M E T E O R I S Quam Ab Ampliffima facultate Philolophica, in celeberrima

Transkript

1 I. N. J. DISPUT ATIO PHYSICA M E T E O R I S Quam Ab Ampliffima facultate Philolophica, in celeberrima Academia Svecorum Upfalienfi, approbatam, P R m S I D E 'Reverendo & Praclarißimo, D.M. OLA O UNONIOGev. Log. & Metaphyf. Profeffore ordinario, prarceptore& promotore iuo setatem honorando. Pro gradu in Philofophia confequendo, publica examini fubmhtit: OLAUS O. AURIVILLIUS Gevalienfis. In auditorio Vet. Majori, ad dicm 6. Dcccrnbrhoris confvetis, Anni currends UPS ALI JE, Excudebat Hjnricus Cukio Acad. Typogr-

2

3 Prooemium. Irumfortajje videripoteß, cur ego, fpecimen mei haftenus in philojopbicis jfoaiis profeftus, publice nunc daturus, bancce de meteoris materiam pbyhcam y utpote a quibusdam incertam (3 ignobilem judicatam, mihi pra & hy traftandam elegerim, Verum bujujce mei inßituti(utjpero)bacbaudfpernendafubeß ratio. I t tattarn Davidis regis &propheteepientifßmi, inplurih'tspfalmisjuls, ctd opera Domini, qua cl nobis bic meteora nuncupantur, piå aåmiratione conjtderanda, fidelem adhortatwnem ; duobus potiflimum nominibus,^ucunditatejcilicet & utditate, hcec de meteoris materia commendabilis, me in accuratiorem fui ton: deration em, noninvitum idlexit. Illa, ammis homitium hiec natura miranda curiofus perp enaentium, maxima feirlfinuat, cum in confvetudine famihan, de bis horumque taußs,familiaris fermo inßituitur, Hcec vero tribus prack pue argumentts illußris eß, Profant n. primum bac natu ra fpeftaculapulcherrima adfupremi tsummis, umverfi bujus, G? conditoris G?gubernatoris (apientijjimi, majeßatem bonitatemque cognofcendam. Dein de ettam, hominum ruåmm exculta minus ingenia, qua ob imperitiam, opera natu ra multa, ex naturalibus onri principils, vel audafter nefant, ac meteororum velvifa faftaque caufas eorumfcire, fuperciltofcreverenterque faflidiunt, exopera doftrina DominiexciVere edifcunt. DeniqueEpicureorumvanadogmata, qtii cafu. & temere omnia in natura curfu fieri ftatuunt, argui binc atque refelh poffunt. Et quamquam nobis ritt tum aliisfatendumft, exquiftas atque Jcientificm omnium meteororum caufas, in bac humana mentis imbecillitate dari A i vix

4 vixpote; tarnen pottorum authorum, qui de meteoris fenpferunt, veßigiis inßßentes, quäles babert pojfunt, breviter proponemus. $ua quia probabilesfunt, minusque å commumhomnum fenfu abborren t,non ommno aut damnandce aut ret]ciend(tfunt, fed adn 'oßram commoditatem ßudiofe obfervanda, curdque attention apud animum txpendende* \ fit ttaque» Sov Sc5 MiTioopcKoyiat Thefis Prima. QUicquid ter natura, divite id omne fuo condit ad finu benigniffima mä duas fpe&at claffes, alte ra limplicium corporum, qux fimplici; altera mixtorum, qux compofita conftant materia. Sperl./«/?. Pbyf.L. ;.C.i. Haecrurfum dupliciafunt, vel perfeéte mixta, qualia metalla, mineralia,lapides, åcc. vel imperfe&e mixta, qualia corpora funt meteora; de quibus cum hac praefenti difputatione breviter agere in animum induxerimus, fecundum verum illud antiquitatis pronuntiatunv^y^ ops-we h^doxav^^um hl to wopcltcl&ttufav, in nominis meteori derivationem» & (ignificationem primum inquiremus. Nam omms cognitio, expracognitionenominis. Arift. i. Poft. t. i, I I» A nominibus igituraufpicandum. Scalig. Ex. 559.f. sv Garcams in fua meteorologia Cap. 1, uafi. 3. air. Fox fittupov 7rcÅvj*i efi% & deetymo nonparum variant gram" matici, aln % ihstx, & cupco, dtufica, five dttpso, b. e. attcllo, elevo, fufpendo, fab. um hoc nomen exifiimant,, Alii rfe dt sopat,itefä fufpendiculo derivant: Quorum u- tra-

