Samansette tekstar Aina, Linn og Silje
Innleiing Vi vil i denne oppgåva først presentere kva ein samansett tekst er og kvifor dei samansette tekstane er eit av hovudområda i norskfaget. Deretter vil vi forklare kva for uttrykksformer som er kombinert i den samansette teksten vår, ei digital bileteforteljing og biografi av Lars Saabye Christensen. Så vil vi fortsetje med å diskutere bruk av sjanger og stil, før vi til slutt gir ei kort oppsummering. Samansette tekstar I Kunnskapsløftet /LK06 er omgrepet samansette tekstar, også kjent som multimodale tekstar, innført, og under norsk står det følgjande: «Sammensatte tekster» «Hovedområdet sammensatte tekster viser til et utvidet tekstbegrep der tekst kan være satt sammen av skrift, lyd og bilder i et samlet uttrykk. Det innebærer arbeid med tekster som bildebøker, tegneserier, aviser, reklame, nettsider, sangtekster, film og teater. Hovedområdet fokuserer både på opplevelse, kritisk vurdering og analyse av sammensatte tekster og egen produksjon (LK06: 8)». Ut frå eksempla går det fram at ei teaterførestelling også skal reknas med blant dei samansette tekstane, dermed omfattar dei ikkje berre tekstar som kan lesas. Verbalteksten kommuniserer ikkje berre gjennom bokstavar, ord og setningar. Val av skrifttypar, fontar, uthevingar og layout kan i større eller mindre grad påverke måten teksten kommuniserer på. I følgje LK06 må ein tekst innehalde verbaltekst for å vere ein samansett tekst. I følgje den sosialsemiotiske teorien er ikkje verbaltekst nødvendig for at teksten skal bli rekna som ein samansett tekst (Løvland, 2010). Ordet «multimodal» uttrykkjer meir presist at tekstane formidlar meining ved hjelp av fleire måtar, eller modalitetar, uavhengig av om det dreier seg om lyd, bilete eller trekk ved skriftbiletet. Alt spelar ein rolle for tolkinga av teksten. Digitale medie og teknologi har fått stadig større plass i kvardagen. Denne utviklinga fører også til ein utvikling av tekstar. Reklame, film, nettaviser, blogg, lærebøker, msn, musikkvideoar osv er tekstar som mange ungdomar no til dags er i jamleg kontakt med, noko som også betyr at innhaldet i skulen bør tilpassas dagens situasjon. Derfor har samansette tekstar fått ein sentral plass som eit av hovudområda i norskfaget. På grunn av film, reklame, dataspel og internettbruk er mange elevar kjend med dei forskjellege måtane tekstane formidlar informasjon på. Sjølv om dagens ungdom ofte møter på slike tekstar, er det ikkje sikkert dei har nok kunnskap om bruken av dei. Sidan samansette
tekstar består av fleire meiningsfulle modalitetar, må vi ta omsyn til at slike tekstar ofte kan vere kompliserte å arbeide med. Det er derfor skulens og læraranes ansvar å gjere elevane bevisst på korleis dei kan bruke ein aktiv og kritisk tenkjemåte til slike type tekstar og korleis samspelet og dei ulike modalitetane har betyding for den heilskaplege samanhengen i teksten. Lærarane må «leie» elevane inn i teksten og forklare korleis kvar modalitet påverkar kvarandre og forklare samanhengen ut i frå dette, da alt for mange elevar blir overlate til seg sjølv i lesinga (Maagerø, 2009). Uttrykksmåte Den multimodale teksten skulle vere på maks 3 minutt, og svaret vårt er på 2 minutt og 47 sekund. Intensjonen vår med å lage biografien var å motivere og oppmuntre elevar på ungdomsskuletrinnet til å lese bøker av samtidsforfattarar. Vi valde å lage ein biografi om Lars Saabye Christensen fordi han er ein av forfattarane i grunnskolens lærebøker. Vi har valt å bruke modalitetane høveleg effektlyd(beskrivande lydar), bilete, verbaltekst og forteljarstemme. Uttrykksmåtar, som på fagspråket blir kald modalitetar, uttrykkjer meining på ulike måtar. Eit fotografi kan vise korleis ein person ser ut, mens ein verbaltekst ved sidan av kan fortelje noko om den som er avbilda, kor gammal vedkommande er m.m. (Løvland, 2010). I den digitale bileteforteljinga vår er lyden den informative teksten om forfattaren som er blitt lese inn, og det er også blitt brukt effektlyd i forbindelse med nokre av bileta. Anslaget vårt er ein effektlyd av ein hane som gol. Effektlyden til biletet er ein hane som gjel, dette for å styrkje verbaltekstens innhald om at forfattaren likar å stå tidleg opp for å arbeide. Den andre effektlyden vi brukar som eit verkemiddel, er hestetramp i samanheng med eit bilete av ein riddar på ein hest nettopp for å biletleggjere