NB Arbeidsutkast dokumentet er under utarbeiding. Uferdig versjon på innhald og språk. Ikkje for sitering.

Transkript

1 NB Arbeidsutkast dokumentet er under utarbeiding. Uferdig versjon på innhald og språk. Ikkje for sitering. 1

2 Forord Kjem Endringslogg Kapittel Dato Punkt 1.5 Nasjonale føringar. supplering av tekst,. Tillegg markert med raud skrift Punkt 3.2 Oppdatert tabell over risiko for ikkje å nå miljømål Punkt 4.2 Strengare miljømål enn vassforskrifta - Tabell 36 - Syner oversikt over vassførekomstar i Vassregionen, med strengare miljømål enn dei som kjem av vassforskrifta. Endringar markert med raud skrift Punkt 4.3 Sterkt modifiserte vassførekomstar. Oppdatert tabell 39 og figur 30 (kart) Innspel til akvakultur frå fiskeridirektoratet er merka med raud korrektur Oppdaterte tall i tabell 2

3 Innhald 1 Regional vassforvaltningsplan Formål med planen Hovudinnhald Verknadar av planen Anna regelverk og retningslinjer Forskrift for konsekvensutgreiing Vurderinga etter naturmangfaldlova Nasjonale føringar Regionale føringar Strategiske planar på regionalt nivå, t.d. fylkesplan Tematiske planar på region nivå Sogn og Fjordane vassregion Vassområde Nordfjord Vassområde Sunnfjord Vassområde Ytre Sogn Vassområde Indre Sogn Kva oppnår vi med planen? Endringar sidan førre forvaltningsplan Korleis vi har jobba og prioritert Organiseringa av arbeidet Medverknad Trendanalyse Dei viktigaste påverknadar og drivkrefter i vassregionen Framskrivingar av folkemengda Næringsutvikling og arealbruk Næringar i vekst Kommunale avløp Energi Vasskraftproduksjon Drivkrefter og trendar Fornybardirektivet

4 Effektkjøring Vindkraft til sjøs Oppsummering av Vesentlege vassforvaltningsspørsmål Prioriteringar i planarbeidet Handtering av usemje Korleis står det til med vatnet vårt? Påverknadar Påverknadar i vassdraga våre Påverknadar på kystvatn Påverknad på grunnvatnet Påverknad ukjent grad Ureining Ureining frå punktkjelder Kommunale utslepp avløp Akvakultur Industri Ureining frå diffuse kjelder Landbruk Avløp frå spreidd busetnad Leidningsnett - avløp Akvakultur Langtransportert ureining Biologiske påverknadar Lakselus og rømt oppdrettsfisk Framande artar Fysiske påverknadar Belastningar på den kvantitative tilstanden til vatnet Vandringshindre Utretting og forbygging av elv Vasskraft og flaum Produksjon av vasskraft Vassuttak Analyse av andre verknadar av menneskeleg verksemd på tilstanden til vatnet Miljøtilstand Risiko for ikkje å oppnå miljømål Usemje om risikovurdering

5 3.4 Klimaendringar og flaum Klimaendringar og ureining Klimaendringar og biologisk mangfald Venta utvikling av ferskvatn Venta utvikling i havet Miljømål, unnatak og tiltak Miljømål Strengare miljømål enn vassforskrifta Beskytta område Sterkt modifiserte vassførekomstar Kandidatar til svært modifiserte vassførekomstar (ksmvf) Avgjersler med atterhald Utsette fristar ( 9) Mindre strenge miljømål ( 10) Midlertidige endringar ( 11) Ny aktivitet eller nye inngrep ( 12) Tiltaksprogram ( 25) Overvakingsprogram Omforente miljømål for planperioden Prioriteringar i vassregionen Prioriterte tiltaksgrupper i første planfase Tiltaksområde som må avklarast til neste planfase

6 Samandrag Kjem seinare 1 Regional vassforvaltningsplan 1.1 Formål med planen Formålet med planen er å gi ei oversiktleg framstilling av korleis vassmiljøet og vassressursane i vassregionen er ynskt forvalta i eit langsiktig perspektiv. Arbeidet med ein regional plan for vassforvaltning er utløyst av internasjonale pliktar som Noreg har påtatt seg knytt til vassdirektivet til EU. Gjennom vassforskrifta har Noreg sette i verk vassdirektivet frå EU. Vassforskrifta er heimla i forureiningslova, plan- og bygningsloven og vassressurslova. Den regionale vassforvaltningsplanen vert vedteken som ein regional plan etter plan- og bygningslova 8-4 med dei særreglane som kjem av vassforskrifta. Dette har ført til at følgjande bestemming i plan og bygningslova er teken i bruk; Kongen kan gi pålegg om å utarbeide regional plan for bestemte virksomhetsfelt, tema eller geografiske områder og gjennom forskrift fastsette nærmere bestemmelser om innhold, organisering og om planen skal godkjennes av Kongen. Vassforskrifta er rekna som eit slikt pålegg mot relevante styresmaktar. Han set og nærmare avgrensing om innhald og organisering. For at sentrale styresmaktar skal kunne sikre at Noreg følgjer opp Noregs pliktar etter vassdirektivet, skal dei regionale vassforvaltningsplanane leggjast fram for Kongen til godkjenning. Planen fastsett miljømål for elver, bekkar, innsjøar, grunnvatn og kystvatn. Planen er sektorovergripande og skal medverke til å styre og samordne vassforvaltning og arealbruk på tvers av kommune- og fylkesgrenser. Kommunar, regionale organ og statlige etatar er gjennom planen forplikta til å legge miljømåla til grunn for si planlegging og verksemd. For å nå miljømåla er det utarbeida eit regionalt tiltaksprogram med tiltak for å førebygge, forbetre og/eller retta opp tilstanden der dette er naudsynt. Arbeidet med det regionale tiltaksprogrammet har skjedd parallelt, og i samspel, med arbeidet med den regionale vassforvaltningsplanen. Den regionale vassforvaltningsplanen inneheld ei oppsummering av det regionale tiltaksprogrammet. Den regionale vassforvaltningsplanen er eit oversiktsdokument på regionalt nivå. Han gir ei kortfatta og oversiktlig oppsummering av kunnskapsgrunnlaget planen er bygd på; regionalt overvakingsprogram, karakterisering og klassifisering, regionalt tiltaksprogram, register over beskytta område, og viktige vassforvaltingsspørsmål. Underlagsdokumenta kan finnast som elektroniske vedlegg på dei regionale sidene til vassportalen. Denne planen gjeld for og er den første av i alt tre planrundar. Planen skal rullerast kvart sjette år fram til og med