5 eraquefententiavero confentanea eft,plefaqtie enim Sc potihimameteora fiuntin fublimi. Hinc meteorologia, fecundum Ariftotelem nihil aliud eft, quam eorum, qus:fiuntinfublimi,fciential.i. Met. c.i. in. De definitione meteororum duse nobiles funt fententix j altera recentiorum eft, meteora effluviorum affe&iones &accidentia vocantium : altera veterum,, Ariftotelis prxcipue ejusque affeclarum, qui metcora corpora imperfe&e mixta definiunt, quam fcntentiam nos quoque hic ample&imur, quia tutior depradienditur, nihilque fere implicat abfurdi. Sunt ita.c[,meteora corpora imperfecle mixta,ex exbalationum ma teria, calorefolis, ßellarumque virtute, in aere ejfesla. Et quidem haud incommode iic defcribuntur, nam me teora hypoftatica continent aliquid materiale feu fubftantiale, ( certa Ulis fubftaniia eft. Senec. 1. x. V TSfat.C i y.)quod accidentibus formaliter, Sc in abftra- &o coniideratis nullatenus competit, unde nuda ac«identia externanon funt, necaccidentia dcfiniri poffunt. Sennertus iic ait -3 pcenapov, eft aliquid ex kalitibus, é terra G? aqua viftellzrum, (3 ignis [ubterranei excitatis, infublimi magna ex partegenitum. Epit.Phyf L4. c. I. Data hare meteororum defcriptio brevis, per caufas latiusilluftranda eft, cum diligens caufarum inquifitio in omni generc difciplinarum, cumprimis in fcientia naturali plurimum afferat utilitatis; juxta illud Ariftotelis, 73 dxv\%? avsv dtrtcts. Efficiens ob fummam fuam aftivitatem primum iibi vendicat locnm, Sc duplex eft in meteoris. Primo Vniverfalu, Deus, qui ut omnium aliarum rerum produäor, A3 &

6 & prima caufa eft, ftc Sc meteororum; videatur V/al ler. 10:11. Syr. 45. Et iol cum reliquo fiderum exercitu, qua? iuo influxu elevant, prarparantque nuteriam ex elementis, corporibusque alns mixtis, Secundo particularis, Quaiirates a<ftiva?, calor & frigus. Me aquam terramque quas pervadit & circumit, rare facit, in halitus lolvit,inque fublime evehit. Hicomnino etiam inteiligi debet calor ex igne lubterraneo, ( alii calorem terra? vocant ) quem multarum quoque exhalationumcaulamefte, metallifollores imprimis probant, & expenentia adlenlum pra?bet, quia hyemeconfpiciuntur quxdam meteora ignita, & impetuofiilimi nonnunquam é terra? cavernis erumpunc venti, cum tarnen calor ca?leftis ob radiorum obliqui- - tatem & debiiitateminfirmiorfit,quamutlolus tales effetftus producat. Frigus autcm halitus in fublime evocatos, conftringit atque condenlat, ut in nube,nive,grandine, cuivis patet. V. Materia meteororum rurfus duplex eft: T^emota, utfuntelementa,aquapraecipue & terra, ha?c enim impurifftma funt, muitasque atomorum variarum myriades continent, qua? ex ijs iolent educi; & ex his principiisque chymicis conflata corpora mixta, nam cx his quoque non parum exhalare,in cadaverum putredine Sc refolutionibus experimur. Vropinqua, IJc funteffluvia ex his promanantia, qua? duplicia funt, Vnum xcimt&p dicitur, hoc eft fumus, qui eft effluvium mixtum calidum ö"ficcum, levius ö'fubtilius, b terra lueisque artdis virtute (iderum extraftum. Alterum ar/ut?, hoc eft vapor, qui eft effluvium mixtum,frigidum G? hu* mtdumt crajjitu &gravius, ex aquis, locpsque udd vir tute

