HANDLINGSPLAN MOT MOBBEÅTFERD I BARNEHAGANE

Transkript

1 HANDLINGSPLAN MOT MOBBEÅTFERD I BARNEHAGANE PLAN FOR Å SIKRE BARNA I SYKKYLVEN EIT GODT PSYKOSOSIALT MILJØ

2 INNHALD Innleiing... 2 Krav til barnehagen... 3 Målsetjing. 4 Kva er mbbing?.. 4 Kven mbbar kven vert mbba? Ulike frmer fr mbbing. 5 Freldra si rlle Persnalet si rlle. 7 Knflikt/krangling eller mbbeåtferd?... 7 Barnehagane skal førebygge mbbeåtferd Barnehagane skal avdekke mbbeåtferd Barnehagane skal stppe g følgje pp mbbeåtferd Barnehagane skal evaluere sitt arbeid mt mbbeåtferd Samarbeid med freldre/føresette Avslutning.. 13 Referanseliste.. 14 Skjema «Frpliktande tiltaksplan»..15 Skjema «Referat frå møte».16 Sjekkliste «Frhldet mellm barn/vaksne»..17 Sjekkliste «Psykssialt miljø i barnehagen».18 1

3 INNLEIING Tradisjnelt har temaet mbbing i barnehagen blitt lite påakta, g det er eit relativt nytt tema både i den ffentlege debatten g blant persnalet i barnehagen. Det herskande synet har vre at dei minste barna er fr små til å mbbe g at temaet dermed ikkje har vre relevant fr barnehagane. Mange er skeptiske mt å nytte mgrepet mbbing når det gjeld små barn sine negative handlingar. Men dei siste åra har emnet fått stadig større merksemd, g nyare frsking slår fast at mbbing gså finn stad i barnehagane. Rett nk er det ikkje slik at dei minste barna nødvendigvis har eit bevisst mtiv fr sine handlingar, eller er klar ver at det dei gjer får negative knsekvensar fr andre. Det er vanskeleg å ta innver seg at barnehagebarn, sm vi gjerne ser på sm små g uskuldige, med viten g vilje kan vere i stand til å påføre andre barn fysisk eller psykisk smerte. Det er difr hensiktsmessig ha ein litt annan innfallsvinkel til mgrepet mbbing når det gjeld barnehagebarn, samanlikna med skulebarn. Ofte kan mgrepet «begynnande mbbeåtferd» vere meir dekkande. Det er snakk m handlingar sm verkar krenkande på den det går utver. I dag fins det ingen felles definisjn av mgrepet mbbing sm gjeld både fr barnehage g skule (sjå kapittelet «Kva er mbbing?», side 4). I Sykkylven meiner vi difr at mgrepet mbbeåtferd er meir dekkande fr barnehagane. Dette er negative handlingsmønster sm kan utvikle seg til tradisjnell mbbing dersm barna ikkje får hjelp til å endre/justere sine handlemåtar. Dette utelukkar sjølvsagt ikkje at mbbing, slik det ftast vert definert i skulen, gså finn stad i barnehagen. Men ved å nytte mgrepet mbbeåtferd i større grad, ønskjer vi å klargjere dei vaksne sitt ansvar fr å gripe inn tidleg. Terskelen fr å setje i verk tiltak skal vere lav. Det vil vere svært uheldig dersm persnalet ikkje grip inn g handlar, frdi dei er usikre på m situasjnen kvalifiserer til mbbing. Omgrepet mbbing i barnehagen vert nytta både i den nye rammeplanen, i nasjnale strategiar, i frskingsrapprtar etc. Difr nyttar vi mgrepet gså i denne planen, parallelt med mgrepet mbbeåtferd. Fr begge mgrepa legg vi fylgjande definisjn til grunn: Handlingar frå barn g/eller vaksne sm krenker barnet si ppleving av å høyre til g vere ein verdifull persn fr fellesskapet. Handlinga vert gjenteken ein eller fleire gngar, g er retta mt eitt enkelt barn. Det er barnet si ppleving av å bli utestengt i leik, av å bli plaga eller av å bli utsett fr krenkande rd/handlingar sm må takast på alvr. Dette gjeld uavhengig av m vi kallar det mbbing eller ikkje. 2

4 Barnehagane har i liten grad utvikla strategiar fr å mtarbeide mbbåtferd. Rett nk har det vre ein sterk tradisjn fr å arbeide med relasjnar g ssial kmpetanse, nk sm er eit svært viktig førebyggande tiltak. Men det har vre langt mindre fkus på å bservere, avdekke, stppe g følgje pp mbbing/mbbeåtferd. Barn sine pplevingar i barnehagen er først g fremst viktig fr barnet her g n. Samtidig er erfaringane frå barnehagen viktig fr barnet sitt vidare liv, g det kan vere avgjerande fr fullføring av skulegang. Frsking viser at det truleg er samanheng mellm mbbing i barnehagen g fråfall i vidaregåande pplæring. Vi kjenner til kva fr alvrlege skadeverknader mbbing kan føre til: Depresjn, ulike typar angst, dårleg sjølvbilete, skulevanskar etc. Også dei sm utøver mbbing har str risik fr negativ utvikling. Det er avgjerande å gripe inn så tidleg sm mulig g difr må arbeidet starte allereie i barnehagealderen. Fastlåste åtferdsmønster kan vere vanskelege å bryte, g arbeidet kan difr bli svært ressurskrevjande seinare. KRAV TIL BARNEHAGEN Framleis er det mindre fkus på mbbing i barnehagen enn i skulen. Kapittel 9 a i pplæringslva stiller strenge lvfesta krav til skulen når elevar vert utsett fr mbbing g krenkande rd/handlingar (aktivitetsplikt, dkumentasjnsplikt m.m.). Mbbing har altså blitt rettsleggjrt gjennm pplæringslva ved at kapittel 9 a gir alle elevar ein individuell klagerett. Og det er den subjektive pplevinga til eleven sm er avgjerande fr m retten er ppfylt. Signal frå styresmaktene tyder på at det i framtida gså kan bli stilt like strenge krav til barnehagane. Barnehagelva inneheld ikkje mgrepet mbbing, men er likevel klar på at barnehagen har ei msrgsplikt verfr kvart enkelt barn. Derimt har mbbing kme inn sm eit nytt element i den nye nasjnale rammeplanen sm vart gjeldande frå hausten 2017: «Barnehagen skal bidra til at barna trivst g pplever livsglede, meistring g ei kjensle av eigenverdi, g han skal førebyggje krenkingar g mbbing. Om eit barn pplever å bli krenkt eller mbba, må barnehagen handtere det, stppe det g følgje det pp» (Rammeplanen) Barnehagane er altså blitt pålagt å aktualisere temaet, g vert underlagt ei plikt g eit ansvar fr å setje i verk prsedyrar når det gjeld å handtere krenking/mbbing. Bygging av kmpetanse på dette mrådet må lærast systematisk blant alle tilsette i barnehagen. Kllektiv frståing er ein nøkkelfaktr, g denne planen er eit verktøy fr å ppnå det. Det vert difr stilt krav m at alle tilsette i barnehagane i Sykkylven gjer seg kjend med innhaldet i denne planen. Mtsetnaden til mbbeåtferd er inkludering, g denne verdien må speglast i dei vaksne sitt arbeid. Barn sm ikkje vert frklart kvifr deira handlingar er uønska, g sm ikkje får rettleiing i alternative psitive handlingar, blir lett fanga i ein negativ sirkel. 3

