Eplesortar for økologisk dyrking

Eplesortar for økologisk dyrking Ein rapport utarbeidd av Dag Røen Leikanger 2007 1

Innhald Innhald... 2 Forord... 3 Kriteriar for val av eplesortar til økologisk dyrking i Noreg... 4 Etablering av nye økologiske eplehagar... 5 Tilråding av sortar... 6 Nokre nøkkeldata for tilrådde sortar... 7 Detaljert omtale av dei tilrådde sortane... 8 Nanna... 8 Katinka... 9 Idunn... 10 Ingelin... 11 Discovery... 12 Katja... 13 Witos... 14 Rubinola... 15 Filippa... 16 Raud Aroma... 17 Rubin... 18 Rubinstep ( Pirouette )... 19 Raud Ingrid Marie... 20 Sortar som kan vera aktuelle etter vidare prøving... 21 Sortar som er uegna eller lite aktuelle for økologisk dyrking i Noreg... 28 2

Forord Denne rapporten er utarbeidd på basis av resultat frå forsøk (særleg frå Noreg, Sverige og Danmark) og erfaringar frå nokre dyrkarar og rådgjevarar som har erfaring med eplesortar i økologisk dyrking. Det er i rapporten berre omtalt sortar som har fått namn, ikkje nummersortar. Det er ulik strategi hos foredlarar i kor mykje utprøving som ligg bak før ein sort vert lansert med namn. Fordi nokre namngjevne, lite utprøvde sortar har vore ein del omtala og dels er planta litt hos økologiske dyrkarar, er desse nærare omtala i rapporten. Det var tidlegare relativt lita interesse frå større grossistar for norske økologisk eple, og det er etablert fleire alternative kanalar for omsetnad av økologisk frukt. Direktesal og abonnementsordningar er nok derfor meir utbreidd for økologisk enn for konvensjonelt dyrka frukt. Sortar som av ulike grunnar er uaktuelle for omsetnad gjennom større grossistar, kan likevel vera aktuelle for dyrking økologisk til t.d. direktesal. Slike spesialsortar har derfor fått større plass i denne rapporten enn i dei ville hatt i ein tilsvarande rapport for konvensjonell dyrking. Det er i år starta eit større prosjekt for storskala utprøving av eplesortar, og dette prosjektet vil gje oss auka erfaring med fleire av dei nye sortane som er aktuelle for økologisk produksjon. I tillegg er det nyleg innvilga eit prosjekt eigd av Økofrukt DA i Telemark der det m.a. skal gjennomførast smaksprøvingar og forbrukartestar av ei rekke aktuelle eplesortar for økologisk produksjon. Det vil derfor kome mykje ny informasjon fram dei næraste åra som vil gje oss eit langt sikrare grunnlag for tilråding av eplesortar for økologisk produksjon. Eg vonar likevel at denne rapporten kan vera eit utgangspunkt for val av sort for den som i dag vurderar økologisk epleproduksjon eller omsetnad av økologiske eple Leikanger 21.12.07 Dag Røen All bruk av informasjonen i denne rapporten er på eige ansvar. Forfattar har ikkje ansvar for eventuelle økonomiske tap som følgje av dei råd og opplysningar som er gitt her. 3

Kriteriar for val av eplesortar til økologisk dyrking i Noreg For å kunne omsette eple som økologisk produserte, må norsk produksjon føregå etter "Forskrift om økologisk produksjon og merking av økologiske landbruksprodukter og næringsmidler. Samanlikna med konvensjonell dyrking vert det sett sterkare avgrensingar på kva innsatsmiddel som kan brukast i produksjonen. Dette medfører at fleire av dei sortane som kan dyrkast konvensjonelt er uegna for økologisk dyrking, først og fremst fordi det er mindre tilgang til effektive plantevernmiddel og tynningsmiddel. Fruktkvalitet Det bør stillast like store krav til fruktkvalitet for sortar til økologisk dyrking som det vert gjort for sortar til konvensjonell dyrking. Ved planlagt levering til grossist, abonnementsordning eller vidareforedling må det klarerest føreåt at avtakar er interessert i å ta i mot den sorten som er planlagt planta og i det planlage kvantum. Ved direktesal kan det dyrkast eit større sortsspekter. Dyrkaren kan då aktivt marknadsføre både nye og eldre sortar, og vil få direkte attendemelding på kva sortar som vert godt mottekne av forbrukar, slik at sortimentet kan justerast etter dette. Mottakelegheit for epleskurv Sjukdomssterke sortar er ein føresetnad for å lukkast med økologisk epledyrking. Det er då spesielt viktig at sortane er sterke mot skurv. Epleskurv er ein sjukdom som har potensial til å gjera totalskade på avlinga. I tillegg til førebyggande tiltak, kan vi i økologisk dyrking sprøyte med svovel mot skurv. Svovel verkar berre førebyggande, og det kan i regnversperiodar vera vanskeleg å ha tilstrekkeleg dekning. Skurvmottakelege sortar har ingen ting i økologisk dyrking å gjera i vårt klima. Ved økologisk dyrking av slike sortar må ein vera førebudd på å sprøyte mykje. Dei fleste år må ein truleg ut med svovel mest kvar veke heile sesongen, Likevel er faren stor for at skurven får overtaket. Det er fleire som har prøvd dette og som etter få år har gjeve opp og rydda hagen. Ved blanding av skurvmottakelege sortar og skurvsterke sortar i same hage må ein sprøyte ofte og då vert det sprøyta unødig mykje på dei sterke sortane. Dessutan vert trea av dei skurvutsette sortane fort smittekjelder som gir meir skurv og større fare for brot av reistens hos dei sterke sortane. Men sjølv i hagar med berre skurvsterke sortar (også med berre Vf-sortar!) tilrår vi sprøytingar med svovel kring bløming for å hindre skurv i å etablere seg i feltet. Uansett kva sortar ein vel er det viktig å gjennomføre førebyggande tiltak for å halde smittepresset nede. Mottakelegheit for andre sjukdomar Mjøldogg, frukttrekreft og ulike lagersjukdomar kan gjera mykje skade på tre og frukt om dei ikkje vert kontrollert tilstrekkeleg. Unngå derfor sortar som er spesielt utsett for mjøldogg og frukttrekreft i område der desse sjukdomane erfaringsmessig er eit problem. Moderate åtak av mjøldogg kan greitt haldast under kontroll med fjerning av mjøldoggtoppar og sprøyting med svovel. Frukttrekreft kan vera vanskelegare å kontrollere på utsette stader. Denne sjukdomen har størst skadepotensial dersom mottakelege sortar vert dyrka på tung jord på fuktige stader, men slike lokalitetar er uansett lite egna til økologisk epledyrking. Kjølelagersopp kan bety mykje, ikkje minst fordi hovudsorten Aroma er så mottakeleg. Mot denne sjukdomen kan det gjerast ein del med førebyggande og direkte tiltak, men brukstida for ein mottakeleg sort kan verta kortare i økologisk dyrking fordi dei aktuelle tiltaka er mindre effektive enn dei som kan brukast i konvensjonell dyrking. I økologisk 4

