Vedlegg til oppsummering av SAMDATA 2015 Særlige kjenneteikn ved befolkninga si bruk av spesialisthelsetenester i regionane i 2015 Helse Vest hadde i 2015 eit relativt sett lågt tal pasientar innan psykisk helsevern for vaksne, og raten for tal polikliniske konsultasjonar var låg samanlikna med Helse Sør-Øst, men avveik ikkje mykje frå Helse Midt-Norge og Helse Nord. Regionen har saman med Helse Sør-Øst færre pasientar innan psykisk helsevern for barn og unge enn dei to andre regionane, men har langt fleire døgnopphald enn Helse Sør-Øst, og få opphaldsdøgn. Helse Vest skilte seg ut ved å ha ei svært høy konsultasjonsrate for rusbehandling i forhold til talet pasientar som gjekk til behandling i 2015. Ein årsak kan være ulikhetar i rapportering av aktivitet knytt til LAR-behandling. Tabell 1, Bruk av spesialisthelsetenester for befolkninga i Helse Vest. *Det totale talet konsultasjonar hos private avtalespesialistar er estimert.
Tabell 2, Ratar for bruk av spesialisthelsetenester i 2009 og 2013 korrigert for behov. Kostnadar i spesialisthelsetenesta I 2015 utgjorde totale kostnadar til spesialisthelsetenesta 138 mrd. kroner. Dette gav realvekst på 1,2 prosent frå 2014, og på 5,5 prosent frå 2011 for tenestane samla. 71 prosent av ressursane var knytt til somatiske spesialisthelsetenester, men denne delen varierer mellom regionane. Det er og regionale forskjellar med høve til fordeling av kostnadar mellom somatiske spesialisthelseteneste, psykisk helsevern og TSB. Desse forskjellane er relativt stabile over tid, men blei noko redusert i perioden. Totale kostnadar for 2015 svarar til eit gjennomsnitt på 26 500 kroner per innbyggar og kostnad per innbyggar har halde seg stabilt på dette nivået gjennom heile perioden frå 2006 til 2011 Alle regionane hadde i perioden 2011 til 2015 auka sine kostnadar til somatiske spesialisthelsetenester meir enn befolkningsveksten skulle tilsei, medan den samla befolkningskorrigerte kostnaden for psykisk helsevern og TSB var redusert. Nedgangen er knytt til kostnadsreduksjon for sjukehusavdelingane i psykisk helsevern for vaksne. «Den gylne regel» om sterkare vekst i psykisk helsevern og TSB enn i somatiske spesialisthelsetenester blei innførd som eit styringskrav frå 2014. Kostnadsveksten er i denne samanheng vurdert eksklusive kostnader til pensjon, lækjemiddel og avskrivingar. Regionale kostnadstall tilrettelagt i høve til dette viser at det berre var Helse Midt-Norge som hadde meirvekst for både psykisk helsevern og TSB frå 2014 til 2015. For dei andre regionane var den prosentvise kostnadsveksten for somatiske spesialisthelsetenester sterkare enn for psykisk 2
helsevern. TSB-kostnadene hadde sterkare prosentvis vekst enn både psykisk helsevern og somatiske spesialisthelsetenester i alle regionar. Samla vekst for psykisk helsevern og TSB var likevel mindre enn for somatiske spesialisthelsetenester i alle regionar, med unntak for Helse Midt-Norge. Tabell 3, Totale kostnadar til spesialisthelsetenesta i 2015 (i mill. kr), fordelt etter føremål I tabell 4 er kostnadene innan psykisk helsevern og TSB i tabellen over splitta etter fagområde. Tabell 4, Totale driftskostnader til psykisk helsevern og TSB i 2015 (i mill kr), fordelt etter føremål. For perioden 2011 til 2015 er realveksten for spesialisthelsetenesta samla berekna til 5,5 prosent. Kostnadsveksten var høgare enn dette i Helse Vest og i Helse Midt-Norge og lågast i Helse Nord. Dette gjeld og når pensjon er ekskludert frå grunnlaget og dei relative forskjellane mellom regionane er studert ved bruk av nominelle størrelsar. Av tabell 5 kjem det fram at meirveksten i Helse Vest er knytta til kostnadsutviklinga for somatiske spesialisthelsetenester og TSB, medan Helse Midt-Norge har hatt sterkare vekst i ambulansekostnader enn dei andre regionane. Helse Midt-Norge er også den einaste regionen som i perioden 2011 til 2015 har hatt realvekst i kostnadar til psykisk helsevern. 3