5 MÅLSETJING Målsetjinga er at barnehagane i Sykkylven skal sikre at alle barna pplever msrg, tryggleik g inkludering. Det skal vere nulltleranse fr mbbeåtferd g krenkande handlingar. KVA ER MOBBING? Mbbing er eit kmplekst fenmen sm vert frstått g definert på ulike måtar. Det er t hvudtilnærmingar: Den individrienterte (persnlege karaktertrekk) g den grupperienterte (system/ssiale prsessar). I frskingssamanheng ser vi teikn til eit paradigmeskifte når det gjeld frståinga av kva mbbing kan vere frå mbbing sm individuell aggresjn til mbbing sm eit ssialt g relasjnelt fenmen utløyst av samanvvne krefter (negative gruppeprsessar). Dette betyr at ein fjernar blikket frå det enkelte individ sm berar av prblemet, til dei samanhengane sm barnet er i. Sanninga ligg vel truleg i ein kmbinasjn av desse t syna, slik at ein sansar prblema i lys av både individ g system. Men i barnehagesamanheng er det ekstra viktig å frstå kmpliserte gruppeprsessar. Framfr å identifisere enkeltindivid sm skuldige syndebukkar eller uskuldige mbbeffer, må blikket rettast mt samspelet mellm barna, g dei kreftene sm bidreg til å frme g påverke desse prsessane. Mbbing er eit vi-prblem, ikkje deg-prblem. Barnehagane skal ha ei tilnærming sm fkuserer på dei bakanfrliggande årsakene til mbbeåtferd. Når mbbing i str grad er å betrakte sm eit relasjnsprblem, framfr eit individuelt prblem, krev det gså at barnehagane finn relasjnelle løysingar. Den sentrale definisjnen på mbbing, sm gså har fått gjennmslag internasjnalt, vart utvikla av psyklgen Dan Olweus. Denne definisjnen slår fast at mbbing er ei intensjnell negativ handling, dvs at utøvaren gjer dette med vilje g er klar ver at han sårar eller gjer den andre vndt. I tillegg seier definisjnen at handlinga må gjentakast ver tid g at det er ein ubalanse i styrkefrhldet mellm den sm mbbar g mbbefferet. Ein slik definisjn er mykje nytta i skulen, men lite hensiktsmessig i barnehagesamanheng. Små barn har ikkje nødvendigvis ein klar intensjn m å krenke eller såre andre. I vår definisjn av mgrepet mbbing/mbbeåtferd (sjå side 2) er hvudfkus flytta frå individuelle karakteristikkar til inkluderings- g ekskluderingsprsessar. Negative handlingar g det å ikkje ppleve inkludering g ssial tilhøyrsle står sentralt. Dette har gså blitt ein del av den nye rammeplanen fr barnehagar. Her vert søkjelyset retta mt leikeaktivitetar g det ssiale samspelet mellm barna. Barnehagepersnalet må ha kunnskap g bruke bservasjn sm verktøy fr å avdekke g ta tak i begynnande mbbeåtferd. Mbbeåtferd handlar m å halde nkn utanfr. Dersm det i tillegg dreier seg m ubalanse i maktfrhldet mellm barna, g det ppstår eit mønster der handlingane vert gjentatt mt det same barnet, så er det særleg alvrleg. 4

