: Bakgrunn Kalveskyting er eir stadig tilbakevendande tema i disku- sjanar m elgfrvaltning. I det følgjande bygger vi mykje på eit materiale frå Ringerike i Buskerud. Vi er takksame : verfr Ringerike kmmune g Åsmund Pålerud frå Rl : lag (sm har ulført aldersregistreringane) fr al vi farnyt- le materialet, Vi nyttar g frskingsresultat frå Grane, Yefsn g Hattfjelldal, Yega,gandre delar av landet. My : kje av arbeidel bak desse resultata er gjrt i regi av NINA, : eller f"",karar knytt til NINA.miljøet. Fr ss er resulta- ta av desse undersøkingane svært interessante. g dei er viktige fr vare resnnement. Vi vil pa del varmeste kre- : : ditere arbeidet sm er gjrti desse undersøkingane. : : s.m...- (søk) Fagavdelinga pa søk har 4 tilsette.tr Gunnar AusIjrd. Helge Kiland, Oe Rer g Lars Erik Gangsei. Fagavdelinga har 8JeIlOOl11 flere år jobba med elgfrvaltn"'8- Arbetd fr fyi<esrnennene iaust-agdergteiemari< ut arbetdlng in dnftsplanar fr strvajd i TeIemari< «Elgpr5tektet i Aust-Agder1 g «1.Jtmarksprsje i fyresdal» er blant det Vlktigaste ppgåvene. Handsaming in «Sett elg data», radimer1cing. aldersre ~ngin~~g~~nger~~~har nytta. Gjennrn utarbeiding in dnflsplanar g arbeidet fr fylkesmennene har ein ppast>eidd gd kunnskap m ffentjeg g pnvat frvaltning. : Vurdering av argumentasjn fr høg del kalv i uttaket: I del følgjande ser vi nøyare pa nkre av dei mest brukte argumenta fr høg del kalv i kvtene. -Simuleringar har vist al det berre er gj~nnm kalveskyting at ein kan ppnij ein stabil elgb<stand g dermed frsvrleg frvaltning. Pr>d lb eia.ga fr å lii.rdere m ~ er frsvar1eg eller iidqe, kangje mange rare utslag.t.d kanei! strvajd sm vel å spare eldre handyr mt slutten in J8kta på grunn in låg frekvens in ksar i bservasjnane. nsikere kntildt fr å ha tatl ut fr str del eldre kyr Vi vert sjølvsagt at dette ildtje nødvendigvis er inten<jnane til fagflk smgår inn fr ein høg del kalv i uttaket. Vi trur slike utslag må sjåast smei! resultat in et alt fr sterk fkusering påfrdelinga i ~ frå frvaltninga g side! : Av : Lars Erik Gangsei, : Ole Rer gtr Gunnar : Austjrd. Sømrsk : Øksenter Vi nyttar med VII,. rdet frvaltningsstrategl m det verrdna pianane i frvaltninga. Mange fagflk nyttar mgrepet frvaltningsmdell.vi meiner dette er misvisande. Ein mdell er el frenkling g idealisering in det -lege. Når ~ driv med elgfrvaltning er det den ekte e1gbestanden VI frvaltar. då er det nødvendig med etn strateg;.at etn kan nytte mdeilar fr å evaluere ulike strategiar er ei hei~ anna sak. Årelating var eit middel ein txjlegare meinte virka mt allesjukdmmar. Strategien med høg del kalvg få eldre kyr vert anbefa~ fr alle elgbestandar. Kansl<je ein burde revurdere denne strategien nett sm Iegevitskapen har revurdert årelatinga? ( Hjrtevihet 2002 21
:.KaIveskytlng 'li' den frvaltningsstrategien sm : slkrar at eln kan skyte flest dyr. : Dette er inn lysande, men det er ikkje nødvendigvis eit må l A spikre Ilest mgleg eyre pa veggen. Knut S lbraa har : gje nnm fleire artik1ar vist at m.a. kjøttuttaket vert størst : med andre strategiar. Eln m l skyte mest av den største gruppa; : kalvane. : l vid frstand tyder mgrepet at ein etter beste evne prø- : ver A spare på enkelte typar dyr. men skyt hardere pa : andre typar. Argumentet en stabil avkastning ver tid g : kntrll medstammen krever beskatning av den største al- : dersgruppen sm er kalvene (fra«elg i Nrge) bryt i den- : ne