Tabell 5, Gjestepasientkorrigerte regionale driftskostnadar til spesialisthelsetenesta i 2015 (i mill. kr), fordelt etter føremål Kostnad per innbyggar Gjennomsnittleg kostnad til spesialisthelsetenester varierte i 2015 frå 24 200 kroner per innbyggar i Helse Vest til 34 000 kroner per innbyggar i Helse Nord. Figur 1 viser at Helse Nord hadde eit høgare befolkningskorrigert kostnadsnivå for både somatiske spesialisthelsetenester og samla for psykisk helsevern og TSB. Helse Vest hadde lågast kostnad per innbyggar for somatiske spesialisthelsetenester, medan den befolkningskorrigerte ressursinnsatsen til psykisk helsevern og TSB var lågast i Helse Midt-Norge. Figur 1, Gjestepasientkorrigerte regionale kostnadar til spesialisthelsetenestar i 2015, vist ved kroner per innbyggar og fordelt etter tenesteområde. 4
Legemiddelkostnadar i RHF Frå 2007 til 2015 auka kostnadane til lækjarmiddel i RHF-a med 2,3 mrd. kroner (65 prosent), og utgjorde 5,9 mrd. kroner i 2015. Kostnader til H-reseptar utgjorde 2,2 mrd. kroner, og har auka med 1,3 mrd. kroner frå 2007. Kostnader til lækjarmiddel i sjukehus har auka med om lag éin mrd. kroner og var 3,7 mrd. kroner i 2015. Korrigert for nye ansvar, auka kostnadar til H-reseptar med 747 mill. kroner i denne perioden. Kostnadar til H- reseptar har auka sterkare enn kostnadar til lækjarmiddel i sjukehus i årene frå 2007 til 2014. Kostnadar til LAR-medikament har vore relativt stabile, med ein nedgang på tre prosent frå 2011 til 2015. Kostnadene utgjorde 164 mill. kroner i 2015. Siste år i perioden auka kostnadane med éin prosent. Helse Midt- Norge hadde i 2015 eit omfang av LAR-kostnader som var lågare enn dei andre regionane, med kostnadar og døgndosar per innbyggar som var 45 til 50 prosent lågare enn gjennomsnittet for regionane samla. Helse Vest hadde den sterkaste kostnadsveksten for lækjarmiddel blant RHF-a frå 2007 til 2015, med ein vekst på 75 prosent. I denne perioden auka kostnadane med 520 mill. kroner, fordelt på 272 mill. kroner til H-reseptar og 248 mill. kroner til lækjarmiddel i sjukehus. Kostnadar til H-reseptar auka meir enn lækjarmiddel i sjukehus frå 2011 til 2015, og siste år utgjorde lækjarmiddelkostnadane i Helse Vest til saman 1,2 mrd. kroner. Helse Vest hadde den sterkaste regionale veksten i talet døgndosar, både i perioden frå 2007 til 2015 (47 prosent), frå 2011 til 2015 (25 prosent) og det siste året frå 2014 til 2015 (seks prosent). Den sterke veksten gjaldt både for H-reseptar og lækjarmiddel i sjukehus. Tabell 6, Utvikling i kostnader (mill. kr målt i faste prisar) til lækjarmiddel i RHF-a 2007-2015. Produktivitetsutvikling i somatisk spesialisthelseteneste Frå 2011 til 2015 gjekk kostnadane per DRG-poeng ned med nær fire prosent. Bak produktivitetsforbetringa i perioden var det ein kostnadsvekst på fire prosent og ein vekst i DRG-poenga, eller aktiviteten, på åtte prosent. Aktivitetsveksten var sterkare i 2015 samanlikna dei forgåande åra i perioden. I 2015 auka aktiviteten med tre prosent mot ein vekst på om lag 1,5 til 2 prosent årlig i dei forgåande åra. Kostnadsveksten var på 0,7 prosent i 2015, marginalt svakare enn den gjennomsnittlege årlege kostnadsveksten for perioden frå 2011 til 2014. Kostnad per liggedøgn (inkludert pensjon) auka med ni prosent i perioden. Bak dette resultatet var det ein nedgang i talet liggedøgn på sju prosent, og ein vekst i kostnadar til behandling av døgn- og dagpasientar på ein prosent. Sjølv om den innlagte pasientbehandlinga har blitt intensivert, og kostnaden per liggedøgn høgare, så har kostnaden per DRG-poeng gått ned. Det vil seie at på nasjonalt nivå er det eit samanfall mellom meir intensivert døgnbehandling, ein auka del poliklinisk behandling, og auka produktivitet. 5
