ACADEMliE TYPOGRAPHI.

Transkript

1 DE STATU JUDiEORUM CIVILI SUB FINEM EXSILII BABYLONICI, QUOAD EX CAPP. ES ERUI POTEST^ OESE RVATIONES, QTJARUM PARTEM PRIOREM VENIA AMPL. FACULT. PHILOS. UPSAL. P. P. hag. JOHANNES GEZELIUS ET JOHANNES EMIL STRÖMBERG Slip. Graffm. Suderinanno-Nei'icii. TN AUDIT. GUSTAV. DIE XII JUNII MDCCGXXXVlI. Η. Α. M. S. Ü Ρ S A LI ie, EXCUDEBANT REGIME ACADEMliE TYPOGRAPHI.

2

3 . S. THEOL. DOCTORN OCH CONTRACTS-PROSTEN7 KYRKOHERDEN ÖFVER KNISTA OCH HIDINGE FÖRSAMLINGAR HÖGVÖRDIGE OCH VIDTEERÖMDE HERR MAGISTER NILS FREDRIK MORENIUS SAMT ι.., - HÖGADLA FRU DOCTORINNAN CHRISTINA MARIA MORENIUS, född STRÖMBERG Min vördade Farbror och Faster vördnadsfullt och tacksamt tillegnadt af J. EMIL STRÖMBERG.

4 AT DE HULDASTE FÖRÄLDRAR af en tacksam Son.

5 De Statu Judaeoruin Civili sub finem exsilii Babylonlci, quoad ex Capp. Es erui potest, Observationes* 1. erleg entibus nobis de novo pulcherrimum illum Esaianurn locum Capp. 4o GB natum est consilium, ut sparsa illa et quasi latentia Judaeorum antiquitatis vestigia, quae hoc loco continentur, indagare et in unum colligere conaremur, ut hoc modo, pro viriöm nostrarum modulo, de statu Judieorum eivili, de moribus et religione eo, quo hsec edita sunt oracula, tempore aliquid cerlius exploraremus, tum quoque, loca inprimis pröbantia vel orationis elegantiå insignia accuratius explicando et in linguam vernaculam transferendo, quodammodo specimen ederemus philologicum. De moribus autem et religione posthac loquemur; hic de uno statu eivili disquiremus. Quod rero in tota hac disputatione sententiam tamquam probatam posuimus eorum, qui, cum Gesenio multisque aliis summi ingenii et sagacitatis viris, contendunt,

6 2 totam hane oraculorum, quae ab Esaia nomen habent, partem non esse ab Esaia, regis Judaeorum Hiskiae aequali, compositam, sed ad serius illo propheta aevüm esse referendam atque anonymo cuidatn vati, sub finem exsilii Babyloniei viventi, originem debere; veremur sane, ne multis hoc aliquanto audacius fecisse videarnur. Quae tarnen sententia nobis videtur gravioribus nixa rationibus, quam ut etiamnunc in dubium possit vocari; qua de causa et mi nus necessarium et ab instituto alienum putavimus, lue argumenta, quibus probalur haec sententia, repetere, ad oeleberrimos provocantes scriptores, qui de hac ipsa re disputarunt a). Si igitur conceditur, posteriorem hane libri ab Esaia denominati partem tempore exsilii Babyloniei^ et quidem a) Vide: L. J, C. Jus ti in "Vermischten Abhandlungen elc." Ρ. ι. N:o 5. J. G. Eichhorn, Einleitung in d. Α. Τ. Η. Ε. G. Paulus, Clavis über d. Jesaias. Berthold t, Einleitung. Gesenius, in Prooemio ad Commentar. in Capp. 4o 66. Staehe lin, in "Theol. Studien u. Kritiken", edit. CJmbreitj et novissinre Hitzig, rel. in "Tidskrift for udenlandsk theologisk Litteratur", utg. af Clausen og Hohlenberg, i:ste H. Kiöbenhavn i835. Qui in hac argumentorum copia, tamen dubii manent, neque iis, quod hac libri Esaiani parte continetur, historicum testimonium conteninendum videri debet, quum, ut horum fert opinio, res et tempora asque bene depingi possunt a propheta, qui multis ante sa?culis -vixerit, quam ab eo, cujus aetas in liaec ipsa leinpora inciderit.