6 Det er viktig å understreke at pplevinga av mbbing er subjektiv, uansett krleis ein definerer mgrepet. Kva barn pplever sm krenkande kan vere svært frskjellig, frdi dei har ulike erfaringar g ulike sårbarheiter. Såleis er det barnet sm til sjuande g sist har definisjnsmakta. Og alle har rett til å bli høyrt. Vi veit at det kan få alvrlege følgjer seinare i livet, både fr dei sm føler seg mbba g dei sm utfører mbbeåtferd, dersm vaksne ikkje grip inn ved negative g krenkande handlingar. «I barnehagen skal alle barn ppleve at dei blir sett, frstått g respekterte, g få den hjelpa g støtta dei har behv fr» (Rammeplanen) KVEN MOBBAR KVEN VERT MOBBA? Frsking syner at det sm regel ikkje er nkn spesielle ytre kjenneteikn på dei sm mbbar eller vert mbba. Det er litt fleire gutar enn jenter sm mbbar, medan dei sm vert utsett fr mbbing er likt frdelt mellm kjønna. Barn sm er i risiksna fr å bli utsett fr mbbing er fte sensitive, inneslutta g meir engstelege. Frsking viser at dei barna sm er stille g tilbaketrekte (definert sm innagerande åtferd) er dei barna sm lettast vert ffer fr mbbeåtferd. Desse barna har gjerne eit svakare sjølvbilete enn nrmalt g lågare ssial status. Barn med innvandrarbakgrunn er ekstra utsett, likeeins dei sm er «annleis» på eit eller anna vis. Arbeidet med mangfald g gjelsidig respekt er difr særs viktig (jf. Rammeplanen). Dei sm tenderer til å utføre mbbeåtferd har gjerne høg ssial status blant venner, dei søkjer «makt» g psisjn (jenter) g er fte fysisk sterkare enn sine jamaldringar (gutar). Dessutan kan ein fte sjå samanheng med negative heimefrhld. «Persnalet skal støtte barna i å ta andre sitt perspektiv, sjå ei sak frå fleire sider g reflektere ver eigne g andre sine kjensler, pplevingar g meiningar» (Rammeplanen) Når barn kjenner seg utrygge, er einsame eller redde, kan dette gi ulike typar åtferd. Nkre barn vert stille g trekkjer seg tilbake frå dei ssiale situasjnane, mens andre lagar mykje ur kring seg. Det har altså vist seg at dei barna sm trekkjer seg tilbake, gså er dei barna sm lettast vert ffer fr mbbeåtferd. Desse er gså lette å «ta» frdi dei ikkje tek igjen, g heller ikkje seier ifrå til dei vaksne. I barnehagen er det difr viktig å utvikle ein kultur der «tilskdarane» erfarer at det er psitivt å seie ifrå eller hente ein vaksen. Fr å utvikle ein slik kultur er det avgjerande at dei vaksne evnar å ta barna sine subjektive pplevingar på alvr. Det at barnegruppa passivt aksepterer dei negative handlingane resulterer i at mbbåtferda kan frtsette. Det har gså vist seg at barn sm ser mbbing utan å gripe inn, kan føle seg skuldige g få dårleg samvit. Mbbeåtferd gjer smerteleg vndt fr den sm vert mbba, men kan gså vere svært øydeleggande fr barna sm mbbar, så vel sm fr dei sm ser på. ULIKE FORMER FOR MOBBING Fleire studiar viser at små barn kan utøve ulike frmer fr mbbåtferd, med ulik alvrsgrad. Mbbinga i barnehagen kan vere enten fysisk (t.d. kniping, spytting, biting, lugging, slag, spark), verbal (t.d. kalling, vndsinna erting, truslar) eller indirekte (t.d. utestenging frå leik, ekskluderande reglar, ignrering). Det er den indirekte mbbeåtferda sm er vanskelegast å ppdage, frdi den fte vert 5

7 utført ved hjelp av skjulte metdar. Studiar viser at den mest utbreidde frma fr begynnande mbbeåtferd er utestenging frå leik g vennegruppe. I nrske barnehagar har den frie leiken ein str g sentral plass. Persnalet skal vere merksame på at dette gså er den arenaen der krenkande handlingar ftast skjer, gjerne når vaksne ikkje er bservante. Barna sm vert utsett fr desse handlingane er ttalt avhengig dei vaksne sine blikk g handlekraft. Frileik betyr difr ikkje «time ut» fr persnalet, men snarare at dei skal følgje ekstra gdt med, vere nærværande g eventuelt rettleie. Det kan vere at den guten eller jenta sm sit åleine i sandkassa har blitt avvist av dei andre så mange gngar at han eller h har «gitt pp». Det kan følast tryggare fr eit barn å islere seg, å bli usynleg, når det veit at risiken er str fr å bli avvist eller ignrert i ssiale samanhengar. Dei vaksne bør frstå g sjå at negative mønster har fått utvikle seg i samspel mellm barn. Dei må frsøke å hjelpe barnet inn i leiken, i staden fr å bagatellisere. Målet er å gi det frsiktige barnet nye meistringserfaringar. FORELDRA SI ROLLE Freldra er dei viktigaste rllemdellane fr barna. Ingen andre har større påverknadskraft verfr eit barn enn dei føresette, heller ikkje barnehagen. Difr er det heilt avgjerande å fkusere på freldrerlla i arbeidet mt mbbeåtferd i barnehagen. Ikkje fr å finne årsaker eller frdele skuld, men fr å legge til rette fr endring. Utan at freldra vert bevisstgjrt m sitt ansvar vil barnehagen aldri makte å løyse dei utfrdringane sm er knytt til mbbeåtferd. Freldre er rllemdellar når det gjeld måten dei sjølve løyser knfliktar på, i måten dei behandlar andre på, i måten dei snakkar m andre på, g ikkje minst i sitt samspel med eigne g andre sine barn. Samtidig er det barnehagen sitt ansvar å rientere freldra m krleis barnehagen jbbar mt mbbeåtferd. Freldra skal kjenne til krleis barnehagen arbeider fr å styrke verdiar sm vennskap, fellesskap, tleranse g inkludering, slik at dette kan få fkus gså heime. Handlingsplanen mt mbbeåtferd i barnehagen skal gjerast kjend fr alle freldre/føresette. Freldra er ein str ressurs i arbeidet mt mbbeåtferd, g utan gd kjennskap til planen vert det vanskeleg fr freldra å følgje pp. 6