Kostnadane per DRG blei redusert med tre prosent frå 2011 til 2015 i Helse Vest, mot ein nedgang på fire prosent for landet samla. Det vil sei at produktivitetsforbetringa var noko svakare i Helse Vest samanlikna med landsgjennomsnittet. Gjennom perioden auka kostnadane til pasientbehandling med åtte prosent, mot fire prosent for landet samla. Aktiviteten i form av DRG-poeng auka med 11 prosent i Helse Vest, mot åtte prosent for landet samla. Dersom ein held pensjonskostnadane utanfor, er kostnaden per DRG-poeng uendra gjennom perioden for Helse Vest. Tabell 7, Utvikling og prosentvis endring i kostnadar til pasientbehandling, DRG-poeng og liggedøgn for Helse Vest. Kostnad per liggedøgn auka med nær 12 prosent gjennom perioden. I Helse Vest gjekk talet liggedøgn ned med seks prosent, mot sju prosent for landet samla. Kostnadane til pasientbehandling i form av døgn- og dagbehandling auka med fire prosent, mot ein prosent for landet samla. Dette kan indikere at intensiveringa av døgnbehandlinga har vore noko svakare i Helse Vest samanlikna med gjennomsnittet for landet samla. Samtidig har produktivitetsforbetringa, målt som nedgang i kostnad per DRG-poeng, vore noko svakare i Helse Vest. Figur 2, Regional utvikling i relativt nivå på kostnad per liggedøgn. Helse Vest har det lågaste kostnadsnivået med eit relativt nivå for kostnad per DRG-poeng på 0,96 i 2015. Fordi Helse Vest har ein svakare produktivitetsforbetring enn dei andre regionane samla gjennom perioden, så har det relative kostnadsnivået auka frå 0,95 i 2011 til 0,96 i 2015. 6
Figur 3, Regional utvikling i relativt nivå på kostnad per DRG-poeng. Variasjonar mellom helseføretak i Helse Vest Helse Fonna og Helse Stavanger hadde ein nedgang i kostnad per DRG-poeng på høvesvis 1,9 og 3,1 prosent, noko som var ein sterkare produktivitetsforbetring enn gjennomsnittet for regionen. For Helse Stavanger skuldast dette sterkare nedgang i kostnadsnivået og svakare kostnadsvekst. For Helse Fonna skuldast dette sterkare produktivitetsforbetring og ein sterkare vekst i talet DRG-poeng. Helse Stavanger er i 2015 det føretaket i Helse Vest som har det lågaste relative kostnadsnivået i 2015. Helse Bergen, Helse Førde og Haraldsplass diakonale sjukehus hadde ein produktivitetsforbetring i storleiksorden 0,5 til 0,7 prosent, som var noko svakare enn gjennomsnittet for regionen på 1,3 prosent. For Helse Bergen skuldast dette sterkare kostnadsvekst. Helse Førde hadde noko svakare aktivitetsvekst kombinert med noko sterkare kostnadsvekst. Ved Haraldsplass diakonale sjukehus var det både svakare kostnadsvekst og svakare aktivitetsvekst, men svakare aktivitetsvekst gir resultatet. Helse Førde hadde det høgaste relative kostnadsnivået i Helse Vest. Helseføretaka sin økonomiske situasjon Dei regionale helseføretaka hadde og i 2015 positive økonomiske resultat, både kvar for seg og samla. Det er fjerde året på rad at alle dei fire regionale helseføretaka oppnår positivt økonomisk resultat. Dette bidrar til eit betre grunnlag for å kunne gjennomføre investeringar i kommande år. Tabell 8, Rekneskapsmessig resultat korrigert for eigars styringskrav i perioden 2011-2015, samt samla for 2002-2015. Millionar kronar. Det akkumulerte økonomiske resultatet for perioden 2002 til 2015, dvs. etter føretaksreforma, er