Fellestenester 1 Politisk sekretariat Rosendalsvegen 10 5470 ROSENDAL Tel: 53483100 Fax: 53483130 Org.nr: 964 967 636 Bankgiro: 3460.07.00083 post@kvinnherad.komm une.no www. kvinnherad.kommune.no Kommunal- og regionaldepartementet Postboks 8112 Dep. 0032 Oslo Saksbehandlar Tlf direkte innval Vår ref. Dykkar ref. Dato 2006/2428 31.10.2006 Det lokale folkestyret i endring? Om deltaking og engasjement i lokalpolitikken. Vi syner til brev herfrå datert 25.09.2006 med førebels uttale til saka. styre har hatt saka føre i møte 26.10.2006 og vi legg ved uttalen. Med helsing
Side 2 Saksframlegg Saksmappe Saksbehandlar 2006/2428 Kjell Odd Nygård Saksnr Utval Motedato 2006/60 Kommunestyret 21.09.2006 2006/62 Kommunestyret Det lokale folkestyret i endring? Om deltaking og engasjement i lokalpolitikken. Framlegg til merknad frå den valde utgreiingsgruppa. Innstilling frå utgreiingsgruppa: 1. styre sluttar seg til saksutgreiinga og merknadane frå den oppnemnde utgreiingsgruppa. 2. styre vil spesielt peike på behovet for: Å styrke lokalpolitikarane sitt renorre ved å redusere det altfor høge forventnings-presset mot kommunane som media og sentrale politikarar er med og skaper. Å la lokalval vere lokalval. Om rikspolitikarane vil halde fram med å dominere, bør det vurdertast å ha kommuneval og stortingsval på same dag. Å knyte folkerøysting i viktige saker til ordinære val. Å gje kommunane utvida råderett spesielt over arealbruken. Byråkratisk overprøving av politiske vedtak må bli forbudt ved lov. Å la kommunane stå mest mogeleg fritt med omsyn til organisering. Kun kommune-styre og formannskap bør vere lovpålagde organ. Å la lokale lister få same vilkår som det til ei kvar tid minste registrerte partiet. A på ny la velgjarane få høve til å stryke kandidatar på ei valliste. Å la velgjarane få nytte elektroniske hjelpemiddel ved stemmegjeving. 3. styre ønskjer ikkje å utprøve ordninga med parlamentarisme og direkteval av ordførar. Behandling i Kommunestyret den 21.09.2006 Forslag om å utsetja saka til neste kommunestyremøte og å senda innstillinga frå utgreiingsgruppa som førebels uttale til Kommunal- og regionaldepartementet - vart samrøystes vedteke. Vedtak frå Kommunestyret den 21.09.2006 Saka vert utsett til neste kommunestyremøte. Behandling i Kommunestyret den 26.10.2006 FRAMSETTE FORSLAG FRA Arve Opsanger (SV) Saka blir sendt tilbake til utgreiingsgruppa med fylgjande føringar: 1. gruppa blir utvida med personar frå frivillige organisasjonar, KVV og Eldrerådet
Side 3 2. utgreiinga må enda ut i konkrete forslag som kan gjennomførast i fram mot valet og i komande kommunestyreperiode. 3. utgreiinga skal vera ferdig innan 1. april 2007 4. arbeidet med auka deltaking og engasjement skal vera eit kontinuerleg arbeid som vert lagt til formannskapet. Arne Hauge (Basis )- punkt 3: Kvinnhead kommunestyre ønskjer å utprøva omdinga med parlamentarisme etter kommunelova sine reglar. Oddvar Larsen (V) - punkt 2, nytt kulepkt.: Kommunen har trong for større handlefridom ved at ein i større grad enn no får økonomiske rammer som er meir i samsvar med dei oppgåver den er pålagd. RØYSTING (40 repr. tilstades ved avrøysting) Innstillinga / "andre forslag" fekk 35 røyster, 5 røysta for Opsanger sitt forslag. Innstillinga pkt. I - vedteke med 34 mot 6 røyster Innstillinga pkt 2: kulepkt. 1 - vedteke med 29 mot 11 røyster kulepkt. 2 - vedteke med 28 mot 12 røyster kulepkt. 3 - vedteke med 23 mot 17 røyster kulepkt. 4 - vedteke med 28 mot 12 røyster kulepkt. 5 - samrøystes vedteke kulepkt. 6 - vedteke med 34 mot 6 røyster kulepkt. 7 - vedteke med 32 mot 8 røyster kulepkt. 8 - samrøystes vedteke kulepkt. 9 (forslag frå Larsen) - samrøystes vedteke Innstillinga pkt. 3 - vedteke med 25 røyster, 15 røysta for Hauge sitt forslag. Vedtak frå Kommunestyret den 26.10.2006 1. styre sluttar seg til saksutgreiinga og merknadane frå den oppnemnde utgreiingsgruppa. 