frstand med mgrepet retta avskyting. Ein kan gdt : tenke seg, nk sm g i stre mråde vert gjennmført, : at ein skyt flerre åringar enn kalvar, eller ikkje skyt kalv i : det heile. I ein situasjn med stabil rekruttering (stabilt tal : fødde kalvar) g ingen jakt på (g migrasjn av) kalvar, : vil differansen mellm tal kalvar g tal Aringar før jakt : bare skuldast irregulær avgang av kalvar. Denne har, i : alle høve i Ser-Ncreg. vist seg å vere liten (med unntak av : ulverevir). -Gd tilgang pl stre ksar frutset høgt uttak av kalv Ein Gjersdøle vart tatt fr heimebrenning. men meinte at lensmannen ikkje kunne ta han fr det -Jau sa lensmanne n, du he j utstyr te de. -jasså, sa Gjersdølen, -du fer ta me før valettekt au då.-fr nåe tull. salensmannen, e he då ingen grunn te å tru at du he vldtatt nåen... Men e he j utstyr te det, sa Gjersdølen. På same måte sm at heimbrentsapperatet til Gjersdølen bare er ein indikasjn på at han har brent ulvlig. er ein høg del "" eldre dyr i uttaket "" ein elgbestand berre ein indikasjn på at frvaltninga er uansvarleg. Gjersdølen kan ~ølvsagt heller ilckje dømmast fr vldtekt frdi m han har utstyr til det, akkurat sm ein ilckje kan påstå at ein elgbestand frvajtast ufrsvarleg bare på grunnlag "" lågdel kalv i uttaket. «Piggksar» (Aringsksar) er lettare Akjenne att fr jegerar : : enn kviger (åri ngs kyr), g ein Br e it skeivt kjønnsuttak i : : mråde der det vert satsa på å skyte ungdyr i staden fr : kalv. Dette argumentet er klan gyldig i tilfelle der kvtene : : pa eldrekyt er svært små Ved Atillate eit relativt høgt ul- : : tak av kyt utan kalv. vilpresset pa kviger autmatisk auke. : :.KaIvskytlng fører til ein høgare gjennmsnitts- : : alder blant kyrne g dermed høgare (kaiv)- prduksjn : Undersøkingar har vist at fra mlag 4,5 års alder (det finst : reginale frskjellar) har kal vprduksjnen nådd tppen : fr elgkyr. Dvs. at kyr sm er 3,5 Ar gamle i jakta har like : høgt venta kalvtal neste år s m eldre kyr m ein bare legg : vinn påalderen'. Prduksjnen av kal v per ku er med an- : dre rd ikkje avhengig av gjennmsnittsalderen til kyrne. : men av delen med kyr sm er min st 3.5 år gamle etter jak- : ta «i Ant. Kva fr frvaltningsstrategi bør ein : velje fr elgjakta? 22 Hjr1eviltel 2002 )
Vårt klare inntry\d<... at dersrn kvta har «rett frde ling» mellm dei ulike typane med dyr vert det sett på sm frsvarieg. Ei frdeling med 65% kalv/ungdyr. 20% eldre ksar g 15% eldre kyr blir fte trekt tram sm deeit. I ert tenkt strvald kr etn I utgangspunktet la pp til ert ut1ak på i alt 100 dyr med frdelinga gltt ~ ville ein SjØlllsagt ~ el kiite(avskytingsavtale) på 6S kalv/ungdyr. 20 eldre ksar g 15 eldre kyr. Om det same strvaldet la tram æn plan kr det ønsk te å skyte BO dyr. med 50% kalv/ungdyr. 25% eldre ksar g 25% eldre kyr. VIlle det l'j" ei Iite med 10 kalv/ ungdyr. 20 eldre ksar g 20 eldre kyr. Ein VIlle altså skyte like mange ksar sm med det f... ste altematnet. 