7 sub ejus finera, ut infra ex ipso vaticiniorum argumenta ostendere conabimur, esse conscriptam; digna baud dubie videbitur, qnse accuratiori subjiciatut examini, quum nullo ex alio fönte de hoc temporis spatio quifiquam luminis hauriri possit b). At forsitan quaerat aliquis, quonam jure prophetisl historicam tribuamus auctoritatem. Ad hoc respondemua: quum prophetae viri essenfc suinmis et diyinis animi inr structi viitutibus ardentique patriae amore inflammati, qui, ex certo quodain legis Mosaicse praescripto c), prodierunt, b) Daniel, si ejus probari poterit authentia (quam ad rem E. W. Hengstenberg in "Beiträge zur Einl. ins A. T." i:sterß. Berlin 1831, magnum attulit niomenlum), magnam certe huic temporis spalio afferret lueem j qusc autem, dum a tot magnaa aucloritatis virisi negatur, ex. gr. ßertholdt, Gesenio, de Wette, ex eo nihil de hoc tempore pro certo affirmare audenms. c) Deuter. 18, l5 20. Ex propbetis quoque multi re vera hi storias scripserunt, etiam hoc modo, quum vel laudarent vel casligärent, rem aueturi Theocralia?. Vide ex. gr. 1 GJnon. 29, 9. 2 Chrou. g, , ,32. It. Josephum: <te Bello Judaico, L. 1, 5". 6 in Prooemio. Eundem: Contr. Apionem, Lib. 1, 7. Ed. O ber t hur. De propbetarum futura prasdicandi facultatis<vi et natura; Hitzig in sno, qui in libello supra laudato p. 1^7 relatus est, de Esaia propheta tractatu lam bene et subtiliter, nostro quidem judicio, dispulat, ut sentenliam eju8, lingua quamquam expressam Danica, aflerre baud dubitemus. Qui, quum antea de statu, quem di-r cunt, Ecstatico dixit, hoc modo pergit: ''Forskiellig derfta er den

8 populum de ofiicits admcuiitüri, a yitiis dehortaturi, regibusque coram et sacerdotibus, quid ipsi sentirent, aperte et ingenue pronuntiaturi, cumque lutura praenuntiantes, yaticinia sua ex rebus praesentibus vel järn imminentibus illustrarent comprobarentque; profecto fieri non posse, quin in scriptis eorum multa exstent, quae ad tempora, quibus yixerunt, illustranda eorumque historiam quasi supplendara inaxime conducant. Et haec fere praemittenda existimavimus, ut id, quod instituimus, illustrarelur, et ea, quam sequendüm duximus, hujus loci considerandi ratio appareret. Prophetiens modererede Begeistriug, der ikke absorberer Selvbevidstheden, men i hvilken denne sätler sig som ideriiisk ined Gudsbcvidstheden. Den begeislrede bliver Herre over sin Begeistring, og den lader harn komme til tydelig, articuleret Tale. ßcviclstheden gaaer ikke under i Begeistringens slröm, men bliver kun forvandlet, luttret og forklaret. Den guddommelige Oplysnings og Ilelfiggjörelses Aand gjennemlrajnger nytskabende det li»le indre Menniske, og orndanner hans Intelligents og hans Villie. ^aafremt nu en Saadan af sin Begeistring for Gud och guddommelig Sandhed, for Saedelighed og Ret, opflammes Iii den Beslutniug, at bela3ie sine Sam tidige om hvad der er Godt og Ret, livad Jehrva forlanger og livad han truer eller forjnetter, saa er han en guddommelig Gesandt, og baerer. som Saadan navnet *"? }." Confer etiam Herder: "Vom Geist d«r Ebi'äischen Poesie", arter Th. i:te Abth.