8 PERSONALET SI ROLLE Eit barnehagemiljø prega av skjenn g irettesetjing i påsyn av andre, kan verke svært stigmatiserande fr den sm vert utsett. Like eins det å setje karakteristikkar på eit barn, til dømes sm «sjenert». Dette vert lett fanga pp av barna, samtidig sm det bygg pp under barnet sitt eige sjølvbilete sm «annleis». Karakteristikkar vert sjølvfrsterkande, g kan føre til ein praksis sm understøttar den lave statusen sm barnet har i barnegruppa. Såleis kan dei vaksne sjølve vere ein del av årsaka til at det ppstår negative handlingsmønster, g bidra til å frme g ppretthalde mbbeåtferd. Den vaksne kan altså bli ein medverkande aktør i det sm barnet pplever sm krenkande. Når mbbeåtferd g ekskludering er eit faktum, må barnehagen difr gså leite etter årsaker i sin eigen praksis. Det kan vere at praksisen er med på å frsterke utestengingsmekanismar. Persnalet skal aldri brtfrklare eller bagatellisere ei negativ handling, til dømes ved å vise til veremåten til den sm vert utsett fr mbbeåtferd («h er j så sutrete», «han har gdt av å bli litt tøffare».etc.). Når mbbing skjer tenderer ein gjerne til å dele barna inn i dei «gde» g dei «nde». Det kan vere utfrdrande fr ein vaksen å vise varme verfr eit barn når ein er grunnleggande irritert frdi barnet stadig urar. Når dei vaksne fkuserer på barnet sine manglar kan det føre til utilsikta knsekvensar. Den vaksne må ha evne til å sjå «bak» åtferda, vite at dette er eit uttrykk fr ønsket m å kmmunisere, ta ansvar fr eigen irritasjn g gjere nk med den. Persnalet skal reflektere ver eigen veremåte. Samtidig er det menneskeleg at alle kan gjere feil, gså vaksne. Ingen dagar er sm regel like gde. Difr bør barnehagen utvikle ein hjelpekultur der kllegaer støttar kvarandre i staden fr å påpeike alle feila. Relasjnar g samspel mellm dei vaksne har str betydning fr det psykssiale miljøet i barnehagen. KONFLIKT/KRANGLING ELLER MOBBEÅTFERD? Ein må vere klar ver at mange barn i barnehagealder i liten grad har utvikla pr-ssiale strategiar (deling av leiker, sjølvregulering, tålmd, samarbeidsevner sv.). Aggressivitet blant barn er ein del av nrmalutviklinga. Barnehagebarn er difr relativt fte invlvert i negative handlingar sidan dei i str grad manglar ssiale g emsjnelle reguleringsevner. Det er difr viktig at dei barnehagetilsette har kmpetanse nk til å kunne avdekke mbbeåtferd, g skilje dette frå vanleg krangling eller knflikt. Grensene kan vere flytande. Når kjenneteikna viser at handlinga tenderer mt mbbeåtferd, må dei vaksne gripe inn slik at den negative utviklinga ikkje eskalerer. Men aggressivitet kan gså vere eit sunt uttrykk fr at nk er urettferdig. Barn sm blir definert sm «berre snille» bør tenne nkre varsellampar hs dei vaksne. Ingen skal berre vere snille. Dei skal prtestere g ville nk sjølv, fr i det heile teke å bli seg sjølv. Det er lv å vere sint, men ikkje å slå eller bite. Der er handlingane den vaksne skal ta avstand frå. Difr må den tilsette i barnehagen ha evne til å løfte fram alternative handlingar fr det enkelte barn. «Persnalet skal rettleie barna dersm leiken medfører uheldige samspelsmønster» (Rammeplanen) 7

9 «Vanlege» knfliktar g knfliktløysing må sjåast på sm ein viktig g naudsynt del av ssialiseringsprsessen. Barnehagen bør difr etablere ein kultur der knfliktar vert sett på sm ein naturleg del av barnehagen sitt liv. Erfaring med knfliktar bidreg psitivt til den ssiale utviklinga. Islert sett kan altså ein vanleg knflikt mellm likeverdige partar, vere tilsynelatande lik mbbeåtferd. Det krev gd kmpetanse å skilje mellm mbbing g knflikt, g dei tilsette må prøve å bservere g frstå m dette berre dreiar seg m ei umden negativ handling, eller m det har begynt å bli ein del av eit gjentatt handlingsmønster. Barn sm får øving i å løyse prblem på ein knstruktiv måte, vil etter kvart lære krleis dette kan gjerast utan å respndere aggressivt. Gjentekne negative handlingar mt andre barn kan berre skje i eit barnehagemiljø sm tlererer mbbeåtferd, g sm har mislukkast i å lære brt gde ssiale ferdigheiter. Barna bør gså få muligheit til å frsøke å handtere knflikten sjølv. Dersm dei ikkje klarer dette på eiga hand, kan den vaksne bidra sm meklar g støttespelar. Men i dei situasjnane der barnet vert utsett fr mbbeåtferd skal det alltid få hjelp g støtte frå ein vaksen. BARNEHAGANE SKAL FØREBYGGE MOBBEÅTFERD Barnehagane i Sykkylven har gjennm mange år lagt ned ein str g slid innsats gjennm sitt arbeid med relasjnsbygging, vennskap g ssial kmpetanse. Dette er universelle tiltak retta mt alle barna i barnehagen. Det å ha fkus på barna sine psitive handlingar g eigenskapar, g prøve å frsterke dette, er eit viktig førebyggande tiltak med tanke på mbbeåtferd. Spørsmålet er m dette er tilstrekkeleg? Mykje tyder på at kunnskapsnivået må hevast både når det gjeld negative handlingsmønster generelt g mbbeåtferd spesielt. Å støtte psitiv åtferd er ikkje tilstrekkeleg fr å hindre negativ åtferd. Det er svært viktig å hjelpe barna til å utvikle eit gdt sjølvbilete g ei gd sjølvkjensle. Dette er gd førebygging både pp mt dei barna sm kan utvikle mbbeåtferd g fr dei sm kan bli utsett fr mbbing. Rammefaktrane må leggast til rette slik at det enkelte barn pplever meistring. Barnehagane skal framleis ha fkus på utvikling av ssial kmpetanse, der ein særleg legg vekt på at barna får gi uttrykk fr eigne kjensler. «Persnalet skal sørgje fr at alle barn trivst, føler seg trygge g føler tilhøyrsle i barnehagen» (Rammeplanen) Den vaksne sitt ansvar i relasjnen til barn er sentralt i arbeidet mt mbbeåtferd i barnehagen. Grensesetjing, regulering g tydelege vaksne er vesentlege faktrar i dette arbeidet. Men måten den vaksne grip inn på er avgjerande. Vi har mykje frsking sm understrekar viktigheita av varme g tydelegheit (det autritative perspektiv). Barn sm viser ei åtferd sm ikkje kan aksepterast må få hjelp til å frstå at denne åtferda er uakseptabel. Likevel må den vaksne ha ei grunnleggande haldning sm viser at han anerkjenner barnet, slik at barnet har ei kjensle av å vere verdifull. Ein må vere tydeleg på at det er handlinga til barnet sm ikkje vert respektert, ikkje barnet sm persn. Det er alltid dei vaksne sm har ansvar fr relasjnane i barnehagen alltid, utan unntak. Dette inneber til dømes at den vaksne tek ansvar fr eigen irritasjn g gjer nk med den, sjølv m det kan vere utfrdrande når eit barn stadig frstyrrar g skaper ur. Når den vaksne grip inn skal det vere gjennmtenkt, knsekvent g føreseieleg, slik at det vert tydeleg fr barnet kva sm er lv eller ikkje. Varm g tydeleg kmmunikasjn er vesentleg. Eit barn skal kjenne seg trygg på at den vaksne bryr seg, g hjelper til dersm det trengs. Aksept g tleranse handlar m at vi møter barnet på ein ikkje-dømande måte. 8