5 fletre eldre kyr g 25 ungdyr mindre. DIfferansen fr tal prdui:sjnsdyr(eldre ksar g eldre kyr) sm vert tatt ut med det t Iitef<l<'laga med andre rd svært liten! Om dette vart &lrt ett vår strategi VIlle dårlege kyr bh selektert fr i jaktuttaket. flet re piggksar VIlle verleve g rekruttennga in ksar VIlle auke.vi trur det VIlle ""'" em gd strategi, Vi er g O''ertydde m at ert kiitef<l<'lag sm dette VIlle ~ stre delar in frvaltmnga til å Sjå raud! på grunn in høg del eldre kyr (25%) g relativt låg del kalv/ungdyr (50%). : Ein smart frvaltnings- : strategi Sm gjrt greie fr i det føregåande ser vi det sm viktig : at grunneigarane sjølve skal få vere med g utfnne kv- : : ta ut frå deira eigne mill g ønskje. Dei mil sjølvsagt kun- : : ne grunngje at kvta er frsvarleg g sannsynleggjere at : kvte er i tråd med <lei målasm er sett. : Kvta må kame sm ein knsekvens av måjsetjing fr : elgbestanden. g utfrmast etter dei kunnskapane ein har : m bestanden. Ulike elgbestandar varierer mykje med : msyn til tetthet, kjønnsfnleling. ajdersfrdeling, vektut- : vikling. prduksjnsevne m.m. Målseljingane varierer g- : sa. Ferdige standardfr>lag til kvtar vil vere kmpliserte : l utarbeide, samstundes sm det er Iite ønskeleg; eigarfr- : hldel til planane g ansvarskjensla hjl grunneigarar g : lkal frvaltning blir pulverisert m dei ikkje får høve til : : l tenke sjølve. Vi prøver l la msyn til dette i strategifrs- : : laget vårt'. 350,0 350,0 300.0 300,0 250.0 250.0." 200,0." 200,0 ~ 150,0 ~ 150,0 100,0 50,0 50,0 100,0 0,0 0,0-0,5 1,5 3,5 7,5 9,5-0,5 ọ ọ Av mangel på gde samanlikningsgrunnlag f... vi ein parallell til knjakk. Gd knjakk vert lagra til han er 12 år 12 år gammal knjakk vert drikken med andakt g i frnuftige mengder (i alle fall her nede i bedehusbehet), Mindre ""ndfull knjakk sm ikkje har det same ptensialet vert drikken ette r krtare tid, t d. 3 år. her itele mark ftast med større krav til ""rkning enn gastrnmiskepplevingar Frå figur I ser vi at ksar har vekstptensiale gjennm mange år Sm em gd knjakk utvlldar g frt>etrar det seg ~ lang tid (8 år). Kyr denmt må samanhknast med mel' uedle dråpan dei stagnerer i utvlklinga ett... krt tid (4 år). Kva gjer ein så i dagens elgfrvaltnlnglvi "lagrar" det uedle dråpane (kyrne), medan I<sane sm verkeieg har ptensiale til å bil lpprdukl vert drukken pp, <>''et'stadg beruselse kr krav til verl<nlng langt <7Ief'stlger krav til kvai~et! 1,5 3,5 : Figur I:Slaktevekter fr kyr : (n=2' 15) (venstre (Igur), g I<sar (n=29 15) (høgre figur) skte p6 Ringerike j : periden ' 988 til 1999, : plttamtlder. Gjennm : snittsvekl (SWJtte kryss) g : grensene f< dei 25% lett : øste g 25% tyngste (ru : de stæk) sjkteyektene j : br akjersjdasse er tatt med. Prsent elgar avutv let sm 00dde dei ulike l : drne (kuritn )... I'isl med b/d strei< (%). Eldste IdeJsIdss ( 10.5) imehejdlledyr minst I 0.5 (Jr gmle. 5,5 7,5 9,5.. : ( Hjrteviltet 2002 23
: Ein serav figur I a~det er heilt avgjerande at ksar fårhø- : : ve til å bli gamle m ein ønskjer å ha strksar i bestan- : dane. medan kyrer utvaksne ved 3.5 års alder'. Undersø- : kingar frå Yega tyder påat kalvevekt er svæ rt avhen gig av : : fødsel stidspunkt, sm igjen er avhengig av ksedel g tal : : strksar i bestanden. Stre ksar er medandre rd svært : viktige prduksjnsdyr i elgbestanden. : På Ringerike er ein kse påver 270 kg (263) ein gd : : kse uansett alder, jamfør figur I. Yed å spare desse str- : : ksane kan ein drive psitiv seleksjn. Samstundes er det : : stre ksar sm er gjevast å skyte. : Ved å skyte kamause kyr er ein ikkje sikker på å skyte dårlege kyr, men sjansen er større enn m ein skyt kyr med kalv.. Prfesjelle spelerar satsar mest på gde krt, utan å vere sikre på å vinne. men frdi sjansen er str. Har vi ne å lære av prfesjnelle spelarar i elgfrvaltninga? Svært hardt jaktpress Hardt jaktpress Mderat j aktpress Lite jaktpress FigU, 2: RMnde frvaltnings Stn:ltegi. Oksar Kyr Gde Gde 0.5 1 1 5 2,5 13,5 14,5 15,5 1>=6,5 0.5 i.s 2,5 1 3 5 14,5 15,5 >=6, 5 Oksar Gde FigU, 3: «Gunstig men umgeleg?» frvaltning. : Kyr Gde T Figur 4: : Realistisk frvaltning erter :,6, frva/tningsstn:jtegi. 24 H~1 1et 2002 ) : Kyr Gde I ' Oksar 0,5 1,5 2,5 13,5 14,5 15,5 >=6,5