9 Ut igitur ooriditionem populi Judaici eo, quod locus noster complectitur, tempore recte cognoscamus, pritnum de universo rerum Asiatiearum statu videamus. Eum lalern fuisse, quo omuis rectus everteretur ordo magnaque rerum commutatio ipsa regnorum Asiae viscera pertentaret, jam ex prirnis colligi potest capitibus. Quid? quod baud ambigue adumbratum invenimus tempus, quo Cyrus, quum victricibus armis aliud post aliud regnum subegisset if), imperio, quod jam labefactaverat, Babylonico certurn parat interitum. Universas gentes terror invasit*); quo etiam perculsus videtur Israel/"); quidquid mortaliuin erat, tanti viri totque gentium victoris adventuni expavescunt, qui jam exercitus suos ad moenia admovet Babylonis. Populum tarnen suurn, ut bono sit animo, adhortalur vales: illum enim Jebovå ab ipso missum esse ejus ad consilia exsequenda populumque Deo peculiarem Ser vitute liberandum g); aliorum quidem deorum cultoribus pessima quceque timenda; Israel autem cur rnetueret, non esse h). Tempus igitur, de quo quaeritur, haud dubie d) Cap. 41, e) 4i, 5 f. f) 4ι, ίο. ϊ3. i4. g) 4o, i, 4. 44, in initio'1 h) Quod propbeta ta η t am de Judieis per Cyrum liberandis spem concepil, causa cerle pelenda est solum in vicloriis jam reportalis, cpia> interitum rogni Babylonici portendere videbantur, sed et iam in naturali quädam uh'iysque religionis, Mosaic» et Persie»,

10 6 inter regis Babylonici i) Neri glissaris regni iniliurn, si ve annum circiter 559 a. Chr, et 538, quo anno expugnata est Babylon urbs, est quaerendum k). Hic enim Neriglissar primo regni sui anno bellum intulerat Mecognatione vel certe similitudine, qnum nimirum Judasorum Mono theismus non innitum a Persarum, quoad a nobis cognosci polest, de summo JNumine opinione abborrnisse videatur; qua ductus simili tudine, vätes lioster (4i, 5) Cyrum Je 1ί o vas nominat cultorem. Cfr 45, i. el Esr. i, 2. i) Memoratu dignutn videtur, Judasos etiam in exsilio reges sibi proprios creasse. Cum nullam amplius sui potestatem Iradere possent, nomen tarnen regi um retinere volnerunt. ita, post Jojnchini mortem, filius ejus Salathiel (Η. ) rex Judasorum fuit nominatus. In terris Babyloni finilimis pluria post sascula ex stirpe Davidis aliquem ''Captivilalis Principem" agnovirunt, qui in eos im perium quuddam exercuit, quiqne interdum a legibus ipsis, quoiirm in potestete erat, muneri suo prasfectus fuisse videtur. Cfr Prideaux:."Judarnes Historia", Slrengnås jboo. ι I), p. i38. Quid? qnod, ut bunc sequamur auclorem, hodierni qiioque Jutlmi aulumant, hane eandem dignitalem adbuc constare, hoc modo t< slifieatui i, "Nondum scepirum de Judå recessisse", ut est in proplietia Jacobi, Genes. 4q. Eadem ratione suminum quoque diet itänt Legislatorem i. e. Synedrii priesidem; de quo vide Buxtoi fiii Lex. liabbin. etc., voc. k) Tempus aceuratius definire baud atidemus. In unequoqlie fere versu adsumere, factum exstare historicum, sicut Hitzig (loc. cit.) fecit, nobis vanuin opus videtur; qiuun posterior illa valieiniorum pars in ipsis quidem temporuin rationibus posila sit, et ex ipsis deniiun explicari possit, ita vero, ut pro iu< rti ipsorurn historia non ha be atur.

