Mm. DANIEL. ΒΟΕΊΗΙΟ, ετη. et polit. prof. reg. et ord.

Transkript

1 D. Q. DIS SER TJI 10 de NECESSITATE MORAL! JZfåsSKL. ι& QUAM FENIA AMRL. ORD. PHILOS. UPS. PR JESIDE Mm. DANIEL. ΒΟΕΊΗΙΟ, ετη. et polit. prof. reg. et ord. PRO GRADU ΡΗILO SO ΡHl CO Exhibet JOHANNES ADOLPH. MECKLIN, Lincopia - Gothus. IN AUD. GUST, MAJ. D. IV Jon. MDCCLXXXVIII. UPSALI^E, Apud Direct. JOH. EDMAN.

2 VIRIS AMPLISSIMIS etceleberrimis Domino Μν gistro Domino Magistro Ad Reg. Lyc. Linc. LECTORIBUS Meritjssimis Jjk _ rati animi indicium β efse pofsit opufculum qualecimqne Academicum, Fautoribus dicatum; pvafensy Nominibus Feftris, Amplisdmi Firi, condecövat um, ceu ta!e rejpiciatis, vehementer cptat, qai omni evit veneratione, dum vixerit NOM IN UM VESTRORUM Cultor humilhinus J. Α. Μ Ε C KLI N.

3 De NECESSITATE MORALL. I. Obligationen!, quam vocant fubje&ivam, fen fenfum, quo otficia nobis injun&a adprobamus, in neeesfitate morali pofuerunt haud panci philofophorum. Vereor autem, ne hac definitione partim Iii«eis ad originem & indolem rei definiendae illuitrandani allatum fit; quam tarnen ab omni philofophica rerum explicatione virtutem praeeipue poftulamus. Non quidem allatam obligationis deferiptionem ita improbamus, ut eandem cum veritate pugnare contendamus; iic enim illam explicari posfe putamus, ut veram rei indolem exprimere videatur. Illam au«tem philofophorum res a fenfibus remotas tradendi methoduni-damnamus, qua, abftractas idearum proponendo compoiitarum deferiptiones, fe ad feientiam earundem aliis tradendam. fatis peregisie arbitrati funt. Cum enim abitraäae & univeriales idqx non immediate rnenti iniinuentur, fed e contrario concluiiones tantum exhibeant, ab anterioribus mentis, ad res feniuales & individuales primum attendentis, perquifitionibus colle&as; fieri diftin&ae non poteft, ut jute & pereipiantur, nii! res, a quibus formats funt, ita animis de iisdem erudiendis proponantnr, ut plena earundem facies vera in Medelam luce confpici queat. quidem aneipiti & arbitrariae abftra&arum A 2 defi-

4 é De Necesfitate MoralL defmitiorium fignificationi adferendam esfe, vidcrunt philoiophi tan tum non omnes; Ted eandem totam quantam in novis definitionibus terminorum, prio res defcriptiones ingredientium, ponentes, nec ubi definiendi necesfitas inciperet, nec ubi terminaretur, facile viderunt. Hinc arbitrio ita locum ubique dederunt, uc fuis opinioriijuis aptas magis, quam rerum indoii conformes, notiones, verbis iuhjungendi unicuique occafionem aperuerint, icientiaque, quam ipfi proponere voluerunt, difcentes potius oneraverint, quam diftincta veraque exercuerint rerum cognitione. Eruditorum hominum labores improbandi pruritu hxc a nobis didba non esfe, facile rat eb i cur, qui examinare voluerit, an defcriptiones neceiitatis illiusque in metaphyiicam, phyiicam & moralem di vido, nec non obligationis, ita diffoe, objeflivs definitio, quibus obligationis explicationem & demonilrationem abfolutam esfe crediderunt, determinatam & teqoivocae fignificationi haud obnoxiam rei explicandse notionem ei ingeneraverint illiusque in natu ra funckmenta extra dubium pofuerint. Quod ad nos attinet, adeo esie felicibus nobis non contigisfe, ingenue fatemur*, alia enim via ad fcientificam ob ligationis & necesiitatis moralis ideam pervenisfe no bis blandimur, quam tua, B. L., venia, breviter defcriptam, tuoque examini fubje tam exhibere conabimur.. 2. Quando reflexione, ad ea, quae in mente noftra perapmntur, converfa, habitum animi, officia, &