: «VAn. strategi vert sm følgjer: : I. Bestem kvtestrleiken fr eldre dyr. Er ksedelen låg : i bestanden må ein vere svært restriktiv medkvta på eldre ksar. : 2. Bestem kvtapå ungdyr. Kan i prinsippet vere frå Otil : 100%'. Krav til kalv blant ungdyra er ikkje nød vendig. 3. Dersm ein legg ppein strategi eler ein nyttar kalven : sm merkelapp m å ein bli einige m eit tidspunkt der : ein tillet kalvskyting g "avsluttar jakta" på eldre kyr. : 4. Om ikkje måler er Aredusere bestanden børikkje jakt- : laga Ivingasttil Afylle kvtapånen type dyr, sa lenge ein held ei tilfredsstillande kjønnsfrdeling. PAdenne : m åten blir piggksar spart. : 5. Dersm fr mange stre kalvlause kyr ven felttidleg : i jakta, må vidare strategi vurderast.,: 6. lkkje nytt vektgrenser fr nedkjassifisering av eldre : dyr. Ungdyr bør dkumenterast ved kntrll av kjevar. : 1. Prøv å spare ksar tidleg i jakta der ksedelen er lag; : : 8. Vurder resultatet etter jakt. la eventuelle avvik frå : planlagtavskyting få følgjer fr nesteårsstrategi, : 9. Følg med pa utviklinga i elgbestanden, det er ingen : gitt Akunne planleggje avskytinga 20 Ar fram i tid!,,,,,,,,, I ei! mride med bestand i balanse med 100 eldre kyr; 50 eldre ksar (I kse per 2 ku. slett ildcje uvanleg). 75 kaivar g 60 åringar; vil ei kvte på 30 ungdyr (50% av kvta). 20 eldre kyr (33% av kvta) g 10 eldre ksar (17%av kvta)gje like hardt press på eldre kyrg eldre ksar m kvta vert fylt. Ein slikstrategi vil """' illustrert i figur 4. Ein ser at figur 4 har langtfleire fellestrel<k med figur3 (gunstig frvaltning) enn figur 2 sm represerlerer gjeldande frvaltningsstrategi. På sikt vil ein slikstrategi "rette pp" kjønnsfrtlldet sidan rekrutteringa avksar vil """' større ennavskytinga. vel å merke m piggksane ildcje vert lagt fr hardt press på. Når kjønnsfrtlldet i bestanden er "netta pp" må det sjølvsagt ~ følgjer fr den vidare strategien. Nter Nte I - side 21 Det mest sentrale kapitlether er kapittel 14.2 eies. 3.kr det visas! til figur 14.3 fr å vise al høgdel kalv i uttaket er best I figur 14.3 er ulike simjleringar vist. Etter ftgurteksten viser ingen ev desse simuleringane kalveskyting i det heile. bare strategiar med veid på åring g eldre dyr i uttaket Mdellen tar heller ikkjehøgde fr at strategiane (den ttale avskytinga) vert.vurdert knthjerieg(dett e er rett nk nermt i teksten). Mdellen byggjer på al mrlause kaivar har str sjanse fr å dø (0.6). Dette kan sikkert vere reelt.men strategien vi tar til rde fr (g nr9<e jegerar ~ haldning) er å spare kyr med kalv. så denne sjansen vil ""leg ha minimal innvericnad m «Vår» strategi nyttast. Kr rt'i)'4cje denne sjansen speiar inn i mdellen lagt tilgnxyl fr figur 14.3 er vanslceleg (umgleg)å lese ut frå rapprten Nte 2 - side 2 1 Så langtvi kan sjå er «ttalt tal dyr tatt Ul» i mdellen ein fast del : ZN den estimerte ttalbestanden. Denne delen er m.a.. ein parameteri mdellen. dvs. elt knstant tali dei ulike simuleringane i kvart «frsølc». Frdelinga in type dyr i kvta varierer mellm uli. ke sirruleringar i same «fr>øl>. g er med det hcmjdgrurv1en til at dei ulike