Kraftfôr til geit Geitedagene Geilo 3.august 2019 Helga Kvamsås spes.rådgiver geit TINE
Utvikling mot større geiteflokkar Betydelig auke i besetningsstorleik og kvote per bruk 2008: Kvote per bruk gj.snitt: ca 50 000 liter, tal årsgeiter per bruk : 86 2018: Kvote per bruk gj.snitt ca 80 000 liter, tal årsgeiter per bruk: 125 Betydelig strukturendring : 2008: 5 % av produsentane m. kvote > 100 000 liter 2018 : 23,5 % av produsentane m kvote > 100 000 liter
Utvikling mot høgare avdrått og høgare tørrstoffinnhold Fleire faktorar har medverka til auka avdrått og auka tørrstoff : Større kvoter : Kan vere ein sterk drivar for høgare avdrått -> kvotefylling Friskare geiter Betre miljøfaktorar : areal per dyr, ventilasjon, nye fôringssystemer, nye fôringsrutiner har gitt geitene betre muligheter til å ta ut potensiale for avdrått og tørrstoff Avlsframgang for tørrstoff har vore stor Fôringsstrategier: god fôring i tørrperiode og betre oppdrettsfôring Høg betaling for tørrstoff-> sterk stimulans til å fôre for høgt tørrstoffinnhold, bruke dyrare kraftfôr Høgare avdrått og høgare tørrstoffinnhold -> større krav til samansetning av fôrrasjonen Krevst høgare energi-konsentrasjon og høgare protein-innhold, noko ein oftast oppnår med auka bruk av kraftfôr hvis ikkje grovfôrkvaliteten er svært god
Utvikling kg mjølk og kg energikorrigert mjølk, EKM Auke i kg melk: 2004 2014: 150 kg per årsgeit 2,5% per år Auke i kg EKM: 2004 2014: 188 kg EKM 3,4 % per år 2014 2018: Negang i kg mjølk og i kg EKM Kg 800 750 700 650 600 550 558 577 576 592 547 617 569 628 584 645 612 691 648 685 640 693 659 706 667 716 697 729 718 742 735 725 730 711 718 690 676 721 689 500 517 516 494 450 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 År Mjølk, kg Mjølk kg EKM
kg kraftfôr Kg kraftfôr per årsgeit registrert i Geitekontrollen kg kr.fôr per årsgeit 350 330 310 290 270 250 230 210 190 170 150 336 322 327 312 308 303 295 266 264 264 255 248 250 245 225 225 224 218 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018
FEm Geitekontrollen fram til og med 2014: registrerte alt kraftfôr brukt i besetninga både til mjølkegeiter og kje, ungdyr, bukkar Fem kraftfôr per 100 kg melk og per 100 kg EKM 50 48 46 44 42 40 38 36 34 48,5 48 48 43 43 43 49 49 45 45 47 46 44 44 41 38 44 44 44 42 42 41 42 41 40 39 38 36 32 30 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 År FEm kraftfôr per 100 kg EKMmelk FEm kr.fôr per 100 kg melk
Kraftfôr per 100 kg melk siste 4 år kg 37 36 35 34 33 32 kg kraftfôr per 100 kg melk og per 100 kg EKM 2015-2018 36,4 36,3 36 35,1 36 35 32,6? 31 30 2015 2016 2017 2018 År 31,1 kg kraftfôr per 100 kg melk kg kraftfôr per 100 kg EKM
PROSENT AV MEDLEMMER I GK Registrering av kraftfôrmengder går tilbake, antall produsenter som registrerer og registreringer per besetning Fordeling av antall registreringer av kraftfôr i Geitekontrollen 2016 og 2018 2016 35,2 30,9 2018 23,7 23,7 18,6 16,4 Over 50 % har færre enn 4 registreringer av kraftfôr. 5,5 11,9 9,3 11,9 7,3 7,7 0 1 OG 2 REG 3 REG 4 TIL 6 REG. 7 TIL 9 REG OVER 10 REG