10 «Persnalet skal samtale m nrmer fr samhandling g invitere barna til å utfrme nrmer fr samhandling i fellesskap» (Rammeplanen) Det er gså viktig å understreke kr viktig det er at dei vaksne er gde rllemdellar fr barna. Barn vert påverka negativt dersm dei vaksne ppfører seg dårleg. Barn ser, høyrer g legg merke til meir enn dei vaksne kan vere klar ver. Ein vaksen skal aldri snakke nedsetjande m andre persnar i barna sitt nærvær. Dette inneber at dei tilsette ved barnehagane i Sykkylven skal: Samtale med barna m mbbeåtferd g andre krenkingar, slik at dei frstår at barnehagen skal vere ein trygg g inkluderande stad. Lytte til barna, både til det verbale g ikkje-verbale (krppsspråket). Dette er særleg viktig i møte med dei frsiktige/tilbaketrekte barna Gjere barna kjende med eigne g andre sine kjensler Lære barna prssial åtferd (dele med andre, hjelpe andre, vente på tur etc) Hjelpe det enkelte barn til å utvikle eit gdt sjølvbilete g ei gd sjølvkjensle Lære barna å hevde seg sjølv g eigne meiningar på ein gd måte, slik at dei vert betre rusta til å stå imt mbbeåtferd Lære barna tleranse g respekt fr ulikskapar Lære barna knflikthandtering Utvikle barna si evne innan språk- g kmmunikasjn (dei sm ikkje meistrar dette vil fte bli haldne utanfr eller ekskludert) Stille krav til barna g vere tydeleg på kva sm er frventa av dei Støtte barna i etablering av vennskap g utvikling av leikekmpetanse La barna medverke, slik at dei vert aktørar i utarbeiding av grenser, reglar, tiltak g evaluering. Då gjeld det å snakke med barna, ikkje til barna Vere ein «guide» i utfrdrande relasjnar g situasjnar. Krrigere g regulere ssiale interaksjnar slik at barna kjem på rett spr Vere årvakne g «nærverande» i alle situasjnar, gså i frileiken (dette betyr ikkje at den vaksne alltid må vere aktivt deltakande) Nytte bservasjn sm metde Reflektere ver eigen praksis. (Det skadar ikkje å «røske» pp i inngrdde frståingar g tlkingar av andre!) Lære å tlke barn sine handlingar, g frstå åtferda sm nk meir enn eit individuelt prblem Ha ei tydeleg g varm vaksenleiing sm skaper eit trygt handlingsrm fr barna Ha ein anerkjennande veremåte. Ikkje glatte ver, bagatellisere eller ignrere, men ta barna sine pplevingar på alvr Vite kva krefter sm bidreg til mbbeåtferd. Ta eit vidare perspektiv der utanfrliggande årsaker sm barnehagen sitt miljø, relasjnar g heimesituasjnen er sentrale faktrar fr å frstå barnet si åtferd I større grad fkusere på barnet sine ressursar framfr manglar (psitiv frsterking) Auke freldra sin kmpetanse når det gjeld mbbeåtferd 9

11 Dersm ein vaksen i barnehagen har mistanke m at eit barn vert utsett fr mbbing eller andre krenkingar, har han plikt til å undersøkje dette nærare! BARNEHAGANE SKAL AVDEKKE MOBBEÅTFERD Nærverande vaksne er sjølve kjernen i arbeidet med å avdekke mbbeåtferd i barnehagane. Det betyr blant anna at dei vaksne gså skal delta i frileiken (deltakande eller bserverande), g at dei skal vere tilgjengelege på glvet blant barna på avdelinga. Barn reagerer svært ulikt på mbbeåtferd, g det er difr ikkje alltid like lett å ppdage. Nkre blir utagerande g kjempar tilbake. Andre blir passive, trekker seg tilbake, underkastar seg g aksepterer stillteiande mbbinga. Enkelte barn er faktisk ikkje klar ver at dei vert mbba(!), frdi dei enn ikkje har pplevd frdelane med å vere ein del av ei ssial gruppe. Dette er sjølvfrsterkande ettersm dei ikkje får utvikle sin leikekmpetanse. Mbbeåtferd kan ikkje avdekkast med mindre dei vaksne er tett på g sensitive nk til å fange pp signal g situasjnar med mbbeåtferd. Dei tilsette i barnehagane skal ikkje berre ha evne til bservasjn, men gså kunnskap m bservasjn slik at dei veit kva dei skal sjå etter. Dette inneber at dei tilsette ved barnehagane i Sykkylven skal: Ha kunnskap g innsikt i gruppeprsessar Ha kmpetanse til å kunne identifisere mbbesituasjnar gjennm bservasjn g kmpetente blikk Samtale med barnet m kva sm kjennest vndt eller vanskeleg i barnehagen Møte barnet på ein ikkje-dømande måte. Det fins ikkje rett g feil svar når vi snakkar m kjensler. Det er alltid barnet si subjektive ppleving sm skal leggast til grunn Ta barnet sitt perspektiv, bekrefte pplevinga til barnet utan å bagatellisere, «glatte ver» eller gi beskjed m at «dette må du tle». Å bagatellisere det sm eit barn pplever kan i seg sjølv vere ei krenking Hjelpe barna slik at dei får eit «språk» til å kunne frmidle det dei pplever sm vndt g vanskeleg. Nkre barn har eit språk fr kjensler, andre har det ikkje Ha møtepunkt der enkeltepisdar kan drøftast Ha kunnskap m dei viktigaste risikfaktrane både fr å bli utsett fr mbbeåtferd g fr å utføre mbbeåtferd. Fagkunnskap m mbbing er ein sentral føresetnad fr å lukkast Samarbeide med kllegaer (kllektivt ansvar) 10