5 De Necesßtüte Mora IL S Sc debita agnofcentis, examinare volumns, iilnm fenfu a quodam necesiitatis commotum & formatum esfe, non posfumus non fateri. Vocabula & loquendi formulae, quibiis hunc animi habiturn exprimere folemus, coaftionis qualiscunqtie & necesiitatis ideam fecum ferunt. Obfervatio haec, de cujus veritate quemque propria edocere poteft experientia o- mnem in necesiitatis hujus evolvenda origine atque forma coliocandam esfe curam, qua fcientificam obligationis notionem formatum iri iperamus, extra dubium ponere videtur. in hac itaque re noilras periclitari volumus vires. Claras Sc determinatas ha bere nequimus ideas de alia necesiitate, quam ea, quse res finitas urget, quam mente haud concipimus5 niii fimul ponendo vim quandam cogentem, hoc eft, a rebus in quas agit non tollendam aut omnino evitandam. In omnibus rebus, (ive inanimatie iive animatae fuerint, necesiitatem qualemcunque obiervare licet, fed forma diveriam, pro uniuscujusque rei diverfis proprietatibus Sc majori minorive, qua prsedita fuerit, ageradi vi. Hinc necesiitatem, qua impelluntur entia limitibus circumfcripta, in mechamcam vel, quae latiorem conceprum involvit5 phyfic a vi, finjualem Sc rationalem difpefcimus, fpeciemque necesiitatis rationaiis moralem conftituimus. 3- Ideam necesiitatis, quam mechanicam adpellavimus, aftionem & reatfionem rerum, ienfu Sc ratione carentium, obiervandoformavimus, eumque rerum extra nos A 3 poiita-

6 6 De Necesfitate Morali. fitarum impulfum experiundo, qui fpontaneos &: voluntarios virium noftrarum effeäus toliit. Sic cor pus in aére projeftum, terram pecit vi, mechanice agente; fic planetae in orbitis fuis moventnr & rctinentur: fic quoque, dum, externa coacti vi, in alterius rei a&ionis infirumenta transformamur, necesfi tate mechanica ferimur: fic mechanica, aut, fi mavis, phyfica necesfitate corpora crefcunt & depereurit. Phyficie hui c necesfitati fubjefta fiint omnia en tia, quotquot ad corpoream quodammodo pertinent naturam: quaedam vero iila folum agi & moveri posfunt, dum alia quoque urgentur interna, feu fenfuali tantum, five fimul rationali necesfitate.. 4. Senfualis necesfitatis notionem, matus mentis noftrs primitivos & originarios fentiendo, attentionemque ad brutorum animantium fpontaneas Ted u niformes a tiones dirigendo, formamus. Quas gratas vel ingratas adferunt perceptiones res in fenfus immediate agentes, mutari nequeunt, Ted illis ipfis ad fugiendnm vel adpetendum omnia impelluntur a- nimalia: unde oritur interna necesfitas, quam fenfua- 3em vocare placet, quamdiu iis adfiringit vineulis, quibus detinentur animalia nobis inferiora; quapropter eas tantum adpetendi & fugiendi complecfitur causfas, quae immediate fenfus movere posfunt, & vel revera prxfentes funt, vel in memoria confervatae necesfario redeunt, ab occafione quadam praefenti mechanice quafi revocatae. Angufla hasc necesfita-