dyrking i andre land er det erfart problem med sjukdomane sotflekk og flugeflekk. Dette er sjukdomar som i konvensjonell dyrking vert halde i sjakk ved sprøytingar mot andre sjukdomar. Vi har begge desse sjukdomane hos oss, men dei har i praksis vore eit lite problem i økologisk dyrking her. Mottakelegheit for skadedyr Det er skilnad mellom eplesortar i kor utsette dei er for skade av midd og insekt. I dansk prøving har både 'Aroma' og 'Discovery' vore svært utsett for skade av insekt. 'Discovery' var særleg utsett for epleveps, ein skadegjerar som i dag ikkje er noko problem i fruktdistrikta våre. I 'Aroma' var det særleg teger og gnagande viklarlarver som gav skade. Norske resultat tyder på at 'Summerred' får mindre skade av rognebærmøll enn 'Aroma'. Sortsskilnadane på skadedyrsida er som regel likevel mindre og dårlegare dokumenterte enn når det gjeld sjukdomar. For å få skadedyråtak ned på eit akseptabelt nivå, må det på kort sikt finnast løysing på andre måtar enn ved val av sort. Vi vil i dag derfor legge mest vekt på motstandsevne mot sjukdomar ved tilråding av sortar for økologisk dyrking. Andre produksjonseigenskapar Høge og årvisse avlingar av frukt med høveleg fruktstorleik er like viktige for økonomien i økologisk produksjon som det er i konvensjonell dyrking. Kjemiske tynningsmiddel kan ikkje brukast i økologisk dyrking. Dette bør ein ha i tankane om ein tenker plante sortar som krev mykje tynning. Ei anna side ved dette er at det kan vera vanskeleg å kontrollera bererytmen hos sortar som er utsett for vekselbering når ein ikkje har tynningsmiddel som kan brukast i bløminga. Det vert arbeidd med å finne metodar for frukttynning i økologisk epledyrking, både mekanisk og ved sprøyting med middel som er akseptable i denne dyrkingsforma. Dyrkingssystem Eple kan dyrkast økologisk i eit intensivt system med tettplanting på svaktveksande grunnstammar og god ugraskontroll tilsvarande det som er praksis i konvensjonell dyrking, eller det kan velgast ei meir ekstensiv dyrkingsform med sterktveksande grunnstammar, større planteavstand og undervegetasjon i trerekka. Val av sort vil i praksis vera lite påverka av dyrkingssystem, men dyrkingssystemet må vera avgjort før val av kombinasjonen sort / grunnstamme. Konkurranse frå undervegetasjon (ugras, underkultur) i eit meir ekstensivt system må kompenserast for ved auka veksekraft hos sort og / eller grunnstamme. Svaktveksande sortar kan stagnere heilt i vekst dersom det ikkje vert teke tilstrekkeleg omsyn til dette, og kan vera krevjande å meistre i ekstensiv dyrking. Etablering av nye økologiske eplehagar Nyplanting av felt er best Ved nyplanting av felt kan det fritt velgast sortar som eignar seg for økologisk dyrking, og det er lettare å ha kontroll med sjukdomssituasjonen i hagen. Omlegging av hagar til økologisk dyrking tilrår vi berre dersom alle sortane i hagen er sterke mot skurv, og smittepresset i hagen før omlegging er på eit lågt nivå. 5

Kjøp av plantemateriale Etter dagens regelverk skal økologisk plantemateriale nyttast ved etablering av nye hagar, men ikkjeøkologiske planter kan nyttast når den sorten, kombinasjonen sort / grunnstamme eller trekvaliteten som vert etterspurt ikkje kan skaffast frå økologisk produksjon. Men det må då dokumenterast. Fordi det er importforbod for formeiringsmateriale av eple, må tre og kvist per i dag kjøpast frå norsk produksjon. Av nyare sortar kan det vera vanskeleg å få tak i nok podekvist og særleg virusrensa podekvist. Dei fleste nye sortar er rettsbeskytta slik at det må betalast ei avgift til foredlar. Utanlandske sortseigarar har då ein representant i Noreg som forvaltar rettane til sortseigaren her. Prøving av nye sortar inneber ein kalkulert risiko for dyrkar Nye sortar for dyrking hos oss vil vera mindre utprøvde enn dei etablerte sortane. Når nye sortar vert planta i større omfang på fleire lokalitetar og vi får erfaring frå fleire sesongar vil det ofte dukke opp nye sider ved sortane som sortsprøving ikkje har fanga opp. Vi tilrår derfor dyrkarar å prøve nye sortar i eit omfang der dei greitt kan bere tapet dersom sorten ikkje held det den lova og må ryddast. I 2007 starta eit prosjekt med storskalaprøving av eplesortar, med planting av dei første trea (greina tre) i 2010. I det prosjektet skal nye sortar prøvast i større omfang i alle fruktdistrikt, og det vert teke sikte på at det gjennom prosjektet vert etablert ei ordning for kontinuerleg utprøving av nye sortar etter denne malen. Det er dessutan nyleg innvilga eit anna prosjekt spesifikt på sortar for økologisk epledyrking, som omfattar kvalitetsprøving og forbrukarundersøkingar av ei rekke sortar med potensial for økologisk dyrking hos oss. Erfaringane frå desse prosjekta vil vera med å redusere risikoen for både dyrkarar og grossistar ved satsing på nye sortar. Tilråding av sortar I denne rapporten er det føreslege sortar for økologisk dyrking fordelt på hovudsortar, prøvesortar og spesialsortar, sjå tabell på neste side og detaljert omtala av kvar sort. Hovudsortar er dei sortane som bør danna basis ved planting av økologiske felt i dag. Prøvesortar er nyare sortar som vi har mindre erfaring med, men som har synt seg lovande gjennom fleire år i sortsprøving. Spesialsortar er sortar som vi for så vidt kjenner godt, men som berre bør dyrkast når særskilde tilhøve ligg til rette for det. Det kan t.d. vera omsetnad ved direktesal. Det vert også omtalt spesielt nokre skurvresistente / skurvsterke sortar som kan vera aktuelle, men der vi ikkje veit nok til å tilrå dei som prøvesort i dag. Sortar som vert dyrka konvensjonelt men som er lite egna for økologisk dyrking, er lista opp til slutt saman med ei rekke sortar (hovudsakleg skurvresistente) som har vore i prøving hos oss og funne uaktuelle for økologisk dyrking her av ulike grunnar. Denne lista er tenkt som eit oppslag for den som lurer på om ein bestemt sort er egna for økologisk produksjon i Noreg. Det er ofte ønske om ein tabell der ein raskt kan slå opp for å sjå om ein sort er utsett for sjukdomar, om den er produktiv osv. Tabellen på neste side er eit forsøk på dette. Ulempa med slike tabellar er at det ikkje er plass til nyansane og variasjonane i erfaringar der. Det er derfor viktig å lese omtalen av sortane i tillegg til tabellen, og innhente erfaringar frå andre. 6