2. styre vil spesielt peike på behovet for: Å styrke lokalpolitikarane sitt renome ved å redusere det altfor høge forventninga presset mot kommunane som media og sentrale politikarar er med og skaper. Å la lokalval vere lokalval. Om rikspolitikarane vil halde fram med å dominere, bør det vurdertåsl a ha kommuneval og stortinte på såmåg. Å knyte folkerøysting i viktige saker til ordinære val. Å gje kommunane utvida råderett spesielt over arealbruken. Byråkratisk overprøving av politiske vedtak må bli forbudt ved lov. Å la kommunane stå mest mogeleg fritt med omsyn til organisering. Kun kommune-styre og formannskap bør vere lovpålagde organ. Å la lokale lister få same vilkår som det til ei kvar tid minste registrerte partiet. Å på ny la velgjarane få høve til å stryke kandidatar på ei valliste. Å la velgiarane få nytte elektroniske hjelpemiddel ved stemmegjeving. Kommunen har trong for større handlefridom ved at ein i større grad enn no får økonomiske rammer som er meir i samsvar med dei oppgåver den er pålagd. 3. styre enskjer ikkje å utprøve ordninga medparlamentarisme og direkteval av ordførar.
Side 4 Saksutgreiing: På møte i kommunestyret den 22.06.06 vart Elisabeth Tharaldsen, Bjarne Berge og Synnøve Solbakken valde for å utarbeide forslag til uttale frå kommunen til NOU 2006:7 Det lokale folkestyret i endring? For å få oppnemndt «ildsjeler» til å delta i arbeidet, har gruppa hatt kontakt med eldrerådet, Kvinnherad vidaregåande skule og ein del lag og organisasjonar. Grunna dei korte merknadsfristane vart det likevel ikkje mogeleg for andre enn dei folkevalde til å delta i utforminga av uttalen frå kommunen. Gruppa er etter fellesmøte blitt samde om spesielt å påpeike følgjande: Ei viktig årsak til utarbeiding av NOU 2006:7 er sviktande valdeltaking, og då spesielt ved lokalval. Ved kommunevalet i 1963 deltok 81 prosent, medan det ved valet i 2003 kun deltok 59 prosent. Ø framlagde utgreiirtga esvæ;fgrundig og ler spesiell-på tiltak `s"om kommunane kan settje i verk. I mindre grad blir det sett på kva endringar som har skjedt med velgjarane, samt kva rolle staten, rikspolitikarane og media spelar nå det gjeld sviktande valdeltaking. Etter krigen stod nasjonen i stor grad samla i arbeidet med å bygge opp velferdsstaten. Soli-daritet stod i høgsetet, nasjonen sine interesser var viktigast og private behov vart prioriterte ned. Med ei slik innstilling i det store fleirtal av folket, var det heilt naturleg med høg valdel-taking. I dag er vi blitt den rikaste nasjonen i verda. Samtidig har fokus i stor grad blitt flytta frå fellesskap til individ. Det er styrking av den personleg lukke, sjølvrealisering, stadig meir fritid og oppbygging av eigen formue som har fokus. Det moderne demokratiet er dermed i ferd med å bli endra til eit slags kundesamfunn. Når oljeformuen gjere det mogeleg å styrke tilbodssida, så vil også kunderolla utvikle seg ekstra sterkt. Det som tidlegare var borgarar er etter kvart blitt til kundar. Kunderolla har ein særleg styrke ved at kunden alltid har rett. Som kunde kan ein på same tid kjempe for andre sine prinsippielle rettar og sine eigne personlege behov. Kunden er dermed ein sterke veljar, og saman med andre kundar pressar velgarkunden fram nye tilbod. Dei store tilbydarane i dette kundesamfunnet er rikspolitikarane. I staden for å styre plan-legginga av framtida, så overbyr dei kvarandre i å gje dei beste tilboda til ulike ønskelister. Dette skaper forventningar som kostar, og misnøyen når ikkje alle forventningane kan tilfredsstillast, blir i stor grad retta mot lokalpolitikarane. Store deler av det støtte- og hjelpeapparatet som moderne kommunar har i dag, var det ikkje sett begrep på for få tiår sidan. Diagnoser vi kan få i dag, og som gjev rett til hjelp, fanst heller ikkje for få år sidan. Dette fortel om det rike samfunnet sin priviligerte situasjon: Det finst hjelpeordningar og støttemogelegheiter av ein heilt annan karakter enn tidlegare. Likevel vil den aukande velstanden stadig skape nye og ukj ende behov som kommunane ikkje maktar å tilfredsstille. Statistikk viser at til meir materiell rikdom vi skaffar oss, til fleire behov ønskjer vi å fa dekka. Når dette ikkje er mogeleg, så blir vi meir ulukkelege enn vi var med mindre rikdom.
