hospitalet Ikkje frisk, men sprek s. 8-9 Ei avis frå Haukeland universitetssjukehus Lytteposten OFFENTLEG INFORMASJON

Transkript

1 hospitalet OFFENTLEG INFORMASJON Ei avis frå Haukeland universitetssjukehus Ikkje frisk, men sprek s. 8-9 Lytteposten s. 6 s. 27 Nye Haukeland s. 22 Global helse s. 10 Makelause maskiner s fb.me/haukelanduniversitetssykehus twitter.com/haukeland_no 1

2 hospitalet Fatale feil s. 6 Stolt av medarbeidarane mine! Det er ei sann glede å vere leiar for Helse Bergen i desse dagar. Vi har nådd nokre milepælar som er særdeles viktige for at vi kan vidareutvikle tilbodet til pasientane våre. Første viktige milepæl er at vi no er i ferd med å få orden på økonomien slik at vi held oss innanfor dei rammene politikarane har gitt oss. Og då må eg ile til med ein gong og presisere at budsjettbalanse ikkje er noko mål i seg sjølv. Det er eit verktøy som gir oss handlefridom til å vidareutvikle tilbodet til pasientane. Vi har ein pengesekk, og den skal dekkje både drift og investeringar. Greier vi ikkje å halde drifta innanfor rammene, får vi mindre til å investere i nye bygg, medisinteknisk utstyr og liknande. For nokre veker sidan, gjesta statsminister Jens Stoltenberg Haukeland universitetssjukehus. Bod skapen hans var at regjeringa har lagt inn eit lån på 700 millionar kroner til nytt barne- og ungdomssenter i forslaget til statsbudsjett for Heilt fantastisk! Endå ein ny milepæl er nådd i vidareutviklinga av tilbodet til pasientane våre. Grunngivinga statsministeren hadde for at regjeringa no seier ja til at Haukeland kan få bruke 700 millionar kroner av fellesskapet sine middel, var nettopp at vi no har orden på økonomien samstundes som vi har auka aktiviteten i sjukehuset. Det er flott at dere klapper, for det er dere selv dere klapper for, sa statsministeren då dei frammøtte jubla og klappa for meldinga om kva som ligg i stats budsjettet. Statsministeren var også opptatt av den faglege kvaliteten på pasient tilbodet, og dette var også eit av momenta som gjekk i favør av å satse på Haukeland universitetssjukehus. Trass i at det ofte er mykje snakk om økonomi, så er det alltid det faglege innhaldet som er viktigast. Eg er stolt over medarbeidarane mine som har gjort ein kjempejobb og ført oss dit vi er i dag. Så veit eg sjølvsagt samtidig at alt dessverre ikkje er perfekt. Vi høyrer om alvorlege enkelt hendingar og om system som ikkje fungerer godt nok. Men vi jobbar heile tida for å bli betre. Vi har brukarundersøkingar, system for melding av alle feil, skade- og klage utval og Lytteposten; alt dette gir oss verdifull informasjon om område der vi kan bli betre. Men trass i enkelte utfordringar: Vi har drive godt, og det betalar seg i form av at vi no har handlefridom til å realisere mange nye byggjeprosjekt, både på Haukeland, Sandviken, Kronstad og Voss. Nye bygg i seg sjølv er ikkje eit mål, dei er verktøy for å vidareutvikle det faglege innhaldet og sikre meir effektiv drift. Helse Bergen har no kome i ein fase der vi kan konsentrere oss meir om vidareutvikling og nytenking enn om meir eller mindre kortsiktige tiltak for å ta inn tidlegare budsjettunderskot. Det skal ikkje eg som administrerande direktør ha æra for, den æra skal alle dei vel tilsette ha, som har gjort ein kjempejobb. Vi har eit godt sjukehus, og vi skal leve opp til visjonen vår om å fremme helse og livskvalitet. Stener Kvinnsland Administrerande direktør Rause vener s.. 7 Ei seng på vegen heim s. 12 Tar tak i rusproblemet s. 20 Raskare hjelp til barn s. 11 Angrar ikkje det gram s. 18 Løpske hjarte s. 24 Rimelegare parkering s. 26 hospitalet Hospitalet er ei infomasjonsavis som går ut til alle i Helse Bergen sitt opptaksområde. Med denne avisa gir vi deg eit innblikk i kva som skjer på sjukehuset. Haukeland universitetssjukehus på nett fb.me/haukelanduniversitetssykehus Utgivar: Helse Bergen - Haukeland universitetssjukehus Trykk: Media Trykk AS Foto forside: Odd Mehus / Ole-Christian Amundsen / / KHR arkitekter Redaksjon: Linda Anette Hilland, Ragnhild Dårflot Olsen, Ole-Christian Amundsen, Anette Hellstrøm, Camilla Crone Leinebø Ansvarleg redaktør: Mona Høgli MILJØMERKET 241 Trykksak 599 twitter.com/haukeland_no flickr.com/photos/haukeland 2

3 Forsking Når minstemann får migrene Det første anfallet var det verste eg har hatt. Då gjorde det så vondt i hovudet at eg følte eg ikkje fekk puste, seier Stine Rob (14). 3

4 Forsking Tekst: Anette Hellstrøm Foto: Odd Mehus Det begynte i åttande klasse, alt den første veka på skulen. Først trudde eg det var synet mitt det var noko gale med. Eg såg ikkje tavla. Det er sikkert ein filleting som går over. Det er vel sånn det er å bli gammal, tenkte eg for meg sjølv, seier Stine og foldar hendene. Men anfalla med hovudverk forsvann ikkje, fortel Stine. 14-åringen sit godt planta med beina i sofaen, og rettar forsiktig på brillene mens ho fortel om sjukdommen sin. Ubalanse i nervesystemet Nærare åtte prosent av alle barn i verda har migrene. Migrene er ei vanleg form for hovudpine som kjem anfallsvis og som opptrer forskjellig frå person til person. Svært forenkla kan vi seie at det oppstår ein forbigåande ubalanse i nervesystemet som kan føre til smerte, kvalme, oppkast, lys-, lyd- og luktfølsemd og ei generell kjensle av å vere uvel, forklarar professor og overlege på Barneklinikken, Kristian Sommerfelt. Sommerfelt er migreneekspert og skal, saman med Klinisk forskningspost barn (KFPB) ved Haukeland universitetssjukehus, kartleggje effekten av ein migrenemedisin som hittil berre har vore tilgjengeleg for vaksne. Bagatellisert diagnose Hovudpine er ofte ein tilstand som blir bagatellisert av foreldre og lærarar. Dette medfører at barna etter ei tid sluttar å klage, og lir i det stille. Eit ubehandla migrene anfall kan typisk vare frå fire timar heilt opp til tre dagar. For oss er barn med migrene eit prioritert område som vi tar særs alvorleg. Barn har like mykje krav på god behandling som vaksne, seier Sommerfelt. Når vaksne blir diagnostisert med migrene har dei fleire typar migrenemedisin dei kan ty til. Vaksne som er plaga med migrene har minst sju migrenemedisinar som dei kan bruke i behandlinga av anfalla. Nokre gonger hjelper ikkje den eine medisinen, så då kan dei prøve ein av dei andre. For barn er det berre éin migrenemedisin tilgjengeleg og denne hjelper ikkje på alle, forklarar Sommerfelt. Internasjonal storstudie KFBP er derfor med i ein inter nasjonal storstudie for å kartleggje effekt og sikker heit rundt medisinen Rizatriptan. Medisinen har tidlegare berre vore godkjent for bruk hos vaksne, men dersom studia går rett veg vil den i framtida også kunne bli brukt av barn og ungdom mellom 6-17 år med akutt migrene. Over 1000 ungar på verdsbasis er med, og på Frøken detektiv: Eg har blitt ein detektiv, og kan ved å tolke kroppen sine signal kjenne om det blir eit stort eller lite migreneanfall, seier Stine Rob (14). Det er rart å ha vondt ein plass kor andre ikkje kan sjå at eg har vondt. Haukeland vil det bli rekruttert mellom seks og ti ungar til prosjektet. Det passer aldri Stine kan skrive under på at medisin med god effekt er svært viktig for å kunne fungere som normalt i kvardagen. Den aktive jenta som vanlegvis syng i kor, passar ungar, lagar mat og les krimbøker gjerne alt på same dag dersom ho får tid etter at leksene er unnagjort får fleire gonger i månaden akutt migrene. Dei tunge anfalla har stor innverknad på kvardagen hennar. Når eg får vondt i hovudet toler eg ikkje lys eller lyd, og eg kan bli så dårleg at eg kastar opp. Eg blir lett sint på folk, og det skal ingen ting til før eg kjeftar på dei heime. Anfalla kan vare i alt frå ein time til resten av dagen og kjem som regel alltid når det passer som minst. Då må eg berre droppe alle planar slå av lysa, dra ned persiennene og leggje meg til å sove, fortel Stine. Kvifor forske på barn? KFPB, med Sommerfelt i spissen, skal passe på at migreneprosjektet blir gjennomført på ein trygg og forsvarleg måte. Støtte frå dei næraste: Det er viktig at både familien og skulen er med og støttar opp når ungane får migrene, understrekar Solveig Bartun Rob, mor til Stine. 4