simuleringane er frskiellige frå kvarandre! Den esti- merle ttalbestanden er gittsm ein funksjn in den reelle ttalbestanden. «Estimeringsfeilen» in ttalbestanden (differansen mellm «estimert ttalbestand» g «reellttajbestand») vil i nkn grad påverke tal dyrsm vert skcte. Frventa strleik til den- ne feilen er avhengig ZNparameterane sm vert brukt i simu!e- : ringsfunksjnen. i rapprten står det at desse parameterane er : valt slik at estimeringsfeila vert små (g dermedgirliten påveric- : nad på tal sktne dyr). Nte 3 - side 21 fn skal her merke seg atderi«ønskte» bestanden mellm anna er avhengigin kva dyrein ønsjqer å hai 1M:>ta. Det finst ikkje n0 en «standard» ideellbestand! Nte 4 - side 22 Det er vanskeleg å tajfeste repduics}nsraten til deiulike ajders Idasseneev kyr på f\;ngerike. i g med at talmatrerialet bygger på sktne dyr g reg;streringar '" mjølki juret.ellentuelt m kyrne hadde tvillingkalvar. Ovarieundersøkingar er iickje med i un<høkingsgjuv1lagel Einmå f""""'e at tal kyr med mjølk i juret er ei! skeivt utva1av bestanden. Fr Ringerikematerialet testa vi likevel hyptesane 1-10: Pu="'=P.,s. g 1-10: Pu=- =P,1l,S mt H,:minst einp, ulik dei andre. kr p, er sjansen frat ei skten ku i aldersklasse i skal ha mjølk i juret 1-10: Pu=...=p,OS måttefrkastast på alle nivå 01= 117. X l."..=20.09), medan 1-10: pu=...=p'1l,s måtteaksepterast på nivå ver 10% (V=8.73, x''''':il02) ne sm mikerer sjansenfr al ei elgkupå f\;ngerike skal ha kalv ikkje endrast med alderen frå g med 3.5år.Når det gjeld tvillingdel viser talmaterialet ingen sikl<er samanheng mellm alderg tvillingkalvandel frå 4.5 år (V=8.31. x'- = 10.65). Resultata er samanfallande med andre '-"<lersøkinga Nte 5 - side 22 I Blsbynjaktlag iv årmland, Sverige. sm dispnerer 18000 daa er kvcta på 5 vaksne dyr, kjønn g alder ikkje spesifisert Ein kan skyte så mange katvar ein ønskjer. det vert.råda til å skyte minst 50% kalv (dvs.5 stk) )akta starter ferste helga i ktber g varer : ut jar<jar. j G.Jhansen P""- medd,, Nte 6 - side 22 Undersøkingar syner al ved å nytte sett elgmaleriale fm ein gde estimat reprdulcsj<wate. kjømvale m.m. Dette gier det mgleg å finne ulike lm:>teah.ema:tiv krenved å variere ttalttalg ungdyrdei ppnår same"styt1<e" på!<vta. Nte 7 - side 23 Vi veit at strategien allereie vert.nyttafleire stader. Omgrepet. «strategifrslaget vårt> i må i denne samanheng tikast sm den strategien vi tar til rde fr. Nte 8 - side 24 Statistisk lest (einvegs variansanaiyse). slakteveida til Icsar med alder i er N(fL. all:fr 1-10: ~="".s=,...="',1l,s mt H,: minst ein...' ulik dei andre J.L,-ane. kan H frkastast på 5%--nivå (F.æ. "20=2.45. F=25 7). 1-I: "'U=""="" 1l,S må aksepterast på IO%-nivå; F.l. :a.-=2.08. F=1.37. Fr kyrfinn ein at: H:...u= =,1l,SO kan frkastast på l%-nivå (F...l I1ll=2 66. F=7.55). 1-I: "'u= =,1l,S kan ildqe fr- : kastast på 100000 nivå (F.l.J... =I.72.F=0.7I)., Nte. 9 - side25 : Er målet å skyte flest mgiet dyr:skyt kalv. er måletkjøtt: skyt : ungdyr; er rnå)et «enkel jakt» legg pp ei kvte sm gjenspeglar bestandssamanseinga. g er målet trfedyr kan den str del in : kvta leggast på eldredyr:vi understreker igjen:attmåskje innm : rammene vi hargjrt greie fr. desse girklare grenserl Dessutan; : skal målsetjinga fr bestandsutvikling følgjast vil ein innsjå at det : ildqe gåran å fl «både i pse g sekk». dvs. ei kvte medbåde : ~ g bare frie dyr. :, ( Hjrtevillet 2002 25