Nokre nøkkeldata for tilrådde sortar Sort Haustetid: Brukstid: Mottakelegheit sjukdomar Avling Frukt- Veksekraft Salskanal / bruksområde aug. sept. okt. nov. des. jan. Skurv Kreft Mjøldogg storleik hos treet Grossist Direktesal Anna Nanna? x Katinka Vf / x x Idunn? x Ingelin Vf /?? x x Discovery x x Katja? x x Witos Vf /?? juice Rubinola Vf / x x Filippa x Raud Aroma x x Rubin? x x Rubinstep x x Raud Ingrid Marie x x Tilrådd som hovudsort Tilrådd som prøvesort Tilrådd som spesialsort Sjukdomar Avling / fruktstorleik Veksekraft Lite utsett Svært liten Svaktveksande Middels utsett Middels Middels sterktveksande Svært utsett Svært stor Sterktveksande? Manglar opplysningar / Skurvmottakelegheit hos Vf-sortar før / etter brot av Vf-resistens 7

Detaljert omtale av dei tilrådde sortane Nanna ved låg hastigheit, men er risikabelt. Nanna bør helst haustast rett i salsemballasjen. Treform og veksekraft Middels kraftig til kraftig vekst. Trea er lette å forme. Bløming og pollinering Middels tidleg bløming. S-allel: S 2 S 24. Discovery er ein god pollensort. Konklusjon Tidlegsort som bør haustast rett i salsemballasje då den lett får støytskader. Er derfor truleg best egna til direktesal. Få andre alternativ til økologisk dyrking med så tidleg mogning. Bra sterk mot skurv, om lag som Aroma, noko utsett for mjøldogg. Fruktkvalitet Lyst gulgrøn grunnfarge, med inntil 50 % rosaraud dekkfarge, ofte i striper. Avlang, sylindrisk form. Bra utsjånad. Saftig, syrlegsøt, ikkje så fast. Ganske bra smak. Sjukdomar og skader Bra sterk mot skurv, som Aroma eller litt sterkare. Skurven kan i økologisk dyrking haldast på akseptabelt nivå ved kontroll av smittepress og sprøyting med svovel under askosporespreiinga om våren. Noko utsett for mjøldogg. Noko prikksjuke observert av og til. Fruktene er utsette for støytskader, som er godt synlege på grunn av lys grunnfarge og dekkfarge. Dei må derfor handterast med varsemd. Sortering på sorteringsmaskin kan gå Fruktstorleik og produktivitet Middels store til store frukter. Berre middels produktiv, og noko utsett for vekselbering. Hausting, lagring og omsetnad Haustetid siste to veker i august eller første veka i september, avhengig av lokalitet og sesong. På grunn av den lyse grunnfargen er det lett å feilvurdere haustetida slik at sorten vert plukka for tidleg, før kvaliteten er fullt utvikla. Fruktene heng godt på og har god haldbarheit til å vera eit tidlegeple. Status prøving i Noreg Prøvd på Njøs sidan 1993, og seinare i prøving og planta i mindre omfang hos dyrkarar i alle fruktdistrikt. Sortsvern og tilgang til materiale Rettsbeskytta sort, tre kan kjøpast frå lisensiserte planteskular. Opphav Katja x Buckley Giant, kryssa ved NLH (UMB), selektert og lansert (1999) av Planteforsk (Bioforsk), sortseigar no er Graminor. 8

Katinka kork og sprekking i rundt stilken. I ei økologisk prøving på Njøs var det spesielt mykje skade av åmegnag og tegestikk på fruktene av Katinka. Treform og veksekraft Relativt sterktveksande med opprett vekst. Trea vert lett tette, og må ikkje gjødslast for sterkt fordi ein då lett får grøne, kantete frukter med dårleg kvalitet. Konklusjon Tidleg haustsort til sal gjennom grossist og til direktesal, som eit supplement til Discovery. Mest aktuell for dyrking på Austlandet, der kvaliteten vert betre. Har Vf-resistens mot skurv, truleg har den også annan form for skurvresistens i tillegg. Fruktkvalitet Grøngul grunnfarge, med inntil 75 % raud dekkfarge, dels i striper. Flattrykt, noko kantete form. Elles bra utsjånad når godt utvikla. Bra fast, saftig, svakt syrleg smak. Fruktkvalitet kan variere mykje frå stad til stad, og med gjødslingsnivå, nye dyrkarar bør derfor prøve sorten i mindre målestokk for å sjå om dei får god kvalitet på sorten. Trea må haldast opne for å unngå grøne og dårleg utvikla frukter inne i treet. Generelt har Katinka gitt betre kvalitet i Telemark enn på Vestlandet. Sjukdomar og skader Har Vf-resistens mot skurv. I usprøyta felt i Danmark fekk ikkje Katinka skurv, medan dei fleste andre Vf-sortar fekk det. Det tyder på at Katinka har tilleggsresistens som gjer at den kan dyrkast økologisk med bra resultat sjølv om Vf-resistensen vert broten. Sorten er sterk mot mjøldogg og middels utsett for frukttrekraft. Den er svært utsett for eplerust, men denne sjukdomen er sjeldan noko problem. Litt prikksjuke observert, og kan få Bløming og pollinering Middels tidleg til sein bløming. S-allel: S 5 S?. Godt pollen. Tilrådd som pollensort for m.a. for Aroma, sjølv om Katinka er utsett for vekselbering og er berre halvt kompatibel med Aroma (eitt S-allel felles). Aktuelle pollensortar til Katinka er m.a. Discovery og Aroma. Fruktstorleik og produktivitet Middels store til små frukter. Berre middels produktiv, og utsett for vekselbering. Hausting, lagring og omsetnad Haustetid i første halvdel av september (som Discovery ), mognar ujamnt og må haustast i fleire omgangar. Toler for så vidt godt litt lagring, men kvaliteten er på topp rett etter hausting, og beste brukstid er derfor inntil om lag 3 veker frå hausting. Status prøving i Noreg Planta ein del, særleg i Telemark. Sortsvern og tilgang til materiale Rettsbeskytta sort som det er lisens på. Rensa kvist er tilgjengeleg hos GH eliteplantestasjon Sauherad. Opphav Katja x Corvallis 3/21, frå Johannes Øydvin, Ås, Noreg. 9

Idunn Bløming og pollinering Tidleg bløming. S-allel: S 5 S?. God pollensort for Discovery, men det kan vera vanskeleg å finne ein god pollensort for Idunn til økologisk dyrking då dei aktuelle tidlegblømande sortane hos oss er for skurvmottakelege. Eir og Idunn har god overlapping I blømingstid og pollinerar kvarandre godt, men Eir får lett for mykje skurv i økologisk dyrking. Konklusjon Tidleg haustsort, som er noko ømtoleg slik at den truleg er best egna til direktesal. Kan ha ein plass som eit alternativ i Discovery - sesongen. Sterk mot sjukdomar. Utsett for prikksjuke, og ustabil dekkfarge slik at den lett får striper med mindre raudfarge. Fruktkvalitet Gulgrøn grunnfarge, med raud dekkfarge på 75-100 % av eplet ved god lystilgang og moderat N-gjødsling. Dekkfargen er ustabil slik at lett oppstår kimærar i form av striper med dårlegare raudfarge. Middels fast fruktkjøt, og syrlegsøt, ganske bra smak. Sjukdomar og skader Sterk mot skurv, i økologisk prøving på Njøs hadde under 1 % av fruktene skurv. Sorten er bra sterk mot mjøldogg, men fruktene er svært utsette for prikksjuke. Treform og veksekraft Middels kraftig til kraftig vekst, gode greinvinklar. Trea er lette å forme. Fruktstorleik og produktivitet Middels store til store frukter, kan verta i største laget på unge tre. Middels produktiv til produktiv, årviss bering. Hausting, lagring og omsetnad Haustetid første halvdel av september (som Discovery ). Frukta heng godt på. Litt kortare haldbarheit enn Discovery, bør omsettast i løpet av 3 veker etter hausting. Status prøving i Noreg Prøvd på Njøs sidan 1993, og seinare prøvd og planta i mindre omfang hos dyrkarar i alle fruktdistrikt. Sortsvern og tilgang til materiale Rettsbeskytta sort, produksjon hos lisensiserte planteskular. Opphav Katja x Buckley Giant, kryssa ved NLH (UMB), selektert og lansert (1999) av Planteforsk (Bioforsk), eigd av Graminor. 10