7 tutt flderum extraüum. Sperl, Inß. Phyß 1 y.c'jf. IUe pingviores halitus continet facile ignem concipientes, ignitis ; Sitenuiores & fpirituüfos acreis: Hie pro varia frigoris operatione aqueis meteoris materiam prsbet. Hinc facile liquet vaporem non eflie a- erem;nec ob aeream fuam levitatem vi propriåin lublime alcenderc. VI. Forma meteororum varia Sc multiplex eft,& cui- Vispropria, prout haec vel illa fubjeäa materia varie dilponitur& pra?paratur. De üngulis iuo loco dicendum. Sic loquitur Magirus. Varia enim keec difpoßtto C3 materia dijßmilitudo, conßßit in calore & [iccitate, m denfitate & raritate, in aquabihtate? cohafone, & difsita partium dißraftione, in copia vel inopia materia y in vravitate & levitate, Comment. PhyfA. 4. Cap. 1. VII. Cnmadmirandaipfius naturse, tum Naturantis,1 tum naturatse vis Sc operatio in meteororum appareat generationibus, non putandum eft ea cafu, Sc temere ha&enus fa&a efle, vel adhuc hodie fieri, fed ob certos Sc determinatos fines, juxta confvetum phyficorum axioma, Detu & natura, nihilaguntfrußra. s Caufa itaque finalis meteororum multiplex. 1. Ad majeflatem, omnipotentiamque Dei hominibus manifcilandam faciunt. 2. Exurendoabfumendoque noxios in aere volitantes vapores, Sc halitus, falubrem eum animalibus reddunt. 5. Aeris mutationem ferenitatem, tempeftates, humiditatem Sc ficcitatem portendunt.4.quscdam rigant arentem terram, folisque aeftum mitigant, ut animantia crefcente largius pabulo, magis invalefcant, cec fubiraneo langvore cor-

8 Quod oftendit circularis eorum genc-" rumpantur. ratio,de qua Alfted. Encycl. I.7.P.;. Ehyj. c. 7.Videa tur lob, 28: item. HiftoriaElix, l Reg.ii. Vill. Locum generationis meteororum omnes feré meteorographi aerem ftatuunt, quem receptaculum o- mnium exhalationum ex terra velaquis iublatarum, Milichius vocat. Cujus cognitio, cum ad do&rinam meteororum haud parum conducat, non hic intermittenda, EJifubtile & leve elememum, infra ceelum, (i fupra aquam, terramqne exijteiis,sperl. Jnßit Phyf. t. 4.c» 2; nonnunquam etiam, nonnihil de jure fuo remittendo,obfalutemuniverfi fe in cavernas terra: infinuans: Sua naturanec calidum, nec humidum, fcd ad has qualitates, abasque recipieqdas a'qualiter comparatum. Dividi fölet communiter in tres partes* vulgo regiones didas,(non quidem perfe,quiahomogeneum & fpirabile corpus eft, a terra usque ad cselum indivifum,fed per accidens pro puritatisvel impuritatis ratione,) fupremam, mediam, & inflmam, in quarum qualibct, diverfa generantur meteora, qualitati regionis convcnienria. Infima a terra eousque pertingir,quonsque cumnotabili efficacia radii lolares refleéhintur, variis qualitatibus abundans. (Jbi haec deftnir, initium iumit media,ad cacumina altiflimorum montium fe extendens ; fngida eft, potius ob vapores ibi contentos frigidos, quam quod utraque produdrice caufå caioris deftituarur, ut quidam volimt 5 nam privatio non poteft elte fitivse po- qualiratis caufa effedhva. Suprema å cacuminibus altiflimorum monrium furfum ad artheream regionem cxcurrit, purior ionge & ferenior estens, tali- ' / / 1 "

9 calida etiam mediocriterob ätottios igneas eo cdu- <ftas, non quod una cum cado circularicer moveatur,utnon pauci ineptiunt, cum circularis talis cseli motus non detur. IX. Scquitur nunc divifio meteororum,quam å plcfisque reeeptam, nos etiam retinemus, qua dividuntur meteora in tu k&s- xjzfs/pxtrn, feu hypoftatica, quae realiter, & per fe in aere fiunt, ficut ignis fatuus, lambens, nubes, nebuhe, &c. Et tuka\' i^(pcc- <nv, feu emphatica, qux fpecie tantum & figura in aerc vifuntur, reipfa autemin aere nullibi conftant, ut Iris,Chafma, Parelius,&c. Qu* atquivoce tan tum funt meteora. Illa rarfus in feu ignita, aerea fpirituofa, & aquea fubdividuntur, (terrea aliqua meteora non dantur)quorum fpccics, licet plurimas dari non diffitemur, paucas faltem hic recenfebimus, cum inftitutum noftrum prolixitatem hic non admittat. X. Ignita meteora funt, qua: ex fumis pingviori» bus ac fulphureis accenfis in acregignuntur. Ho rum qusedam in fupremo, quxdam in medio, quaedam ininfimo aere fiunt, prout fumus calidus in gradu intenfo, medioeri, vel infimo eft, Alfted. E»fyr/.1.7.P.3. Vhyf.c.9. Qvatvorcx his videbimus. Ignis fatuus eft meteorum ignitum, candeltt ardentis, Ö huc illucque erretntis fpeeie apparens. Generatur ad loca vifcofa, ut funt caemeteria, & pub lica fuppliciorum & ma&ationum loca, in infima aeris regione prope terram, ex fumo pingvi & fulp hureo, qui cum agitator a ventis» accenditur, 6c ' ' " B cur-