7 Fylkestinga er regional planstyresmakt jf. pbl. 3-4 fjerde ledd. Regional vassforvaltningsplan og regionalt tiltaksprogram skal vedtakast som ein regional plan. I Sogn og Fjordane vassregionen er dette fylkeskommunane i Sogn og Fjordane, Hordaland, Buskerud, Oppland og Møre og Romsdal. Vedteken regional vassforvaltningsplan og regionalt tiltaksprogram vil verte sendt til Klima- og miljødepartementet for godkjenning av Kongen i statsråd. Eventuell usemje om planen skal leggast fram for endelig avgjersle i departementet. Den regionale vassforvaltningsplanen, vedtaka i dei respektive fylkestinga og den kongelige resolusjonen dannar til saman den godkjente forvaltningsplanen. Regionalt tiltaksprogram vert ikkje teken opp til godkjenning ved kongelig resolusjon. 1.2 Hovudinnhald Planen er oppbygd av tre delar: 1. Forvaltningsplan 2. Tiltaksprogram 3. Handlingsprogram 7

8 Forvaltningsplanen skal : Gi ein enkel og oversiktleg framstilling av korleis vassregionen ønskjer å forvalte vassmiljøet og vassresursane i eit landsiktig perspektiv Vere eit oversiktdokument på regionalt nivå Gi oversikt over kunnskapsgrunnlaget planen byggjer på Vise miljømål for alt elvar, innsjøar, kystvatn og grunnvatn. Miljømåla har ein i fellesskap kome fram til. Aktuelle sektorstyresmaktar er plikta til å følgje opp dei opp ved å leggje dei til grunn for sin planlegging og verksemd Tiltaksprogrammet skal : Gi ein oversikt over tiltak som trengs for å nå miljømålet for vassførekomsten o Førebyggjande tiltak o Tiltak for å betre tilstanden Gi ein oversikt over o Hovudutfordringar o Oppsummeringa av relevante tiltak o Prioritering av tiltak Tiltaka skal vere sett i gong innan 3 år etter vedteken forvaltningsplan og tiltaksprogram Status for gjennomføring av tiltak skal rapporterast årleg til fylkeskommunen Inngår som samandrag i forvaltningsplanen Handlingsprogram I følgje plan- og bygningsloven ( 8-1) skal det utarbeidast eit handlingsprogram for alle regionale planer. Handlingsprogrammet følgjer stort sett dei aktiviteter som forskrifta legg opp til skal skje i samband med oppfølging og rullering av planen. Vil liggje føre som eit eige årleg dokument krav om årleg rapportering på tiltaksprogrammet som følgjer planen vert vedteke av Fylkestinget samen med forvaltningsplanen og tiltaksprogrammet Ein årlig rapportering følgjer ikkje av forskrifta, men er sett på som viktig for å kunne følgje opp sektormyndighetene som har ansvar for å gjennomføre tiltak. 8

9 Følgjande dokument ligg føre som eige dokument Overvakingsprogram Overvakingsprogrammet skal : Gi ein oversikt kva for overvaking som bør settast i verk i vassregionen for å gi tilstrekkeleg kunnskap om tilstanden i elvar, innsjøar, kystvatn og grunnvatn. Gi ein oversikt på regionnivå over; o Basisovervaking o Tiltaksovervaking o Problemkartlegging Leggje grunnlag for samarbeid mellom ulike styresmaktar om overvaking gjennom t.d. spleiselag for overvakingsprosjekt Inngår som samandrag i forvaltningsplanen Forankring /vedtak av dokumentet i vassregionutvalet Vil bli revidert i løpet av første planfase 9