11 7 diae/), ubi hoc ipso tempore in locum Astyagis patris suecesserat Cyaxares II. Hic in auxilium yocavit Cyrum, qui tum in Persia summam tenebat potestatem. Cum triginra inillibus Persaruin adfuit, et, a Cyaxare Medorurn (juoque exercitui praefectus, conjunctas duarum gentiumm) copias adversns Neriglissaris duxit exercitum, ex Babylo niis, Assyriis multisque sociis n) compositum. Atrox comntissa est pugna, quå raeso Neriglissare, totus ejus exercitus deletus est o\ Et ex hac praesertim Cyri victoria, qua in perpetlium labefactatum fuit imperium Babylonicum, Judseis exsulibus spes de imtninente oppressorum interitu suåque ipsorum übertäte nata est. Cyrus, bello contra L ab o r o so a rcli o d um ρ), filium Neriglissaris et successorem, continuato, e proelio cum /) Xenoph. Cyrop., Lib l. m) Quå de causa Cyrus, quum in bello solummodo imperii sum ma ei a Cyaxare tradita esset, ab lioc inde tempore, ab exteris Medias et PersiaD rex habebalur; eådemque ralione, qui regnum ejus triceuarium faciunt, hoc a prirno Cyaxaris anno, i. e. 55g a. Chr., iucipere putnnt. n) Lydiis, Phrygiis, Cariis, Cappadociis, Giliciis, Paphlagoniis aliisque vicinis populis. Vide Cyiop., Lib. j. o) Cyrop., Libb. 3 et 4. p) llunc regein Ptolomseus in Canone pnetermittil, cujus rei causa in eo pelenda est, quod totum annum tribuit regi, qui ab initio ejus regnaverit. Quum igittir regnum Laborosoaixhodi, novem

12 8 eo commisso superior discessit, iferumque, quum sub ipsa moenia successisset, Babyloni obsidionem minitatus, oppida quaeque munitissima et castella regionis expugnavit. Tum Belzazar q), qui post Laborosoarchodum regnum Babvloniae occupaverat, societatem cum Croeso, opulentissimo illo Lydiee rege, iniit. Quo victo Cyrus, postquam Sardes, regni capiit, cepit, ipsum regein captivum secum duxit. Quo facto, Asiam Minorem universam a mari usque /Egeo ad Euphratem fluvium, Syriarn, magnam Arabiae partem Asiamqne, quae dicitur, Superiorem suam sub potestatem redegit. Jarn tandem (anno circiter fi4o a. Chr.) iter intendit Babylonem, quae una in Oriente ijrbs victricibus ejus armis restiterat. Urbem, duos per annos frustra obsessarn, tandem fraude capere ei contigit; quo facto, ad ipsani Regiam pervasit, ubi, fortiter obluctatus, ultimus rex Babylonis victus et interfectus est r), Cyaxare duos post annos mortuo, totum imperium Cyro cessit (A. 556 a. Chr.), qui primö jam suo anno notissilaulummodo mensium (Berosus, apud Joseph. conlr. Apionem, Lib. i), Neriglissaren inter et isaboanedum intercedat, cjuoriun uteicjue suum incepit anuum, eurn in Canonem non admitlit. q) tta in sacro nominatnr Codice. Appellatur ab Herödoto ha* byηetu s, a Joseplio (Anliqu. L. ιο, C. ii) JN abo a η d e 1 u s; a 13 e roso (ap. Joseph, c. Ap.) denlcpie IS a bonnedus. r) ita Babyionem expugnalam esse, narrant Herodotus et Xe- MophoH. Paullo aliter B er o sus (loc. cit.).