for første gong positivt. Frå 2002 til 2008 hadde dei regionale helseføretaka samla negative økonomiske resultat, medan frå 2009 og fram til i dag har dei samla oppnådd positive økonomiske resultat. Aktivitet og ressursutnytting i somatiske sjukehus Det blei utførd over 5,70 millionar polikliniske konsultasjonar i 2015, ein auke på 4,7 prosent frå 2014. Størst vekst var det i Helse Vest, med ein auke på 7,1 prosent siste år. Noko av veksten i polikliniske konsultasjonar var knytt til auka tal kontaktar per pasient. På nasjonalt nivå var det 3,24 polikliniske kontaktar per pasient i 2011 7
og 3,38 kontaktar per pasient i 2015. Andelen nye polikliniske pasientar har blitt redusert i alle regionane i perioden 2011 til 2015. Nedgangen var tydelegast i Helse Sør-Øst og Helse Vest. Figur 4, Prosent endring i polikliniske konsultasjonar etter region 2011-2015 (2011=100). Alle regionane har ein vekst i talet DRG-poeng i perioden frå 2011 til 2015, med ein auke på tre prosent siste år. Helse Vest hadde sterkast vekst. Indeksen for pasientsamansetninga, som gir ein indikasjon på kor ressurskravande eit opphald er, viser ein auke for døgnopphald dei to siste åra. For dagopphald var det ein auke siste år, medan indeksen for polikliniske konsultasjonar har auka kvart år frå 2011 til 2015. Det var ein vekst i talet opphald med kirurgiske behandlingar frå 2014 til 2015, og mykje av veksten var knytta til ein vekst i dagkirurgi. Prosentdelen dagkirurgi av all utførd kirurgi heldt seg relativt stabilt i perioden frå 2011 til 2015, men det var ein betydeleg variasjon mellom helseføretaka. Gjennomsnittleg liggetid blei redusert frå 4,7 til 4,2 dagar i perioden frå 2011 til 2015. Det var ein reduksjon både for medisinsk og kirurgisk behandling. Nedgangen frå 2011 til 2012 var markert for pasientane samla og for dei eldste aldersgruppene, og gjaldt alle regionane. Denne nedgangen fell saman med innføringa av ny ordning for betaling for utskrivingsklare pasientar. Frå 2012 og fram til 2015 fortsatte nedgangen i dei fleste regionane, men utviklinga var litt ulik. Helse Vest hadde ein tydelig nedgang og dei fire siste årene. Nivået av reinnleggingar var stabilt frå 2012 til 2015. I underkant av 9 prosent av alle dag- og døgnopphald var ei reinnlegging for augeblikkleg hjelp innan 30 dagar etter utskriving frå sjukehus. Risikoen for reinnlegging aukar med alder og i 2015 var 14 prosent av opphalda for pasientar 80 år og eldre ei reinnlegging. Variasjonen mellom helseføretaka i reinnleggingar var relativt stor og forskjellane mellom føretaka ser ut til å vere aukande. Delen langtidsliggedøgn var lågare i 2015 enn kva den var i 2011 og utgjorde 7,1 prosent av alle liggedøgn i 2015. For den eldste aldersgruppa var det ein tydeleg auke i delen langtidsliggedøgn frå 2013 til 2014, men nivået gjekk litt ned i 2015. DRG-poeng er eit aktivitetsmål som tar omsyn til at ulike sjukehus har ulik pasientsamansetning, noko som gjer det mogleg å samanlikne ressursbruk. Alle opphald og konsultasjonar kan klassifiserast i DRG-systemet. DRGpoeng for døgnopphald utgjer 74 prosent av det totalet talet DRG-poeng i 2015, medan dagbehandling og poliklinikk utgjer høvesvis 7 og 19 prosent. 8
Figur 5, Realutvikling i DRG-poeng etter region 2011-2015 (2011=100). Helse Vest hadde ein sterkare prosentvis vekst enn dei andre regionane, både for døgnopphald og for poliklinikk dei siste fem årene. Figur 6, Prosentvis endring i DRG-poeng etter behandlingsnivå og region 2011-2015. Indeks for pasientsamansetning representerer gjennomsnittleg tal DRG-poeng per behandlingsepisode. Indeksen gir ein indikasjon på kor ressurskravande opphalda eller konsultasjonane er i gjennomsnitt. Indeksen er basert på sum DRG-poeng dividert med sum opphald eller konsultasjonar. Figur 7, Indeks for pasientsamansetning for døgnopphald etter region 2011-2015. Som vist tidlegare har det vore ein betydeleg auke i polikliniske konsultasjonar. Figur 7 viser at polikliniske konsultasjonar i gjennomsnitt samtidig har blitt noko meir ressurskrevjande. Veksten i indeks for 9