10 "curfum eorum fequituf. TJnde viatores no Leiter facientes in ignotis fyivis,in avia Sc praxipitia loca, cum periculo vits ieoucere fölet. Fatuus vocacur, duäå fimilitudine a fatuis ftolidisque hominibus, qui (icut raro certum aliquod iter perlequuntur, aut uno in loco diu placide confiftunt, ita hic tcrrificus ignis, ab uno loco in alium continue agitatur, XL Draco volcms efl meteorum ignitumy draconis iqnei in aere vohtantisfpecie appares.x^c hoc metcoro vulgi fabulas Sc nugas,ut vanas falfasque confulto omittimus.gencratur ex fumo vifcofo Sc calido, in longum produfto, qui cum admediam regionem afcenderat, å. \ frigida nube obftante repellitur, atque fic incurvatus, ex motu Sc continua agitatione aeris, pars fupremaqujecasteriseftfubtilior incenditur, incenfa propter materiae inarquabilitatem ( ut Folfg.Meurer ait) flammam Sc lcintillas evomit,& colli draconis fpeciem refert: media qua? cralsior Sc fiexuola eft, ventrem oftendit: infima quse frigidae nubi proxima,conftri&ior St acutior eft,caudam reprcfentat» Tandem materia omni abfumta extingvitur* XU. Stella cadens efl meteorum ignitum, cadentem de cte loflellam reprafentans ; cujus defcribit generationen! uno modo fic Scnertus. Cum exhalatio in fupremaa* eris regione in longum difpofita, in multm quaft particultis difcerpta ac dijjeminata efl. JSfam prima pars inflammata altert ignemceleriter communicat, Jecunda tertice, tertia quarta, &c eode modo ut una candelaaccenfa,aliant qua modo extinba erat,facilt rurfus accendit, ßelltequs écalo deor/um cadentis imaginem exkibet. Epit* Ph.l. 4. c. 2.

11 c.i. x\iitcrfie, cum fumus mediocriter calidusxompadus åt globatus, in infima aeris regione aeccnditur prope frigidam nubem, å qua cum deorlum -peliitur, ftellas é carlo decidentis fpeciem refert. Non autem vera aliqua ftella eft, ut Epicurum len- ElTe icribitur, tribuentcm fingulis hominibus certas ftellas, quibus de carlo cadentibus, homines quibus attributs eitent extingverentur. Seneca fiellas transvolantes, Plinius fiellarum difcurfus, Ptolomeus traieclwies vocac. XIIL ^ Fulmen efl meteorum ignitum, inträ nubes detentum>& ex iis violenterper aere ad terram detrufumllna habet adjunföa, Tonitru, fulgurfiapidefulminarem. Sperl.l, y c.7. Hoc horrendum åt terribile mortalibus meteorum, cx naturalibus caufis oritur,non autem ex deciiione fteilaruminfnppofitam frigidam nubem, ut exiftimafic Epicurum refert,m Commentariofuo adcap Plinij, Milichius. Nitrum åt fulphur in nubibus contenta,,hic maxime confideranda funt, qux commixta accenfaque,& fragorem ingentem hunc, åt corrufcationcm flammas bene prasftare poflte, aic Sennert Epit.Pkyf.X.q.c.iNitri enim natura eft,( ue conflat ex pulvere pyrio, quod ex nitro åt fulphure commixtis conficitur> ) quod accenlum fulphur veluthoftem fugiat, åt cum fragore fubitodeflagret. Itaquecum nitrofa materia cum lulphureis atomis in nube conclufa accenditur, cum fragore fugit, exitumque ftangendo nubes quxrit. Sic fulgur prius vifu,( hic enim fenfuum omnium celerrime fuam obit fenfationem,) åt tonitru poftea auditu percipitur. De materia é nubibus in terram Bi yio-