Side 5 Saman med negativ samfunnsomtale i media, er dei stadig nye behova med og legitimerer eit aukande forbruk så vel på det safunnsmessige som på det individuelle plan. Våre krav til livet og samfunnet er rettferdige og rimelege. Dette fordi livet er hardt, tungt og stressande. Arbeidslivet er brutalt og tidsklemma heilt øydeleggjande for alt samliv. Når det historisk sett priviligerte liv blir beskreve slik, blir auka forbruk til ein kamp for velfortent livskvalitet. Samtidig blir den priviligerte stoda usynleg. Hytta er ein fristad i ei stressande verd, ikkje rikdom. Krav om meir fritid er val av verkelege verdiar, ikkje krav om meir velstand. Krav om skattefritak når ein nyttar den norske folketrygda i billege og varme land, blir dermed eit rettferdig krav. Velstanden blir sjølvsagt, og dette slår seg ut på mange områder. Eit velstandsresultat er aukande misnøye med det offentlege generelt og med kommunepolitikarnane spesielt. Samtidig viser statistikk at kommunen som geografisk eining framleis står sterkt hos innbyggjarane. Skal ein makte å styrke omdømet også til den organisatoriske delen av kommunane, så er det ikkje nok med grunnlovsfesting av det kommunale sjølvstyret eller med større fridom for kommunane i skattepolitikken. Noreg har i liten grad ein velferdsstat. Det landet har er velferdskommunar. Dette må sentral-makta no ta inn over seg. Når Storting og regjering skaper forventningar som kommunane må tilfredsstille, så pliktar sentralpolitikarane å føre over dei ressursane som trengst. Om ikkje så må dei lære seg å seie nei. Kun på denne måten vil det vere mogeleg å gje lokalpolitikarane det arbeidsrom dei treng for å tilfredsstille innbyggjarane sine mest rettmesige krav og behov. Dermed kan lokaldemokratiet få eit løft som både kan gje auka valdeltaking og gjerne også auka deltaking i styringa av kommunen. Skal ein lukkast med dette er det sjølvsagt viktig at lokalpolitikarane maktar å setje saker på dagsordenen som opptek folk flest, og som skaper det engasjement som lokaldemokratiet er så avhengig av. Samtidig må ein vakte seg vel for å svekke det representative demokratiet. Dei som folket gjennom val gjev eit mandat, må også ta på seg oppgåva med å styre. Det betyr at fleirtaler rår fram til neste val, då veljarane sin dom fell. Folkerøysting i vanskelege og kontroversielle saker kan vere ei komfortabel løysing på kort sikt, men vil svekke lokaldemokratiet på lang sikt. Dette så sant ikkje folkerøystinga blir knytt til sjølve valet. Sjølve kommunevalet er i aukande grad blitt overteke av rikspolitikarane. Dette er ei utvikling som ein no må snu. Ved loklaval er det dei lokale sakene og dei lokale politikarane som må få fokus. Om ein ikkje maktar å få dette til, må ein nok før eller seinare ta steget fullt ut og leggje ttortmgsv-aatog ctoffimane`vatili she-dag - - -_ -- - --- _ Å settje viktige lokale saker på dagsordenen vil bety lite om ikkje lokalpolitikarane også får mynde til å avgjere sakene. Det betyr at kommunepolitikarane må få langt meir råderett spesielt over arealbruken i eigen kommune. Når tilsette under fylkesmannen overprøver politiske vedtak blir lokalpolitikarane svekka. Det same blir lokaldemokratiet, og utan lokaldemokrati vil vi heller ikkje ha eit demokrati. Difor bør rikspolitikarane no ta dette på alvor, og syte for at det ved lov blir slege fast at lokalpolitike vedtak ikkje kan overprøvast av byråkratar på regionalt eller statleg nivå. Lokale tilhøve tilseir ofte behov for lokale vallister. Dette er med å gjere lokaldemokratiet meir levande og aukar engsjementet rundt kommunevala. Det er difor viktig at terskelen for slike lokale lister ikkje blir for høg. Ei naturleg løysing kan vere å likestille lokale lister med dei minste registrerte partia.