Ingelin Treform og veksekraft Middels sterktveksande til sterktveksande. Bløming og pollinering Tidleg til middels tidleg bløming. Pollineringstilhøve ikkje kartlagt. Konklusjon Tidleg haustsort, som truleg kan omsettast både gjennom grossist og til direktesal. Fint eple med god kvalitet når godt utvikla, men kvaliteten kan variere ein god del. Ujamn mogning. Har Vf-resistens mot skurv, men er svært utsett for mjøldogg. Fruktkvalitet Raud dekkfarge på nesten heile eplet ved god lystilgang og moderat N-gjødsling. Godt utvikla frukter har ganske bra smak, syrlegsøt, smaken kan minne noko om Sävstaholm (men Ingelin vert ikkje mjølen). Kan ha noko ujamn kvalitet med dårleg farge enkelte år, også i Telemark. Sjukdomar og skader Har Vf-resistens mot skurv. Vi veit ikkje korleis den vil oppføre seg om Vf-resistensen vert broten. Ingelin er svært utsett for mjøldogg. Fruktstorleik og produktivitet Bra store frukter. Motstridande erfaringar med produktivitet frå forsøk, frå låg avling til høg avling. Hausting, lagring og omsetnad Haustetid første halvdel av september (som Discovery eller litt etter), mognar svært ujamnt og må haustast i fleire omgangar. Kvaliteten er best rett etter hausting, og beste brukstid er inntil 3-4 veker frå hausting. Status prøving i Noreg Prøvd i alle fruktdistrikt, planta i mindre omfang i økologisk dyrking i Telemark. Sortsvern og tilgang til materiale Rettsbeskytta sort som det er lisens på. Rensa kvist er tilgjengeleg hos GH eliteplantestasjon Sauherad. Opphav Mantet x Askepott, frå Johannes Øydvin, Ås, Noreg. 11

Discovery undervegetasjon, og prioritere tilveksten dei første åra. Sidegreiner kan lett verta for kraftige og dominerande slik at veksten i toppen kan stoppe opp. Discovery bør plantast tettare enn meir sterktveksande sortar for at treet skal fylle plassen sin. På lett jord er det vanskeleg å få nok vekst i treet. Konklusjon Tidleg haustsort som bør vera ein hovudsort i økologisk dyrking til vi har erstattarar med same fruktkvalitet men betre avlingsnivå. Attraktiv utsjånad og smak. Velegna til omsetnad både gjennom grossist og til direktesal. Sterk mot skurv og mjøldogg, men utsett for frukttrekreft. Svaktveksande tre som kan vera krevjande å få nok vekst i ved ekstensiv dyrking. Fruktkvalitet Gulgrøn grunnfarge, med oransjeraud dekkfarge på 75-100 % av eplet ved god lystilgang. Svært velforma og fin. Fast, middels saftig, syrlegsøt med særprega og god aroma. Held fastleiken godt. Sjukdomar og skader Sterk mot skurv, men kan få skurvflekkar på nokre frukter ved sterkt smittepress og gode vilkår for skurvsoppen. Svært sterk mot mjøldogg, men utsett for frukttrekreft, grå monilia og pærebrann. Fruktene kan ha tendens til oppsprekking, særleg på unge tre. Har i Danmark vore spesielt utsett for epleveps, dette insektet er problem berre i Agder og Ryfylke. Unge tre av Discovery kan vera utsette for åtak av bladlus. Treform og veksekraft Treet er svaktveksande og blømer ofte svært rikt alt som nyplanta. For å få god nok vekst i trea er det viktig å bruke grunnstamme med nok veksekraft, helst unngå konkurranse frå Bløming og pollinering Middels tidleg bløming. S-allel: S 1 S 24. Bra pollen. Aktuelle pollensortar i økologisk dyrking er Idunn, Katja, Nanna, Aroma og Katinka. Katja og Nanna er berre halvt kompatible med Discovery (eitt S-allel felles), Nanna og Katinka er utsette for vekselbering, Aroma og Katinka kan ha usikker overlapping i blømingstid med Discovery enkelte år. Discovery blømer ofte rikt sjølv på nyplanta piskar. Det er viktig å pinsere bort alle blomar i starten for å sikre tilveksten i treet. Fruktstorleik og produktivitet Små til middels store frukter. Tidleg og årviss bering, men jamt over ganske låge avlingar. Men fleire lukkast med å få fullt akseptabel avling på Discovery, når berre tilstrekkeleg tilvekst i treet er sikra. Hausting, lagring og omsetnad Haustetid første halvdel av september. Beste brukstid september-oktober. Fruktene held fastleiken godt under lagring, men smaken vert fort for tam ved lagring meir enn vel ein månad etter hausting. Status prøving i Noreg Sorten har vore i dyrking hos oss i mange år her, og derfor godt kjent. Sortsvern og tilgang til materiale Det er ikkje restriksjonar på spreiing av denne sorten. Rensa kvist er tilgjengeleg hos GH eliteplantestasjon Sauherad. Opphav Truleg Worcester Pearmain x Beauty of Bath, England, lansert tidleg på 1960-talet. 12

Katja Treform og veksekraft Treet er relativt svaktveksande, unge tre har opprett vekst. Bløming og pollinering Middels tidleg bløming. S-allel: S 5 S 24. Aktuelle pollensortar i økologisk dyrking kan vera Discovery og Aroma, men nokre år usikker overlapping i blømingstid med Aroma. Konklusjon Tidleg haustsort som er godt egna for økologisk dyrking, og er aktuell som eit alternativ i Discovery -sesongen. Katja er egna for omsetnad både gjennom grossist og til direktesal. Sterk mot sjukdomar. Sorten set rikt og frukta kan fort verta i minste laget, god tynning er derfor viktig. Fruktkvalitet Gulgrøn til gul grunnfarge, med raud dekkfarge på 75-100 % av eplet ved god lystilgang. Velforma konisk eple. Bra fast og saftig med syrlegsøt smak. Kan sveitte ein del når mogen. Sjukdomar og skader Sterk mot skurv og mjøldogg. Noko utsett for prikksjuke. Fruktstorleik og produktivitet Små til middels store frukter. Tidleg og årviss bering, tynning er nødvendig for å sikre god nok fruktstorleik. Hausting, lagring og omsetnad Haustetid midt i september. Kort haldbarheit, beste brukstid september-oktober. Status prøving i Noreg Sorten har vore i dyrking i mindre omfang hos oss i mange år. Sortsvern og tilgang til materiale Det er ikkje restriksjonar på spreiing av denne sorten. Rensa kvist er tilgjengeleg hos GH eliteplantestasjon Sauherad. Opphav James Grieve x Worcester Pearmain, Balsgård, Sverige, introdusert 1968. 13