12 T 4i violenter delapfa, Vulgi opinio eft, femper lapidem velcuncum efte. Nos vero puramus, inrerdum corpus aliquod folidum lapideaduritie, interdü vim ialcem nirrofulphuream,fraäis nubibus tcrram cum impetu pecere, vcro magis confentaneum cfte.nam miranda fuiminis effe&a qusdam ab autoribus recenfita, femper folidum aliquod corpus eile, inftar kpidis,non admittunt. XIV- Sic vidimus ignita ex fumo genita meteora,feqvutur qua: ex vaporibus generancur,aquea dida.quoru quatvor cu aliquali explicacione recenfebimus. Nubes efimeteorum aqueum3ex vaporibus eman.flumimbus, locisq-, aliis udis infiuxu ccelefti infubltmeeduftis,ibiquefri~ göre loci e)m plemus condcnfatis,genitum, a ventts varie aqitatum. Dicitur ab obnubendo, hoc eft opcriendo. Garca:usMet. Cap, 23.q.2. Ex vaporum <wyny~ <rsi fiunt nubes,& infinitarum atomorum mulritudincm Senertus vocat, inftar nebulse dcnfioris colleéfarum. Altitudo earum varia eft, nec facile determinari potcft, pro varietate locorum,temporum-. & materia:. Interdum altiorcs, intcrdum humilioresdeprxhcndi vifu poffe, ait Sennert c. jo Epit.PbyfZdbzrclbL fe aliquando pcrtranflffe eas teftatur, Ub.de 7{eg. aeris c. 8. Athon montern inthracia, nubibus intcrdum fupcremincre, fcribit Pomp. Mela, de Situ Orbis Lib. 2.c. 2. XVo Nubes ut communicer.ita evidenter in fterilem Sc fotcundam dividitur. Sterilis eft, qua: vcl exiguam, vel omnino nullam dat pluviam, ficut ager fterilis eft, qui non fert laetas fegetes. Hxc rara, al ba,

13 ba,& lucida cft>& ob raritatem fuäm>vcl impulfu& agitatione ventorum, velcalore lolis diflipatur 6c evanelcic. Foecpnda vero quseuberrimam dat piuviam, Ipifsior efi, undc non tam facile evtfnefcit,fed multum coaäa refolvitur, 6c refoluta guttatim in terram decidit. Definitur Vluvia meteorum aqueum, ex nubefwcunda in aquas guttatim rejoluta genitum, Sper ling. Eftque vel naturalis, vcl prodigioia; Illa, o- riturex caafis naturalibus confvetis jam diåis, 6c pluit guttulis aquarum: Hac,präster confyetum na tura otdinemaccidit, cum non gutt# aquaefola?* fed alix res ljs immixta: in terram decidant. Vcluticumigne 6c fulphure, fangvine, la&e, lana,1 carnibus, lapidibusquc pluit, quod in hiftoria Rom. aliisque memoratum legimus. Quarum omnium naturales caufas vixinveftigari pofle3plerique phyilcifatentur,fedquasdam, vel divinitusad aliquid prsmonendum, vel per ludibria daemonum ad terrendum, hominibus obijei arbitrantur. Videatur Sennertus Lib, 4. c.6. Epit. Phyf. XVI. Sicut pluvia, ita nix 6c grando nubem pro matre agnofcunt. Nix efi meteorum aqueum, é nube antequamperfebe inpluvias refolvatur natumjnflar lan# mol ltons terrampetens, Sperl. Gcneratur enim nix ex vapore ad medium regionem aeris, autpaulo infra eam elevato, feu é nube rariore anteqmmin aquam Cs pluviam vertatur, eifrigere vehementiore congelata,ac inpartes difcerpta,qu(t inßar lante molliorü> nüc majores,nunc minores pro frigoris vehementiadefeendunt. Scnncrt.?.4.c.7.Albühabec colorem.ficut omnis humor aquarum concretus,niß de induftria alio tin&us fit, albus eft, Grando eß me- B 5 u*