pasientsamansetning har vore omtrent lik i alle regionane, noko som betyr at variasjonen mellom regionane har vore stabil. Figur 8, Indeks for pasientsamansetning for polikliniske konsultasjonar etter region 2011-2015. Figur 9, Gjennomsnittleg tal polikliniske konsultasjonar per pasient etter region 2011-2015. Del nye pasientar på poliklinikkane Delen nye pasientar er pasientar i det aktuelle året som ikkje hadde nokon kontaktar med spesialisthelsetenesta (somatiske sjukehus) det føregåande året. Utgreiing av nye pasientar kan generelt sett vere meir ressurskrevjande enn kontrollar av pasientar som tidlegare er utgreia. Dersom kontrollar legger beslag på ein større del av kapasiteten, kan det bidra til å svekke muligheitene til å ta imot nye pasientar som står på venteliste. Figur 10, Prosent endring i talet nye polikliniske pasientar etter region 2011-2015 (2011=100). 10
Figur 11 viser at alle regionane hadde ein lågare prosentdel nye pasientar i 2015 samanlikna med 2011. Helse Sør-Øst har ein høgare del nye pasientar på poliklinikkane enn dei andre regionane. Dette kjem til dels av at regionen har mange nasjonale funksjoner og tar imot pasientar som elles brukar andre sjukehus som lokalsjukehus. Størst nedgang i delen nye polikliniske pasientar var det i Helse Vest, men sjølv der var nedgangen berre frå 44 prosent i 2011 til nær 42 prosent i 2015. Figur 11, Del nye pasientar på poliklinikkane 2011-2015 etter region. Reduserte liggetider I perioden frå 2011 til 2015 har gjennomsnittleg liggetid på norske sjukehus blitt redusert frå 4,7 til 4,2 døgn, med størst nedgang frå 2011 til 2012. Alle regionane har hatt ein nedgang i gjennomsnittleg liggetid frå 2011 til 2015. Helse Vest, som i 2011 hadde det høgaste nivået, har ein sterkare reduksjon enn dei andre regionane. Forskjellen mellom regionane i gjennomsnittleg liggetid var noko mindre i 2015 enn i 2011. Figur 12, Utvikling i gjennomsnittleg liggetid korrigert for overføringar etter region 2011-2015. Auke i kirurgisk behandling og stabil prosentdel dagkirurgi I 2014 bad Helse- og omsorgsdepartementet (HOD) Helsedirektoratet om å endre ISF-regelverket for kirurgi for å stimulere til auka bruk av dagkirurgi der dette er hensiktsmessig. Endringa gjaldt frå 1. januar 2015, og innebar at ressursberekninga for dagkirurgi blei auka med 10 prosent. Endringa var budsjettnøytral, som betyr at ressursberekninga for døgnkirurgi blei redusert med tilsvarande tal DRG poeng som aukinga i dagkirurgien. 11
Figur 13, Prosentdel dagkirurgi av all kirurgi etter regionalt helseføretak 2011-2015. Prosentdelen dagkirurgi av all kirurgi har hatt eit stabilt nivå rundt 46-47 prosent i perioden frå 2011 til 2015. Nivået var 46,9 prosent i 2014 og 47,3 prosent i 2015. For planlagt behandling var prosentdelen dagkirurgi noko høgare (59 prosent). Det meste av veksten i kirurgisk behandling frå 2014 til 2015 gjaldt planlagd behandling. Sjølv om nivået av dagkirurgi var stabilt, var det betydelege variasjonar mellom helseføretaka i prosentdelen dagkirurgi. Fleire store helseføretak (OUS, Helse Bergen) har eit lågare nivå av dagkirurgi (36-37 prosent) enn mange andre helseføretak. Dette kjem truleg av graden av spesialisering og at desse sjukehusa har mange pasientar med høg