10 1.3 Verknadar av planen Miljømåla for vassførekomstane vert fastsett i dei godkjende regionale vassforvaltningsplanar. Planane skal desse leggast til grunn for aktiviteten i regionale organ, for kommunal og statleg planlegging og for generell verksemd i vassregionen fylje vassforskrifta 29 siste ledd fylje vassforskrifta 29 siste ledd fylje vassforskrifta jf. 29 siste ledd fylje vassforskrifta 29. Forvaltningsplanen gir klare regionale og statlege føringar til kommunane i vassregionen og skal medverka til å samordne og gi retningslinjer for arealbruken på tvers av kommune- og fylkesgrensene. Om ei kommune ikkje rettar seg etter retningslinjene, vil dette gi grunnlag for motsegn til planane i kommunen. Dei ansvarlege sektormyndigheitene skal treffe vedtak om gjennomføring av tiltaka i tiltaksprogrammet etter gjeldande lovgiving. Den godkjente regionale planen vil vere ein del av grunnlaget for sakshandsaminga til sektormyndigheitene. I sakshandsaminga til sektormyndigheitene vil det verte gjort fleire presiseringar og konkrete vurderingar av fordelar og ulemper ved dei enkelte tiltaka, før endelig avgjersle om gjennomføring vert teke. Her vil det også andre omsyn enn dei som er nemnde i planen verte vektlagde. Sektormyndigheitene har difor løyve til å fatte vedtak som ikkje er i samsvar med planen. Om det i oppfylgingsarbeidet vert aktuelt å sjå vekk frå føresetnadane i den godkjende planen, skal vassregionsmyndigheitene verte informert. Grunnen må skildrast gjennom ein rapport av tiltaksgjennomføringa ved neste revisjon av planen. Om saka gjeld miljøøydelegging av ein vassførekomst, kan handsaming etter 12 i vassforskrifta verte brukt. Tiltak skal vere sett i verk innan 3 år etter at planen er godkjend. 1.4 Anna regelverk og retningslinjer Det skal være samanheng i plansystemet. Arbeidet med forvaltningsplanen skal sjåast i samanheng med anna regional planlegging for å sikre naudsynte koplingar og at synergiar vert utnytta. Dette gjeld ikkje berre for planar etter plan- og bygningslova, men også andre relevante vedtak som til dømes vernevedtak etter naturvernlova og kulturminnelova. Det er viktig at den regionale vassforvaltingsplanen ikkje er i konflikt med andre nasjonale- og regionale rammer. Målet er at det skal vere ei heilskapleg regional planlegging for å få mest mogelege synergiar Forskrift for konsekvensutgreiing I følgje plan og bygningslova skal ein planomtale for alle regionale planer med retningsliner eller rammer for framtidig utbygging gi ein særskilt vurdering og omtale (konsekvensutredning) av verknadane til planen for miljø og samfunn. Regional plan for Vassregion Sogn og Fjordane har ikkje retningsliner eller rammer for utbygging, vi ser det difor ikkje som naudsynt med konsekvensutgreiing Vurderinga etter naturmangfaldlova I samsvar til naturmangfaldlova Kapittel II. Alminnelige bestemmelser om bærekraftig bruk skal planar vurderast etter forvaltningsmål for naturtypar og arter i Noreg og «prinsipper for offentlig beslutningstaking» (jf. 4-5 og 8-12). Vurderinga skal kome fram i avgjersla. Regional vassforvaltingsplan for vassregion Sogn og Fjordane fastsett miljømål for alle vassførekomstane i vassregionen. Planen legg opp til ein berekraftig bruk av vassførekomstane med ein god balanse mellom bruk og vern. Fylkeskommunen vurdera det difor slik at den 10

11 regionale planen ikkje er til hinder for å oppnå forvaltningsmåla for naturtypar og artar i Noreg. Planen er i tråd med prinsippa i naturmangfaldlova 8 til 12, dermed er kapittel II i naturmangfaldlova om bærekraftig bruk ivareteke. Grunngjevinga for denne vurderinga er nærare forklart under. Meir om dei enkelte prinsippa Fylkeskommunen vurderer det slik at 11 til 12 i naturmangfaldlova ikkje er relevante i denne saken, då vi går ut frå at dette vert ivareteke på lågare plannivå og i den vidare sakshandsaminga i sektoren. Fylkeskommunen underforstår at kostnadene ved enkelttiltak vert dekka av tiltakshavar, jf. nml 11, og at miljøforsvarlige teknikkar og driftsmetodar vert brukt ved gjennomføring av tiltak, jf. nml 12. Dette er i samsvar med forskrift om rammer for vassforvaltinga (vassforskrifta). Kunnskapsgrunnlag 8 Det kjem av 8 første ledd i naturmangfaldlova at avgjersler som verkar inn på naturmangfaldet skal byggast på vitskapeleg kunnskap så langt som det er rimelig. Desse skal innehalde bestandssituasjonen til artane, den økologiske tilstanden og utbreiing til naturtypen, samt effekt av verknader. Kravet til kunnskapsgrunnlaget skal stå i eit rimelig forhold til sakens karakter og risiko for skade på naturmangfaldet. Kunnskapsgrunnlaget for Regional vassforvaltningsplan for vassregion Sogn og Fjordane er basert på ei omfattande kunnskapsinnhenting. Kunnskapen om vassførekomstane er samla i Vann-nett og gjort tilgjengelig for alle. Vassforskrifta legg opp til ei systematisk forbetring av kunnskapsgrunnlaget. Men for at dette skal vere so optimalt som mogeleg er det avhengig av ei rekke forhold. Sett i samband med det overordna nivået til planen, vurderer fylkeskommunen det slik at kunnskapsgrunnlaget er tilfredsstillande til å fatte vedtak i saka. Føre-var-prinsippet 9 Føre-var prinsippet seier at når ei avgjersle vert teken utan tilstrekkeleg kunnskap om verknader den kan ha for naturmiljøet, skal det takast sikte på å unngå mogeleg vesentleg skade på naturmangfaldet. Naturmangfaldlova presiserer vidare at om det ligg føre ein risiko for alvorlig eller irreversibel skade på naturmangfaldet, skal ikkje mangel på kunnskap brukast som grunngjeving for ikkje å treffe ta ei avgjersle. Som beskrive ovanfor, finn Sogn og Fjordane fylkeskommune kunnskapsgrunnlaget som tilfredsstillande til å fatte vedtak i saka. Planen omfattar ikkje konkret arealbruk, men fastsett miljømål som skal leggast til grunn for verksemda til regionale organ og for kommunal og statleg planlegging og verksemd i vassregionen. Desse skal bygge på eit godt nok kunnskapsgrunnlag. Forvaltningsplanen gir klare regionale og statlige føringar til kommunane i vassregionen og skal samordne og gi retningsliner for arealbruken på tvers av kommune- og fylkesgrensene. Etter vår vurdering gir innhaldet til planen ikkje gir risiko for vesentlig skade på naturmangfaldet. Sogn og Fjordane fylkeskommune meiner difor at planforslaget tek i vare føre-var-prinsippet. 11