12 BARNEHAGANE SKAL STOPPE OG FØLGJE OPP MOBBEÅTFERD Når mbbeåtferd vert avdekka skal det leggast like str vekt på å hjelpe dei sm utfører den krenkande handlinga sm den sm vert utsett fr handlinga. Mbbeåtferd har underliggande årsaker g difr er msrg til alle partar er eit viktig prinsipp. «Persnalet skal førebyggje, stppe g følgje pp diskriminering, utestenging, mbbing, krenkingar g uheldige samspelmønster» (Rammeplanen) Dei tilsette ved barnehagane i Sykkylven skal: Gripe aktivt inn i situasjnen dersm ein ppdagar mbbeåtferd Lytte g la barna frtelje si utgåve av kva sm har skjedd Gi spesiell ppfølging til dei barna sm gjentekne gngar vert haldne utanfr i leiken eller vert utsett fr andre krenkingar Setje i verk tiltak g ivareta behva gså fr dei barna sm har utført negative handlingar. Det er avgjerande å etablere eit tillitsfrhld, anerkjenne barna, g vere klar på at det er handlingane sm ikkje er akseptert Frsøke å frstå mtiva g dei bakanfrliggande årsakene til krenkande åtferd Infrmere/varsle ein verrdna ved mistanke m mbbeåtferd Snarast undersøke saka g varsle leiinga (ped.leiar/styrar) dersm ein får kjennskap til at eit barn gjentekne gngar vert utsett fr krenkande rd eller handlingar. Det er ikkje eit mål å løyse slike saker på lavast mulig nivå Pedaggisk leiar/styrar ved barnehagane i Sykkylven skal: Alltid varsle g infrmere freldra når mbbeåtferd er avdekka. Dette gjeld både freldra til det barnet sm har blitt utsett krenkande handlingar g freldra til det barnet sm har utført handlingane. Graden av alvr avgjer krleis denne infrmasjnen vert gitt, m det til dømes er naudsynt å kalle inn til eige møte eller ikkje Samarbeide med freldra m vidare tiltak. Det er viktig å ikkje frdele skuld! Vurdere å søkje hjelp g rettleiing hs andre instansar, til dømes PPT g helsestasjn, dersm saka er av alvrleg karrakter. Eit slikt samarbeid kan klargjere saka, skape større frståing g heve kmpetansebygginga Samarbeide med instansar utanfr barnehagen (til dømes BUP) dersm mbbinga har resultert i at barnet treng terapeutisk ppfølging Setje inn tiltak fr å gjenpprette eit gdt psykssialt miljø. Både individtiltak g systemtiltak BARNEHAGANE SKAL EVALUERE SITT ARBEID MOT MOBBEÅTFERD Ein barnehage sm ønskjer å vere i utvikling må alltid evaluere sitt arbeid fr å sjå m tiltaka har hatt den verknaden sm var tilsikta. Evalueringa er sjølve drivkrafta bak gde endringsprsessar, nk sm er heilt naudsynt der mbbeåtferd skjer. Dette inneber gså at dei tilsette må vere pne g rause fr andre sine synspunkt. Dei tilsette skal ppmuntre til g setje pris på andre sine mtargument. Dette kan resultere i at refleksjnen/evalueringa nkre gngar fører til ubehagelege realitetsppdateringar fr enkelte tilsette. Slike utfrdringar er naudsynte fr at endring kan skje, g fr at 11