5 Migrene er arveleg. Eit migreneanfall kan delast inn i fire fasar. Ingen test eller undersøking er spesifikk for migrene. Om lag 10 prosent av befolkninga i Noreg har migrene. Det Diagnosen vert stilt etter at pasienten har hatt ein grundig samtale om sin eigen sjukehistorie med lege eller nevrolog. er rart å ha vondt ein plass kor andre ikkje kan sjå at eg har vondt. Kvar skuleklasse har i gjennomsnitt to barn med migrene. Dei fleste som får migrene får det før dei har fylt 50 år. Foto: Kjelde: Norges migreneforbund Stress, menstruasjon, mangel på søvn og uregelmessig inntak av mat kan vere utløysande faktorar til migreneanfall. Føremålet med slike studiar er å finne gode medikament og riktig dosering under strenge krav. Tidlegare var det vanleg å tru at ein berre kunne gi mindre dose av ein medisin til barn enn det som vart gitt til vaksne men vi veit i dag at det ikkje er rett måte å gjere det på, seier Sommerfelt. Laboratorieforskaren testar ut idear i laboratoriemiljøet, men det er ikkje dermed sagt at resultata blir dei same i eit menneske. Vi kan derfor ikkje bruke forskingsresultata før dei også er testa på menneske. Her på forskingsposten testar vi ut nye legemiddel, diagnostiske metodar og behandlingar, seier han. Migrene = tolmod Stine er glad for at det snart kan bli meir hjelp å få, då ho ikkje har vore så nøgd med effekten på medisinen ho har brukt fram til no. Det er rart å ha vondt ein plass kor andre ikkje kan sjå at eg har vondt. Eg må tvinge meg sjølv til å ta det med ro, og lytte til kroppen sine signal heile tida. Kanskje kvardagen min kan kome tilbake til normalen etter kvart?, undrar Stine. Ein ting er heilt sikkert, og det er at når ein har migrene må ein ha godt tolmod utan det slit du! Klinisk forskingspost barn Klinisk forskingspost barn (KFPB) er den første av sitt slag i Norden. Her skal nye legemiddel, metodar og behandlingar prøvast ut på barn for aller første gong. Posten skal og teste bruk av ny teknologi både for det lokale forskarmiljøet ved Haukeland, Universitetet i Bergen, og eksterne oppdragsgivarar. Eit nytt direktiv frå EU er klar i sin tale. Alle legemiddel som blir nytta til barn skal vere klinisk testa. Dette direktivet vil gjere at studium på barn blir prioritert høgare. Arveleg KOLS Nye resultat frå verdas største KOLS-studie viser at det finst fleire gen som gir auka risiko for KOLS. Tekst: Ragnhild Dårflot Olsen Nokre funn hadde vi forventa, andre er meir overraskande, seier professor dr.med. og prosjektleiar Per Bakke. Ein studie avslutta i 2004 avslørte to gen som kan føre til KOLS (Kronisk obstruktiv lungesjukdom). No har forskarar ved Haukeland universitetssjukehus og Universitetet i Bergen funne minst fem nye gen som kan føre til sjukdommen. KOLS-studien starta i 2006 med ein avtale om opptil 92 millioner kroner frå legemiddelfirmaet GlaxoSmithKline. Studien er den største i sitt slag i verda. Den vil gi oss meir kunnskap om kva som skjer i lungene ved KOLS og den vil hjelpe oss til å kunne skreddarsy behandlinga til den enkelte pasient. Endeleg vil studien også auka kunnskapen vår om samanhengen mellom arv og miljø for utvikling av KOLS, seier Bakke. Dei nye funna er gen som kan medverke til å gi KOLS både gjennom auka betennelsesforandringar i luftvegane og auka risiko for kroniske infeksjonar i luftvegane. Eit anna gen som er påvist relatert til KOLS, er kopla til aldringsprosessen. Ein kan sjå på endringane i lungene ved KOLS som ei framskunda aldring. Det er frå før påvist at røykarar har alders forandringar i huda på eit tidligare tidspunkt enn ikkje-røykarar. Det er mogleg at den same mekanismen ikkje berre påverkar huda, men også andre organsystem via eit aldringsgen, opplyser Bakke. I følgje prosjektleiaren er styrken med dei nye funna at ein gjennom samarbeid med forskingsgrupper i andre land har klart å gjenfinne same gen i andre populasjonar enn vår eigen. Det bidrar til å tru at dette ikkje er tilfeldige funn, påpeikar han. - Og vi trur det er endå fleire gen som er assosiert med det å få KOLS enn vi har funne til no. Om lag 660 personar frå Hordaland, Rogaland og Sogn og Fjordane deltar i KOLS-studien, av desse er vel 400 KOLS-pasientar og vel 200 friske. Det er røykarar og ikkje-røykarar i begge grupper. - Røyking er framleis rekna som ei av dei viktigaste årsakene til KOLS, men samspelet mellom arv og miljø er også viktig. Vi vil forske vidare på det genetiske og halde det opp mot andre, ytre miljøfaktorar, seier Bakke. Forskingsgruppa har no fått pengar til å følgje pasientane i tre nye år. Vi planlegg òg å snakke med barna til Professor og prosjektleiar Per Bakke dei som er med i studien, fortel Bakke. Førekomsten av KOLS er aukande. Berre i Hordaland bur det potensielt KOLS-pasientar. I 2020 vil talet vere

6 Pasientsikkerheit 100 prosent sikkerheit er Ta kontakt med Lytteposten Har du noko du har lyst til å fortelje oss? Noko du er fornøgd med eller misfornøgd med på Haukeland universitetssjukehus? Då kan du kontakte Lytteposten. Dette er eit tilbod til pasientar og pårørande som ønskjer å gje tilbakemelding om korleis dei har opplevd sitt møte med sjukehuset. Ta kontakt på telefon tysdag og torsdag frå klokka til eller send ein e-post til Fem år med psykiatriambulansen Den psykiatriske ambulansen er blitt tatt godt i mot av både pasientar, pårørande, politi og helsevesen etter at den starta å køyre for snart fem år sidan. ambulansen var den første av sitt slag. Målet er å sørgje for at psykisk sjuke får eit tilbod om transport som er prega av respekt og likeverd. ambulansen har vore ein suksess fordi pasientar blir henta av helsepersonell i staden for politi, noko som kan opplevast som stigmatiserande for psykisk sjuke og deira pårørande, fortel seksjonsleiar Jarle Johannessen. ikkje mogleg På eit sjukehus er det ein risiko for feil i alt du gjer. Men vi skal gjere vårt beste for å minimere den risikoen, seier fagdirektør Alf Henrik Andreassen. Tekst: Ragnhild Dårflot Olsen Foto: Ole-Christian Amundsen Sjølv om fullstendig sikkerheit ikkje er mogleg, understrekar Andreassen at det ikkje er farleg å vere pasient i Noreg i dag. Men vi har vesentleg forbetringspotensiale, seier han. Openheit om feil I alle einingane i Helse Bergen blir det jobba målretta med forbetring heile tida. Vi oppfordrar til openheit om feil, og vi har ein stadig betre meldekultur. Haldninga blant dei tilsette er avgjerande. Vi er opptatte av at det ikkje er snakk om å straffe nokon, men om å lære av feila vi gjer, seier Andreassen. I det elektroniske meldesystemet Synergi kan avdelingane i føretaket lage nyttige rapportar over farlege forhold, nestenuhell og feil. Slik kan både dei sjølve og andre lære av hendingane. Leiarane følgjer opp meldingane som kjem med konsekvensutgreiing og tiltak, opplyser Andreassen. Dei mest alvorlege sakene vert vidare behandla av det sentrale Skade og klageutvalet dødsfall Feil, eller såkalla uønska hendingar i helsevesenet, kan vere alt frå feil medisinering til fall. Feila fører til nærare 4000 dødsfall i året, sa helsedirektør Bjørn Inge Larsen under Den nasjonale pasientsikkerheitskonferansen i Bergen i september. Mange av desse feila kunne vore unngått. på Festplassen Feil i helsevesenet fører til nærare 4000 dødsfall i året. Stig Harthug er kvalitetssjef ved Haukeland universitetssjukehus. Vi ønskjer å gjere helsetenesta tryggare, seier han. Og Haukeland er eitt av dei få sjukehusa i Noreg som reint formelt har sett dette på dagsorden. Ikkje minst har intensivmiljøet ved Haukeland universitetssjukehus jobba systematisk med pasientsikkerheit og vore i forkant på dette området i mange år. Det føregår også mykje forsking på området ved sjukehuset. Kvalitetssjefen understrekar òg kor viktig det er at ei konstruktiv tenking om feil også blir fremma både i grunnutdanninga og i vidareutdanning av helsepersonell. Skandinavias største forskingsfestival gjekk av stabelen i slutten av september. Haukeland universitetssjukehus var ein sentral aktør og bidragsytar med foredrag, skuleprosjekt, forskingsstasjonar og deltaking i Forsker Grand Prix. Forskingsdagane er ein nasjonal, årleg festival der forskings- og kunnskapsbaserte institusjonar viser fram verksemda si for eit allment publikum. På Haukeland sine interaktive stasjonar fekk publikum mellom anna studere bakteriar i mikroskop og sjå på føflekkar. Norske helsetenester sitt forbetringspotensiale 10 prosent av alle pasientar i sjukehus blir ramma av feil. Halvparten av desse hendingane kan førebyggast dødsfall årleg som følgje av feil eller mangelfull behandling. Éin feil fører i gjennomsnitt til sju ekstra liggedøgn. I norsk helsevesen svarar det til ein kapasitet på sjukehussenger - som igjen tilsvarar to store sjukehus. To milliardar kr/år i ekstra kostnader Peter F. Hjort 2007/ Helsedirektoratet