12 Fylkeskommunen vil understreke at for arealplanlegging på eit lågare plannivå (arealdelen til kommuneplanen, reguleringsplanar, konsesjonssaker og liknande) må dette vurderast nærare og supplerast. Økosystemtilpassing og samla belasting 10 Naturmangfaldlova seier at verknaden på eit økosystem skal vurderast ut frå den samla belastning som økosystemet er eller vil verte utsett for. Det betyr at fylkeskommunen har vurdert konsekvensane av planen i forhold til økosystemtilpassing og samla belastning i forhold til miljømåla i planen. Regional vassforvaltningsplan for vassregion Sogn og Fjordane fastsett miljømål som legg til rette for berekraftig bruk av vassførekomstane basert på ein økosystemtankegang. Fylkeskommunen vurderer det slik at planen sikrar at nye tiltak skjer innanfor ei berekraftig ramme. Dermed er omsynet til økosystemtilpassing og samla belastning, på et overordna nivå ivareteke. Fylkeskommunen vil understreke at for arealplanlegging på eit lågare plannivå (kommuneplanens arealdel, reguleringsplanar, konsesjonssaker og liknande) må dette vurderas nærare og suppleras. 1.5 Nasjonale føringar Planen og tiltaka som er skissert må ta omsyn til følgjande nasjonale føringar; Nasjonale forventningar til regional og kommunal planlegging Statlege retningsliner for differenisert forvaltning av strandsona langs sjøen Verna vassdrag Rikspolitiske retningsliner for verna vassdrag (RPRVV) Kongeleg resolusjon av 10. juni 2010 Godkjenning av forvaltningsplan for Vestlandet Verna område (register over beskytta område i regionen står omtalt i pkt ) Nasjonale laksevassdrag. Miljødirektoratet har føreslege strengare miljømål for alle nasjonale laksevassdrag; «Svært god økologisk tilstand for anadrom fisk». Nasjonale føringar for regulerte vassdrag (brev frå KLM og OED Vannforvaltningsplaner i vassdrag med kraftproduksjon nasjonale føringer. Føringane står nærmare omtalt under. Nasjonale føringar for vurdering av påverknad frå fiskeoppdrett: brev frå klima og miljødepartementet om karakterisering med påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk. Førebels er desse påverknadane lagt inn med ukjent påverknadsgrad, noko som gir udefinert risiko. Nasjonale handlingsplanar o Handlingsplan mot Gyrodactylus salaris o Handlingsplan for elvemusling o Vassdrag med kraftproduksjon brev frå KLM og OED 24. jan 2014 For å sikre balansen mellom miljøforbetringar og kraftproduksjon har Klima- og miljødepartementet og olje- og energidepartementet gitt føringar for korleis miljømål i vassdrag med kraftproduksjon skal settast for planperioden jf. brev av 24. jan Dei viser til NVE og Miljødisktoratet sin rapport 49:2013 Vannkraftkonsesjoner som skal revideres innen Nasjonale føringar for fastsetting av miljømål er: 12

13 Miljømålet «godt økologisk potensial» (GØP) skal settast basert på realistiske miljøtiltak (positiv kost- nytt) «Mindre strenge miljømål» skal settjast for vassførekomstar som er tørrlagde heile eller av året og GØP ikkje kan nåast jf. 10 i vassforskrifta. Korleis dette arbeidet skal utførast er omtalt i rettleiaren for svært modifiserte vassførekomstar (SMVF) Vasslepp / magasinrestriksjonar vert knytt opp mot dei prioriterte vassdraga (kategori 1.1 I rapport 49:2013.), fordi samfunnsnytten vil vere størst vurdert opp mot kostnadane i form av redusert kraftproduksjon og regulerbarheit. Tiltak som vasslepp/magasinrestriksjonar vert difor utgangspunkt berre til grunn for miljømål i dei høgt prioriterte vassdraga. Vassdraga i kategori 1.2 har eit lågare potensial for forbetringar av viktige miljøverdiar enn vassdraga i kategori 1.1. sett opp mot kostnadane. Skilje mellom 1.1 og 1.2 representerer ein overordna nasjonal kost-nytte vurdering for planperioden. Dersom vassregionmynda likevel meiner at vassdraga i kategori 1.2 eller andre vassdrag bør prioriterast for vasslepp, skal grunngjevast i forvaltningsplanen Vassregionmynda skal og vurdere andre verkemidlar enn revisjon av konsesjonar for å betre miljøtilstanden der det er naudsynt. 1.6 Regionale føringar Det er utarbeida regionale føringar gjennom fylkesplanar og regionale temaplanar. Regional planstrategi Fylkestinget vedtok Regional planstrategi for Sogn og Fjordane for Den regionale vassforvaltningsplanen er ikkje omtalt i regional planstrategi for Sogn og Fjordane. Strategiske planar på regionalt nivå, t.d. fylkesplan Fylkesplan Noverande fylkesplan blei vedtatt for perioden I 2008 blei det gjort vedtak om å forlenge denne til Fylkesplanmelding vart «teken til vitande» og forlenga ut 2012 i fylkestinget Gjeld denne planen framleis? Tematiske planar på region nivå Under følgjer ei oversikt over tematiske planar for Sogn og Fjordane (treng alle desse å vere med? Bør nokon av dei omtalast nærmare?) Skulebruksplan for vidaregåande opplæring i Sogn og Fjordane Vedteken i fylkestinget Regional plan for fysisk aktivitet, idrett og friluftsliv , vedteken i fylkestinget Regional transportplan Vedteken i fylkestinget Fylkeskommunal handlingsplan for trafikktrygging. Vedteken i fylkestinget Regional planstrategi. Vedteken i fylkestinget Regional plan for Nordfjella. Styringsgruppa avslutta sitt arbeid 6. januar 2014 og er oversendt fylkesting og fylkesutval for politisk handsaming. Regional plan for Ottadalsområdet. Fylkesutvala i dei tre fylka har i november vedteke å leggje planen ut til 2. gongs offentlege ettersyn, med frist for innspel 1. februar 2014 Regional plan for folkehelse. Planprogrammet vert lagt ut til høyring med frist Fylkesdelplan for arealbruk vedteken i fylkestinget

