, no* e«m, in qua no* mlamur, ittir-gic maceriam.

8 B 25 Si» verirn. Principum gratiam Sc adfpirantem auram non pla ne delideravit. Inclarefcendi (tudio, omnibus fere communi, fatisfecit. Suos culrores parcisfime non aluit, (ed ditefcendi cupiditarem nimis fordran explevit, quandoqui. dem fine lite vivi non fölet. Optimas non defunt leges, quae ad illam fovendam Sc in altius provehendam conducere posfe videantur. Coliegiis ubi negoria forenfia tra&antür adfcribi nemini licebit niü debitum fu«in jure patrio peridae prorulerit teflimoniurn. vid K. F. 10 Mars Mars Publico docendi rrtuneri ad Academias nemo praeponendus ni(i poft edita luculentiora jurisperitiae Sc do^trinae, ut vocari fölet, academicae, fpecimina, adeo ur fieri non posfir, quin lolidioris eruditionis ex pertes aliquantisper verecundentur in numerum ambientium temere Sc irreverenter fe ingerere. Alias igitur minus florentis jurisprudentiae fubesle oportet causfas in quarum nonnullis recenfendis Fungar vice cotis acutum Reddere, qua femtm valet exjcrs ipfa fecnndi, Quum jurisprudentia ad (aiutem hominum atque oonfervationern convertenda ad eorum peliem Sc perniciem convertitur progresfus ejus maxime moratur hic illius abufus. Quae de injuftitia judicum ja&ari folent querelae, dum illos amore lucri deceptos fraude uti in litibus dirimendis clamitant nonnulli, inanes plerumque funt; rariora enim fuerunt exempla eorum, qui adeo omnem exuerunt hurnanitatem. Sed quod inviti interdum errent & eandem causfam diverfo plane modo dijudicent, exinde plerumque derivandum esfe crediderim, quod principia legis rite indagare omnibus non contingat, quibus non perfpe&isejusmodi effinguntur rationes legis, quae ipfilegislatori fuerunt ignotae. Cafuum enim fpecialium convenientia cum generali legislatons principio probe eft confideranda, quod etiam

9 5$ eriam lex noftra Cap. i. n. R. B. jubet: Domaren fkull noga prbfva Lagens vätta mening och grund och tberefter dåma, h, e. ad rationem legis adtendat, Sc quae lint principia ejus probe inquirat. Magna funt, quse in jurisprudentiam hinc redundare posfunc incommoda; quidam enim in illnm, iphusque culrores adeo funt contumelioli, ut jaclaie audeant omnia pro o5 contra dcjendi posfe nulia esje principia cer t a, q nod in Germania evenisfe docet JCtus quidam. I) In primis vero ei nocet advocatorum, tum ignorantia, tum etiam malitia, Qui nulla folidiori eruditione inftructi Sc line praevia exerci«tatione causfas aliorum forenfes agendas fufcipiunt atque inconcinna fcriptorum & fermonis farragine impcritae multitudinis favorem Sc auram aucupantur alios oeque irnpericos ad idem audendum invitant Sc alliciunt, quo dt, ut pretium hujus muneris, quod olim 8c hoc etiam tempo re apud alias gentes in magno habetur honore, dimminuatur. Qui autem tum le tione, tum etiam longiori ufu Sc exercitatione Tibi compararunt peritiam legum Sc habiturn easdem ad ra ta adplicandi, Sc tarnen omnem in id con ferunt operam, ut legis fenfum pervertant& judicis obftetricantem induftriam confundant, rem moliuntur maxime noxiam. Eorum enim tumulrus, qui, ut veram adipifcantur gloriam minime folliciti, injuftis cauflis patrocinantur, fas & nefas exiguo fine diftingvunt, Sc nunc prolixo fermone fine venere Sc arte, nunc acerbis facetiis adverfarium offendunt Sc fatigant, variisque exceptionibus praeliminaribus ne finis liti imponi pofit efficiunt b'ilem peritis Sc honeftis movent viris atque adeo, ut partes procuratoris praecipue in Ulis inftantiis, ubi cum hominibus hu jus furfuris coram litigare necesfe eft, fugiant majoris dignitatis Sc tenerioris fenfus homines. juris legumque B iml) Auftor libri de methodo difcendi. J. Rom.

10 10 «# 35 S imperiti eos timent & horrent ipfamque jurisprudentiam refpiciunt, ut artem per varios maeandros fraudesque flexuofas decipiendi., II. Qu,ae lex noftra licentias exceptionibus prseliminaribus litem proferendi, injecic frena ad illam refrenandam multis non fatis videntur valida. Priterquam enim quod judex inferior ubi ei libet, dilationem concedit, quum enthera parten fbker upfkåf i fa ken forty att han vil flera bevis fkaffa, eller får annan orfak, neminique li cet querelam inllituere, utan få är att ban menar kunna vi fig fa det faken allenaft ther med onådigt uppehälles, v, XVI. 6 R. B. 8c quereia caufsae principalis decifionem non acceleraret, fed potius impediret, hac dilatione concesfa, 8c novo terrnino praefixo ad comparendum, aliis fruftra oppofitis, ad exceptionem, vel fori, vel plurium citandorum, tanquam ad afylum, tandem confugiunt litis proferendi cupidi. Quum aiitetn I.ex, v. C. XIV.. 2. Sc 3. R. B. confiituat multandos esfe, tum imparatos, ad refpondendum, tum etiam probationes fuas celantes, inde fiequitur, quod impedimenra litigantium oporteat esie legalia, vel invincibilia 8c hoc ab illis probandum esfe, fi dilationem fint impetraturi, & quum judici v. C. XVI.. i. & 5. ej. tit. comrnisfa fir inquifi tio fi quis inkafi gjordt upfåteliga att fiken tbermed uppehålla, & libertas etiam concesfa fit augendi multam, fom faken är till, nulla nova lege, fed jufta adplicatione 8c promta exfecurioné L. L. quas habemus, opus elfe videtur ad dererrendos eos, qui exceptionibus praeliminaribus temere immorantur. conf. K. F. 13. Mars 17$ i- 11 Decemb Aprill Cum juris imperito litigarore, qui ipfe fiiam orat causfam mirius, fed cum juris perito 8c causfarum patrono feverius ideo agendum femper eilet fiecundum principia Legis noftrae. L. Ls Roma-