14 tmutn aqueumflguttulispluvialibusin defcenfu conglacia* tis ortum. Quando enini nubes ob di&as caulas thefl fuperiori liquefad-a,rotundisgutculis paulatim delcendens,a frigoreintenfloredeu in media,feu in infima aeris regione congelafcic, in forma parvoru globulorum gcneratur grando,qua: vel major,vel minor eft, prout guttx pluviales vel majores, vel minores funt. QuodinterdumlaJfum, vel aufterum faporemhabeantglobuli grandinis,id terreis aliisque a- tomis, una conglaciatis attribuendum. XVII. Tantum de meteoris aqueis. Aerea funt, quae ex effluviis flatuofis,& fpirituoiis oriuntur; ut Ven» tus, & Terra; motus, quorum certas naturales caufas dare, in arduo pofltum efle, authorum diflenllones oftendunt. Verum tarnen cum hanc materiam tra&are carperimus* aliorum optime fentientium vefhgiis infiftendo, de eorum gencratione de natura, quoquc aliquid dicemus. Ventus efl meteotum fpirituofum, ex effluviisfpintuofis, vel é terra cavernis beneficio ignisfubterraneiy vel efuperficie, mari,flumirtibusque vi (3 virtute aflrorum evocatisgenitum, qua cum violenter infublimcferuntur, frigöre media regioms reprimuntur, i3fic nunc oblique nunc direfte> ( cafidis parti bus afcenfum juvantibus,) cum imbetu per aerem agitantur. Sic Arifloteles ait (loquitur de vapore fumoque,illum vapidum, hunc aridum vocan s^^ui a- riäus efl,flatuum omniumprineipium atque natura. 1. i. "Met, Cap. 4. Ventorum quatvor cardinales dicuntur, quod å quatvor cardinibus mundi fpirent, calidiores a calidioribus frigidiores å frigidioribus regionibus* Induuntenim earum regionura

15 num, per quas tranfefunü, aeris qualitates. Cseteri incermedii lunt. In univerfum omnes,in pyxidc nautica triginta duo numerantur, de quorum natu ra & diftindionibus coniulantur authores. XVIII. Alterum meteorum aereum efl terrae motus,cujus caufaanxiea veteribuseftquaefita, unde in varias dilapfi lententias, quidam ad vim fiderum, Martis fc. Jovis, & Saturni, eorumque diverfum pofitum; quidam ad aquas terrae vifceribus inclulas confugerant, teftibus Plinio 1.2. IXatJnfi. c. 79. & Gellio c Nobis reeepta Ariftotelis opinjo placet. "Sic ait, Jgitur neque aqua, neque terra caufa tremoris effe poteßtfed Spiritus: Item, ommum corporum maxime fpiritus obtinet facultatem movendi Met, c. 8. In cavernis terrae, a calore praefertim ignium fubterraneorum ibi contentorum,gignuntur halitus flatuofi & fpirituofi,quicum virtute fua adtolluntur, exitumquequaerunt, & nusquam ob terrae obftrudos meatus patet, retroferuntur, huc illucque moventur, terramqueimpetu magno concutiunt. Quod eleganti fimilitudine, ex corpore humano, Spiritibusq; ibi interceptis,& incluüs duda,ab authoribus illuftrari fölet. XIX. Quatvor terrae motus fpecies numerari folenti? Huina, (Seneca inclinationem vocat) fit quando halitus copiofi flatuofi, in unam partem fortiter & cum impetu ineumbunt, eamque nifi occurrat vis halituum ab altera parte inclinata erigens.evertunt. Hac fpecie SmyrnaAfiaenobiliflima urbs olim,& Bafilea, A.C, 1;?4 corruifleleguntur. 2. Hiatus, Cum terra profundo hiatu dehifeit» ac Ipiritus vio-

16 lenter efumpens, devorätoppida,"agros 8c ardificia. 3, Tremor, cum terra veluti intumelcens, vi ipirituum affurgentium iurgit, & dcnuo itcrum fubfidet. 4, diiwvfi ", fit cum magna aliqua terra: molcs egeritur extra tcrram, ex impctu fpirituum é terra erumpentium 5 aut cum aliqua pars terrae fubfidet, ex qua fluminaant ignes erumpunt. Contra hxc terra: motuum pericula, excogitata quaedam induftria hominumprsdidiamemoratpliniusl.a. c. 82: verum unicum optimum eft, Dcum caeli & terra: Dominum, ob peccatanoftra iratum nobis, feria paenitentia placarc. Sic absque dubio hxc, & a- liaepaena: averruncari polfunt. XX. Haåenus de hypoftaticis, nunc etiam aliquid de iis, quje Ariftoteles rot xcct ipocwtv feu Pcct^cctu appellat, quodfpecic tantum & figura videantur, a- gen du m. Eorum in nubefubflantia non eßfedmendax jfinerefimilitudo. Sencc. Qualia funt Chafma, Parelius, Parafelene, Iris,&c, Chafma, a %cuvu diäum, quod eft hio dehifco, eß meteorum tmphaticum fpeciem debifcentis caliexhibens. Fit hoc cum media nubis fubjcébe pars denfior, å rarioribns undique cingitur, quaelumine luna:, vcl alius ftellse majoris perfufa:,( mediam ob denfitatem ejus lumen penetrare nequit,)ob luciditatem propinquiores videntur, illa ob oblcuritatem remotior, licet sequabiliter omnes nubis partes fita: fint, fpcciemquc praebet fpacium illud obfeurum in medio, profundi fpecus adfpicientibus. Lucida fum enim objeéta acrius movent fen- vifus, quam obfeura, fi modo re&e fefe habeat, quod etiamingeniofi piftoresin pifturis, artificio magno