14 Fylkesdelplan for klima og miljø. Vedteken i fylkestinget mars Handlingsprogrammet revidert med vedtak i fylkestinget Fylkesdelplan for landbruk. Vedteken i fylkestinget Regional plan for vasskraft. Vedteken i fylkestinget Regional plan for vindkraft vart vedteken av fylkestinget 8. juni 2011 Fylkesdelplan for Naustdal/Gjengedalsfjella. Vedteke av fylkestinget i og godkjent av Kongen i statsråd Regional verdiskapingsplan. På høyring fram til Sogn og Fjordane vassregion Vassregion Sogn og Fjordane grenser til vassregionane Hordaland, Vest-Viken, Glomma og Møre og Romsdal. Dei ulike vassregiongrensene følgjer nedbørsgrensene og ikkje dei administrative fylkesgrensene. Grensa for vassregion Sogn og Fjordane følgjer i hovudsak fylkesgrensa for Sogn og Fjordane, men med unntak av nokre mindre område som ligg i grenseområda mot nabofylka jf. kart. Planområdet er samanfallande med plan- og bygningslova 1-2. Det omfattar alt landområde inkludert vassdraga, grunnvatn og kystvatn ut til ei nautisk mil utafor grunnlina. Figur 1 Kart over vassregion Sogn og Fjordane, med vassområda Nordfjrod, Sunnfjord, ytre Sogn og Indre Sogn innteikna. Vassregionen har fleire større verneområde, med Jostedalsbreen nasjonalpark som det største verneområdet. Jostedalsbreen er ein stor platåbre med mange brearmar og er den største breen på fastlandet i Europa. Mange vassdrag i indre strøk av vassregionen er påverka av smeltevatn frå bre. Sogn og Fjordane har (kjelde Miljøstatus); 14

15 10 nasjonale laksevassdrag og 4 nasjonale laksefjordar 36 vassdrag er verna mot kraftutbygging (verneplan for vassdrag I, II, III, IV). 56 vassdrag med laks o 31 vassdrag har eller har hatt eigen laksebestand o 25 vassdrag produserer litt laksesmolt eller har sporadisk oppgang av laks. 125 vassdrag med sjøaure Geologi verkar inn på vasskvaliteten. Område med mykje tungt forvitrelege bergartar og lite lausmassar er følsame for forsuring. Område med mykje lausmassar eller som ligg under marin grense er meir robust mot forsuring. Opplysningar om vasstype og kvar einskild vassførekomst finn de i databasen Vann-Nett. Vassregion Sogn og Fjordane er delt inn i vassområda Nordfjord, Sunnfjord, Ytre Sogn og Indre Sogn (Fig. 2). Det er valt ein vertskommune for kvart vassområde. Oversikt over vertskommunar og kontaktpersonar finn du på under vassområder. Tabell 1 Registrerte vassførekomstar og areal/lengde pr for Sogn og Fjordane vassregion og vassområda Nordfjord, Sunnfjord, Ytre Sogn og Indre Sogn (kjelde Vann-Nett) Sogn Fjordane og Nordfjord Sunnfjord Ytre Sogn Indre Sogn Type vassførekomst Tal Storleik Tal Storleik Tal Storleik Tal Storleik Tal Storleik Elvar bekkefelt: og ,66 Km ,01 Km ,29 Km ,36 Km ,31 Km Innsjøar: ,05 Km² ,7 Km² ,48 Km² ,75 Km² ,11 Km² Kystvatn: ,97 Km² ,02 Km² ,56 Km² ,28 Km² ,12 Km² Brakkvatn:: 0 0 Km² 0 0 Km² 0 0 Km² 0 0 Km² 0 0 Km² Grunnvatn: ,87 Km² 26 49,69 Km² 4 9,92 Km² 8 11,01 Km² 21 68,24 Km² Tall vassførekomstar/ Sum areal Eit vassområde er ei avgrensa del av ein vassregion med eit eller fleire vassdrag med tilhøyrande grunnvatn og fjordområde/ kystvatn. Formålet med å dele inn i vassområde, er å etablere formålstenlege einingar på lokalt nivå for å gje faglege innspel til arbeidet på regionnivå (tiltaksvurderingar m. v.). 15

16 Vassområde Nordfjord Vassområdet har ein hovudfjord, Nordfjord, og ein mindre fjord /sjøområde kalla Frøysjøen. Alle vassdrag som renn inn i Nordfjord og Frøysjøen høyrer med til vassområdet Nordfjord. Kystområdet er avgrensa av Bremangerlandet / Kalvåg i sørvest og Stadtlandet i nord. Sjøområda i ytre del er avgrensa ut til ei nautisk mil utanfor grunnlina. Vassområdet grenser mot vassregion Møre og Romsdal i nord, og vassområda Sunnfjord og Indre Sogn. Indre del av vassområde Nordfjord har høge fjell og brepåverka vassdrag med avrenning frå Jostedalsbreen. Utover i Nordfjord er nokre vassdrag påverka av Ålfotbreen i Bremanger. Dei ytre kyststrøka har mindre vassdrag. Nordfjord har 422 vassførekomstar (tabell 1.1) Indre del av Nordfjord har status som nasjonalt laksefjord, grensa går ved Lote - Anda. Nasjonale laksevassdrag i vassområdet er Eidselva, Stryneelva og Oldenelva. Vassområdeutvalet har utarbeid ei oversikt over viktige utfordringar i vassområdet. Dokumentet Innspel til vesentlege spørsmål om vassforvaltning frå vassområde Nordfjord er lagt ut på nettsida til vassområde Nordford. Innspel til dokumentet er gjort direkte til vassområdet. Gloppen kommune er vertskommune for vassområde Nordfjord. Meir informasjon om vassområdet ligg utlagt på Vassområde Sunnfjord Vassområde Sunnfjord strekkjer seg frå havet/kysten i vest til høgfjell på 1808 m.o.h. med delar av Jostedalsbreen nasjonalpark i aust. Vassområdet dekkjer i hovudsak 7 kommunar; Flora, Askvoll, Fjaler, Gaular, Førde, Naustdal og Jølster. I tillegg er delar av Hyllestad, Høyanger, Gloppen og Bremanger innafor vassområdet. Det er mange små og store øyar langs kysten av vassområdet. Dei største fjordane er Dalsfjorden, Førdefjorden, Eikefjorden, Høydalsfjorden, og Nordalsfjorden. Alle vassdrag som renn inn i desse fjordsystema høyrer med til vassområde Sunnfjord. Kystområdet vert avgrensa i nord mellom Hovden og Frøysjøen. Området grensar mot vassområda Nordfjord, Ytre Sogn og Indre Sogn. Sjøområda i ytre del er avgrensa ut til ei nautisk mil utanfor grunnlina. Vassområdet har 542 vassførekomstar (tabell 1.2). Delar av Dalsfjorden og Førdefjorden er nasjonale laksefjordar, og Gaula og Nausta er nasjonale laksevassdrag. Vassområdeutvalet har utarbeid ein oversikt over viktige utfordringar i vassområdet. Dokumentet Innspel til vesentlege spørsmål om vassforvaltning frå vassområde Sunnfjord er lagt ut på nettsida til vassområde Sunnfjord. Innspel til dokumentet er gjort direkte til vassområdet. Førde kommune er vertskommune for vassområde Sunnfjord. Meir informasjon om vassområdet finn du på 16