7 Haukelands venner Eitt år med givarglede 12. november er det eitt år sidan Haukelands venner vart stifta. Sidan den gong har dei delt ut flatskjermar, Brann-drakter, leikar, kosebamsar, massasjestolar, kjøkkenutstyr og pussa opp rom for pårørande. Vennene har ingen planar om å gje seg. Tekst & foto: Anette Hellstrøm Vi vil gjerne pusse opp fleire rom for pårørande, seier leiar Ingunn B. Hansen og nestleiar Trygve Hillestad. I bakgrunnen heng kunst av Signe Haugen. Kunsten heng på det nyoppussa rommet for pårørande ved Medisinsk intensiv og overvaking (MIO) på Haukeland. Det er fantastisk at vi har venner som vil oss vel, og som bidrar til å skape ein lettare kvardag både for pasientar og pårørande ved sjukehuset, seier ein takknemleg administrerande direktør ved Haukeland universitetssjukehus, Stener Kvinnsland. Vi er heilt avhengige av gode medhjelparar, og det er rørande å sjå eit slikt engasjement, held han fram. Haukelands venner er ein paraplyorganisasjon både for enkeltmenneske, bedrifter og organisasjonar som i all hovudsak ønskjer å bidra på ulike måtar til trivnaden for pasientane på Haukeland. Eldsjeler Eldsjelene bak Haukelands venner kjenner godt til behova som finst på sjukehuset. Dei starta alt i 2004 under namnet Medisinsk Høyteknologisk Forskningsfond, og har dei siste åra samla inn fleire millionar kroner som har vore eit bidrag til finansieringa av PET/CT og kirurgiroboten da Vinci. For eitt år sidan la vennene om profilen frå høgteknologisk utstyr i millionklassen til mindre kostnadskrevjande, men ikkje mindre viktige, trivnadsfremjande tiltak. Det vesle ekstra - Vi er ei foreining for alle som vil bidra til det vesle ekstra som kan gjere kvardagen og sjukehusopphaldet betre for pasientane på sjukehuset. Dette gjeld uansett arena. Både stort og smått er verdsett hos oss, seier leiar av venneforeininga, Ingunn B. Hansen. Ho har sjølv vore behandla for kreft to gonger på Haukeland, og veit godt kva det betyr å vere innlagt og få oppleve små gledesdrypp i form av ein konsert eller liknande. I dag får ho nesten kick av å samle inn til andre. Det er veldig kjekt å vere med og samle inn pengar til stort og smått. Uansett kven vi spør, så seier dei aldri nei. Alle er med og drar lasset, seier Hansen. Lange ønskjelister Samarbeidet med avdelingane på sjukehuset er viktig og nært. Avdelingane har alt skrive lang liste over ønskje om mellom anna fjernsynsskjermar, oppussing av rom og nye leiker. - Eg oppfordrar alle til å bli medlem, anten det er privatpersonar eller bedrifter. Alle donasjonar hjelper på, anten det er støttemedlemskap, gåver, tenester, pengar eller besøk. Responsen er alt god, men behovet er stort, avsluttar Hansen. Kva er PET/CT og davinci? Sjå side Korleis bli medlem av Haukelands venner? Fanger opp underernærte pasientar Haukeland sjekkar ernæringsstatusen hos alle pasientar som blir innlagt på sjukehuset. Det er til ei kvar tid prosent av pasientane som er underernærte, og desse skal følgjast opp og få behandling. Om du blir innlagt på sjukehuset kan du møte helsepersonell som ønskjer å vite vekta og høgda di. Sjukehuset har ei rekkje rutinespørsmål og vil spørje deg om matinntaket og appetitten din; Er den god og som vanleg, eller har du ikkje klart å ete og drikke slik som du har behov for? Har du vanskar med å tyggje og svelgje? Årsaka er at sjukehuset ønskjer å fange opp pasientar som er i risiko eller har utvikla ein underernæringstilstand. Sjukdomsrelatert underernæring, kombi nert med eit lite, men plutseleg vekttap, og infeksjonar - aukar risikoen for komplikasjonar, reduserer pasienten sitt funksjonsnivå både fysisk og mentalt, gjer at pasienten blir seinare frisk og kan i verste fall vere livstrugande. Det er mange årsaker til ufrivillig vekttap og grunnen til vekttapet er avgjerande for kva ernæringsbehandling som blir sett i gong. Reis heim med Helsebussen Er du pasient og bur på Sotra, Askøy og i Nordhordland? Då er Helsebussen eit godt transportalternativ heim frå sjukehuset. Viss du har rekvisisjon frå lege, kan du reise gratis heim med Helsebussen. Sjølv om du reiser med Helsebussen blir du frakta frå dør til dør, på same måte som med drosje. Oppmøte er i ventearealet ved Foajeen i Sentralblokka, seinast femten minuttar før avgang. 7

8 Læring og meistring Trine Merete Vikebø kan vere elendig og kjenne cellegifta herje i kroppen, men likevel gå på trening. Tekst: Camilla Crone Leinebø Foto: Odd Mehus Ho er ein av ti pasientar med alvorleg kreftsjukdom som trenar saman fast ein gong i veka på Lærings og meistringssenteret (LMS) i Bergen. Det hadde eg aldri gjort viss eg måtte gå på eit vanleg treningssenter, seier Trine skråsikkert. Her opplever eg eit fellesskap og treff andre i same livssituasjon. Eg treng ikkje å trene aleine eller å lure på kor hardt eg kan ta i. Det gjer ingenting om eg har ein dårleg dag og må setje meg ned innimellom. Eg tenkjer ikkje over korleis eg ser ut eller om andre ser på meg, det er ei slags uuttalt forståing for kvarandre i gruppa, fortel 46-åringen, som har vore alvorleg kreftsjuk sidan Sirkeltrening Det er ingenting som ikkje minner om eit vanleg, moderne treningsstudio. Rommet har store vindauge, god plass og hi-tech treningsapparat på rekkje og rad. Ein eldre mann tek sit-ups, ei vaksen kvinne spring opp og ned frå step en, medan ei anna dame gjer planken i imponerande lange intervall. Alt skjer akkompagnert av slager på slager frå lydanlegget. Akkurat no durar Roy Orbison sin Oh, Pretty Woman ut av høgtalarane. Eg er ikkje ferdig Åh, låra mine er ikkje bygd for dette, ler Trine, der ho fyk opp og ned frå sitjande til ståande stilling på ein stol. Det er lov å ta pause, seier spesialfysioterapeut Lise Amundsen mens ho betraktar Trine sin teknikk. Auka livskvalitet Lise jobbar i palliativt team ved Smerteklinikken på Haukeland universitetssjukehus, og er ein av tre faste fysioterapeutar som held treningane. Her har vi fokus på å bevare det friske, sjølv om dei fleste ikkje kan rekne med å bli frisk av kreftsjukdommen sin. Vår hovud oppgåve er å bidra til å oppretthalde og fremje funksjon, samt auke livskvalitet, fortel Lise. På LMS tilbyr dei tilrettelagt trening i trygge rammer. Mange pasientar med alvorleg kreftsjukdom har avgrensingar, til dømes i form av smerte, krefter og kapasitet. For å trene i denne gruppa må ein ha tilvising frå lege. Vi som har ansvar for timane har oversikt over kva slags behand lingar deltakarane har vore gjennom, eller er midt oppe i. Sjølv om vi trenar i lag er alt tilpassa den enkelte, påpeikar ho. Ventetida Trine hugsar godt då ho venta på prøveresultata. Eg leste alt eg kunne finne på internett om brystkreft, og slukte det rått. Det verste svaret Trine kunne tenkje seg var om det var brystkreft med spreiing. Det var det svaret ho fekk. Då er eg ferdig, sa eg til legen. Mål Medan eg var innlagt for min første kur, skjedde det noko med meg. Det er vanskeleg å forklare kva. Legen min fortalde at eg kunne ha mange gode år igjen. Andre fortalde om menneske som har levd med alvorleg kreftsjukdom i tjue år. Det er dette eg har valt å ha fokus på. Eg greip fast i håpet og held framleis fast på det, fortel ho. Likevel har det vore mange tunge stunder for tobarnsmora. Sjølvsagt har eg dagar der eg grin og det heile kjennest forferdeleg urettferdig. Men eg har lært meg at det er lov. For Trine hjelper det å ha mål. Både kortsiktige og langsiktige. Mitt første mål var å sjå jenta mi bli russ. Det har eg klart. Neste mål er konfirma sjonen til guten min. Og eg har mål som strekkjer seg langt forbi det, innrømmer ho. Frisktenking Treninga er eit ledd i frisktenkinga til Trine. Då behandlinga starta var trening aldeles ikkje ein tanke i hovudet hennar. Ho har aldri vore ein treningsperson, og vedgår at ho har hatt nokre støttemedlemskap på treningssenter opp gjennom åra. Sjølvsagt har eg dagar der eg grin og det heile kjennest forferdeleg urettferdig. Men eg har lært meg at det er lov. 8