Witos Treform og veksekraft Middels sterktveksande tre. Bløming og pollinering Tidleg til middels tidleg bløming. Har ikkje opplysningar om pollineringstilhøve for sorten. Fruktstorleik og produktivitet Middels store til store frukter. Produktiv, tidleg i bering. Konklusjon Dette er ein sort som kan vera aktuell ved spesialdyrking for juice-produksjon. Den er mindre aktuell som konsumeple. Smaken er grei nok, men utsjånad er litt for kjedeleg, den er litt mjuk og har relativt korthaldbarheit. Witos har Vf-resistens mot skurv. Fruktkvalitet Grønleg grunnfarge, med raudfarge i striper på inntil halve eplet, litt kjedeleg utsjånad. Relativt mjuk, saftig med middels til bra smak. Gir god juice. Sjukdomar og skader Har Vf-resistens mot epleskurv, og er sterk mot mjøldogg. Hausting, lagring og omsetnad Haustetid ei veke før Aroma, kort brukstid (vel ein månad). Status prøving i Noreg Førsteprøving på Njøs 1995-1999, økologisk prøving ved LFØ i Lier, på Njøs og hos nokre dyrkarar i Sogn 1999-2003. Sortsvern og tilgang til materiale Det er ikkje restriksjonar på spreiing av denne sorten. Det er ikkje tilgang til virusrensa podekvist i Noreg. Opphav Polsk sort. 14

Rubinola Rubinola mykje skurv, men i slike forsøk er vilkåra ofte optimale for skurvsoppen. Sorten ser ut til å vera lite utsett for mjøldogg, og ser ut til å få lite frukttrekreft. Den er heller ikkje spesielt utsett for ròtesoppar eller fysiologiske skader Treform og veksekraft Sterktveksande tre, middels bra forgreining, får lett snaue greinparti, rekna som eit problematisk tre. Konklusjon Lovande sort for økologisk produksjon også hos oss. Bra utsjånad, smakar bra på sitt beste, men kvalitet har variert litt mellom sesongar i prøvinga. Fruktene kan verta i minste laget når trea vert eldre. Har Vfresistens mot skurv, men det ser ut til at den også kan ha ein viss tilleggsresistens mot skurv. Sterk også mot mjøldogg og frukttrekreft. Krevjande tre å forme. Rubinola er egna til omsetnad både gjennom grossist og ved direktesal. Fruktkvalitet Gulgrøn grunnfarge, med inntil 75 % oransjeraud dekkfarge, ofte i striper. Litt flattrykt form. Bra utsjånad. Kan sveitte litt. Bra fast, middels sprø og middels saftig. Syrlegsøt utan utprega aroma, Har i prøving på Njøs hatt svært bra smak nokre år, berre så vidt akseptabel smak andre år. Dette kan tyde på at sorten ikkje årvisst har nådd fullgod kvalitet der. I svensk og dansk prøving har Rubinola fått svært høge poeng for både utsjånad og smak. Sjukdomar og skader Har Vf-resistens mot skurv. I Danmark er Vfresistensen broten. I usprøyta felt der fekk Rubinola litt skurv, men mengda skurv auka ikkje på etter kvart. Det kan innebere at sorten kan vera bra sterk mot skurv sjølv om Vf-resistensen er broten. I veksthusforsøk i Tyskland med Vf-brytande skurvrasar fekk Bløming og pollinering Middels tidleg bløming. S-allel: S 2 S 3. Godt pollen. Rajka og Topaz er nemnd som gode pollensortar. Fruktstorleik og produktivitet Middels store frukter, fruktstorleiken kan verta eit problem hos oss når trea vert eldre. Middels tidleg i bering, middels produktiv men årviss. Hausting, lagring og omsetnad Haustetid sist i september hos oss. Lenger sør vert det oppgjeve at Rubinola kan lagrast til januar-februar på kjølelager. Hos oss vil sorten truleg dei fleste år ha for lite å gå på til å kunne lagrast så lenge, og sorten bør nok vera omsett i perioden oktober-desember. Status prøving i Noreg Prøvd på Njøs frå 1999, seinare prøvd også m.a. i Telemark. Nyleg planta i vidare prøving i Ullensvang. Sorten er ein av 10 sortar som no vert oppformeira til storskalaprøving. Sortsvern og tilgang til materiale Graminor har skrive avtale med sortseigar om representasjon av sorten i Noreg, og det vil vera lisensavgift på sorten. Virusrensa materiale er ikkje tilgjengeleg i Noreg enno. Opphav Prima x Rubin, Praha, Tsjekkia 15

Filippa Treform og veksekraft Middels sterktveksande, med lange og tynne greiner. Bløming og pollinering Middels tidleg bløming. Aktuelle pollensortar i økologisk dyrking er Discovery og Katja. Fruktstorleik og produktivitet Middels store til store frukter. Ganske produktiv og årviss. Konklusjon Eldre sort med ein særprega smak som det kan vera ein viss marknad for ved direktesal. Filippa egnar seg godt til økologisk dyrking, den er sterk mot skurv og frukttrekreft. Men den er utsett for kjølelagersopp. Fruktkvalitet Lyst grøngul grunnfarge, med litt lyseraud dekkfarge på solsida. Saftig med syrleg smak, kraftig og særprega aroma. Truleg berre aktuell for direktesal til kundar som set pris på den særprega smaken. Sjukdomar og skader Sterk mot skurv og frukttrekreft. Utsett for kjølelagersopp og gul monilia. Hausting, lagring og omsetnad Haustetid sist i september, kan lagrast til jul. Status prøving i Noreg Var dyrka ein god del hos oss tidlegare, men er no knapt i kommersiell dyrking fordi den er uaktuell for omsetnad gjennom grossist. Sortsvern og tilgang til materiale Det er ikkje restriksjonar på spreiing av denne sorten. Det kan skaffast virusrensa kvist frå GH eliteplantestasjon Sauherad. Opphav Eldre dansk sort. 16