grad av kompleksitet. Dette gjeld og for St. Olavs hospital som likevel har eit betydeleg høgare nivå av dagkirurgi (58,2 prosent av elektiv kirurgi i 2015) enn Helse Bergen (46 prosent av elektiv kirurgi i 2015). I samanlikning med andre helseføretak hadde Sykehuset Østfold og Helse Fonna et særlig høgt nivå av dagkirurgi totalt (høvesvis 70,8 og 67,9 prosent av elektiv kirurgi). Figur 14, Prosent vekst i dagkirurgiske opphald etter regionalt helseføretak frå 2011 til 2015 (2011=100). Behandling i somatiske sjukehus Frå 2011 til 2013 var talet pasientar per innbyggar i somatisk spesialisthelseteneste relativt stabilt, men dei påfølgande to åra var det ein markert vekst. Veksten i 2014 og 2015 skyldast i hovudsak ein auke i polikliniske pasientar. Talet innlagde pasientar per innbyggar blei redusert i alle regionane. Som med veksten i talet pasientar, var det og ein auke i talet polikliniske konsultasjonar per innbyggar, og då særlig dei to siste årene. Veksten i bruk av polikliniske tenester kom i alle fire regioner, med størst vekst i Helse Vest og Helse Midt-Norge. 12
Tabell 9, Tal pasientar per 1 000 innbyggar etter behandlingsnivå og alder i 2011-2015. Alle regionane hadde ein nedgang i talet innlagte pasientar per innbyggar i perioden 2011 til 2015. Figur 15, Tal innlagte pasientar per 1 000 innbyggar etter region 2011-2015. Helse Vest hadde den sterkaste veksten i polikliniske pasientar frå 2011 til 2015, som kjem av auka nivå i Bergens-området. I 2015 hadde Bergensområdet fleire polikliniske pasientar per innbyggar enn gjennomsnittet. Figur 16, Tal polikliniske pasientar per 1 000 innbyggar etter region 2011-2015. 13
Psykisk helsevern for barn og unge I 2015 blei om lag 58 000 pasientar behandla i det psykiske helsevernet for barn og unge, eller 5,2 prosent av barne- og ungdomsbefolkninga, ein vekst i raten på 1 prosent sidan 2011. Frå 2011 til 2015 ble døgnplassraten for barn og unge redusert med 11 prosent, siste år med 0,1 prosent. Det har vore ein nedgang i raten i samlege regionar i femårsperioden, størst i Helse Midt-Norge og Helse Nord med høvesvis 15 og 11 prosent, følgt av Helse Vest med 8 prosent. I Helse Sør-Øst var det ein nedgang på 2 prosent i perioden. Siste år var det ein svak auke i døgnplassdekninga for alle regionar med unntak for Helse Nord, størst var auka i Helse Vest (5 prosent). Helse Nord har gjennom hele perioden hatt ein høgare rate enn dei andre regionane, medan Helse Vest har hatt ein lågare rate. Figur 17, Døgnplasser i det psykiske helsevernet for barn og unge 2011-2015. Rate per 10 000 innbyggar 0-17 år I det psykiske helsevernet for barn og unge var det i siste femårsperiode ein svak vekst i talet behandla pasientar og i pasientraten fram til 2012. Etter dette stoppa veksten opp fram til 2014. Siste år auka den nasjonale raten på nytt. Helse Nord og Sør-Øst hadde ein nedgang i pasientraten totalt i femårsperioden (med høvesvis -11,5 og -4 prosent), medan dei andre to regionane hadde ein auke i heile femårsperioden. Veksten var størst i Helse Midt- Norge med om lag 18 prosent, følgt av Helse Vest kor raten auka med 10 prosent i perioden. Figur 19, Pasientar 0-17 år i offentlig verksemd og hos avtalespesialistar per 10 000 innbyggar etter bustadområde 2011-2015 14