13 9 inum illud promulgayit edictum, quo Judaeis domum reyertendi potestatem fecit (Esr. 1,1). Et hoc modo, quos praedixerat Jeremias (25, υ, 12. 2C), ίο), captivitatis anni completi erant septuagiiita j). s) Qui cum ab aliis äliter conrputentur, magnique sit momenti, Jiac in re aliquid certi novisse, nemini (ita sperare j-uva-t) ab rc esse videatur brevis, ordine facta Chronologieo, rnaximi momenti rerum exposritio, a prima inde flierosolymorum expugnatione ad ea deducta tempora, quibus liasc edita sunt, de quibus qnaerimus., vaticinia. Quod ad Ckronologiam, auctorem sequiinur Pri de aux. ios igitur septuaginta illos putamus annos a quarto numerandos esse Jojakimi anno, 606 a Chr., quo JNebucadnezar, patris Nabopolassaris imperii dunlaxat socius, quum iegyptios qxroelio ad Circesiuni vicisset, Hierosolyma prima pice expugnavit ipsoque rege ca pto (qui tarnen non inulto post regnum recuperavit, 2 Reg. 24, 1) multos Judjeos, praesertim nobiliores (inter quos Daniel?), Babylonera eaptivos duxit. Secundam in, Hierosolyma expeditionem, järn ipse vastissimi regni princeps,.anno fecit.599, quum nuper impe rium adixsset Jojackin, qui et dicilur Jechonia. Qui, qtxum ur hem se defendere posse desperaret, eam sua sponte dedidit, quo facto ipse vinculis constrictus Babylonem duclus fuit, ubi septem unnos et triginta, ad mortem usque inebucadnezaiis, carcere fuit detentus. Eadein occasione tkesauri Tempil pretiosaque aurea et argentea vasa fueimnt direpta, ac, pr^ter regem et nobiliores utriusque sexus, ex Hierosolymis civium decem millia, tum vero opifices, fabri et varii generis arlifices asportalij qucrum numerum auxerunt ex agris militum Septem millia et artifices mille (2 Reg. 24 Cap.), ut tria millia omulam hominum, qui superiore anno fuerant abducli (Jer. 52, 28). Ezechiel proplieta eädem occasione Babylonem fuit döductus. Zedekia iis, qui in Palassiina fuerant reücti, rex praspositus, septem B.

14 ισ Quod yero ad statum Judaeorum civilem per iderrs hoc tempus adtinet, de eo parum sane cogriitum perspepost annos cum iegyptiorum rege, Hophra Pharaone societatem iniit, et sequente anno bellum Nebucadnezari indixit; quae causa fuit lertii, quo Nebucadnezar Jöierosolyma petiit, belli. -^Egyptiis profligatis, Hierosolyma, per annum et quod excurrit obssessa, expugnavit anno 588 a. Chr. (2 Reg Cbron. 36). Rex,, noctu eilngere frustra conatus, filiis occisis, ipse eilossis oculis Babylonem fuit abduclus, ubi in carcere diem obiit supremum. Non multo post Nebuzaradan, sateliitibus prasfectus Nebucadnezaris, Hierosolyma ve nit et, quidquid pretiosorum reliquum esset, politus, igne Templum delevit et urbem, qnas funditus fuit diruta quinto ejnsdem anni mense et decimo ipso mensis die i. e. sexto ante Idus Julias; a quo tempore anni prajterlapsi erant duo et quinguaginta, cum Cyrus urbis reficiend» concederet potestatem. Josephus (de ßello Judaico, Lib. 6. cap ) meinorat, templum hoc jussu Nebucadnezaris erematum fuisse eodem mense eodemque mensis die, quo secundum templum postea incendit Titus. Pafva>, maxiraam ad partem humilioris sortis hominum, lurbse, in Judcoa ad vineas et agrbs colendos relictie, pra>fectus fuit Gedalia, filius Ahikami (2 Reg. a5, conf. Jer. 4o). Je remias propheta, ein concessa fuit libertas aut cum rege Babylonem proficiscendi, aut in patria remanendi terra, hoc elegit et postea ingralos seeutus est populäres, quum in iegyptum, Gedalia occiso, fugerent. De Judasorum, Evi Imerodac h o, qui Nebucadnezari successerat, regnanle, statu parum constat, nisi aninium ejus erga Judasos propitium fuisse, inde colligi licet, quod Jojachinum regem eorum, vinculis liberatuni, mensa sua excepit et magnis auxit commodis. Croeso, Lydias regi asqualis, eodem cum eo anno adiit regnum, quod duos iantum annos obtinuit. Huic in regnum successit affinis ejus Neriglissar (Beros. ap. Joseph, c. Ap. L. i,. 20); de quo supra, in ipso textu, videas»