Raud Aroma regn og doggfall. Fruktene er noko utsett for støytskader, særleg ved hausting i regnvêr. Støytflekkane er mindre synlege på dei raude klonane. Treform og veksekraft Middels sterk vekst, berre middels god forgreining, får lett nakne parti på greinene. Dannar ei utbreidd krone. Kraftige sidegreiner kan lett konkurrere for mykje med toppen. Konklusjon Raud Aroma bør framleis vera hovudsort i økologisk dyrking. Dei raude klonane har ein svært attraktiv utsjånad, smaken er aromatisk, men fruktkjøtet ikkje særleg fast. Sorten er sterk nok mot skurv til å kunne dyrkast økologisk med bra resultat. Den er derimot svært utsett for kjølelagersopp. Velegna til omsetnad både gjennom grossist og direktesal,og sorten er godt egna til juiceproduksjon. Dei raude klonane bør velgast framfor vanleg Aroma. Fruktkvalitet Gulgrøn til gul grunnfarge, inntil 100 % raud dekkfarge på raude klonar. Flott utsjånad. Middels fast, middels sprø, syrlegsøt med kraftig og særprega aroma. Sjukdomar og skader Bra sterk mot skurv, men smittepresset i hagen må haldast nede og det må følgast opp med svovelsprøytingar i askosporespreiinga. Får litt mjøldogg, men ikkje meir enn at den er lett å kontrollere. Svært utsett for kjølelagersopp / svart frukttrekreft ( Gloeosporium-ròte ), av og til ser ein symptoma alt på treet. I konvensjonell dyrking vert det bladgjødsla med kalsiumklorid for å redusere problemet med desse soppane, det kan søkast Debio om løyve til dette i økologisk dyrking. Aroma er nokså utsett for grå monilia (blomar og blad visnar) og frukttrekreft. Aroma bør ikkje dyrkast økologisk på stader med sein oppturking etter Bløming og pollinering Middels sein til sein bløming, ganske regelmessig, men kan få kvileår. S-allel: S 5 S 7. Bra pollen. Aktuelle pollensortar: Tohoku 2, Discovery, Katja, Nanna, Katinka, Elstar og Raud Ingrid Marie. Nanna og Katinka er utsett for vekselbering, usikker sambløming med Raud Ingrid Marie nokre år. Fruktstorleik og produktivitet Middel store til store frukter, kan verta svært store på unge tre. Sorten er bra produktiv, og stort sett årviss, men overbering eitt år kan medføre kvileår året etter. Fruktene heng litt laust på. Hausting, lagring og omsetnad Haustetid frå sist i september til først i oktober. Lagring på kjølelager til først i januar, men kvalitet er best før jul slik at andre sortar bør overta i januar. Status prøving i Noreg Sorten er dyrka i stort omfang i mange år, og derfor godt kjent. Sortsvern og tilgang til materiale Det vert ikkje krevd inn lisens for vanleg Aroma, Fagravoll eller Ylvisåker. Rensa kvist av desse kan skaffast frå GH eliteplantestasjon Sauherad. Fjeld hagebruk har rettane til oppformeiring av Amorosa i Noreg. Opphav Ingrid Marie x Filippa, Balsgård, Sverige. Raud Aroma er ulike mutantar av Aroma. 17

Rubin Treform og veksekraft Svak til middels sterk vekst, tendens til nakne parti på greinene. Bløming og pollinering Middels tidleg bløming. Har ikkje opplysningar om pollineringstilhøve for sorten. Konklusjon Ein lagringssort med svært bra utsjånad og smak som er velegna for økologisk produksjon. Den er sterk mot skurv og andre sjukdomar. Problemet med sorten er at den er vanskeleg å få nok avling på. Fruktkvalitet Gul grunnfarge, med inntil 50 % oransjeraud dekkfarge, ofte i striper. Svært flott utsjånad. Fast og sprø med velbalansert smak som er mindre syrleg enn hos Aroma. Har fått høge poeng for smak i prøvingar både på Ås, Njøs og i Ullensvang. Minner i utsjånad, smak og brukstid mykje om Rubinstep, men har meir varmgul grunnfarge. Sjukdomar og skader Sterk mot skurv, berre 1 % av fruktene hadde skurv i ei økologisk prøving på Njøs. I den same prøvinga var trea heilt utan mjøldogg, fruktene hadde lite skade av sommarfugllarver og det var den sorten som hadde lågast prosent fråsortert frukt av alle 22 sortane i den prøvinga. Sorten ser heller ikkje ut til å vera spesielt utsett for fruktròte eller fysiologiske skader. Fruktstorleik og produktivitet Middels store til store frukter. Lite produktiv, og det største problemet med denne sorten ser nettopp ut til å vera at den gir alt for små avlingar. Fordi Rubin har så mange gode eigenskapar burde det gjerast forsøk med ulike grunnstammar, skjering og forming for å sjå om ein kan greie å oppnå akseptable avlingar med sorten. Hausting, lagring og omsetnad Haustetid i månadsskiftet september-oktober, kan fint lagrast på kjølelager til i februar, etekvalitet på topp oktober til januar. Status prøving i Noreg Først i prøving på Ås på 1990-talet, seinare prøvd både på Njøs, i Ullensvang og i Lier og no nyleg også i Telemark. Sortsvern og tilgang til materiale Det er ingen restriksjonar på spreiing av denne sorten. Det er ikkje tilgang til virusrensa materiale i Noreg i dag. Avgrensa mengder kvist kan skaffast frå tre i prøving, Økofrukt DA i Telemark produserar økologiske tre av sorten. Opphav Tsjekkisk sort. 18

Rubinstep ( Pirouette ) svovelsprøytingar i askosporespreiinga. Rubinstep får lite mjøldogg, og har i usprøyta felt i Danmark berre hatt ubetydelege åtak av frukttrekreft. Sorten ser heller ikkje ut til å vera særleg utsett for fruktròte eller fysiologiske skader. Treform og veksekraft Middels sterk vekst, med ganske god forgreining. Treet er lett å forme. Konklusjon Svært lovande som eit alternativ eller supplement til Aroma, og særleg interessant med tanke på utviding av salssesong til etter jul. Flott utsjånad og svært bra smak. Ganske sterk mot skurv, men truleg på eit nivå som gjer at den krev litt ekstra oppfølging for å halde skurven på eit akseptabelt nivå. Sterk mot mjøldogg og frukttrekreft og ikkje spesielt utsett for ròtesoppar. Velegna til omsetnad både gjennom grossist og ved direktesal. Fruktkvalitet Gulgrøn til gul grunnfarge, med 50-75 % oransjeraud dekkfarge. Litt korkrust i stilkhola. Flott utsjånad. Fast og sprø med velbalansert smak som er noko mindre syrleg enn hos Aroma. Har fått høge poeng for smak i prøvingar både i Noreg og Danmark. Sjukdomar og skader Bra sterk mot skurv. Vi har ikkje erfaringar med økologisk dyrking av denne sorten. I usprøyta felt i Noreg har åtak av skurv vore som for Aroma. I Danmark har den dels hatt like mykje skurv som Elstar, men dei tilrår Rubinstep til økologisk dyrking. Det betyr at den truleg kan dyrkast økologisk med godt resultat, men smittepresset i hagen må haldast nede og det må følgast opp med Bløming og pollinering Middels tidleg til sein bløming. Har ikkje opplysningar om pollineringstilhøve for sorten. Fruktstorleik og produktivitet Middels store frukter. Middels til bra produktiv, årviss bering. Hausting, lagring og omsetnad Haustetid første halvdel av oktober, kan fint lagrast på kjølelager til i februar, etekvalitet på topp november til januar. Status prøving i Noreg Har vore prøvd i 10 år på Njøs med årviss bra kvalitet. Også i prøving m.a. i Telemark og Hardanger med lovande resultat. Sorten er ein av 10 sortar som no vert oppformeira til storskalaprøving. Sortsvern og tilgang til materiale Graminor har skrive avtale med sortseigar om representasjon av sorten i Noreg, og det vil vera lisensavgift på sorten. Virusrensa materiale er under oppformeiring ved GH eliteplantestasjon Sauherad. Opphav Clivia x Rubin, Holovousy, Tsjekkia. 19