17 Figur 2 Hornindalsvatnet i Nordfjord er den djupaste innsjøen i Nord Europa med maks djupne på 514 meter. Utsikt mot Grodås (foto Kurt Skagen). Vassområde Ytre Sogn Ytre del av Sognefjordsystemet høyrer med til vassområde Ytre Sogn. Åfjorden, Sognesjøen og Sognefjorden inn t.o.m. kommunane Vik og Balestrand er dei viktigaste sjøområda. Alle vassdrag som renn ut i desse sjøområda høyrer med til vassområdet. Området grenser mot vassregion Hordaland i sør ved Fensfjorden, vassområde Indre Sogn og Sunnfjord. Sjøområda i ytre del er avgrensa ut til ei nautisk mil utanfor grunnlina. Vassområdet har 552 vassførekomstar (tabell 1.3) Dei ytre delane av vassområdet er prega av mange mindre vassdrag. Vassdraga vert større og ofte meir regulerte innover i Sognefjorden. Sognefjorden er ein nasjonal laksefjord. Yttergrensa for laksefjorden går mellom Ortnevik og litt sør for Høyanger sentrum. Vikja er eit nasjonalt laksevassdrag. Vassområdeutvalet har utarbeid ein oversikt over viktige utfordringar i vassområdet. Dokumentet Innspel til vesentlege spørsmål om vassforvaltning frå vassområde Ytre Sogn er lagt ut på nettsida til vassområde Ytre Sogn. Innspel til dokumentet er gjort direkte til vassområdet. Høyanger kommune er vertskommune for vassområde Ytre Sogn. Meir informasjon om vassområdet finn du på Vassområde Indre Sogn Indre del av Sognefjordsystemet høyrer til vassområde Indre Sogn. Leikanger og Aurland og kommunane innanfor høyrer med til Indre Sogn. Sognefjorden greiner seg ut i dette området og inneheld følgjande fjordarmar; Fjærlandsfjorden, Sogndalsfjorden, Lustrafjorden, Årdalsfjorden, Nærøyfjorden og Aurlandsfjorden. Vassområdet grensar mot vassområda Ytre 17

18 Sogn, Sunnfjord, Nordfjord og vassregionane Hordaland, Vest Viken og Glomma. Vassområdet har 496 vassførekomstar (tabell 1.4). Mange av vassdraga, spesielt på nordsida av Sognefjorden, er brepåverka med avrenning frå Jostedalsbreen. Området har mange mellomstore vassdrag. Heile fjordsystemet i vassområdet ligg innanfor grensa til den nasjonal laksefjorden Sognefjorden. Nasjonale laksevassdrag er Flåmselvi, Årøydalselvi, Lærdalselvi og Nærøydalselvi. Vassområdeutvalet har utarbeid ein oversikt over viktige utfordringar i vassområdet. Dokumentet Innspel til vesentlege spørsmål om vassforvaltning frå vassområde Indre Sogn er lagt ut på nettsida til vassområde Ytre Sogn. Innspel til dokumentet er gjort direkte til vassområdet. Aurland kommune er vertskommune for vassområde Indre Sogn. Meir informasjon om vassområdet finn du på Kva oppnår vi med planen? Hovudmålet vårt er å verne om og ha ein berekraftig bruk av vatnet vårt. Målet er at tilstanden i vassførekomstane ikkje skal bli dårlegare enn i dag. Der den i dag vert vurdert til å vere for dårleg, skal det skisserast tiltak for å betre miljøtilstanden. Dersom artane som naturleg høyrer heime i eit vassdrag skrantar, må ein finne ut kvifor. For mykje algar eller for lite fisk viser at her er det ein påverknad som verkar inn på mangfaldet i elva, innsjøen, fjorden, havet. Det er då behov for å utarbeide ein tiltaksanalyse for området. Han vil skissere tiltak som bør gjenomførast for å få god tilstand att i vassførekomsten. Miljømålet er å få god miljøtilstand innan Av og til kan dette målet vere vanskeleg å nå. Det kan vere at datagrunnlaget er for mangelfullt til å skissere tiltak, tiltaket trengst å utreidast meir, at problemstillingane er svært komplekse, eller kostandane vert for høge over kort tid m.m. Alle tiltak som treng å få unntak om å nå miljømålet og god tilstand innan 2021, må grunngjevast jf. vassforskrifta. Det er mogleg å få tidsutsetting for å gjennomføre tiltaket i 2 planperiodar dvs. 12 år. Førebyggjande tiltak må gjennomførast for å hindre at tilstanden vert dårlegare. Tilgjengelege og relevante opplysningar om vassførekomsten (påverknadar, miljøforhold, m.a.) er nytta for å vurdere miljøtilstanden. Det er laga kriterium for å gruppere vassførekomstane i svært god til svært dårleg tilstand. Det er der laga ulike grupper for dei ulike type vasstypar, t.d. er nokon mykje påverka av brunt vatn (humus), medan andre er naturlege næringsfattige eller næringsrike. Det betyr og at nokre vassførekomst toler t.d. lite tilførslar av næringsstoff, medan andre toler mykje tilførslar. I praksis betyr det at tiltak gjerne må settast inn tidlegare i vassførekomstar som toler lite kontra dei meir motstandsdyktige vassførekomstane t.d. kalkfattige, næringsfattige (fjell)område kontra dalføre under marin grense. Meir informasjon om inndeling i dei ulike klassane står omtalt i rettleiaren om klassifisering av vassførekomstar. Rettleiaren for karakterisering omtaler korleis ein kan vurdere miljøtilstanden når tilgangen på data er avgrensa. Overvakingsprogrammet vil gi ein oversikt over kor datagrunnlaget bør supplerast for å få eit naudsynt kunnskapsgrunnlag til å fatte avgjerd om det bør gjennomførast tiltak eller kva for tiltak som bør gjennomførast. Målet er å prioritere dei kostnadseffektive tiltaka for å nå god miljøtilstand. Kven er ansvarleg for å gjere noko med påverknadane som gir for dårleg miljøtilstand? 18