7 De Necesßtate Moralt. 7 tis vincula cum brutis animantibus communia ho mo, infantili aetate, habere videtur; Ted experientia & virium ufu eadem fenfim adeo relaxare valet, ut nuila alia detineri fibi videatur necesfitate, ac ea, quam ipfe iibi impofuic. Interea fieri quoque poteft, ut praefentium voluptatum illecebris indulgendo, facultates, quibus in liberiorem latioremque fe evehere potuit agendi campum, ita fopiantur, ut homo faepe numero in arfta illa recidat vincula, quaefenfualis necesiitas adfiringit. Necesfitas rationalis cognofcendam fe praebet, quando ad ufum & éffe&um facultatum humanae menti propriarum attendimus. In eo vero confiftit, ut quod maximum nobis vifum fuerit bonum ieftemur, & adminicula, quas nobis nota fuerint illi obtinendo aptisfima, quatenus in poteflate pofita funt noftra, adhibeamus. Praeiupponit haec necesiitas facuitatem bona & mala inter ie comparandi, non praeterita tantum nobisque quafi invitis in memoriam recurrentia, fed quae poteflate, quam in reminifcendi facui tatem exercere nobis datum fuit, pro arbitrio revocamus, & quae ufui facultatum noftrarum adaptata componere potuimus futuraque iperamus. Supponit quoque facuitatem ufum rerum obfervandi, non tantum ad majorem minoremve, quem prodere posfunt effeftum, ied ad perpetuitatem & viribus & flatui noflro praefenti futuroque convenientiam. Cum nemo humanae particeps naturae fit, qui non hisce facultatibtis praeditum fe agnofcat, iisdemque quo-

8 8 De Necesßtate MoralL quodam modo utatur, nec non illas ukerius exercendi, potentiam fibi attribuat, fieri nequir, ut neces- (itatem, qua in agendo impellitur, cum illis confundat vinculis, quibus circumfcribimtur animalia homine inferiora. interea in earundem ufu ie necesfitate agi agnofcere quisque cogitur quod non fieret, nifi necesiitati fenfuaü fubjedus esfet, & mechanicam rerum necesfitatem experiri didicisfet: nam (i altera abesfet, rationem ultimam, cur homo ageret & facultates exerceret fuas, fingere ne quidem posiemus; altera vero fi non obftaret, fed pro lubitu formari posfent falutis adminicula, homines aliter nobis reprsefentare haud beeret, quam in illum delapfos flatum, ubi nulla fua cura, nullo virium ufu opus habent, ut, qua; in anima oriuntur, defideriis fatisfiat. Eo itaque mo do conftitutam habemusnecesfitatem rationalem, utnec bonum vel malum pro arbitrio fingere nobis liceat, nec adminicula nobis ipfis formare, fed vim tantum uniuseujusque rei,adnos relatas,rite obfervatam, ut na tura illius permiferit, ad uius noftro convertere valeamus. 6. Quando rationalis haec necesfitas ab iis felicitatis noftras adminiculis urgetur, quae ab entibus intelle- fcu & voluntate praeditis exipe fcare nobis licet, mo ralis necesfitas adpellatur: quae in eo confiftit, ut non alia nobis ab entibus ratione inftruéfcis polliceri queamus commoda, quam quae natura illorum permittit, atque ut eidem natura convenientia fint adminicula,

9 De Nccesfitate< Moraliii. 2 in quibus fpem ialutis, ab illis pendentis, pönere poslirnus. Sunt vero entia, moralem nobis injungentia necesfitatem, homines & Summus rerum Auclor & Gubernator. Ut itaque necesiitatis hujus ideam rite tradamus, illius indolem, qualis ab hominibus no bis injungitur, primum confiderabimus, & deinde eandem ad Deum relatam explicare conabimur. Ho mines, niii commoda vel damna nobis adferre vaierent, nuüa nos impellerent, necesfitate; niii viribus & agendi causiis ab aliis rebus utiiibus vel noxiis differrent, coa&ionis fenius ab iiiis excitatus, non ab ilia diicreparet necesfitate, quam in genere ratio nalem vocavimus. Ä poteffate itaque, qua nobis o esie & prodesfe posfunt, & a causiis eandem dirigentibus, defumenda moralis necesiitatis fundamenta. Nemo mortalium unquam fuit, quin expertus iic homines & externa vi eum impellere & animum ipe ac commodis allicere posfe. Vis vero hoininum, quam vel metuimus, vel rebus noftris infervituram iperarous, non tantum ea eil, qua finguli homi nes pro fe agunt, verum pnecipue illa, qua gaudent, conjun&is animis manibusque fibi profutura quaerendi;hac enim finguli homines fe inferiores esfe fateri coguntur. Ut plures homines, fi ipfo a&u fuas fociarent vires, unum folum fibique reli&um necesii tate irrefiftibili impellerent, iic quoque ubi causfas vires fuas conjungendi humano generi adfuisfe vi- \ demus, internae necesiitatis ienfum animus haud evitare poteih Hinc a causfis, ob quas fuam iecundum naturam vires conjungunt homines, illa, de qua B heic