Raud Ingrid Marie Bløming og pollinering Sein bløming. S-allel: S 5 S?. Aktuelle pollensortar i økologisk dyrking er m.a. Discovery, Katja og Aroma. Fruktstorleik og produktivitet Middels store frukter. Tidleg i bering, produktiv og som regel årviss. Konklusjon Eldre eplesort som ser ut til å gå bra i økologisk dyrking. Sorten er sterk nok mot skurv til å kunne dyrkast økologisk med bra resultat. Den er noko utsett for kjølelagersopp. Fruktkvalitet er ikkje på nivå med Rubin eller Rubinstep, men sorten kan representere ein alternativ kvalitet i den siste delen av den norske sesongen. Raud Ingrid Marie er egna for omsetnad både gjennom grossist og til direktesal. Fruktkvalitet Flatrunde til runde frukter med nokså mørk raud dekkfarge med lyse skalpunkt på stordelen av eplet. Middels fast, noko grovt fruktkjøt, berre middels saftig, litt syrleg smak. Hausting, lagring og omsetnad Haustetid midt i oktober, beste brukstid november-januar. Må dyrkast berre på dei beste stadene hos oss for å nå god fullgod kvalitet. Status prøving i Noreg Velkjend sort som har vore lenge i dyrking. Sortsvern og tilgang til materiale Det er ikkje restriksjonar på spreiing av Raud Ingrid Marie. Virusrensa podekvist kan skaffast frå GH eliteplantestasjon Sauherad. Opphav Mutant av den gamle danske sorten Ingrid Marie. Sjukdomar og skader Har hatt lite skurv i økologiske prøvefelt i Noreg, men i Danmark vert den rekna som noko meir skurvmottakeleg. Sorten bør berre dyrkast økologisk på stader med lågt smittepress og ikkje for fuktig klima, og må då følgast nøye opp. Den er dessutan noko utsett for kjølelagersopp, frukttrekreft og mjøldogg. Treform og veksekraft Middels sterktveksande tre med spisse og veike greinvinklar slik at greinene flaknar lett. Dannar ikkje naturleg midtstamme, og sideknoppar bryt dårleg slik at det lett vert nakne greinparti. 20

Sortar som kan vera aktuelle etter vidare prøving Ahra I førsteprøving Njøs 1999-2005. Bra utsjånad, smak varierte frå bra til akseptabel i prøvinga på Njøs. Haustetid sist i sept., brukstid okt.- des. Vf-resistens mot skurv. Noko utsett for mjøldogg. Produktiv, ganske store frukter. Bør prøvast i meir omfattande smaksprøving / forbrukartest. Frå Ahrensburg i Tyskland. Ahra Ahrista I førsteprøving Njøs 1999-2005. Bra utsjånad. Smak stort sett akspetabel, stundom bra i prøving Njøs. Haustetid sist i sept., brukstid okt.-des. Vf-resistens mot skurv. Har fått ein del skurv der Vf-resistensen er broten. Middels produktiv til produktiv, ikkje utsett for vekselbering. Middels store til store frukter. Middels utsett for mjøldogg, lite utsett for frukttrekreft og pærebrann. Tilrådd for økologisk dyrking i Danmark og Sverige. Bør prøvast på fleire lokalitetar og i ei meir omfattande smaksprøving / forbrukartest. Frå Ahrensburg i Tyskland. Ahrista Belmac I førsteprøving Njøs 1996-1999, ikkje så høge poeng for utsjånad men bra smak. Vf-resistens mot skurv. Middels store til store frukter. Beste brukstid nov.-des. Bør eventuelt prøvast i ei meir omfattande smaksprøving / forbrukartest. Frå Quebec i Kanada. Belmac 21

Collina I prøving Njøs og Telemark frå 2006. Til dels store forventingar til denne sorten som eit alternativ til Discovery. Tilrådd som prøvesort i økologisk dyrking Danmark 2005, smakskvalitet i dansk prøving har variert frå svært bra til middelmådig. Første frukter Njøs 2007, då hausta midt i sept., truleg hausta for seint pga den grøne grunnfargen, fort mjuk og sveittande, berre så vidt akseptabel smak. Vfresistens mot skurv, skurv observert i usprøyta felt i Danmark alt året etter planting. Lite utsett for mjøldogg og frukttrekreft. Ein av 10 sortar som vert oppformeira til storskalaprøving frå 2010. Bør avvente vidare prøving før særleg planting av denne. Frå Belgia, Thomas Hesthamar, Ullensvang er norsk representant. Fredrik Planta i prøving på Njøs 2007. Tilrådd som velegna for økologisk dyrking i Danmark og Sverige. Fredrik vart lansert som ein sort for privathagar på grunn av for små frukter. Gul grunnfarge med inntil 75 % raud dekkfarge. Skal vera bra fast med smak som minner ein del om Aroma. Vf-resistens mot skurv, generelt sterk mot sjukdomar. Middels produktiv til produktiv. Frå Balsgård, Sverige. Gerlinde I førsteprøving Njøs 1999-2005. Bra utsjånad, smak varierte frå svært bra til akseptabel i prøvinga på Njøs. Haustetid sist i sept., brukstid okt.-des. Vf-resistens mot skurv, har fått ein del skurv i Danmark og Tyskland når Vf-resistens er broten. Får litt mjøldogg, bra sterk mot frukttrekreft. Middels produktiv til produktiv, frukter middels store, kan verta for små når trea vert eldre. Bør prøvast på fleire lokalitetar og i ei meir omfattande smaksprøving / forbrukartest. Frå Ahrensburg i Tyskland Gerlinde 22

Holsteiner Cox Denne sorten er prøvd litt m.a. hos Telemark forsøksring og Økofrukt DA i Telemark, og planta i forsøk på Njøs i 2006. Tilrådd som hovudsort for økologisk dyrking i Danmark. Middels til bra sterk mot skurv, nokså sterk mot mjøldogg men noko utsett for frukttrekreft. Norske erfaringar har synt varierande kvalitet. Haustetid om lag som Elstar, og sorten er kanskje på grensa for å nå årviss fullgod kvalitet hos oss. Bra store frukter, produktiv og årviss. Bør eventuelt prøvast på fleire lokalitetar og i smaksprøving / forbrukartest. Frå Holstein, Tyskland. Holsteiner Cox Initial I førsteprøving Njøs 2003-2007, dessutan planta hos Telemark forsøksring. Bra utsjånad, ganske bra smak i vår prøving, svært bra i dansk prøving. Haustetid første halvdel av oktober, brukstid okt.-nov. (des.). Vf-resistens mot skurv, har så vidt fått litt skurv i usprøyta felt i Danmark. Svært sterk mot mjøldogg, kan få ein del frukttrekreft. Middels produktiv til produktiv, middels store til store frukter. Bør prøvast på fleire lokalitetar og i ei meir omfattande smaksprøving / forbrukartest. Frå Angers, Frankrike. Initial Isabel I dyrking hos Økofrukt DA, Telemark. I prøving på Njøs frå 2006. Gulgrøn grunnfarge og brunraud dekkfarge, bra fast og middels sprøtt fruktkjøt, mindre syrleg enn t.d. Aroma. Haustetid i oktober, ser ut til å ha kort haldbarheit for eit så seint eple. Vf-resistens mot skurv. Dette er ein sort frå J. Øydvin på Ås som enno er lite utprøvd. Isabel 23