Tal besetningar Andel kraftfôr i rasjonen til mjølkegeit Utplukk: 95 besetninger med minst 4 registreringar av kraftfôr i 2018 Tal årsgeiter per besetning Avdrått Kg melk (gj.snitt) Avdrått kg EKM % Fett % protein % laktose 95 119 715 742 4,43 3,23 4,51 290 Kg kr.fôr per årsgeit Registrert Gitekontrollen Fôrbehov Vedlikehold, vekst, drektighet, aktivitet,snittvekt geiter 55 kg, ( 30 % påsett) Mjølkeproduksjon 0,46 FEm per kg EKM FEm per år 350 341 Sum fôrbehov 691 Kraftfôrprosent: ca 42 * Kg EKM korrigert for innhold i tankmjølk (ved avvik frå GK)
Produsent 10 av besetningane med høgast avdrått i 2017 og minst 4 kraftfôr-registreringar Kg kr.fôr per årsgeit, Kg kr.fôr per 100 kg melk (GK) Kg kr.fôr per 100 kg EKM Tal Avdrått % årsgeiter kg mjølk kg EKM protein % laktose % fett kg PLF A 141 982 993 3,00 4,40 4,4 116,1 329 34 33,1 B 197 979 993 3,23 4,40 4,3 116,5 368,2 37 37,1 C 104 925 888 3,15 4,31 3,9 105,4 349,5 38 39,4 D 93 909 1029 3,4 4,5 5,1 118,2 246 27 23,9 E 174 909 873 3,2 4,3 3,9 103,7 379,8 42 43,7 F 153 897 922 3,3 4,5 4,3 108,4 341,9 38 36,9 G 108 896 927 3,1 4,0 4,7 105,7 415,2 46 44,7 H 108 885 884 3,2 4,3 4,3 103,4 272,6 29 29 I 101 884 925 3,3 4,4 4,5 107,8 247,8 28 26,7 J 153 879 973 3,3 4,5 4,9 112 338 38 34,3 Gj.snitt 133,2 915 941 3,2 4,4 4,4 110 329 35,7 34,9 Prosent kraftfôr gjennomsnitt : ca 42 % Variasjon: Lågast kraftfôrandel : ca 30 % Høgaste kraftfôrandel: ca 52 % *korrigert for TS i tankmjølk
10 av besetningar med lågast avdrått i 2017 og minst 4 kraftfôr-registreringar Kg kraftfôr per 100 kg melk (GK) kg kr.fôr per 100 kg EKM Tal Kg % % Kg kr.fôr Prod. årsgeiter mjølk Kg EKM protein laktose % fett kg PLF per årsgeit A 182 517 448 3,3 4,1 4,5 51,7 230 53 51 B 120 446 470 3,1 4,6 4,6 54,9 175 39 37 C 124 513 475 3,3 4,2 3,6 56,9 251 49 53 D 76 517 500 3,2 4,3 3,7 60,2 283 55 56 E 116 524 530 3,3 4,2 4,3 61,1 197 37 38 F 82 525 563 3,2 4,4 4,8 65,1 202 39 38 G 70 528 568 3,3 4,4 4,7 66,2 275 52 48 H 120 550 587 3,5 4,4 4,5 68,2 229 42 39 I 89 560 572 3,2 4,3 4,4 66,6 249 44 43 J 115 576 555 3,0 4,4 4,0 65,8 272 47 49 Gj.snitt 114 525 527 3,2 4,3 4,3 61,7 236 44,9 44,7 Variasjon : Prosent kraftfôr: Gjennomsnitt: ca 40 % Lågast kraftfôrandel: ca 30 % Høgast kraftfôrandel: ca 50 % * Kg EKM er korrigert for TS i tankmjølk
Kor stor del av rasjonen til mjølkegeita er «norsk»? Eksempel: Avdrått : 720 kg EKM Totalt fôrbehov: Kraftfôr 42 % (Beite + innhøsta grovfôr ) 680 FEm 285 FEm 395 Fem Vanskeleg å anslå fôropptak på utmarksbeite Viktige faktorar som påverkar beiteopptak er m.a.: Varierande beitekvalitet Ulik grad av holdmobilisering, Variasjonar i energibehov til aktivitet Kraftfôrnivå i beiteperioden Innhausta grovfôr+ beite : 58 % Norske råvarer i kraftfôr til geit: 50 % (?) Andelen norsk korn i kraftfôr varierer med ulike kraftfôrtyper. Norsk-andel i fôrrasjon til geit: 75 80 %