9 Gleda over å fungere. Det beste med treningane er å kjenne at kroppen min klarer å gjennomføre, sjølv om den er alvorleg sjuk. Meistringsfølelsen gir meg positiv energi, seier Trine Merete Vikebø seg at kroppen er litt fiskepudding etterpå, meiner Trine. Ikkje på sjukehuset Mange i gruppa er glade for at treninga er her og ikkje på sjukehuset. Det er med på å byggje opp under det friske, aktive og normale, seier Lise, og fortel om den eine gongen ho ikkje rakk å skifte før timen: Eg fekk ein kommentar om at eg hadde på meg sjukehusklede. No tek eg alltid på meg treningsklede og kjem heller tre minutt for seint, humrar ho. Sjuk kva no? Du har nettopp fått ein diagnose som snur opp ned på livet ditt. Korleis skal du stille deg til sjukdommen, anten det er kreft, diabetes, ADHD, cøliaki, revmatisme, KOLS, eller anna? På Lærings- og meistringssenteret i Bergen (LMS) er dei opptekne av korleis ein best kan leve med kronisk sjukdom. LMS ønskjer å formidle kunnskap om korleis ein kan meistre utfordringane i dagleglivet når ein har fått ein sjukdom. Per i dag har LMS Bergen samarbeid med 21 kliniske avdelingar på Haukeland universitetssjukehus og Haraldsplass diakonale sjukehus. Saman med fagfolk og brukarorganisasjonar er det utvikla 64 diagnosetilbod. Om du er pasient, pårørande eller helse personell som arbeider for brukarorgani sasjonar utan opplæringstilbod, kan du ta kontakt med oss. Telefon E-post: lms@helse-bergen.no Målet vårt er å ha eit tilbod til alle som ønskjer det. Trine bekreftar historia til Lise. Vi er jo spesielle, sjølv om vi ikkje ønskjer å vere det. Det er jo nettopp derfor mange av oss brukar tilbodet; for å gjere kvardagen så normal som mogleg. Så fekk eg vite om dette opplegget av ein sjukepleiar på Haukeland som eg møtte på eit treff via Kreftforeningen. Sidan har treninga blitt eit fast gjeremål kvar veke. Det skal mykje til før eg sluntrar unna, seier ho. Ta for eksempel ein torsdag for nokre veker sidan. Då var forma heilt elendig og eg kjente cellegifta herje i kroppen. Før trening hadde eg eit par ærend, og blei heilt utkøyrt etterpå. Eg kom på trening trass alt, og fekk så mykje futt! Sola skein ute og då timen var over var eg oppriktig lei for at eg hadde bilen med meg. Eg kunne nærmast sust heim til fots. Kjensla av å meistre det å bruke kroppen, også på dårlege dagar, gir meg masse positiv energi. Det får berre våge Treningstilbodet Treningstilbodet starta hausten 2009 og er for personar som lever med alvorleg kreftsjukdom. Gruppetreninga er eit felles prosjekt mellom fysioterapiavdelingane på Haukeland universitetssjukehus og Sunniva klinikk på Haraldsplass diakonale sjukehus. Tilbodet er gratis. Treninga er kvar torsdag frå kl Treningsøkta varer frå kl Etter treninga er det samling med kaffi og frisk frukt. Det er maks ti deltakarar i gruppa. Tre faste fysioterapeutar med spesialkompetanse innan kreftsjukdommar rullerer på å halde treningane. Har du lyst å vere med? Ta kontakt med Smerteklinikken Telefon: E-post: lise.amundsen@helse-bergen.no Spel Playstation på sjukehuset Ungdomsrommet er eit tilbod for unge med kreft mellom år. Rommet ligg i underetasjen i Sentralblokka på Haukeland (inngang Parkbygget), og er ope heile døgnet alle dagar dersom du ønskjer å ta deg ein pause frå sjukehusavdelinga. Tilbodet er for inneliggjande pasientar, men er òg tilgjengeleg for dei som er inne til dagbehandling. På Ungdomsrommet finn du mellom anna pc og internett, TV, Playstation, DVD-/CD-spelar, bøker og blad. I tillegg er det faste filmkveldar, spelekveldar og quiz. Det blir ofte arrangert konsertar, i tillegg til andre tilstellingar. Les meir om oss på Trim gjer godt Ein norsk studie, der pasientar frå Haukeland har delteke, viser utelukkande positiv effekt av trening for menneske med alvorleg kreftsjukdom. Post.doc Line Oldervoll ved Institutt for Kreftmedisin og molekylærmedisin på Norges teknisk-naturvitenskapelige universitet (NTNU) står bak studien, der 231 pasientar med forventa levetid på to år blei testa. Studien viser ikkje reduksjon av fatigue (utmatting), men gir positive resultat på alle symptom og funksjonstestar i treningsgruppa samanlikna med kontrollgruppa. I tillegg rapporterte pasientane auka livskvalitet, mellom anna i form av ein meir meiningsfylt kvardag, håp og livsglede, fortel spesialfysioterapeut Lise Amundsen. Ho har vore med i den delen av forskingsprosjektet som har gått føre seg på Haukeland. Redd for å bevege seg Mange kreftpasientar er redde for å bevege seg på grunn av smerter. I tillegg veit vi at sjukdommen i seg sjølv, behandlinga og den usikre livssituasjonen, påverkar evna og lysten til å vere i aktivitet. Denne pasientgruppa er ofte plaga med utmatting, manglande tiltakslyst og sosial tilbaketrekking, seier Amundsen. Det fører ofte til ein negativ spiral der ein blir passiv og mister muskelmasse, og dermed får nedsett fysisk funksjon. Trass i at dei i utgangspunktet har kapasi tet til å trene. Dei aller fleste opplever det positivt å vere i fysisk aktivitet og å vere i eit trygt sosialt fellesskap, påpeiker Amundsen, og legg til at; Det er ikkje dokumentert negativ effekt av fysisk aktivitet hos pasientar med kreft som ikkje kan kurerast. 9

10 Global helse Russland India Sudan Etiopia Tanzania Malawi Ifølgje administrerande direktør Stener Kvinnsland er det mange gode grunnar til det. - For det første handlar det om å ta globalt ansvar, seier han. - Vi er privilegerte og bør kunne yte vår skjerv. Det er eit samfunnsansvar. Ekstern finansiering Avdeling for internasjonalt samarbeid ved Haukeland universitetssjukehus blei etablert i I dag er avdelinga blant anna engasjert i ei brannskadeavdeling i Etiopia, Blodbank i Tanzania og Fødeklinikk og ortopediavdeling i Malawi. Så langt har Avdeling for internasjonalt samarbeid vore finansiert utelukkande gjennom inntekter frå eksternfinansierte prosjekt. - Det er viktig å presisere at arbeidet på avdelinga aldri har tatt pengar frå norske pasientar. Dette har ikkje gått ut over kjerneoppgåvene våre, seier Kvinnsland. Gir perspektiv Snarare tvert imot. Internasjonalt engasje ment betyr gevinst for sjukehuset, på fleire måtar. - Det er godt for oss å sjå helsearbeid under andre vilkår. Det gir balanse og perspektiv, meiner Kvinnsland. Haukeland er det leiande sjukehuset i Noreg på internasjonalt arbeid. Ønsket er at endå fleire medarbeidarar skal engasjere seg. Han ser òg styrken i det at tilsette i periodar vekslar mellom å arbeide på Haukeland og i andre land med heilt andre utfordringar, og det at helsepersonell frå sør hospiterer her. - Erfaring- og kompetanseutvikling går begge vegar. Den internasjonale erfaringa vil setje våre medarbeidarar i stand til på ein god måte å tilpasse, utnytte og utvikle kompetansen sin under forhold der Tekst: Ragnhild Dårflot Olsen Foto: helseutfordringane er store og ressursane ofte svært avgrensa. Eit anna viktig moment er nytteverdien dette har for Haukeland når det gjeld sjukdommar som er lite vanlege her heime. - Vi får kompetanse på sjukdommar vi elles behandlar svært sjeldan, for eksempel innan infeksjonsmedisin og gynekologi. Mange av våre fagmiljø treng volumtrening for å oppretthalde eige kompetansenivå og sikre fullføring av spesialistutdanningsprogram. Bygge kompetanse Avdeling for internasjonalt samarbeid sitt engasjement har vore avhengig av tilgjengelege midlar frå UD, Norad og Fredskorpset, og avdelinga har måtta ta omsyn til skiftande bistandspolitiske strategiar og prioriteringar. Dette har resultert i ei lang rekkje enkeltprosjekt dei siste sju åra, ofte av kortsiktig karakter og mot skiftande land. Flest i Afrika, men også i India og Russland. No legg avdelinga opp til meir langsiktig samarbeid over tid med utvalde partnarsjukehus i sør. Ei grunnfinansiering frå Haukeland vil sikre ei slik utvikling, seier Kvinnsland. Han understrekar at det viktigaste målet med det internasjonale arbeidet er å bygge kompetanse, slik at dei sjukehusa Haukeland samarbeider med i Sør over tid kan klare seg utan bistand. Det er også eit mål å prioritere samarbeid med institusjonar i land som er hovudsamarbeidsland i det offisielle norske bistandsarbeidet og prosjekt som er i tråd med FNs tusenårsmål. Det blir lagt vekt på samarbeid med andre norske sjukehus i det internasjonale arbeidet. Gi blod der du jobbar eller bur No kan du gi blod i nærleiken av der du jobbar eller bur. Blodbussen er ein mobil blodbank der du kan kome og gi blod. Det er like trygt å gi blod i bussen som på sjukehus. Blodbussen besøker større arbeidsplassar og sentrale stader i Bergensområdet. Blodbussen er Noreg sin første mobile blodbank. Bussen er ei gåve frå Røde kors til Helse Bergen. Blodbussen er i drift fire dagar i veka, måndag til torsdag. Gi beskjed i Blodbanken eller send ein e-post til blodbanken@helse-bergen.no om du ønskjer å gi blod på Blodbussen. Blodbussen har fem tappestasjonar. Les meir på Startar unik søvneining på Haukeland Snorkar du? Eller har du pustestopp om natta? For første gong i Noreg skal fleire spesialistar innan ulike felt jobbe tett saman for å hjelpe personar med søvnproblem. Ei ny søvneining på Haukeland er i drift frå 1. mars neste år. Les meir om søvn på Foto: 10