Katrina I økologisk dyrking hos Økofrukt DA i Telemark. I førsteprøving Njøs 1997-2002 og Ullensvang 1998-2003. i prøving i økologiske felt LFØ, Lier og Njøs 1999-2003. Seint eple som må henge på så lenge som mogeleg, og er ikkje etemoge før rundt juletider. Kvalitet minner om Cox s Orange. Smak stort sett ikkje funne akseptabel i prøving Njøs og Ullensvang, vurdert som bra av Økofrukt DA. Vf-resistens mot skurv, har ikkje fått skurv i usprøyta felt i Danmark der andre Vf-sortar hadde til dels mykje skurv. Lite utsett for frukttrekreft. Svært stor del av avlinga fråsortert pga korkrust i økologisk prøving på Njøs. Bør prøvast nærare i smaksprøving / forbrukartest. Frå J. Øydvin, Noreg. Katrina Lotos I førsteprøving Njøs sidan 2003. Lovande sort som har oppnådd svært høge smakspoeng i prøvinga på Njøs. Bra fast, men berre middels sprø og saftig. Flotte raude eple, med nokså synlege skalpunkt (med korkceller). Haustetid først i oktober, beste brukstid november til januar. Vf-resistens mot skurv, vi veit ikkje korleis den vil oppføre seg om Vf-resistensen vert broten. Det er ikkje sett mjøldogg på Lotos i prøvinga på Njøs. Middels store frukter, skal vera produktiv og årviss. Denne sorten bør raskt ut i vidare prøving på fleire lokalitetar og inngå ei meir omfattande smaksprøving / forbrukartest. Frå Praha, Tsjekkia. Lotos 24

Rajka I førsteprøving Njøs 2003-2007. Bra utsjånad. Smak i prøvinga på Njøs har variert mellom år frå svært bra til akseptabel. Det kan sjå ut til at sorten er på grensa for årviss kvalitet hos oss. Rajka er tilrådd for økologisk dyrking i Danmark og Sverige. Haustetid første halvdel av oktober, brukstid truleg okt.-des. Vfresistens mot skurv, har etter kvart fått ein del skurv i usprøyta felt i Danmark. Sterk mot mjøldogg, noko utsett for frukttrekreft. Middels produktiv til produktiv, tidleg i bering, middels store frukter. Bør prøvast på fleire lokalitetar og i ei meir omfattande smaksprøving / forbrukartest. Frå Praha, Tsjekkia. Rajka Retina I førsteprøving Njøs 1996-1999. Bra utsjånad og smak, men kort brukstid. Haustetid kring 20. sept, beste brukstid sept.-okt. Vf-resistens mot skurv, kan få ein del skurv når Vfresistensen er broten. Middels utsett for mjøldogg og mottakeleg for kreft. Middels produktiv, tendens til vekselbering, middels store frukter. Bør prøvast i ei meir omfattande smaksprøving / forbrukartest. Frå Dresden, Tyskland. Retina Ritt Bjerregaard I dyrking hos Økofrukt DA, Telemark. I prøving på Njøs frå 2006. Ein haustsort med gul grunnfarge og flott raud dekkfarge på store delar av eplet, litt flattrykt og kantete. Ser ut til å sveitte ein del når fullmogen. Haustetid midt i sept. Ganske søt og god smak rett etter hausting, men kort haldbarheit. Vf-resistens mot skurv. Dette er ein sort frå J. Øydvin på Ås som enno er lite utprøvd. Ritt Bjerregaard 25

Santana I førsteprøving Njøs 2003-2007. Utsjånad og smak har variert mellom år frå svært bra til akseptabel. Det kan sjå ut til at sorten er på grensa for årviss kvalitet hos oss. Haustetid første halvdel av oktober, brukstid truleg nov.- des. Vf-resistens mot skurv, har etter kvart fått mykje skurv i usprøyta felt i Danmark. Utsett for mjøldogg, sterk mot frukttrekreft. God og regelmessig avling, middels store frukter. Bør prøvast på fleire lokalitetar og i ei meir omfattande smaksprøving / forbrukartest. Frå Wageningen. Nederland. Santana Scarlet O Hara I førsteprøving Njøs 1997-1999.Bra utsjånad, smak var stort sett ikkje god nok, men bra innimellom. Sorten er nok på grensa for å nå god utvikling hos oss. Haustetid første halvdel av oktober, brukstid truleg nov.-jan. Vfresistens mot skurv, har halde resistensen i usprøyta felt i Danmark der andre Vf-sortar har fått til dels mykje skurv. Middels produktiv, middels store frukter. Fordi Scarlet O Hara har oppnådd gode resultat og er tilrådd for økologisk dyrking i Danmark og Sverige, bør den prøvast på fleire lokalitetar og i ei meir omfattande smaksprøving / forbrukartest hos oss. Your Choice Ny sort frå Johannes Øydvin, som vart lansert 2006. Under oppformeiring av Gjennestad gartnerskole / Økofrukt DA for økologisk dyrking i større skala i eit prosjekt finansiert av Petter Stordalen (Choice-hotella) og SLF. Prøving av sorten er så langt avgrensa til erfaringar frå eitt tre i ein privathage på Ås. 26

Topaz I førsteprøving Njøs 2003-2007. I prøvinga på Njøs har utsjånad vore middels bra til bra, medan smak har variert mellom år frå svært bra til akseptabel. Det kan sjå ut til at sorten er på grensa for årviss kvalitet hos oss. Er i Sverige berre rekna som egna for dei varmaste plassane. Ein av dei mest planta sortane i økologisk dyrking i Sør- og Mellom-Europa. Topaz er tilrådd som prøvesort for økologisk dyrking i Danmark, i Sverige er den ikkje tilrådd pga for mykje små frukter. Haustetid første halvdel av oktober, brukstid truleg nov.- jan. Vf-resistens mot skurv, har hatt ein del skurv i usprøyta felt i Danmark, men åtaket har ikkje auka på. Sterk mot mjøldogg, lite utsett for frukttrekreft. Produktiv og årviss, tidleg i bering, middels store frukter. Bør prøvast på fleire lokalitetar og i ei meir omfattande smaksprøving / forbrukartest. Frå Praha, Tsjekkia. Topaz William s Pride I førsteprøving Njøs 1996-1999 og i prøving i økologiske felt LFØ, Lier og Njøs 1999-2003. Middels bra til bra utsjånad, smak har variert mellom akseptabel og svært bra. Sorten når godt utvikling hos oss, men ikkje alle liker smaken hos sorten like godt. Haustetid midt i sept., brukstid sept.-okt. Vf-resistens mot skurv, ikkje observert skurv på i usprøyta felt i Danmark der andre Vf-sortar fekk til dels mykje skurv. Noko utsett for mjøldogg og svært utsett for frukttrekreft. Produktiv, men relativt små frukter. I Sverige er den ikkje tilrådd dyrka på grunn av fruktstorleiken. Bør prøvast i ei meir omfattande smaksprøving / forbrukartest. William s Pride 27