13 nye tankar g idèar veks fram. Dette kan følast spesielt vanskeleg i høve mbbeprblematikken, der dei vaksne faktisk kan vere ein medverkande faktr til å ppretthalde negative handlingsmønster. Alle har ansvar fr barnehagen sitt psykssiale miljø. Barnehagane i Sykkylven skal stille seg sjølv følgjande spørsmål: Kva er det sm fungerer gdt her i denne barnehagen? Kva skal til fr at vi kan gjere endå meir av dette? Kva er det sm ikkje fungerer så gdt i vår barnehage? Kva skal til fr at endring kan skje? Innsatsen fr å skape eit inkluderande miljø med gde samhandlingsmønster er eit arbeid sm krev kntinuerleg innsats av alle ver tid. Styraren har ei sentral rlle sm leiar av prsessen. SAMARBEID MED FORELDRE/FØRESETTE Det psykssiale miljøet er ikkje islert til barnehagen g den tida barnet ppheld der. Ein viktig arena i arbeidet med å førebygge mbbeåtferd er krleis desse vanskane vert frstått g handtert i heimen. Difr er dialg g samarbeid med freldra ein berebjelke i arbeidet mt mbbeåtferd g krenkande handlingar. Freldra må få kjennskap til dei definisjnane sm gjeld, kva sm kjenneteiknar mekanismane i mbbeaktivitet, g kva barnehagen gjer fr å mtarbeide negative handlingsmønster. Ein må frsøke å bygge pp ei felles frståring m arbeidet mt mbbeåtferd i barnehagen, slik at freldra kan bruke denne kmpetansen på heimearenaen, g såleis frsterke førebygginga. Sm prfesjnell part er det barnehagen sm har hvudansvaret fr å legge til rette fr eit samarbeid. Den enkelte barnehage kan ikkje velje m dei vil samarbeide med freldra. Dei skal i fylgje barnehagelva. Freldre til barn sm er utsett fr mbbeåtferd, eller freldre til det barnet sm krenkar, er svært sårbare i samarbeid. Det er vndt at vite barnet ditt ikkje får leike saman med andre barn. Likeeins er det vanskeleg å erkjenne at ein har eit barn sm utset andre barn fr negative handlingar. Fr å ppnå eit samarbeid er det svært viktig at barnehagen tek freldra på alvr, g anerkjenner deira ppleving av situasjnen, uansett kva dei måtte uttrykke. Eit gdt utgangpunkt er å ikkje legge skulda på enkeltbarn, men frstå mbbeåtferd sm ssiale prsessar på avvegar. Grunnhaldninga skal vere at ingen barn skal gjerast til syndebukkar. Pedaggiske leiarar bør få pplæring i krleis «den vanskelege samtalen» best skal handterast. Det er delte meiningar m barna si rlle i slike samtalar, m g når dei skal delta. Det aller viktigaste er at deira stemme gså kjem fram, i ei eller anna frm. Når saker relatert til mbbeåtferd ppstår, kan det vere aktuelt å rettleie freldra. Men det er viktig å ha ein pen dialg der persnalet grunngjev g frklarer kva dei gjer, g på kva slags måte dei gjer det. Det er barnehagen si plikt å ta seg av dette, men samtidig må ein understreke freldra sitt ansvar fr å følgje pp g støtte arbeidet. Persnalet må i praksis vise at dei ser freldra sm ein ressurs, g at deira bidrag er viktig fr at barna skal trivast. Gde relasjnar mellm freldre g tilsette gjer det enklare g tryggare å ta pp eventuelle prblem. Mbbeåtferd g krenkande handlingar skal ha ein naturleg plass sm tema på freldremøte. Barnehagen må infrmere m kr avgjerande det er at freldra tek kntakt mgåande dersm dei er bekymra fr sitt barn. Og likeeins at barnehagen skal vere rask til å infrmere freldra. Barnehagen pliktar å gjere alle freldre/føresette kjend med «Handlingsplan mt mbbeåtferd i barnehagane». 12

14 AVSLUTNING Den vaksne spelar ei viktig rlle når det gjeld kr vidt mbbeåtferd får utvikle seg g eskalere i barnegruppa, eller m det vert stppa. Dei tilsette i barnehagane i Sykkylven skal førebygge mbbing før det startar, gripe inn dersm det ppstår, g følgje pp på ein måte sm hindrar at det frtset. Dersm dei vaksne ikkje grip inn, kan mbbeåtferd etablere seg sm eit vedvarande mønster ver tid, ikkje berre i barnehagen, men gså inn i skule- g ungdmsalder. Haldningane til persnalet er avgjerande. Dei tilsette i barnehagane skal: 1. Observere 4. Evaluere 2. Reflektere 3. Handle/ gjere tiltak Arbeidet mt mbbeåtferd g krenkande handlingar i barnehagen krev eit kntinuerleg g langsiktig utviklingsarbeid. Tid til felles refleksjn ver eigen g barnehagens praksis er viktig fr stadig å kunne auke kvaliteten på arbeidet. Styraren har ansvar fr å skape ein rganisasjnskultur sm er pen nk til at persnalet kan gi kvarandre knstruktive tilbakemeldingar sm grunnlag fr utvikling g eventuell endring av praksis. Arbeidet med kulturen handlar mellm anna m verdiane, haldningane, nrmene g praksisen ved den enkelte barnehage. Dette fastset rammene fr kva sm er akseptert g ikkje. Det handlar m å jbbe med rganisasjnskulturen g alle tilsette må invlverast. Ei kllektiv rientering fr eit best mulig miljø i barnehagen betyr gså at ein må jbbe med relasjnane g samarbeidet mellm dei 13

15 tilsette. Dersm dei prfesjnelle vaksne ikkje er gde rllemdellar, g samarbeidet er prega av knfliktar, så påverkar dette gså barna negativt. Mbbeåtferd g krenkande åtferd skal jamleg vere tema på drøftingsmøte, avdelingsmøte g persnalmøte. Alle tilsette i barnehagen skal ha lest gjennm denne handlingsplanen, slik at den kan nyttast sm eit arbeidsverktøy. Dei siste åra har kunnskapen m mbbeåtferd i barnehagane auka betydeleg. Vi veit meir m kven sm er invlvert, kvar g når g kvifr mbbåtferd skjer, under kva frhld det kan eskalere sv. Denne kunnskapen skal nyttast når barnehagane i Sykkylven utviklar nyttige strategiar i arbeidet mt krenkande åtferd. Det handlar m å ha ei grunnleggande kjensle av å vere elska fr den ein er, ikkje fr den ein burde ha vre (Ingrid Lund, frskar/spesialpedagg) REFERANSELISTE: Idsøe, E.C. & Rland, P. (2017). Mbbeatferd i barnehagen. Temafrståelse-frebygging-tiltak. Osl: Cappelen Damm frlag. Helgesen, M.B. (red.) (2014). Mbbing i barnehagen. Et ssialt fenmen. Osl: Universitetsfrlaget. Lund, I. & Helgeland, A. (2016). Mbbing i barnehagen. Anerkjennelse sm frebygging. Osl: Pedlex Lund, I. (2014). «De er j bare barn» Om barnehagebarn g mbbing Osl: Pedlex Lund, I. (red.), Gdtfredsen, M., Helgeland, A., Nme, D.Ø., Kvac, B.V. (frskningsrapprt 2015). Hele barnet, hele løpet ; Mbbing i barnehagen Kunnskapsdepartementet. (2005, sist revidert 2018). Lv m barnehagar (barnehagelven) Kunnskapsdepartementet. (2017). Frskrift m rammeplan fr barnehagens innhald g ppgåver (rammeplanen). Utdanningsdirektratet. (2016). Barn sin trivsel vaksne sitt ansvar. Førebyggjande arbeid mt mbbing startar i barnehagen. Utdanningsdirektratet. (2017). Grunnlagsdkument fr arbeidet med barnehagemiljø, sklemiljø, mbbing g andre krenkelser. Utdanningsdirektratet. (2018). Mbbing (temasider på Læringsmiljøsenteret. (2018). Mbbing (temasider på ) Freldreutvalget fr barnehager/fub (2014). Mbbing i barnehagen Øksendal, E. (2016). Sjanseløs mt mbbing uten kmpetente vksne. (artikkel i StatpedMagasinet). Pettersen, J.R. (2017). Kunsten å møte mbbing. (artikkel i Barnehageflk). 14