Kva karakteriserer kraftfôret til geit og kvifor? Kraftfôr til geit, både «spesialkraftfôr» til geit og dei kraftfôrtypane vi oftast tilrår til geit er karakterisert ved eigenskapar som vi ynskjer skal gi: Godt vommiljø - låg vombelastning dvs. gunstig tilhøve mellom stivelse og sukker/ fiber Høgt tørrstofinnhold (god fettprosent i første rekke, denne er lettast å påverke) Lågt innhold av frie fettsyrer og god smak på mjølka Tilfredsstillande avdrått Klar positiv samanheng mellom høgt tørrstoffinnhold og lågt nivå av frie fettsyrer /god smak Klar positiv samanheng mellom lågt nivå av ffs, god smak god tilførsel av metta fett (spes. palmitinsyre) dvs palmeoljebasert fett Mage/ tarm- sjukdommar/diarè er ei utfordring særleg ved tidleg hausta grovfôr Innhald i «geitekraftfôr» er difor karakterisert ved: Høgt innhold av fett -> høgt energiinnhald (fett er effektivt for å heve energiinnholdet og en kan holde stivelsesnivået nede og positiv effekt på fett% i mjølk Tdlegare : relativt høg andel palmeoljebasert fett i kraftfôret til geit I dag: avgrensa til 2,5% i fôret til alle drøvtyggarar Moderat AAT Høg andel fiber, ofte i form av betfiberprodukt -> høg fordøyelighet av fiber i vomma og gunstig verknad på vommiljø og fettprosent
Kva har skjedd med frie fettsyrer og tørrstoff i geitemjølka? Mjølka er i dag svært stabil m.o.t smak og frie fettsyrer Endring av genstaus i geitepopulasjonen har redusert nivået av ffs betydelig og mjølka har stabil smakskvalitet. Sannsynligvis også meir robust mot fôringsmessige variasjonar, men ein bør fortsatt tenke på fôringsmessige faktorar Andelen palmeoljebasert fett er redusert men ser ikkje ut til å ha verka negativt på fettinnhold i geitmjølka
Ulike forsøk med ulike fettkilder og ulike nivå av umetta fett i kraftfôr til geit 2011: Forsøk med ulike fettkilder i kraftfôr til geit (palmeolje eller rapsolje) ( M.Eknæs, Y.Chilliard, K.Hove, R.A.Inglingstad, L.Bernard og H. Volden) 2016: Økt bruk av norsk plantefett (raps) i kraftfôr til mjølkegeit
Ulike forsøk med ulike fettkilder og ulike nivå av umetta fett i kraftfôr til geit Kan vi fase heilt ut bruk av palmeolje i kraftfôr til geit? Er det nødvendig med like mykje fett i kraftforet til geit som før? Umetta fett : helsemessig gunstigare fettsyreprofil i mjølk
Protein i kraftfôret til geit Geitekraftfôret: Generelt moderat AAT- nivå og tilpassa moderat avdrått, men mange oppnår høg avdrått på «geitekraftfôret» forutsatt god grovfôrkvalitet, god energidekning og kontroll på vommiljø. Kva er rett protein- nivå til geit? Fleire kjelder hevdar at geit har en meir effektiv nitrogen-økonomi enn andre drøvtyggere Større resirkulering av nitrogen til vomma Høgare fordøyelighet av fôret samanlikna med sau på rasjonar med lågt protein- nivå Mekanismane for regulering av nitrogentilgang til mikrobane kan vere betre hos geit enn hos andre drøvtyggarar? Konsekvensar for protein-nivå i rasjonen og protein-innhold i kraftfôr til geit? UREA- analyser må bli eit verktøy også for geit Men som for ku reknar vi per no med at hvis ein ynskjer høg avdrått, set dette krav til en proteinkvalitet som gjer at meir av proteinet passerer vomma uten å bli brote ned. Proteinkilder som dette er for eks soya, maisgluten, rapskake ( importerte råvarer) Alternative protein-kilder har vi det og i tilfelle tilstrekkelige mengder?