11 Barne- og ungdomspsykiatri Fleire barn får raskare hjelp Talet på barn og unge som blir tilvist til Haukeland med psykiske vanskar har auka med 50 prosent dei siste tre åra. Likevel har sjukehuset klart å korte kraftig ned på ventetida. Tekst: Linda Hilland Foto: I dag er det 262 barn og unge som ventar på psykiatrisk helsehjelp ved Haukeland universitetssjukehus. Av 262 har 119 rett til prioritert helsehjelp. Ventetida for desse pasientane er i dag 47 dagar mot 70 som var gjennom snittleg ventetid i Kravet frå styresmaktene er at ingen barn og unge skal vente lenger enn 65 dagar på nødvendig behandling treng behandling - Vi har jobba knallhardt i fleire år for å få ned ventetida. Barn og unge med psykiske vanskar eller rusproblem skal få hjelp så fort som råd er. Men vi er enno ikkje heilt i mål og ved nokre poli klinikkar er det framleis utfordringar å ta tak i, seier Tor Visnes, klinikkdirektør for Klinikk psykisk helsevern for barn og unge. Fem prosent av alle barn og unge lever med ei psykisk liding som reduserer livskvaliteten deira. Dette tilsvarar heile 4600 barn i Helse Bergen sitt opptaksområde, eller sagt på ein annan måte - omtrent 180 skuleklassar. Derfor er psykisk helse for barn og unge det fagfeltet som har førsteprioritert i strategiplanen til Haukeland universitetssjukehus fram til Utdannar fleire spesialistar Mykje av årsaka til at vi har fått ventetida ned, er vi har tilsett fleire behandlarar ved alle våre seks psykiatriske poliklinikkar (BUP). Dette gjeld både psykologar, legar, pedagogar og sosionomar, fortel Visnes. Talet på behandlarar dei siste fire åra har auka frå 85 til 103. I tillegg har helseføretaket eit stort fokus på å utdanne legar i spesialisering til å bli barne- og ungdomspsykiater, då det er mangel på legespesialistar i psykisk helsevern i Noreg. Vi har jobba knallhardt i fleire år for å få ned ventetida. Behandlar fleire på poliklinikk Talet på ventande har også gått ned på grunn av eit meir systematisk behandlingstilbod til barn og unge. - Vi har jobba mykje med å innarbeide like vurderingsrutinar i alle ein ingar. Og vi bruker meir av ressursane våre på poliklinisk behandling enn på behandling på sjukehus. På den måten hjelper vi langt fleire barn på eit tidlegare tidspunkt, fortel avdelingssjef Liv Åse Dybdal ved Avdeling for poliklinikkar. Betre samhandling I 2008 vart det laga ein avtale med alle kommunane. Den har ført til at informa sjonen flyt betre og at dei forskjellige einingane er flinkare til å samarbeide til det beste for pasienten. Dette gjeld også sam arbeidet med Bufetat (Barne-, ungdomsog familieetaten). - Det skal vere god samanheng i behandlingstilbodet. Pasienten skal gå gjennom ei dør og hjelpen som blir gitt skal vere fortløpande utan at livshistoria må gjentakast ovanfor fleire fagfolk. Dette er målet, men det er framleis ein del som står ugjort, seier Visnes. Flest barn med åtferdsforstyrringar I dag er den største pasientgruppa barn frå 7 til 12 år med åtferdsvanskar som til dømes ADHD, medan dei litt eldre slit meir med angst og depresjonar. Utviklingsforstyrringar som autismespekter og relasjonsvanskar er mest vanleg hos barn frå 0 til 7 år. Dette er ein nasjonal trend som har vart i nokre år. Men det er viktig å påpeike at langt frå alle barn passer inn i ei eksakt diagnosegruppe, men har komplekse psykiske lidingar, seier Dybdal. Ventelistegaranti Ventelistegarantien i barne- og ungdomspsykiatrien gjeld barn og unge under 23 år med psykiske vanskar. Garantien seier at vurdering av tilvising ikkje skal ta meir enn ti verkedagar frå tilvisinga er mottatt. Garantien seier også at helsehjelp skal bli gitt innan 65 verkedagar, dersom retten til prioritert helsehjelp er oppfylt. 11

12 Samhandling Raskt heim = raskt Fire dagar på Ortopedisk avdeling, ei veke med opptrening på Straume helsesenter og så heim. Ingolf Martin Berge (63) frå Sund sin sjukehistorie er god samhandling i praksis. frisk Tekst: Ragnhild Dårflot Olsen Foto: Odd Mehus Kom igjen, seier fysioterapeut Britt- Jorun Sæthre. Au, svarar Ingolf. Og ler. Han sit halvvegs oppreist i senga, fysioterapeuten har lagt handa under venstre kneet hans. Press kneet ned mot handa mi, instruerer ho. Så løftar du opp og held og så ned. Vi tar fem sånne. Nytt liv Ei veke og ein dag har passert sidan Ingolf fekk sett inn ein protese i venstre kne på Ortopedisk avdeling ved Haukeland universitetssjukehus. No har han vore fire dagar på Intermediær avdeling ved Straume helsesenter i Fjell kommune, og han beveger seg raskt mellom senga og badet når naturen krev sitt. Krykkene er med berre for å vere på den sikre sida. Før operasjonen var dei heilt nødvendige for å avlaste kneet. Som var utslite og gav Ingolf store plager. Det er alt eit nytt liv. Eg har ikkje hatt det så fint på mange år som eg har det no. Eg kan ikkje få takka operasjonsteamet på Haukeland nok, understrekar han. Var med frå dag ein Med intermediær behandling forstår ein behandling på eit lågare nivå enn sjukehuset, men høgare enn vanleg sjukeheimsplass. Den intermediære avdelinga ved Straume helsesenter har pasientar frå Haukeland og Kysthopitalet heimehøyrande i Fjell, Sund, Øygarden og Askøy. Avdelinga opna i februar Samarbeidet var eit initiativ frå Fjell kommune, fortel avdelingssjukepleiar Kjersti Nordanger ved Ortopedisk avdeling. Vi fekk vere med frå dag ein og plan- Tre dagar etter operasjonen er Ingolf Martin Berge frå Sund slettes ikkje sikker på om han har lyst til å forlate avdelingssjukepleiar Kjersti Nordanger og dei andre på Ortopedisk avdeling. legge senteret. Ønska våre har blitt godt høyrte. På sikt skal det etablerast eit større felles lokalmedisinsk senter for dei fire kommunane i nært samarbeid med Haukeland. Senteret er lokalisert på Straume. Raskare framgang Per i dag har Haukeland seks sengeplassar på avdelinga. Ortopedisk har fem og Nevrologisk avdeling har ei seng til slagpasientar. Det jobbar ein sjukepleiar frå Haukeland der ute, og dei som jobbar der har vore på hospitering på Haukeland. Så snart pasienten er ferdig behandla og stabil tenkjer vi at andre, på eit lågare omsorgs nivå, kan ta seg av pasienten vidare, seier Nordanger. Då treng han ikkje lenger vere på sjukehus. På denne måten får vi rask flyt gjennom sjukehuset i tilfelle der det er mogleg, rehabilitering og så fort heim. Også pasientane sjølve gir uttrykk for at dei er fornøgde, og studiar har vist at dei pasientane som kjem fort heim har raskare betring enn andre. Det vi gjer når vi trenar her, må du halde fram med når du kjem heim. 12

13 fornøgd, smiler han. Viss det blir sånne framsteg på Fjell òg, blir det dans neste helg. Sju dagars rehabilitering Dans blir det nok ikkje, men framstega er altså store når sju dagar har gått. Eg skal heim på torsdag, fortel Ingolf. Gjennomsnittleg liggetid på avdelinga er sju dagar. Eg er for så vidt klar til å reise heim no eg, men eg synest det er litt kort tid. Det er jo ikkje kona mi som skal stelle meg. Det hadde vore fint om ein kunne fått trening med fysioterapeut heime også. Han ser spørjande på fysioterapeut Britt- Jorun. Det vi gjer når vi trenar her, må du halde fram med når du kjem heim. I tillegg vil du få trening på institutt med fysioterapeut. Det er lurt å ringe heimkommunen din og avtale så fort som mogleg, slik at dei har plass til deg med det same du kjem heim, er svaret. Treningsøkta er over. Ingolf har sveitteperler i panna, men er ikkje utsliten. Eg er veldig fornøgd med deg, skryt Britt-Jorun. Eg er veldig fornøgd sjølv eg, med framstega, samtykkjer Ingolf. Godt stell I følgje Britt-Jorun er dei fleste pasi entane på intermediær avdeling positive til opphaldet. Så langt har vi berre hatt ein pasient Samhandling er framtida som har hatt lyst til å reise heim når veka var over, smiler ho. Også Ingolf er fornøgd. Romma og plassen er flott, og dei som jobbar her er hyggelege og hjelpsame. Vi blir stelt godt med. Eg merkar at det er nokre småting som ikkje er heilt på plass når det gjeld rutinar, men det er veldig greitt her. Det var det på Haukeland òg, veldig profesjonelt. Viseadministrerande direktør i Helse Bergen, Anne Sissel Faugstad, trur det vil bli fleire tilbod som samarbeidet på Fjell dei næraste åra. Det er flott at kommunar kan samarbeide om denne typen tilbod, understrekar ho. Samhandlingsreforma blei vedtatt i Den skal sørgje for rett behandling, på rett stad, til rett tid. I tråd med samhandlingsreforma sine intensjonar har Haukeland universitetssjukehus faste samhandlingsmøte med kommunane i Helse Bergen sitt område. Dette er faste kontaktpunkt for informasjon og samarbeid på begge nivå. Det er også fire samarbeidsutval i kvar region. Det er ikkje slik at vi ikkje har samhandla med kommunane tidlegare, men vi har ikkje vore gode nok, seier Faugstad. Les meir om samhandling på I følgje Nordanger er dette det første interkommunale samarbeidet på denne måten i heile landet, og det fungerer godt. No ser vi på om vi skal utvide til fleire sengeplassar, seier ho. Tre dagar etter operasjonen er Ingolf usikker på korleis det blir å reise til Fjell. Men eg reknar med det er trening, trening og atter trening. Mirakelet må eg gjere sjølv, seier han. Etter fem år med dårleg kne, er han klar for nye tider. Eg merkar alt endring, og er stor- Trill meg til Sartor Senter, spøkar Ingolf. Du kan jo gå sjølv du, repliserer fysioterapeut Britt-Jorun Sæthre. Etter seks dagar med opptrening på Straume er Ingolf klar for heimreise. 13