I det psykiske helsevernet for barn og unge blir flest pasientar behandla poliklinisk. Pasientar i døgnbehandling utgjer ein svært liten del av pasientane, i 2015 var det nær 2 000 døgnpasientar av totalt om lag 58 000 pasientar. Desse pasientane stod for nær 3 000 utskrivingar og 82 000 opphaldsdøgn fordelt på 295 døgnplassar. Psykisk helsevern for vaksne Tenestene for vaksne behandla totalt ca. 190 000 pasientar, eller 4,7 prosent av befolkninga 18 år eller eldre. Sidan 2011 har raten auka med åtte prosent. 2/3 av veksten har komme det siste året. Gjennom perioden 2011-2015 blei døgnplassraten for vaksne redusert med 17 prosent. Det har vore ein nedgang i alle regionar, størst i Helse Midt-Norge med 20 prosent, minst i Helse Vest med 14 prosent. Døgnplassraten for DPS-a har på landsbasis blitt redusert i same takt som totalraten (-16 prosent). Figur 18, Døgnplassar i det psykiske helsevernet for voksen 2011-2015. Plasser per 10 000 innbyggar 18 år og eldre, totalt og ved DPS. Midt-Norge har gjennom heile perioden høgare pasientrate enn dei andre regionane, medan Helse Vest har dei lågaste ratane. Dette må sjåast på bakgrunn av meir utbygde tenester frå avtalespesialister i Helse Sør-Øst og i Helse Vest. Figur 19, Pasientar totalt i offentlege institusjonar i det psykiske helsevernet for vaksne. Per 10 000 innbyggar 18 år og eldre. Etter bustadområde 2011-2015 Gjennom perioden frå 2011 til 2015 har det vore ein vekst i konsultasjonsraten på 17 prosent. Det har vore vekst i alle regionar, frå 15 til 19 prosent. Helse Midt-Norge har gjennom heile perioden hatt ein høgare konsultasjonsrate enn dei andre regionane, medan Helse Vest har hatt ein lågare rate. Innan det psykiske 15
helsevernet for vaksne står avtalespesialistane for ein vesentlig del av konsultasjonane. Med alle konsultasjonar sett under eitt vil vi dermed kunne fått eit anna bilete. Figur 20, Polikliniske konsultasjonar ved offentlige poliklinikkar i psykisk helsevern for vaksne. Per 10 000 innbyggar 18 år og eldre etter bustadområde 2011-2015. På landsbasis blei raten for opphaldsdøgn redusert med 20 prosent frå 2011 til 2015. Størst var nedgangen i Helse Sør-Øst (23 prosent), mot 16 prosent i Helse Vest, 17 prosent i Helse Nord og 19 prosent i Helse Midt- Norge. Helse Nord og Helse Vest har gjennomgåande høgare ratar enn Helse Sør-Øst og Helse Midt-Norge, og har og hatt mindre nedgang enn dei andre regionane. Figur 21, Opphaldsdøgn i det psykiske helsevernet for vaksne. Døgn per 10 000 innbyggar 18 år og eldre. Regioner 2011-2015. Tverrfagleg spesialisert rusbehandling Ved utgangen av 2015 var det 1 947 døgnplassar innan døgnbasert rusbehandling, 41 fleire plassar enn året før. 16
Figur 22, Dekningsrate for døgnplassar i TSB i regionane i perioden 2008-2015. Det var om lag 627 000 opphaldsdøgn i 2015, ein auke på sju prosent frå året før. Dette gir ein dekningsrate på 153 opphaldsdøgn per 1 000 vaksne innbyggarar i 2015. Døgnbehandlinga i helseføretaka hadde ei median varigheit på 12 dagar, men det var store forskjellar mellom regionane. Samla sett var median varigheit av døgnbehandlinga i TSB på 14 dagar og 95 prosent av behandlingane var avslutta innan 100 dagar. Varigheita av døgnbehandling har vore stabil dei siste åra. I Helse Vest har talet opphaldsdøgn ved private institusjonar auka med åtte prosent siste år, samtidig med at det var færre opphaldsdøgn ved helseføretaka i regionen i 2015 samanlikna med året før. Den samla veksten i løpet av siste år var på fire prosent. Tabell 10, Tal opphaldsdøgn og endringar (prosent) i opphaldsdøgn innan TSB i perioden 2011-15 Om lag 32 000 pasientar fekk behandling i TSB i 2015. Dette utgjorde fem prosents auke frå 2014. Dette gir ein rate på 78 pasientar per 10 000 vaksne innbyggar. Om tilvisingane til rusbehandling som er vurdert i psykisk helsevern blir inkludert, så aukar pasientraten til 81 pasientar per 10 000 innbyggar; 106 menn per 10 000 menn og 56 kvinner per 10 000 kvinner. Det er små geografiske forskjellar når vi ser på talet pasientar som tok imot døgnbehandling i 2015. 17