at Christensen blei utnemnt til riddar av «Den franske ordenen for kunst og litteratur». Begge desse lyd- og biletesamansetjingane har eit humoristisk preg. Kva for uttrykksmåtar ein vel, er avhengig av kva ein ynskjer å uttrykkje, og kva som vil fungere best. Vi har valt å bruke ein bileteforteljing med 61 bilete der tanken er å visualisere den biografiske teksten slik at det blir enkelt for mottakaren å sjå for seg livet hans og tileigne seg informasjonen. Verbalteksten vår er blitt brukt som ein modalitet i tid, sidan historia om livet til Lars Saabye Christensen kjem kronologisk. Dessutan vil lesaren oppfatte teksten i tid, og ikkje alt på ein gong som i kontrast til bileta i teksten. Bilete av til dømes forfattaren er brukt som ein modalitet i rom, då ein oppfattar korleis han ser ut med ein gong. Dette vil også hjelpe til med å etablere ein rask
kontakt med publikum (Løvland, 2007). Grunnen til å bruke mange bilete på så kort tid, er for å formidle livet til Lars Saabye Christensen ved ein rask verbalformidling, nettopp for å halde på merksemda til elevane. Då ungdomen i dag er kjend med å få hurtig informasjon for eksempel via tv-program, musikkvideoar og dataspel, kan dette vere ein bra måte å formidle teksten på for denne mottakargruppa. Sjanger og stil Sjangeren er først og fremst knytt til den kommunikative aktiviteten deltakarane er engasjert i, altså kven som gjer noko og kva som blir forventa ut frå konteksten. Stilen er knytt til variasjonsmoglegheitene innafor eller på tvers av aktiviteten, altså korleis modalitetane blir brukt for å oppnå det ein vil. Både sjangertrekk og stiltrekk er altså med på å forme konteksten, og er dermed med på å styrkje kontekstualiseringssignala (Jørgensen, 2011). Sidan eit kompetansemål i LK06 er at elevaene skal lære å kunne sjå kjenneteikn ved biografisjangeren har vi valt å lage ein biografi om samtidsforfattar Lars Saabye Christensen. Då kan elevane lære om biografisjangeren samtidig som vi får formidla innhaldet om forfattaren. Biografi er ein sjanger som skapar ein ny tekst av andre tekstar, og den endelige forteljinga vil alltid vere ein litterær konstruksjon. Ein biografi fortel om livet til ein person og kan formidle korleis menneskets personlegdom har utvikla seg. Denne sjangeren stammar frå syndsforlatelsen i kristendomen, som er ein type sjølvbiografi. Biografien har sitt utspring frå dette, men den er skrive av andre og då blir ikkje tolkinga av personen i biografien så djuptgåande som i ein sjølvbiografi. For å beskrive forfattaren har vi valt ein lett og rask stil, for å skildre han som ein kvikk og ungdommeleg mann, med hensikt om å synleggjere at Christensen skriv bøker som eignar seg som lesestoff for ungdomen. Denne stilen passar i denne konteksten sidan det er ungdom vi vil appellere til. Dette blir då eit verkemiddel for å fange merksemda deira. Vi brukar heller inga vanskeleg uttrykksmåte med for mykje tung faktainformasjon som kan vere vanskeleg å fordøye for ungdomsskoleelevane. Avslutning Denne biletboka vi har laga er ein samansett tekst. Den kombinerer ein verbal og visuell forteljarmåte. Vi møter både bilete og lyd samtidig fordi desse høyrer saman og utfyller kvarandre. Dette samspelet mellom det verbale, visuelle og munnlege utgjer den verkelege teksten i den digitale bileteforteljinga. Desse ulike modalitetane vil ha ulik affordans (funksjon) i teksten for å
skape meining. Oppgåvene som handlar om informasjon om forfattaren, ligg i skriftspråket mens effektlyd og fotografiar er her eigna til å engasjere kjenslene våre. Skriftspråket har gjerne andre funksjonar i samspelet med bilete og lyd. (Brandal, 2011). Vi meiner at denne multimodale tekstframstillinga av forfattar Lars Saabye Christensen er ein god måte å presentere biografien på til elevane. Den har eit raskt og ungdommeleg preg, med eit par humoristiske innslag i effektlydane og mange bilete som synleggjer beskrivingane av forfattaren. Kjelder: -Iben Brinch Jørgensen: Sjanger og stil. Førelesning ved HiVE, Avd. Vestfold 30.03.2011 -Kunnskapsløftet: Læreplan for grunnskolen og videregående opplæring. -Løvland, Anne (2007): På mange måtar Samansette tekstar I skolen. Bergen: Fagbokforlaget -Maagerø, E. (2009). De langsomme tekstene. Om å lese i matematikk. Læsepedagogen 5/2009 -Solveig Brandal: Samansatte tekstar og bilete. Forelesning ved HiVE, Avd. Vestfold 07.04.2011