17 jmagiiö obfervant. Quas päftei fttügims pröpinquio«res albo, quas remotiores fufco colore pingunt, atque fic longius ab oculis adfpicicntium abducunt. XXI. Pareiitis eß meteorum emphaticum,ex imaginefolis in nube recepta ortum,pluresfoles reprtefentans, Eibciens eft iol illuminans nubem. Materia in qua, leu fubjedum eft nubes certis conditionibus praedita. Erit i, aequa- Iis. 2. dplendida. 3. ad latera folis pofita. 4, non divulfa nec interrupta. Quarum fi defit aliqua, fieri exprefte pareiius nequit. Tempus quo fpedantur parelii, non nodurnum fed diurnum eft, 8c prsecipue vel matutinum fole Oriente, vel velpertinum fole aa occafuminclinante, nam tum denfior nubes eft, nec vel ventis vel ardore folis, tarn facilc turbatur 8c difiipa- Cur, Parafelene eß meteorum empbaticutn,plures lunas in nube reprtefentans. Etficiens eft luna fuis radiis illumi nans nubem. Forma utriusque confiftit in refradione radiorum, in nube fupradidis conditionibus prxdita. Hoc plerumque in plenilunio fit, quod radii lunac tum fint plures 8c efficaciores. Aliarum ftellarum i- magines non repradentantur in nube, licet rede difpofita, ob longam fuam diftantiam, 8c debiliores radios, qui refradi imagines eorum in nube pingere nequeunt. xxii: Halo eß meteorum emphaticum, ex radiisfolis, luna, alltisve (lella majoris, in nubemfubjeftamfparfis, (3 ad omnes partes aqualiter refrauisgentium, are am quafi (3 coronam (utpliniusvocatj circafolem, lunam, velaliamclariorem Jßellam reprafentatts. Efficiens eft luminare aliquod majus, radios fuos in nubem emittens. Materia in qua, C ~ nubes

18 nahes rara 8c uniformis, arqualisque concretionis di~ rede conftftens fub aftro; interdum etiam denfiores vapores. Forma confiftit in refraéfione luminis & radiorum,in nubc ipfa ad angulos xquales, ( obliquioirum fcilicet, nam rediores fortiflime penetrant} ut rotunda figura coronx fiat, quam artificiofe optica demonftratione, Milichius in Comment. Hiß. Flinii Cap. 29. declarat. XXII. adl.z.nat,, Iris eß meteorum emphaticumjn & b guttulis aqueis, ex radiorumfoiis oppoijti receptione, frabione & reflexione geni tum y arcum varicolorem oculüfpebantium exbibens. Sper ling. Nomen Iris, grammatici 5 upu derivant; Iris, enim non folum plnvras & ferenitatem prxdicit, fed ctiam loqaitur toti humano generi,bonitatem &.mifc*- ricordiam Dei, mundum nunquam univerfali diluvio. amplius perituru. Gen.y. 1$. Inrer exterapulcherrima illuftriflimum, & admirationedignum meteorum iris eft, tum propter diverfitatcm apparcntiarum,tumcaufarumobfeuritatem. Sic Ecclefiaft. c ait. Vide arcum, beneåic ei quifecit illum, valde fpeciofus eß indecorefuo. Caufa emeiens ejus ab authoribus radii lolares ponuntur, qui feie in guttulas aqueas nubis,. qux inftar parvorum fpeeulorum funt, infinuat, inquc illis varie refringuntur. Subjcdum non eft nubes deafa & continua, fedrorida, 8c talis quxquafi in guttu las aqueas incipit refolvi, mediamque naturam habet inter nubem, 8c aquam veram. Senncrt. Epit. Phy.I. 4.c. 9 Forma per fe illuftris eft, arcus pulcherrima eoloriim varietate diftindus, qui tres funt prxcipuc* Punieeus, Viridis, 8c Caruleus: ab eadem tarnen luce cifcdi i quia rada nonpari virtute feriunt omnes nubispar tet