19 Vassforvaltninga i Noreg er svært fragmentert. Særs mange sektorstyresmaktar er involvert for å sikre god tilstand i alle vassdraga våre, grunnvatn og kystvatnet. Fig. XX er ein illustarsjon på kva for styresmaktar og tiltakshavarar som kan verte involvert når tiltak skal settast i verk for å redusere påverknadar som gir dårleg miljøtilstand. Ofte er det fleire påverknadar som samla gir for dårleg tilstand i vassførekomsten. Fleire aktørar må då på banen for å betre tilstanden i vassførekomsten. Fig. a illustrerer korleis fig. b er bygd opp. Figuren er berre ein illustrasjon og på ingen måte komplett. Det er behov for meir samarbeid mellom ulike aktørar for å sikre god miljøtilstand og ein kostnadseffektiv utnytting av resursane. Arbeidet med å betre tilstanden i vatn gjennom arbeid i vassområda og på regionnivå etter vassforskrifta vil betre samarbeidet mellom etatane. Tek gjerne i mot innspel på forbetring av figuren under (må finteiknast om han skal nyttast). Figuren skal illustrere o o kven som er ansvarleg for å gjere noka med dei ulike påverknadar. fragmentert forvaltning Økologisk tilstand dårleg Påverknad hovudgruppe Påverknad Styresmakt som er ansvarleg for å gjere noko med påverknaden - verkemiddel Tiltakshavar - finansierer og gjennomfører tiltaket xx a) Fig 19

20 Oppdret tsnærin ga Miljødir (ferskv atn) Fiskerid ir (sjø) Mattilsy net Framande artar - Øyrekyt - pukkellaks -marine artar Lakselus Andre sjukdomar Biologi ske påverk nadar Regulantar Bønder SVV NVE FK Kommune SVV FK kommu nen NVE NVE NVE NVE Kystverke t Kommun en? Vasskraftsr egulering Endring av elveløp Uttak av drikkevatn Fysiske påverknadar Vandrin gshindr e Hamner moloer Oppdret tsnærin ga Fiskerid irektora tet Rømt oppdrettsfisk Avløp (næringssto ff) Kommunen Kommunen Hushaldnin gar, næringsmid delindustri Landbruk (næringss toff) Kommun en, FM (landbruk ) Kommun en, bønder Ureining Miljøgifter Kommune Kystverket Miljødir/FM Industri Skipsfart Ureining uspesifis ert (avfallsp lasser), akutt ureining FM kystverk et Kommu nen Mang fler.. Sur nedbør Klima- og miljødepa rtement Internasj onale avtalar Figur 3 A) illustrerer korleis figur B) er bygd opp. B) Illustrasjon av nokre påverknadar i ein vassførekomst. Figuren illustrer kven som er ansvarleg for å gjere noko med påverknaden; kva for styresmaktar som har verkemidlar til å gjere noko med påverknaden og kven som til sist vert tiltakshavar for å gjennomføre tiltak for å betre tilstanden slik at miljømålet vert nådd. Figuren er ikkje fullstendig, men er meir ein illustrasjon på kor mange aktørar som må samarbeide for å skape eit godt nok livsmiljø for ein art. Kva oppnår vi med planen? Arbeidet med dei regionale vassforvaltningsplanane føregår parallelt over heile landet, og er en kombinasjon av: innføring av et system for heilskapleg og sektorovergripande vassforvaltning på regionalt nivå, med fokus på samordning. innsamling, tilrettelegging og ajourføring av vasstilknytta data i 20

21 innføring av eit målbart og etterprøvbart system for å sette og følgje opp miljømål for vassførekomstane samordning av verksemda til eksisterande styresmaktar knytt til vassforvaltning bruk av prosesskrava i plan- og bygningsloven (med noen tilpassingar) for å få utarbeida og politisk vedtatt langsiktige forpliktande forvaltningsplaner for vatn med ein fastsatt framdriftsplan på til sammen tre 6-års tiltaksfaser ( , , ) Miljøtilstand Notilstand (klassifisering) Risikovurdering (karakterisering) Overvaking Verkar tiltaka? Rullerast kvart 6. år Forvaltingsplanar med tiltaksprogram Miljøtiltak Gjennomføring Figur 4 Planhjulet for ein regional plan for vassforvaltningsplan. Arbeidet vil vere kontinuerleg og vil bli revidert kvart 6. år. Vi har kome i gang! Men det er viktig å peike at vi er i prosess, og må bygge stein på stein for å kunne komme vidare framover. Kva oppnår vi gjennom denne regionalplanen? Her er nokre stikkord: Meir kunnskap om vatn i Sogn og Fjordane Samling og synleggjering av kunnskap gjennom ein felles nasjonal kartdatabase (Vannnett) Bred semje om å sette i verk tiltak og overvaking Oppdatert og meir tilgjengelig kunnskapsgrunnlag til bruk i alle former for sakshandsaming Eit overvakingsprogram sette i verk systematisk innhenting av kunnskap Basisovervaking Problemkartlegging Tiltaksovervaking Betre samarbeid og betre effekt av vassforvaltninga Etablering av nye samarbeidsfora Betre samordning av vassforvaltningsarbeidet gjennom ein interkommunal og tverrsektoriell tilnærming Synliggjering av rolla til fylkeskommunen som regional utviklingsaktør altså som prosessleier og samordnar for vassarbeidet 1.4 Endringar sidan førre forvaltningsplan Stryn vassområdeutval inngjekk i pilotfasen og inngår i forvaltningsplanen for Vestlandet. Planen vart vedteke ved kongeleg resolusjon i juni Forvaltningsplanen for Vestlandet dekker to mindre vassområde, eit i Stryn og eit i Bergen. Vassregion Vestlandet vart delt i to frå i høvesvis Sogn og Fjordane og Hordaland. 21