Figur 23, Regionale dekningsratar basert på opphaldsdøgn i TSB. Om lag 440 000 konsultasjonar ble utført i TSB i 2015, 13 prosent fleire enn året før. Dette gir ein dekningsrate på 108 konsultasjonar per 1 000 vaksne innbyggar. HF-a utførte over tre fjerdedelar av det polikliniske tilbodet, medan dei private avtaleinstitusjonane utførte ein firedel. Figur 24, Dekningsratar for polikliniske konsultasjonar totalt (inkludert konsultasjonar utan refusjonsrett men eksklusive medisinutlevering innan LAR) basert på aktiviteten ved behandlingseiningane i regionane og ved regionanes private avtaleinstitusjonar. Spesielt i Helse Vest er auka aktivitet i 2014 og 2015 knytt til nyetablering og utviding av eksisterande verksemd i helseføretaka retta mot LAR-pasientane. Habilitering I 2015 var det 21 285 pasientar ved habiliteringsavdelingane i helseføretaka. Dette er ein auke på om lag seks prosent frå året før. Veksten i pasientar var størst for vaksenhabilitering med 8,2 prosent. For barn og unge var det ein auke på 4,7 prosent. Veksten i pasientar har dermed vore større enn befolkningsutviklinga, som har vore i underkant av éin prosent. Når vi kontrollerer for befolkningsgrunnlag, er det flest pasientar som tar imot habilitering i Helse Midt-Norge og færrast i Helse Vest. Dette gjeld både for barn og unge og vaksne. Helse Vest skil seg ut ved å ha klart færre pasientar som tar imot habilitering for barn og unge. I 2015 hadde regionen 8,4 pasientar per 1 000 innbyggar 0-18 år. Her er det særlig bustadsområdet Sogn og Fjordane som skil seg ut med berre 4,6 pasientar per 1 000 innbyggar. Innan habilitering for vaksne er Helse Vest igjen regionen som har lågast nivå i tal pasientar når man kontrollerer for innbyggartal. I 2015 hadde regionen 1,7 pasientar per 1 000 innbyggar 19 år og over, ein vekst frå 1,1 i 2011. I Helse Vest er det og stor variasjon mellom bustadområda innan i regionen. Helse Bergen ligg 18
lågast med 0,9 pasientar per 1 000 innbyggar 19 år og over, noko som er 56 prosent under landsgjennomsnittet, medan Fonna-området ligger relativt høgt med ein pasientrate på 3,3. Figur 25, Tal pasientar per 1 000 innbyggar innan habilitering etter region i 2011-2015* *Barn og unge (0-18 år) *Vaksne (19 år+) Rehabilitering I 2015 var det samla sett 55 970 rehabiliteringspasientar i spesialisthelsetenesta. 31 047 av desse tok imot rehabilitering i sjukehusa, medan 26 434 fikk rehabilitering i private rehabiliteringsinstitusjonar. Frå 2014 er det ein nedgang i talet rehabiliteringspasientar på 5,4 prosent. Nedgangen kjem både i sjukehusa og i dei private institusjonane. Som innan habiliteringsfeltet, var det flest pasientar som fekk sjukehusrehabilitering i Helse Midt-Norge og færrast i Helse Vest. I dei private institusjonane var det flest pasientar i Helse Nord. Tabell 11, Tal pasientar per 1 000 innbyggar for ulike typar sjukehusrehabilitering etter region i 2011-2015. I 2015 stod private aktørar for om lag 65 prosent av den totale aktiviteten innan døgnrehabilitering. Resten av døgnrehabiliteringen blei utført ved dei offentlege helseføretaka. Innan dag- og poliklinisk rehabilitering stod dei private aktørane for om lag 52 prosent av den totale aktiviteten. Tabell 12, Tal pasientar per 1 000 innbyggar i private rehabiliteringsinstitusjonar etter region i 2011-2015. 19
Tabellen nedanfor viser at det er pasientane som tar imot døgnrehabilitering i dei private institusjonane som har lengst gjennomsnittleg liggetid med 21 dagar, og at liggetida her har heldt seg relativt stabil i perioden. Tabell 13, Gjennomsnittleg liggetid for ulike typar rehabilitering etter region i 2011-2015. 20