19 Ä?r,Volfg. Mcurer.Met.pdg.66. Hucfacitquoque di* verfitas partiumnubis, quaedammagisterre<e,quaedam aerear, quaedam aquea:, luntj unde å iuce illuftratac varios oftenduntcolores. Scalig. Ex. 80. f. 1. Sedcur non integra folis imago reprarfentatur, ut in Pareliis I Caufamejusfic docct Scaliger f. 2. uodfi nubes ct fupremafuperficie,ad axemmque totum iuum femicirculum compleret humorerfolis integrumfemijfem reprafentaret. Sed quia nubes cava efi, ta inparte defit, lucis & coloris refle* %io>quo loco deefl materiafubjefta. Cur autem ejus figu«ra non excedit femicircularem?caufam hujus demonflrant Optici, cum docent centrum corporis luminofi, iridis & oculi, convenire in cadem linea reda, qu«axis pyramidis illuminationis dicitur. Quod Scaliges quidem negat Ex. 80.f. 2.fedparum firmis rationibus. Addi etiam poteft hxc ratio, quod ad iridis formam rcpraefentandam,foineeeflario erit lupra horizontem, aut centrum ipfius in ipfo horizontc, tum fit arcus iridis femicireularis; fi vero fiet major, fol deprimetur fub horizonte; at tum terrae tumör radios prohibet in»ubem incurrere,arcumque formare, Sie divindgratis adjuti quod inflitutumfuerat,pro ingenii tenuitate breviter abfolvitnus. jrogamus infuper benevolum leüorem, ut hacplaciddfronte excipere,froque animifui aquitate boni velit confulere. C O R O L. Galaxia feu orbis la&eus in caelo, non eft meteorum. 3ris quoque antediluvium confpiciebatur* rep Otco a4

20 AdEximiumDn.OLAUM ÅURIVILLIUM» pro iummo in Philofophia gradu publice difputantem, GRATUL ATI O. ^nter diverfa quibus erudiri homines adfapientiam confve* "veruntgeneraßudiorum, nullum omnino autprceftantiws eft aut laudabihas eo, quoå ad cognitiouem rerumjublimium ducit, qua* aut inter divinas,aut divindproximas res veterespofuere: quo exipfiu* inftituto natura in tantum non invitan mortales aut duci modo[olent,ut rapi etiam baud immerito dicantur. Et cepijfe ohleüationem contemplationis illarum I\émanorumJapientiJfimum Stnecam tum maxime credo,cum diceret gratias fe agere rerum natura,cum illam intueretur non qua parte omnibus eft confpicua, fed intrarecin ejus fecretiora,cum difceret qua* univerfi matcria,quis auäor aut cuftos, quid fit Deus, & hic num totos in fc intendat, anjios etiam aliquando refpiciat, faciat quotidiealiquid anfemel feceritj tandemq-,jubjiceret: NISI AD HMC ADMUTEEßJ^, NON EJ{AT OPEEgE PJRJdTlVM NASCI.llla vero quam egregie?hac vidrilla [unt quie eveuos contiplatione cetherisfupra mortales curas 13 fördes inferioris mundi homines cethereismentibus quäpmillimos efficiunt, Proinde>mtfvavißme Aurivilli, cumgratulart tibifelices infpeculationihus ißisfucceffus debuerimjam dudü, nuncprafertim & os &ßylummihi folvit tuus in cathedram afcenfus, quogradum tibi (Iruis ad eos bonores, qui impigros fequi & fehees in hteris labores folent* Quodquidem eofacia promptius, quo libentius fpem hane mensprcecipitfirc utinduftrtam tam &in optima artibus progreffum doäifsim» auditorum «gm tut iextre non minus quam cupide eas frobatum. Quod reliquum eft, Deum Opt.Maximum Uta mente in auxilium invoto praclaris tuis co~ futibus ^tquemadmodum balterus,ita in pofterum etiam tibi rite atq-t ttfrnmiaflutnt» Vals & ms antarsperge»cultu atque»bfrquio Tuum J, WERV ING,