10 10 De Necesfilat* Mor dict. heic loquimur, necesfitas determinatus Cänsfas vero a cura ialutis communis, cui aptos nos finxit na tura, repetendae funt. Quiiibet icilicet mortalium commoda quaerit fua & damna evitare cupit, fimulque eundem nifum hngulis, quotquot humans participes funt naturae, attribuit. Hiice indrubus proprietatibus fuisque aequaiibus circumdatus, a quorum vi penöere cogitur & quorum auxiliis nunquam non e» get, non poted non noxiis omnibus, five iibi iive aliis hominibus, quorum anirni motus particeps evadere poted, damna inferre tentent, intedo esfe animo, & e contrario bonos & ntiles fua adprobatione beare. Si itaque malas abionum, ab aliorum injuria hand provocatarum, in alios reduntaturas fore confecutiones perfpexerit, laefum non tantum iibi inimieum metuendum esfe videt, fed omnes, qui ipii a laciione immunes esfe Optant, fuaque iympathiä exulceratum laeii animum adprobant & iublevant. Dum e con trario om ni lim confeniu iirmata fore ea fua confilia hand falfo fperat, qus aliis utilia fuerint. Metus ve ro hac ra tio ne cum malis & fpes cum bonis coniiliis conjunbus tolli nequic, quamvis conjunbionis effebus ipio abu abesfet: fufficit, ut fentiamus conjungi ad nodram perniciem vel falutem debuisie vi res hominum, fi bene commoda fua aedimare didicisfent & animum nodrum novisfent. Quonsque ita que effebus abionum in homines & iocietatem perfpicere valeamus, eo usque etjam necesdtas moralis, refpebu ad homines, femet extendst, & confcientia noftri ipfius copulatur, ut eandem bonam, hoc ed, for-

11 De Necesßtate Moralt, π fortitudine, ab aliorum hommum confenfu & arnore excitata, team, a bonis confiiiis; & malam, 1% e. aliorurn hominum non modo ope deftitutam, ve rum eijam iingulorum unitam contra fe vim metuem tem, a perveriis & malevolis, experiri cogamun 1 Necesfitas moralis ad Deum rclata eodern nos afficit fenfü ac illa quam ab hominibus injuntlani deicribere conati fumus. Supponit enim ens, in no= ilram ialutem pct- ndsiimum, intelleöm & voluntate prseditum, cujus gratiam nobis conciliare & iram effugere optamus. Quanao res rerumque vires & ordinem ad ultimam & fupremam causfam referimus, eamque non ccecam, fed propter rationes, quarum iibi confcia eft, agentem; non posfumus non ientire omnem noftram ialutem in Summi hujus Numinis arhitrio poiitam esfe, quia potentia nullis limitibus circumscripta, res omnes & iingulas difponit atque gubernat. Hoc dependentiae fenfu ad ea, qux illi placent, obfervanda, & difplicitura fugienda, adiiringimur: adeo ut a&iones & coniilia noilra ad illum referentes, voluntati illius convenienter fa&orum nobis conicii, fpe & fortitudine a Supremi Numinis adprobatione ere tos[; fecus vero patratorum confcientia metu & infirmitate, ab illius improbatione ortis, laborantes nos fentiamus. Si idese noftrae de Divina voluntate verse fuerint, hasc quoque nobis per agnitionem Dei injunha necesiitas vera & deitinadoni noilrae confonnis eil: ii vero ideas falfae & Ε 3 ii-