16 MOBBEÅTFERD I BARNEHAGEN - FORPLIKTANDE TILTAKSPLAN NAMN PÅ BARNEHAGEN:.. TILTAK ANSVAR GJENNOMFØRING (signatur g dat) Den sm har bservert mbbeåtferda infrmerer pedaggisk leiar/styrar straks. Saka skal takast pp på avdelingsleiarmøte med knkrete skildringar av den vaksne si tlking av situasjnen. Bli samde m tiltak vidare. Den sm bserverer Alle Samtale med dei invlverte barna, eventuelt alle dersm det synast føremålstenleg. Barna kjem med frslag til tiltak. Samanfatt barna sine frslag med det sm persnalet har kme fram til Freldra til den/dei sm vert mbba g den/dei sm mbbar vert infrmert g tekne med på råd (situasjnsavhengig) Den/dei tilsette sm står barnet/barna nærast Pedaggisk leiar/styrar Evaluering av tiltaka sm er sett i verk etter samtalar g bservasjn av barna. Same dag, dagen etter g tett ppfølging første veka. Deretter ppfølging ved behv i barnegruppa Evaluering på avdelingsmøte etter 1-2 veker. Drøfte eventuelt nye/endra tiltak Dei tilsette sm står barna nærast Pedaggisk leiar/styrar/øvrige tilsette Nye samtalar med freldre/barn etter behv Pedaggisk leiar/styrar Stadige evalueringar til saka er løyst Pedaggisk leiar/styrar/øvrige tilsette/freldre/barn (Mal henta frå «De er j bare barn m barnehagebarn g mbbing» av Ingrid Lund) 15

17 MOBBEÅTFERD I BARNEHAGEN REFERAT FRÅ MØTE (Denne skal ligge i barna si mappe, med kpi til freldre/føresette) MØTEDATO:. ÅR:... DELTAKARAR PÅ MØTET: KVA SAKA GJELD (skildring av det sm har skjedd, invlverte) TILTAK SOM SKAL SETJAST I VERK ANSVAR Dat fr neste ppfølgingsmøte er sett til:.. Stad/dat:... Underskrift tilsett (ped.leiar):. Underskrift styrar: Underskrift frelder/føresett:. Underskrift frelder/føresett:.... (Mal henta frå «De er j bare barn m barnehagebarn g mbbing» av Ingrid Lund) 16

18 MOBBEÅTFERD I BARNEHAGEN SJEKKLISTE FOR FORHOLDET MELLOM BARN/VAKSNE (Denne sjekklista kan inngå i årshjulet til bhg sm ein del av dei faste prsedyrane t gngar i året) SPØRSMÅL JA-alltid JA-fte NEI-sjeldan NEI-aldri Er dei vaksne i vår barnehage anerkjennande g støttande i frhld til barn sine initiativ? Blir alle barna lagt merke til i like str grad, uavhengig av åtferd? Får nkre barn stadig psitiv merksemd frå ss vaksne meir enn andre barn) (Ta alle barna med i vurderinga) Kan ein sjå at det har blitt eit «mønster» i at dei vaksne har lettare fr å tru på nkre barn si frklaring på knfliktar, framfr andre barn i gruppa? Er det nkre barn i gruppa sm vi vaksne tek meir kntakt med, g finn på fleire aktivitetar med, enn andre barn i gruppa? (Namn, følg pp) Er det nkre barn i gruppa sm vi vaksne tek lite kntakt med, g sjeldan tek initiativ til aktivitetar med? (Namn, følg pp) Har vi vaksne større tålmd med enkelt barn i gruppa enn andre, når det gjeld å følgje dei pp/hjelpe dei? (Namn, følg pp) Blir nkre barn raskare avbrtne/avvist av ss vaksne enn andre, når dei tek kntakt med ss? (Namn, følg pp) Klarer vi å invlvere alle barna i fellesskapet, tøl dømes i praten rundt brdet ved måltid? (Namn, følg pp) (Mal henta frå «De er j bare barn m barnehagebarn g mbbing» av Ingrid Lund) 17

19 SJEKKLISTE PSYKOSOSIALT MILJØ I BARNEHAGEN (Denne sjekklista kan inngå i årshjulet til bhg sm ein del av dei faste prsedyrane t gngar i året) SPØRSMÅL JA-alltid JA-ftast NEI-sjeldan NEI-aldri Er miljøet i vår barnehage prega av gjensidig msrg, anerkjenning, varme g respekt? Er samspelet mellm barna prega av likeverd g veksling av kven sm bestemmer g kven sm til ei kvar tid får vere med/bli inkludert? Er det ein trygg g avslappa tne, prega av humr, spntanitet, ppmuntring g glede? (Mal henta frå «De er j bare barn m barnehagebarn g mbbing» av Ingrid Lund) 18