14 KUVØSE Menneske og Vesle Ronja i mekanisk livmor I eit reir laga av kvite og gule tøydukar ligg eit ørlite menneske. Heilt stille. Vesle Ronja kom til verda tre månader før ho skulle, og vil eigentleg tilbake til ei varm og trygg livmor. Enn så lenge er ein gjennomsiktig glaskasse heimen hennar. Ei medisinsk mekanisk livmor som hjelper jenta på 785 gram med å halde riktig temperatur og som gir oksygen til raud og gjennomsiktig hud som ikkje er heilt ferdig utvikla. Kuvøsa gir for tidleg fødde barn eit fuktig klima, noko som dei sårt treng då dei eigentleg skulle ha vore i vatn inne i livmora. Dessutan minskar den risikoen for infeksjonar og skjermar barnet for høge lydar og skarpt lys, seier barnesjukepleiar Kjersti Johansen ved eining for Nyfødt. Ho stikk handa inn i kuvøsa for å snu vesle Ronja. Mamma Linda Søiland hjelper til. Det er sjølvsagt vanskeleg å sjå Ronja liggje inni glasboksen. Eg har jo mest av alt lyst til å halde ho i armane mine heile tida. Men eg skjønar at ho treng hjelp. Dessutan får ho stundom kome ut og liggje på brystet mitt. Det gjer godt, seier Linda. maski Alt handlar om menneske, men kva skulle vi gjort utan maskinene? Tekst: Linda Hilland Foto: Odd Mehus DIALYSEMAS HJARTESTARTAR PET/CT Eit nytt fulldigitalisert røntgenlaboratorium. Nye spesialrespiratorar på Barneklinikken. Fleksible skop og mikroskop. Anestesiapparat, nye ultralydmaskiner, strålekniv, operasjonsrobotar. Lista er lang. Ingen veit nøyaktig kor mange maskiner som er med på å behandle pasientar ved Haukeland. Men alle veit at dei kan vere forskjellen på liv og død. Jaktar på kreftceller - Maskina gir eit detaljert og riktig bilete av kor ein finn kreftceller i kroppen. På den måten kan vi gje nokre kreftpasientar riktig behandling tidlegare, forklarar leiar ved PET-senteret Nina Kleven-Madsen mens ho står framfor den store trommelen som pasientar blir køyrt gjennom. PET er ei forkorting for positron-emisjonstomografi. Metoden gjer det mogleg å måle den detaljerte fordelinga i kroppen av eit radioaktivt stoff som ein har injisert i blodet på pasienten. Det radioaktive stoffet blir tatt opp av levande kreftceller og fordelinga blir avbilda. Desse forbindelsane synleggjer vevet sin funksjon og ikkje berre utsjånad, slik CT gjer. Men saman med CT, i ein PET/CT, får ein det beste frå to verder, både fysiologi og anatomi. Maskina gir oss viktig informasjon om spreiing, eventuelt attverande kreftvev etter kirurgiske inngrep eller anna behandling, og om korleis ein svulst har reagert på behandlinga. Men den er dessverre ikkje like nyttig for alle krefttypar, fortel Kleven-Madsen. I framtida ser dei for seg at PET kan brukast i samband med andre sjukdommar i hjartet og hjernen. Haukeland er eit av tre sjukehus i Noreg som har tatt i bruk PET. Sjukehuset har i dag ein maskinpark verdt ein milliard kroner. Årleg trengs det 130 millionar kroner for å oppretthalde det medisinsk tekniske utstyret. Alt handlar om menneske, men det er svært mykje sjukehuset ikkje kunne ha gjort utan dei makelause maskinene. Her får du presentert nokre av dei viktige apparata ein brukar for ta vare på pasientane på best mogleg måte. Sjokk til eit skjelvande hjarte Ambulansearbeidar Gerry Arne Birkeland huskar godt då eit elektrisk støyt på 2300 volt gjekk gjennom hjartemuskelen til ein eldre mann som fall om utanfor Jernbanestasjonen i Bergen sentrum. Han vakna til etter berre nokre minutt. Det gav meg ei utruleg herleg kjensle, seier ambulansearbeidar Gerry Arne Birkeland ved sentrum ambulansestasjon. Han dreg fram eit apparat på storleik med ein ghettoblaster. Ei m he de am ele m ni in sta 14

15 Ottar si kunstige nyre Hadde det ikkje vore for Blodet held fram vidare inn i denne maskina her, hadde maskina til eit filter som tek eg lagt seks fot under jorda, bort avfallstoffa i blodet. Ein seier Ottar Rinde (69) frå annan slange fraktar blodet Sotra. Han er ein av 40 tilbake igjen. Ottar treng personar som får dialysebehandling på Haukeland i nyrene hans ikkje klarer å dialysebehandling fordi dag. Ottar ligg i ein stol på fjerne avfallstoffa i kroppen. medisinsk post 2. Den grå Utan dialysebehandling dialysemaskina står trufast døyr eg. Så enkelt er det, ved sidan av han fire dagar i seier Ottar. Han ventar veka. Kvar einaste veke. Behandlinga tek fire timar kvar plantasjon. For nokre år framleis på ein nyretrans- gong. Det er mitt ellevte år sidan fekk eg transplantert med behandling. Så du kan ei nyre, men kroppen min sjølv rekne ut kor mange støytte ho frå seg. Håpet tusen timar eg har vore her. mitt no er ei ny nyre, seier Å få dialysebehandling er på han og ser opp på maskina. mange måtar jobben min, Displayet viser at det er ein fortel Ottar. Blodet hans time og åtte minutt igjen av renn ut i ein plastslange dagens behandling. som er festa til armen. inene MASKIN Kor mykje oksygen har du i blodet? ULTRALYD Konturane av eit nytt liv Jordmor Guro Kyte Børsheim tek kald gelé på Synne Hartveit sin veksande kul. Med røynd hand stryk ho ultralydproben over magen og framkallar eit bilete av livet der inne ved hjelp av lydbølgjer. Børsheim studerer videoskjermen. Synnøve og mannen hennar, Frode Bjorøy, følgjer med på ein tvskjerm som er festa på motsett side av rommet. Omrisset av hovudet. Ein arm her, ein fot der. Eit hjarte som pumpar. Det betyr mykje for oss å sjå at det vesle hjartet slår. Eg trur ultralyd gjer at gravide vert tryggare. Dei får vite om alt står bra til med den vesle der inne, og det er jo ikkje alltid like lett å kjenne seg til. Ein les mykje på internett, og kan fort bli uroa, seier Synne. Ho ser fascinert på omrisset av fosteret som bur inne i magen hennar. 18 veker på veg. Ho har termin 7. mars Ultralydmaskina gir meg ein mogelegheit til å ta del i det livet som veks i Synne sin kropp. Det betyr mykje mentalt sidan dette er vårt første barn, og samstundes er det kjekt og rørande å sjå han. For det er ein han. Det har vi nettopp fått vite, fortel Frode og smiler. Det viktigaste med ultralyd av gravide er framleis å finne ut kor morkaka ligg. Er morkaka plassert framfor fødselsvegen, kan ikkje kvinna føde vaginalt. Vi må ta keisarsnitt for å få ut barnet. Ultralyd er sjølvsagt også viktig for å få opplysningar om kor mange barn det er der inne, å setje nøyaktig termindato og så ser vi etter om barnet er friskt. I dag får alle gravide tilbod om ultralydkontroll, seier jordmor Børsheim. Ho fortel at dei bruker i større grad 3D bilete no, men dette inngår ikkje i standardundersøkinga i veke 18. jarte lt i d it multimaskin på tolv kilo som blant anna inneheld EKG, hjartestartar og blodtrykksmålar. Denne maskina har redda mange liv og er det viktigaste vi har med oss utanom sjølve ambulansebilen, fortel Gerry og viser oss elektro dane som fører straum gjennom hjartemuskelen. Elektrosjokket slår ut det elektroniske kaoset i hjartet og hjelper det med å kome inn i ein riktig rytme slik at hjartet igjen kan starte å pumpe blod. På tuppen av ringfingeren til nyopererte Trond Hole er det festa ei slags grå klesklype. Den avanserte klesklypa er ein sensor med ei lyskjelde som sender skarpt lys mot vev under huda. I klesklypa finst òg ein detektor som les bølgjelengda på lyset som blir reflektert. På denne måten måler apparatet om pasienten har nok oksygen i blodet til ei kvar tid, fortel seksjonsleiar Elsa Hesjedal Wallestad ved Postoperativ seksjon. Ho peikar opp på skjermen som heng over senga til Trond. Det lyser 95 med rosa skrift. Verdien bør liggje mellom 95 til 100 prosent på eit friskt menneske. Elsa fortel at alle pasientar som kjem til Postoperativ seksjon må ha pulsoksymeter på. Det er eit svært viktig parameter som gir oss beskjed om pasientane har bra pustefunksjon og får tilført nok oksygen. Det gir også oss ein indikasjon på om organa i kroppen har det bra, fortel Wallestad. Pulsoksymeter er eit vanleg apparat på overvåkingsavdelingar på sjukehuset. Apparatet gjer at eg kjenner meg trygg, og dessutan er det ikkje det spor vondt å ha på, seier Trond. PULSOKSYMETER >> 15

