Musikk-sjangre Negro-spirituel Blues Ragtime Jazz country Swing Gladjazz Rock`n roll Rock Hardrock Heavy metal Pop 80-tals pop Hip hop Rap Visepop Salmer Barnesongar Folkemusikk Klassisk Opera EDM Techno Punk Disco Pluss mykje meir.. 1
Afroamerikansk musikk Militærorkestre Negro spirituel Ragtime Blues Jazz 2
Blues Blues er viktig grunnlag for både jazz og rock`n roll. «The blues are the roots and the other music are the fruits».(willie Dixon). «The blues had a baby and they called it rock`n roll». (Muddy Waters) Blind Lemon Jefferson - Matchbox Blues 3
Ragtime Ragtime: ein av dei viktige bidragsyterne til utviklinga av jazzmusikk. Storhetstid 1890 1920 Ragtime = dansemusikk Rundt 1920 oppstod det ein ny stilart i New Orleans området. Den rike brassbandtradisjonen i distriktet tok nå opp i seg element frå både blues og ragtime. Stilarten blei kalt Dixieland. Musikkstilen gjekk også under navna: Traditional jazz, New Orleans jazz, Early Jazz og Hot Jazz. 4
På 1930-tallet var det Swing som var den store musikkstilen i USA. Arenaen var dei store dansehallane og her var det swingbandene som dominerte. Swing var 30-tallets popmusikk. 5
Opus 9 Side 42 68. Side 42-55: Lurt å lese for å få ein betre oversikt! Blues er grunnlaget! Du blir prøvd i sidene 56 68. Omgrep: «Svarte musikarar» «Den svarte befolkningen» «Svart jazzmusikk» «Kvite musikarar» «Rike kvite» «Svart» «Kvitt» 6
JAZZ Sorg føder glede jazzen kjem 7
Ragtime Etter borgarkrigen i USA frå 1861 til 1865 var det mange militærorkester i landet. Etter krigen blei dei engasjerte som musikarar i minstrel shows ( all slag underhaldning: musikk, klovneri, filmframsyning. Mange av artistane som deltok var kvite som hadde sminka seg som svarte! Her møtte dei heilt andre musikkformer, mellom anna det som blei kalla: dance in ragged time (dans i skeiv rytme). 8
Ragtime Rag var ei fengjande og populær danseform. Ein del av musikarane tok til å spele militærmarsjane og operamelodiane i den same rytmen, i ragged time. Snart begynte somme å komponere musikk i den nye stilen som etter kvart blei kalla ragtime. Desse låtane blei kalla rag. Ein av dei største komponistane var Scott Joplin (1868-1917). Ragtime og blues utgjorde til saman grunnlaget for jazzen. 9
Synkope Synkope (frå latin og gresk): Bortfall av ei staving eller eit taktslag! Trykklett blir trykktung. Ein synkope oppstår når taktdelar som er naturleg trykktunge, blir flytta til trykklette taktdelar. Synkopen får rytmen til å verke lettare og ledigare. Mykje av den synkoperte musikken er dansemusikk. 10
Døme på synkope 11
Ragtime Ragtime er ei lettliva og humørfylt musikkform. Melodien byggjer på vanleg dur og moll, blå tonar finst nesten ikkje. Rytmane er ein fiffig kombinasjon av to ulike rytmar: venstrehanda spelar ein taktfast marsj- eller polkaliknande rytme, mens høgrehanda spelar synkoperte melodiar. Lytting: Maple leaf rag av Scott Joplin. 12
Lytting: Maple leaf rag av Scott Joplin. 13
Scott Joplin Kjend ragtimekomponist. Stor suksess. Livnærte seg som pianist nesten heile livet. Dei meste kjende låtane er: «Maple Leaf Rag» og «The entertainer». Les meir om Scott Joplin side 59. 14
Gladjazz Jazzen kjem til byen. Stor flyttestraum frå landsbygda til byane. Mange fekk arbeid i industrien, dei tente pengar og fekk meir fritid. Dermed blei behovet for musikk til underhaldning og dans større. Orkester spela ragtime i bordellar, danseklubbar og kabaretframsyningar. 1910 1920: Desse orkestrene skapte ein karakteristisk stil som i New Orleans blei kalla dixieland. I Chicago og New York utvikla denne stilen seg vidare og fekk nemninga jazz. 15
Gladjazz Dixielandorkester: 16
Gladjazz Kollektiv improvisasjon: Mens eitt blåseinstrument spelar melodien meir eller mindre rett fram, improviserer dei andre. Kompet gir stødig rytme og akkordunderlag. 17
Louis Armstrong 18
Louis Armstrong Louis Armstrong er kanskje den største utøvaren av gladjazz nokon gong. Han kom frå fattige kår, men steig opp til å bli ei høgt og respektert verdsstjerne. Kjempetalent på trompet. Mest kjend med Creole Jazz Band. Spela i New Orleans stil. Utvikla improvisasjonen frå å vere kollektiv til å bli solo. (Èin improviserte om gongen). Danna dermed grunnlaget for swing- og storbandjazz i 1930-åra. 19
Louis Armstrong Louis Armstrong var utan tvil den største jazzmusikaren på 1900-talet. Han hadde ei enorm utstråling, menneskeleg varme og eit musikalsk humør som appellerte til menneske over heile verda. Lytting: Snake rag. 20
Storband og swing 1930-åra var vanskelege, men underhaldningsbransjen gjekk så det suste. I New York sat låtskrivarar i små avlukke og produserte melodiar på rekkje og rad. Jazzbanda blei dregne inn. Stort behov for musikk til underhaldning og dans. Dermed tok jazzbanda til å swinge populære melodiar. Dei spela jazz for dei som ville lytte, underhaldningsmusikk for dei som ville more seg og swing for dei som ville danse. 21