Side 6 Å nekte veljarane retten til å stryke kandidatar på ei liste har på ingen måte ført til styrking av lokaldemokratiet. For svært mange veljarar er det viktig at ein kan påverke det personvalet som eit lokalval tross alt er, ved både å kunne kummulere og stryke. Her må ein no gå tilbake til tidlegare ordning. Sjølve stemnegjevinga bør ein også no sjå nærmare på. I eit moderne og elektronisk samfunn bør det ikkje vere nødvendig med personleg frammøte i eit lokale i valkrinsen for å avleggje stemme. Dette bør ein enkelt kunne gjere på datamaskina eller på mobiltelefonen. Sikkerheita rundt ei slik ordning kan neppe vere eit umogeleg problem å løyse. Når det gjeld organisering bør kommunane få størst mogeleg fridom, då det først og fremst er dei som veit kva råd og utval ein har behov for: For ei bykommune kan det vere rett å satse på parlemantarisme. For ei distriktskommune som Kvinnherad med svært mange grupperingar og utan eit klart fleirtal, kan derimot ei slik ordning bli svært øydeleggjande. Ordninga kan skape store uklare endringar midt i einval eriode, noko_ som passar dåleg or elanen som meir enn nokon gong treng ei samling om dei viktigaste sakene. For ei kommune utan dei heilt store utfordringane, kan direkteval av ordførar vere ei god løysing. For ei kommune som Kvinnherad med svært store utfordringar er det spesielt avgjerande at ordføraren har eit politisk fleirtal bak seg i arbeidet med å ta vedteke budsjett og økonomiplan. Dermed kan ein populær ordførar utan nødvendig politisk plattform lett bli til liten nytte for kommunen. For ei bynær kommune med vekst, kan det viktigaste vere å fordele politisk makt på flest mogeleg organ. For ei distriktskommune som Kvinnherad som kvar dag må kjempe for å unngå stagnasjon og tilbakegang, kan det derimot vere heilt avgjerande at all politisk makt blir samla i kommunestyret. Formannskapet med ordføraren i spissen kan dermed fronte alle kommunen sine saker, og dermed vil regionale og statlege organ la langt større vanskar med å seie nei. Å la underutval utan budsjettansvar styre nivået på tenestene som kommunen yter, er heller ikkje særleg fornuftig for ei kommune som treng budsjett-kontroll og auka fokus på samfunsutvikling. Dette tilseier at bør endre på den politiske organiseringa før neste val. Uttale frå eldrerådet: Eldrerådet sluttar seg til innstillinga, men går samrøystes imot punkt. 2, prikkpunkt 4, siste setn.: B råkratisk ove røvin av olitiske vedtak må bli forbudt ved lov. Økonomisk konsekvens: Går delvis fram av saksutgreiinga. Miljømessig konsekvens: Utan lokaldemokrati vil ein heller ikkje ha demokrati, og i så fall kan miljøkonsekvensane bli store. NOU 2006: 7 ligg til gjenomsyn i kommunen.