16 LYSBEHANDLING Lindrande lys Det ser ut som eit stort, kvitt solarium, og det langbølgja ultrafiolette lyset gjer huda til Jan Erik Grønsberg glatt og brun. Men det er ikkje det som er misjonen til dei elektromagnetiske strålane som kjem ut av UVA1-maskina. Jan Erik har sjukdommen lymfomatoid papulose, ei sjeldan kronisk hudliding som kan utvikle seg til lymfekreft. - Eg har utslett over heile kroppen, men mest på beina. Lysbehandlinga gjer at huda blir betre og eg har det generelt betre med meg sjølv, seier Jan Erik. Lysbehandlinga går over periodar. Jan Erik ligg i maskina og høyrer på musikk i 100 minutt kvar dag over tre veker. Strålane er sett saman på ein spesiell måte slik at vi kan gje ganske store dosar med stråling utan at pasienten vert brent. Strålane går ned i huda og drep T-lymfocyttar som kan utvikle seg til kreftceller. Dette er eksperimentell behandling, då inga anna behandling har virka på Jan Erik sin sjukdom. Vi vil sjå etter ei tid om behandlinga har hatt effekt, fortel overlege Kåre Steinar Tveit ved Hudavdelinga på Haukeland. Meir nøyaktig enn ei menneskehand Ein firearma blekksprut av metall er plassert over ein bar kvinnemage ved Sentraloperasjonen på Haukeland. Armane står inn i små hol i magen. Gjennom armane går det tynne røyr med instrument og eit videokamera. Gynekolog Per Anders Gulowsen sit i operasjonsfrakk nokre meter unna ved den såkalla da Vinci-roboten. Ved hjelp av eit videobilete som syner pasienten frå innsida, styrer Gulowsen dei to operasjonsarmane. Under huda jobbar to tenger med å fjerne eggstokkar, livmor og lymfeknutar på ei kvinne som har livmorkreft. Operasjonsteamet kan sjå heile inngrepet på ein TV-skjerm. Prinsippet er det same som ved kikholskirurgi. Forskjellen er at kirurgen ikkje utfører operasjonen ståande over pasienten, men sitjande ved ei maskin. Roboten overfører rørslene til gynekologen i notid til instrumenta som utfører dei same rørslene inni magen, fortel gynekolog Kathrine Woie ved Kvinneklinikken.. Roboten syner eit tredimensjonalt og forstørra bilete som gir betre djupnesyn. Stålarmane gir fine og nøyaktige rørsler, og ein presisjon som er vanskeleg å oppnå med annan metode. Haukeland fekk roboten i september i fjor. Den kosta 13 millionar kroner. Les meir om roboten på Menneske og maskinene 16

17 LASER Brennmerka, men ikkje blind Knut Aldeholm har hatt diabetes i 36 år. Etter ein rutinekontroll hos augelege vart han tilvist til Augeavdelinga på Haukeland. For høgt blodsukker over tid kan føre til seinkomplikasjonar i auget og mindre oksygen i netthinna slik at nye blodårer vert danna. Desse kan lett blø, og slike blodårer kan føre til nedsett syn eller at ein til slutt vert blind, forklarar professor dr. med. Jørgen Krohn. Derfor betydde det svært mykje for augefaget då verdas første laser vart laga i Den blei tatt i bruk hos augelegar over heile verda på 1970-talet. Laser er eit svært viktig apparat for oss og har ført til ein dramatisk reduksjon i talet på svaksynte og blinde diabetikarar, seier Krohn. Knut har alt fått over 2000 lasermerke i augebotn. Laserlyset går gjennom pu pillen og treff netthinna, der det lagar eit lite brennmerke på omtrent ein halv millimeter i diameter. Brennmerka gjer at ein oppnår betre oksygenbalanse i auget og på den måten får Knut behalde synet. Hadde det ikkje vore for laseren, hadde eg truleg vore blind, seier Knut. Kvart år utfører Augeavdelinga omkring 300 laserbehandlingar av pasientar med diabetes. Augeavdelinga bruker også laser i behandlinga av pasientar som har grøn stær, etterstær eller brytningsfeil, og til å føre byggje netthinneløysing. DA VINCI- ROBOTEN Vår tids jernlunge Dette er arbeidshesten vår og den absolutt viktigaste maskina på sjukehuset for kritisk sjuke pasientar, fortel seksjonsoverlege Hans Flaatten ved Intensivmedisinsk seksjon. Ved sidan av ei eldre, sovande dame står eit grått apparat med lysande raude tal og runde knottar. Ut frå maskina går både tjukke og tynne slangar. Respiratoren sørgjer for å halde den gamle dama i live ved hjelp av mekanisk pusting. Ein slange bles ei blanding av luft og oksygen ned i pasienten sine lunger, samstundes som luft som inneheld karbondioksid vert pumpa ut. Det var polioepidemien på 50-tallet som gjorde at respirator for alvor vart tatt i bruk, fortel Flaatten. Polio hemma respirasjonen til unge menneske, og legane sto makteslause. Etterkvart fann legane ut at dei kunne hjelpe pasientane med å puste manuelt med bag. I løpet av nokre veker fall talet på døde frå 90 til 25 prosent. På Haukeland er det om lag 1000 pasientar som får respirasjonsbehandling kvart år. Det finst mange typar respiratorar, både enkle og avanserte. Enkelte pasientar har heimerespirator som dei er kopla til om natta. Haukeland har den nasjonale kompetansen på heimerespirator RESPIRATOR 17

18 Sjukleg overvekt Eit lettare liv 27. januar Trebarnsmora Siv Kårdal (44) er på veg til Voss frå Lindås, ei venninne køyrer. Ho er ei av dei få, utanom familien, som veit at Siv har bestemt seg for fedmeoperasjon. Dersom ho har bestemt seg, då. No føler eg at eg er den eg er. Kroppen er ikkje lenger ei sperre. Tekst: Ragnhild Dårflot Olsen Foto: Odd Mehus Eg var grådig i stuss, fortel Siv. Dei sa på Voss at eg kunne ombestemme meg heilt til eg låg på operasjonsbordet. På vegen opp dit sa eg om og om igjen: er eg dum som gjer dette? Tar vekk 90 prosent av magesekken Sidan tilbodet blei oppretta i 2008 har 182 personar blitt operert for sjukleg overvekt ved Voss sjukehus. I inngrepet tar kirurgane vekk 90 prosent av pasienten sin magesekk. Frå å vere ein sekk blir det til eit tynt røyr. Det betyr mykje mindre magemål for pasientane, slik at dei blir fortare mette, forklarar avdelingsoverlege Olav Lødemel. Tanken på dette, og tanken på eventuelle komplikasjonar, gjorde at Siv vegra seg. Men ho gjorde det likevel. No har snart eitt år passert. Det same har 50 kilo. No er eg 78 kilo. Eg var 127 kilo då eg var på informasjonsmøte tre månader før operasjonen. Eg har gått ned nesten 100 prosent av det eg skulle, fortel ho. For anledninga har ho funne fram ei bukse den gamle Siv brukte. No kan den brettast dobbel tilbake over livet. Eg har vore heldig. Mange har slite med dei siste kiloane, også mykje på grunn av all huda som blir til overs når kiloane forsvinn. Hos meg har huda trekt seg tilbake av seg sjølv. Det heng litt her òg, men ikkje mykje. Og det beste av alt: eg lar ikkje lenger utsjånaden hindre meg. Gode resultat Sjukleg overvekt er definert som kroppsmasseindeks (kg/ m2) over 40, alternativt over 35 med alvorleg fedmerelatert sjukdom som til dømes type 2 diabetes mellitus, pustevanskar eller belastningssmerter i muskulatur/skjelett. Etter snart to år med operasjonar på Voss viser det seg at pasientane som har vore på eittårskontroll fram til hausten 2010 har gått ned frå gjennomsnittleg vekt på 130 kilo til 89. Eg følte at den eg var innvendig ikkje var den eg såg i spegelen. Nokon har gått mindre ned i vekt enn forventa, men dei fleste har gode resultat, seier Lødemel. Felles for dei fleste, uavhengig av vekttap, er at dei er godt fornøgde. Enkelte har opplevd tilleggsplager etter inngrepet, som for eksempel kvalme, oppkast og diarè. Dette heng saman med korleis dei får i seg mat og kva type mat dei et, forklarar Lødemel. Dette gjaldt også Siv. Fleire ønskjer operasjon Det hender eg saknar det å ete heile måltid. Som når eg lagar raspeballar og går her og luktar på det heile dagen, så er eg mett etter ein halv ball. Det har eg måtta jobba med. Forsøker eg å ete meir, så kjem det opp igjen. No er det lenge sidan det har skjedd, eg har lært meir om kva eg toler. Ifølgje Lødemel er dei aller fleste likevel glade for at dei gjennomførte operasjonen når dei kjem til eittårskontroll. Plagene går over, ein venner seg til den nye magen. I år er målet 130 operasjonar, til neste år 150. Stadig fleire 18