Stivelseskilder? Utfordring med norske stivelseskilder i kraftfôr (hovedsaklig bygg og havre) Mykje lett nedbrytbar stivelse i rasjonen som kan gi høg vombelasting dvs. risiko for dårlig vommiljø og dårleg utnytting av fôr Konsekvensen er at vi til høgtytande geiter er forsiktige med å tilrå kraftfôrtypar med mykje lettløyseleg stivelse, og heller tilrår kraftfôr med ein del vombestandig stivelse, stivelseskvalitet som finns t.d. i mais, dvs importere råvarer Kan vi bruke meir norsk korn i kraftfôr til geit? Forsøk 2018( NMBU) Toleransegrenser for bruk av norsk korn til geit. Formålet med forsøket er å finne fram til grensene for optimalt stivelsesinntak fra korn (bygg) under norske produksjonsforhold, som kan sikre en god næringsutnyttelse og dyrehelse med trinnvis økning av daglig kraftfôrmengde i tre forsøksledd. Samarbeidspartar nasjonalt: Fiskå Mølle, Norgesfôr AS og TINE
Totalt forbruk av kraftfôr til geit? Kraftfôr til drøvtyggere i Norge 2017: 1.014.500 tonn (kilde: Landbruksdirektoratet) Av dette til geit? Kraftfôr-volumet brukt til geit utgjer ein svært liten del av det totale forbruket Er det mulig å produsere et kraftfôr til geit på berre norske råvarer? Bygg, havre, kveite, raps, erter, åkerbønner Er det urealistisk pga pris, tilgang på råvarer, logistikk, produksjonsteknisk??? Men hvis.??
Kraftfôr til geit må diskuterast ut frå fleire perspektiv Klima/ bærekraft-perspektiv Total mengden kraftfôr som blir brukt i norsk geitmjølkproduksjon? Avdråttsnivå - Kva gir lågast forbruk av kraftfôr totalt? Geit og utmarksbeiting - betydning for klima,biologisk mangfold? Kor stor del av kraftfôrråvarene til geit er importerte og nødvendige for å oppnå høg avdrått? Kor mykje av norske råvarer har alternativ verdi som menneskemat i dag? i framtida? Er det mogleg å produsere eit heilnorsk kraftfôr til geit ut frå at totalvolumet er lite? Omdømme- perspektiv Geitemelkproduksjon på lokale ressurser Geitemelkproduksjon på utmarksbeiter Driftsøkonomisk tilpassing på den enkelte gard Kraftfôr er et driftsmiddel som den enkelte produsent tilpassar ut frå: ( m.a.) Areal Avlingsnivå Grovfôrkvalitet Kvote Avdråttsnivå Kraftfôrpris Tilskotsordningar Fjøskapasitet Teknologi, interesse, kunnskap Den store variasjonen i kraftfôrandel både i gruppa med høg avdrått og i gruppa med låg avdrått syner ulik tilpassing til bruk av kraftfôr MEN: Variasjonen syner at der er potensiale i begge grupper for økt grovfôrandel i rasjonen til mjølkegeit
Heve andelen norsk fôr til norske geiter? Starte med det mest åpenbare: GROVFÔRET Høgare opptak av grovfôr - > den viktigaste måten å auke norsk-andelen fôr Betre grovfôrkvalitet høgare energi-og proteinverdi Høgare avlingar Betre utnytting av utmarksbeiter? Kontroll på grovfôrkvalitet riktigare bruk av kraftfôr Hvis ein senkar kraftfôrnivået enklare å bruke kraftfôr med høg andel norsk korn
Takk for oppmerksomheten