15 ctumque habemus, quum neque scriptorum Hebrseorum quisquam (si Danielis excipiaslibrum, de cujus authentia adhtic dubitatur), neque Berosus Babylonius, qui omnes re# censet Nebucadnezaris suceessores, de hac re aliquid coromemoret. dseos Jam vero éx supra allatis vidimus, exsules Ju* non omnes in terra, quse proprie dicitur, Babyloni* ca esse commoratos. Prseterquam enim quod per varias Vasti Babylonici regni regionea erant dispersi, ubi a Nebucadnezare loca ad habitandum idonea eis fuerant assignata i), magna pars in iegyptum quum cenfugisset, urbibus Migdol, Tahphanes, Noph terråque Patras Consederat«). Unde, sive sua sponte emigrantes, siye servi btdlo capti venditique, Occidentem versus longius erant evagati, quod ex quibusdam libri nostri scriptoris loci» colligi potest, et quidem praesertim ex Cap» 66, v. 19, ubi in Hiapaniam, iegyptum, iethiopiam, Asiam Mino rem, Grseciam sparsi dicuntur v), Pauei admodum, post i) Vide Beros um, apud Joseph, c. Ap. L. 1,. 19. u) Jer. 44 Cap. Pe Migdol (Hebr., ap. Herod. et LXX» MayJaXoi) nihil pro certo seiri potest. Tahphanes (H. δ***'1.-)' sine dubio eadem est ae Daphnse Peius i ce, ad ostium Pelusium" eita. Noph (H. *]*) i. a. Memphis, vide Bei ler man: "Handbuch d. Bibi. Litteratur", x:ster Tb. Patros (Η.?**) i.e. Thebais 1. iegyptus superior. v) Tarsis (H. Grase. Tu rye<tos) significat: et fluvium quendarn nomine Bastis (hodie: Guadalquivir)j et urhem» in Hispania

16 12 deportationem iterum ac saspius instan rat am, in patria terra fuerant relicti, qui quidem, ut supra indicaviinus, pars populi pauperriraa infimaque fuerunt. Hi, in agris, vineis et olivetis colendis oceupati, ad finem usque exsilii in terra remansisse videntur*); quamquam a yicinis poptriis vexati, qui agros occupaverant fertilissiraos. Ita Moabitae, Aramonitee, Samarilani Judaeorum in patriam reditum impedire conabantur, metuentes, ne locis privarentur opimis) quibus, illis exsulantibus, erant potiti. Ita etiam historia docet» in priores Judaeorum possessiones invasisse Edomitas (regionem nimirum, quse deinde Idti ßcetica eundem ad fluvium a Tyriis conditam, ob argenti aliorumque metallorum copiam celebrem. Vide: Gesenium in Commentar. ad Es. Cap. 23; it. Bellerman, loc. cit. Cum bis non consentit Schlosser ("Gesch. d. Alt. Welt" i:ster Tli., i:ste Ahth. ρ. 23ο), qui Tarsin eandem facit ac Tarsum, ad Cydnum fluinen in Cilicia a Sanherib conditam, et hoc nomine posteriore demum tempore Hispauiam significari putat. Phul (ti. ^), secundum ßochartum, i. a. Phyl ge Nili insula, b. 1. iegyptum significat; quod probari videlur eo, quod cum Lud C1"), gente quadam ielhiopiai (vide Genes, ig. Jei\ 46), corrjungitur. - T üb ad (0. «sti) i. e. Tibareni, qui in Asise Minoris (Genes, lö) regione, quie poslea Pontus fuit appellata, habitabant. Ja van (T)?), cognitum Grasciie nomen. Nomine quod eodem hoc versu oecurrit, Hebrad in universum remoliorcs de-isignabant regiones maritimas. - Quid? qued Gap. 4g, 12 in Chinam usque (twro) dispersi dicuntur Judad. χ) Ad hos nimirum pios Israelilas, qui in mediis Hierosolymorum ruinis reditum exspectabant exsulum, interdum verba convertere vir detur Vatee, ex. gr. Cap. 62, 6 sqq.