19 ønskjer operasjonen, men så langt har Voss unngått fristbrot. Vi held så vidt unna, seier Lødemel. Helsa skranta Siv har berre fem kilo igjen til ideell BMI, kroppen er friskare enn det ho kan hugse. Dette var hovudårsaka til at valet om operasjon blei tatt. Eg var sjukemeld eit halvt år før operasjonen, med verk i alle ledd. Eg hadde problem med å kome meg ut av senga om morgonen. Fastlegen spurde om eg ville vurdere slankeoperasjon. Siv sin første reaksjon var eit kontant: Nei! Dette må eg klare sjølv, tenkte eg. Og ho prøvde verkeleg, alt frå eigne slankekurar til Grete Roede. Eg gjekk ned, men det kom alltid på igjen. Eg var lite i aktivitet, og åt feil. Eg trykte i meg det eg hadde lyst på, og vart fort svolten igjen. Samtidig tok det på humøret. Grådig stor har eg alltid vore, men eg følte at den eg var innvendig ikkje var den eg såg i spegelen. Kroppen hemma meg i sosiale samanhengar. Eg var ikkje deprimert, men eg var lei. I samråd med mannen Jermund og dei tre barna på 15, 16 og 22 ombestemte ho seg, og sa til fastlegen at ho ønskte å bli sett på venteliste til operasjon. Dei støtta meg, men sa ikkje at eg skulle gjere det. Eg måtte bestemme det sjølv. Tar seg sjølv i nakken Tre månader før operasjon er pasientane inne på sjukehuset i to dagar. Dag ein er det gjennomgang på Lærings- og - No føler at eg er den eg er, at utsida harmonerer med innsida. Kroppen er ikkje lenger ei sperre. Den næraste familien og ei god venninne var dei einaste som visste om operasjonen. I etterkant har Siv berre fått positive reaksjonar. Det hender eg saknar det å ete heile måltid. meistringssenteret om alt som skal skje, også om risikoen ved inngrepet. Der er både kirurg, anestesilege, ernæringsfysiolog, sjukepleiar og fysioterapeut med. Dag to er det individuell poliklinikk for kvar pasient. Med kirurg, anestesilege, sjukepleiar, ernæringsfysiolog og fysioterapeut. I forkant av operasjon får pasientane beskjed om at dei skal gå ned i vekt, slutte å røyke og auke aktiviteten sin. Fysio- Siv på ei av tre faste turruter. terapeut og ernæringsfysiolog lagar opplegget. Eg gjekk ned sju kilo før operasjonen. Eg var veldig innstilt på at dette skulle gå bra, fortel Siv. Pasientane får også tips, råd og rettleiing i forhold til både kosthald og aktivitet etter operasjonen. Det er då det verkeleg startar. Aldri vore treningsnarkoman Eg har tre ruter eg går tur, fortel Siv. Lang på halvannan time, mellomlang på 40 minutt og kort på 25 minutt. Eg har aldri vore treningsnarkoman, alltid blitt fort trøytt, så eg må ta meg sjølv i nakken. Men eg gjer det. Forklaringa på kvifor ho aldri har klart å trene så mykje, fekk Siv i vår. Ei plutseleg lamming i høgre sida viste seg å vere hjerneinfarkt. I etterkant av det vart det oppdaga at ho har hol i hjarta. Korleis hadde det gått om eg framleis var stor? Det lurer eg stundom på, seier ho alvorleg. No blir ho vurdert for hjerteoperasjon, men tenkjer ikkje så mykje på det. Eg føler av og til at det har gått så bra med meg at det ikkje er til å tru. På forskingstoppen Haukeland universitetssjukehus har det nest største medisinske og helsefaglege forskingsmiljøet i Noreg. I 2009 vart det avlagt 50 doktorgrader ved sjukehuset. Til samanlikning var talet for fire år sidan 32. Trass i fin stigning gjekk det ikkje an å slå rekordåret frå 2008 då heile 62 doktorgrader vart ferdigstilt. Haukeland ligg også høgt når det gjeld produksjon av vitskaplege artiklar. I 2009 vart det publisert totalt 586 artiklar i ulike vitskaplege tidsskrift. Til saman medverka 4109 forfattarar til desse artiklane. Nytt dei seinare åra er at også stadig fleire sjukepleiarar, fysioterapeutar, radiografar, bioingeniørar og ergoterapeutar forskar, såkalla helsefagleg forsking. Bli blodgivar i dag! Blodbanken treng DEG. Fødande kvinner treng blod. Brannskadde barn treng blod. Trafikkskadd ungdom treng blod. Har du råd til å la vere å gi blod? I gjennomsnitt vil kvar og ein av oss trenge 1,8 liter blod ved eit sjukehusbesøk i løpet av livet. Men i motsetning til mange andre livsviktige legemiddel kan ikkje blod framstillast kunstig. Dei aller fleste friske menneske mellom 16 og 65 år kan gi blod inntil fire gonger i året. Du kan melde deg som blodgivar ved å ringe eller sende e-post til: blodbanken@helse-bergen.no. Du kan også bruke innmeldingsskjema på Auka forsking på rus og psykiatri Styret i Helse Vest løyvde i 2009 over 15 millionar kroner i forskingsmiddel til områda rus og psykiatri. Både psykisk helse, onkologi (kreft), nevrologi og kardiologi (hjarte) har alle vore på prioriteringslista for forsking dei seinaste åra. Foto: 19

20 Rus Ruspasientar skal ha same tilbod som alle andre Administrerande direktør Stener Kvinnsland har møtt seg sjølv i døra fleire gonger etter at rusreforma kom. No jobbar Haukeland systematisk for å gi eit best mogleg tilbod til alle pasientar med rusrelaterte lidingar. Tekst: Ragnhild Dårflot Olsen Arkivfoto: Ole-Chr. Amundsen Med rusreforma frå 2004 blei ruspasientane ein del av spesialisthelsetenesta sitt ansvar. For menneske med rusproblem betyr det pasientrettar på linje med andre pasientar etter helselovgivinga, for eksempel den viktige prioriteringsforskrifta. Dersom situasjonen til pasienten inneber ein dårleg prognose, skal dei prioriterast, understrekar Kvinnsland. Og der møtte altså direktøren seg sjølv i døra. Vi har ikkje prioritert denne pasientgruppa på lik linje med andre, vedgår han. Stor pasientgruppe Om lag 10 prosent av befolkninga har rusrelaterte helseproblem. Pasientar med rusproblem er ei samansett gruppe med samansette helseproblem i tillegg. Dei sjukaste rusmisbrukarane føler seg ofte stigmatiserte og dårleg ivaretatt i møte med helsevesenet. Gjennom å ha særleg fokus på denne gruppa, er målsetjinga å bidra til at dei får eit forsvarleg behandlingstilbod der dei blir behandla med respekt og profesjonalitet, seier Kvinnsland, som har prioritert denne pasientgruppa i både strategiplan og styringsdokument dei siste åra. Gjennom rusreforma har Haukeland ansvar for både avrusing, utgreiing og spesialisert behandling. Ifølgje Kvinnsland blei rusarbeidet først ført vidare slik det hadde vore, då rusreforma kom. Liten eigenaktivitet og mykje på private hender. Dette er i endring. Eg har alltid vore av den oppfatning at om det offentlege skal ha større ansvar, så må vi òg kunne styre pasientstraumen betre. Vi meiner at dei private gjer ein god jobb, og skal bestå slik dei har vore når det gjeld behandlingsplassar, Men veksten innan rusbehandling skal skje hos oss. Ansvar for stadig fleire område Tidlegare i år vart poliklinikk for vanedannande legemiddel oppretta, og Veksten innan rusbehandling skal skje hos oss. ansvaret for Floen-kollektivet overført frå sk divisjon til Avdeling for rusmedisin. I november opnar Rusakutten, eit samarbeid mellom Haukeland og Bergen kommune. Frå 1. januar 2011 får Haukeland ansvar for LAR-behandling og tvangsbehandling. Vi har fått ansvar for ei rekkje nye område, og eg er veldig glad for at vi bestemte oss for å opprette Avdeling for rusmedisin for to år sidan, som har ansvar for den tverrfaglege, spesialiserte rusbehandlinga. Vi må ha nokon som held i alle trådane innan dette feltet, seier Kvinnsland. Vi må ha nokon som held i alle trådane innan dette feltet. Store utfordringar Hovudutfordringane innan rusarbeidet, er for det første pasientar som alt har ein annan diagnose, der rus kjem i tillegg. Dette problemet møter vi på sjukehuset elles, innan både somatikk og psykisk helse vern. Og vi veit at bruken av rusmiddel har mykje å seie for prognosen ved anna sjukdom. Klarar vi å behandle rusproblemet er sjansen for å lukkast med den andre behandlinga mykje betre. Her må vi utvide kompetansen vår, seier Kvinnsland. Både om samanheng mellom rusproblem og psykisk og somatisk helse, om ferdigheiter for å møte desse pasientane og om kva behandling som er best for å gje forsvarleg behandling til rusmiddelavhengige pasientar. Ei anna utfording er altså å overta flyten inn i systemet av dei som hovudsakleg er ruspasientar. Samtidig må vi bygge opp dei tilboda vi alt har, som for eksempel Floen-kollektivet. Sist men ikkje minst kjem pasienten sin flyt gjennom sjukehuset og ut igjen mot kommunal rusomsorg eller private aktørar, slik at det blir eit samanhengande og heilskapleg behandlingstilbod. Det er ein veldig kompleksitet på området, seier Kvinnsland. Men vi er i ferd med å oppfylle måla våre når det gjeld ruspasientar. Dei skal få lik behandling som alle andre pasientar. 20