Storband Jazzen blei svært populær. Svarte musikarar slapp til på plater, i radio, ja til og med på luksushotella der rike kvite betalte godt. No blei det og økonomisk mogleg å ha større orkester, og dei såkalla storbanda oppstod. Storbandet består av fire ulike delar: Rytmeseksjon med bass, piano, gitar og slagverk, fire trompetar, fire trombonar og ei saksofonrekkje. (Illustrasjon på neste side..). 22
Storbandet: 23
Storband Dei storbanda som hadde størst suksess, var kvite. Mange kopierte dei svarte storbanda og kutta ut improvisasjonane. Somme meinte at dei ikkje spelte jazz, men rein underhaldningsmusikk. Kjende namn innen storband: Glenn Miller, Count Basie, Duke Ellington og Benny Goodman. Goodman fekk tilnamnet King of swing. Lytting: The Kid from the red bank av Count Basie. 24
Lytting: The Kid from the red bank av Count Basie. 25
Swingstilen Ingen kollektiv improvisasjon. Improvisasjon blei utført som solo. Dei ulike blåseseksjonane spela anten riff eller background, det vil seie akkordar av lange tonar som blei liggjande som eit teppe bak spelet til solisten. Rytmekjensla i swing er heilt særmerkt. Det blir spela ein slags punktert rytme der den kortaste noten har trykk. Dermed verkar det som om slaget som kjem etter, har flytta seg framover. (jf.synkope). (Se figur om storbandet, to ark tilbake). 26
Swingstilen Rytmefiguren ligg ofte i ride-cymbalen i slagverket, mens bassen spelar ei jamn basslinje med ein tone på kvart taktslag. Det oppstår ei kjensle av at bassen går. Gitaren spelar akkordar med same rytmefigur som bassen. Pianoet har ei friare rolle snart med akkordar, snart med små improvisasjonar. Ein vanleg rytmefigur i swing: s. 63. Lytting: Sing sing sing av Benny Goodman 27
Lytting: Sing sing sing av Benny Goodman 28
Moderne Jazz Bebop / bop Reaksjonen på swingjazzen kjem bopstilen oppstår. Yngre musikarar reagerte på at swingjazzen i stadig større grad blei rein underhaldningsmusikk. Dei reagerte på at arrangementa var glatte og det var lite rom for improvisasjonen, som var sjølve hjartet i jazzmusikken. Jazzklubben Minton`s Playhouse i New York blei etter kvart møtestad for desse unge, frustrerte musikarane. Bopstilen oppstod. 29
Bebop Bopmusikarane la stor vekt på soloen, dvs. improvisasjonen. Soloen var ofte svært avanserte og varte mykje lenger enn swingsoloane. Dei spela i eit svært høgt tempo. Soloane blei dermed vanskelegare å kopiere. Basslinjene, rytmane og akkordane blei òg meir intrikate. Bopmusikarane tok i bruk fem- og seksklangar(i motsetning til swing der dei stort sett brukte treklangar. Forandra somme av tonane i akkordane for å oppnå dissonansverknader. 30
Bebop Ein vanleg form var ABA-forma. Først presenterte dei hovudtema/melodi (A), så kom improvisasjonen (B), og så kom hovudtema igjen (A). Musikken skulle vere vanskeleg og annleis. Med bopen var rolla som populærmusikk over for jazzen. Jazzen blei dyrka i klubbar og på festivalar der dei mest interesserte kom for å høyre. I midten av 1950-åra overtok ei musikkform som kom til å dominere populærmusikken gjennom resten av 1900- talet. Det var rocken. Eit typisk boporkester bestod av bass, slagverk, piano og ein eller to blåsarar. 31
Bop-orkesteret: 32
Bebop To av dei meste kjende bopmusikarane var Dizzy Gillespie og Charlie Parker. Lytting: Now`s the time av Charlie Parker. 33
Jazz etter bopen I kjølvatnet av bopen følgde nye jazzstilar som funk, fri jazz, jazzrock og fusion. Fri jazz: Lytting: «Lonely Woman» av Ornette Coleman. John Coltrane og Miles Davis var dei mest framståande. Dei utvikla mellom anna ein improvisasjon basert på skalaen i melodien (i motsetnad til bopmusikarane som brukte akkordane som utgangspunkt.) Bopmusikarane spelte i rasande fart, mens Miles Davis blei derimot kjend for å spele svært få tonar. Stilen blei kalla cool jazz. Lytting: «Summertime» av Miles Davis. 34
Lytting: «Summertime» av Miles Davis. 35
Norsk jazz Karin Krog og Jan Garbarek Karin Krog er ein av dei fremste jazzsongarane i verda. Eksperimenterer både med teknikk og musikk for å oppdage nye uttrykksmåtar. 36
Jan Garbarek 37
Jan Garbarek Denne plata( Belonging ) ble ein bestseljar og er ein merkestein i europeisk jazzhistorie. Garbarek blei raskt kjend over heile verda. I musikken til Garbarek er det alltid rom for eksperiment. Han har stadig freista å finne nye uttrykksmåtar gjennom møte med musikk og musikarar frå andre land, kulturar og tider. Saksofonspelet til Jan Garbarek er framfor alt prega av lyriske melodiar som vekslar med rytmiske kontrastar. 38
Jan Garbarek Han har ein klang i instrumentet som tallause saksofonistar verda over har prøvd å kopiere, og musikken hans er blitt eit førebilete for mange unge musikarar. Lytting: «Brother wind march» og «Belonging» av Jan Garbarek. 39