12 /2 De Necesßtate Μου alt. figmentis repletae, in TuperftitioTum abit metum. Ad praefentem non percinet difquiiicionem quid fit Dei Völuntas, defcribere. Sufficit attuliste necesfiratis fundamenta, & fimul monuisie eam nunquam e mortalium animis penitus tolli posie, quam vis, fi fuperftitionibus eosaem captos tenuerit, corrigi queat & debeat Necesfitas homini propria, quam in antecedentibus defcripcam tradere voluimus, ea ratione a phyfica & ienfuali differc, ut eandem nobis ipiis impoiuisfe videamur, quippe qu a Tpontanea (alu-tis noftrae cura, per juftam rerum ufibus noftris intervientinm, & virium, quibus iisdem uti valemus, aeftimationem, orta eft, easque nobis praetcnbit vivendi regulas, quibus Talus tranquillitasque vitae in eo, in quo poiiti Turnus, ftatu optime obtineri & confervari posik. Neminem itaque morcaliurn Talutare hoc & naturae iuse adapcatum aegro Sc impatienti animo ünquam ferre pote.t jugum, niii qui temeraria Tai ipfius oblivione Summo rerum Opifici exprobrare Tuftinuerit, quod hac non alia illum condiderit conditione, Quo vero attentius indolem noftram pericrutati fuerimus, eo etiam majores fummam & mirabilem illam Sapientiam venerandi nobis Tuboriuntur rationes, quae nos ita Tormavit, ut ipfi potentiae noftrae limites & noftra a rebus, quibus circumdamur, pendentia ad eum virium noftrarum ufum e- amque naturae noftrae perte fr'#nem impefterent & e> ve-

13 De Necesfitate Moralt. 13 veherent, quae Imaginem qualemcunque Summi rerum Conditoris referre queat. Involvit quidem inpia necesfitatis idea, de qua heic agimus, cohibicionem quandam adpetituum & defideriorum, quse immediata fenfuum ope animo prima plerumque obverfantur & hac ratione noftram necesfitatis moralis explicationem illis oppofitam esfe credimus, qui obli gation em feniu immediate grato percipi & adprobari contendunt: non vero eandem, refragante natura, quae confecutiones rerum percipere valet, nobis injunflam esfe, contendere fas eft; unde etiam habitu ita firmari poteft, ut vi, quam necesfitas fenfualis in bruta animantia habere videtur, in homines eorumque aetiones & mores agere queat. 9 Antequam finem noftne opellx imponimus, verbo quoque tangenda eft controverfia, inter Philofophos orta, de moral i necesfitate. Illuftris fcilicct Leibnitzius, contra Puffendorfii fententiam de obligationis indole, monuit, nullum dari moralis neces fitatis fenfum, nifi a Lege & Superiore, hoc eft, a voluntate Summi rerum Moderatoris derivatum: quam contra obje&ionem Puffendorfii causfam defendere conatus eft Barbeiracius. Nos de hac re ita habendum esfe exiftimamus, ut, nec Puffendorfium opinionem fuam fatis determinate propofuisfe, nec Leihnitzium res diftingvendas fatis feparasfe, contendere fas fit. Scilicet moralis necesfitas non oriretur, nifi entia vi ribus nobis fuperiora, intellequ ac voluntate praedita,

14 Η De Necesfitate Moral/, ta, eandem nobis injungere posfent. Jam vero ii homines, ad agendum conjun b's viribus apti, hac conjun&ione nobis fuperiores fint, necesfitatem quoque a causfis, cur vires conjungere deberent, determkiatam nobis imponunt obligationisque fenium animo ingenerant, qui exifteret, quamvis abftra&ionem faceremus ab omni rerum aa Deum relatione; eodemfere modo aceundemagnofceret natura humana, quamvis nullae esfent fcriptx leges & nulla civilis poteftas, ad fcelera punienda & virtutem remuneran dam, ex reali virinm humanarum conjun&ione conflata.