11 5 &» XI Romanse vid C. 1. VIII. tir. 36. unius librse auri condemnatione multant advocatum, qui inter exordia litis praeter rnisfam dilatoriam praefcriptionem poftea voluerit exercere. Qui ad jura noftra proceftualia adtendit inveniet illorum eum efte finem, ut omnes jure fuo minimo negotio & quam citisftme potiantur. Procesfus in exceptionibus fori & plurium citandorum obfervandus ad hunc eundem, quod mulri negant, confpirat finem, confr. K. F «& 12 Aprill Huic autem fini non fatis confultum föret, ii in omnibus litibus differrent cauffam principalem, donec fententia judicis praeiiminaris, vel vires rei iudicata! nancifcitur, vel a judice fuperiori confirmatur, aut improbatur. Ubi proces fus eft furnmarius non eft eadem ratio legis', ideo non eadern debet efte difpofirio. Ad finem vero L. L. refpiciar neceffe eft ipfa indagarurus principia. m) Qua exceptionern fori, gener'alrbus uti poftumus regulis, five quteftio fuerit de foro rei fitae, de foro delicti, vel de toro domicilii j forum eniirs, quod vocatur contra tus inter exceptiones a generali regula numerari debet vid. X. 5. R. B. Si quceftio fuerit de foro privilegiato regulte obfervandte in collifione L. L. apprime funt utiles.») Qua exceptionern pl. citandorum indagandum eft principium univerfale: quisque fuam luete debet culpam, unde facile patet neminem cogendum ad tuendas partes alienas vid XL 4 G. B. Quando procuratqr quidam in B 2. J judim) Principia LL, qua comperentiam fori funt: Aflor fequatnr forum rei : Actione* perfonales civiles in foro domicilii funt dijudicandar: Iuquifitio & decifio deliéli fiat, ubi cornmisfum eil: Aftiones reales hoc eil de jnre in re in primis immobili dijudicandz funt ubi fita eft res: Accesforium fequatur principals. «) ür privilegia per fpecisles L.t. & conftitutiones conceduntur ira non per commune«led per illas abroganfur. In collifione L. L. Specisliurn adtendendum eft ad tempus quo promulgata* fünf» Privilegiatus contra, «que piivmegiatum non poteft uti Jure fuo.

12 is 3s S» judicio ex. gr. territoriali primo objicir plures efie citan» dos, quorum tarnen omnes ad idem forum pertinenr Sc deinde, poiiquam Judicium fuprernum fententiam iliius, de hac exceptione Iatam, confirinavit, urget forum efie incompetens major multa ipfi irroganda eile videtur. Qiium e- nim omnes litis confortes, live cauffa fuerit realis, five perfonalis ad idem forum pertinent, facile patet eum fludio propofuilfe causfam dijudicandam judicio, q-uod incompecens eile putabat & procesfui piano contrarium adhibuisfe ordinem att fukens flut hindra. Inter JCtos agitata quseftio, utra harum exceptionum natura femper fit prior, minus utilis eile videtur, fed in hoc Sc limilibus cafibus prior eile debet exceptio fori. Secundum L. L. Rom. htec femper erat prima vid. cir. C. & 1. Sed alia funt principia harum L. L. v. L. 6 Sc 27. ff. de municip. Sc L. 2. ff, de de eo quod C. L. Si igitur omnes advocatorum in procesfu folemnes praevaricationes feveris edom»arentur poenis Sc fi ad hoc munus minus apti Sc folidiori eruditione non inflruffci ab illo arcerentur honos ipfi accederet Sc aemula excitarentur juniorem ftudia de prineipatu jurispeririae Sc eloquentim foreniis certandi. Rabenius disferit, Att Advocaturen i äldre och äfven nyare tider varit hos de vi faße folkßag en väg till de ypperßa äreßäüen vitnar Hißorien. 0) Quanto in pretio apud Romanos fuerint, docet C. L. 11. t. 7: Advocati, qui gloriofie vocis rnunimine confiii laborantium fpem vitam Sc pofleros defendunt, non minus provident generi humano, quam fi prceliis vulneribusque patriam parentesque falvarent. Qui hisnofiris temporibus, in aliis regnis causfas aliorum agunt Sc nunc fublimi atque tonanti eloquentia audientium ad fe rapiunt admirattionem, nunc verecundiores fermonis veneres illorum auribus animisque fvaviter infinuant in maximo habentur honore, quod ad jurisprudentiae Hörem non parum confert.. III. 0) üisfert. an, Üpf, habita.