22 Den delen av forvaltningsplanen som omhandla Stryn er no revidert og inngår i forvaltningsplanen og tiltaksprogrammet for vassregion Sogn og Fjordane. Tiltaka frå den første forvaltningsplanen skulle ha vore operative innan utgongen av Stryn vassområde inngår no som ein mindre del av Nordfjord vassområde. Fleire av tiltaka er endra. Tabellen under viser oversikt over kva for tiltaks som er det er nytta unntak for å nå miljømålet i samsvar med 9-12 i vassforskrifta. Unntak 9-12 Er miljømåla frå første planfase nådd? Presentasjon av overvaking i perioden xx presentert på kartet (Fig XX) Samandrag og forklaring på på ev tiltak som ikkje er sett i verk i den førre planen (gjerne tabellframstilling) Samandrag av ytterlegare og midlertidige tiltak som er sett i gong fordi det det ha roppstått vanskar med å nå miljømåla sidan førre offentleggjering av forvaltningsplanen Liste overvassførekomstar der det i samband med overvaking av miljøgifter er etablert innblandingssoner. Dersom slike soner er etablert, skal avgrensinga framgå av planen. Nye konsesjonar/løyvar Forslag til tabeller, kapittel 1.3 Endringer siden forrige forvaltningsplan Endringslogg Kapittel Dato Veilederen: Oversikt over hvilke vannområder/vannforekomster revideringen gjelder for. Her oppgis hvilke vannområder/ vannforekomstene som var med i pilotfasen. Tabell a) Endring i inndeling for vannforekomst/vannområder siden pilotplanene Vannområde Vannforekomst Sammenslåing, oppsplitting, endring av grenser etc Tabell b) Bruk av unntak i pilotplanene 9-12 Vannforekomst 22

23 Tabell c i) Vurdering oppnåelse av miljømål (Miljømålene i pilotfasen skal være oppnådd innen 2015, med mindre unntak er gitt) Sterkt modifiserte vannforekomster Status Vannforekomst Har oppnådd godt økologisk potensial Ikke oppnådd godt økologisk potensial Hvis målet om GØP ikke nås, må årsaken til dette oppgis. Tabell cii) Alle vannforekomster i kyst, elv og innsjø Status Vannforekomst Har oppnådd standard miljømål Ikke oppnådd standard miljømål Har oppnådd strengere miljømål Ikke oppnådd strengere miljømål Har oppnådd brukermål Ikke oppnådd brukermål Hvis må fra pilotplanene ikke er oppnådd, må årsaken til dette oppgis Tabell ciii) Grunnvann Status Vannforekomst God kjemisk tilstand Ikke oppnådd god kjemisk tilstand God kvantitativ tilstand Ikke oppnådd god kvantitativ tilstand Hvis mål fra pilotplanene ikke er oppnådd, må årsaken til dette oppgis Tabell d) Oversikt over tiltak som ikke er gjennomført i pilotfasen Tiltak Vannforekomst Årsak 23

24 Merk: det kan i noen tilfeller være vanskelig å fylle ut tabellene i dette kapitlet, siden pilotplanene med tiltaksprogram ikke var konkrete nok på alle områder. Dersom det ikke er mulig å fylle inn tabellen, er det tilstrekkelig med en tekstlig beskrivelse. 2 Korleis vi har jobba og prioritert 2.1 Organiseringa av arbeidet Vassregionmyndigheita har i samarbeid med vassregionutvalet utarbeide eit utkast til ein regional vassforvaltingsplan, jf. 26 i vassforskrifta. Vassregionutvalet er samansett av representantar for Fylkeskommunen, Fylkesmannen, NVE, Statens vegvesen, Fiskeridirektoratet, Mattilsynet og Kystverket, samt alle kommunane. Vassregionmyndigheita leiar vassregionutvalet og har ansvar for å koordinere arbeidet med å gjennomføre oppgåvene i samsvar med fristar, definert i vassforskrifta. Vassregionutvalet er den viktigaste arenaen for regional samordning, og sikrar samarbeid med andre sektormyndigheiter. Eit arbeidsutval for Vassregionutvalet er etablert. Utvalet har vore samansett av representantar frå alle statlege, sektorstyresmaktar, fylkeskommunen og vertskommunane for vassområdeutvala. Vertskommunane har vore representert ved prosjektleiar for vassområda og ein politisk representant. På vassområdenivå organiserast arbeidet gjennom eit vassområdeutval. Her deltek kommunar og sektormyndigheiter. Kommunane og sektorstyresmaktar har delteke i varierande grad. Nokon har fylgt opp arbeidt svært godt, medan andre har vore lite tilstande eller heilt fråverande. Ein regional referansegruppe er etablert med representantar for ulike rettshavarar, private og allmenne brukarinteresser. Ein stor del av møta for referansegruppa på regionnivå har vore felles med vassregionutvalet. Etter at fellesdelen har vore avslutta, har begge gruppene hatt separate møte. Oversikt over møteverksemd og referat frå møta ligg utlagd på I fleire av vassområda har møte i vassområdeutvala vore opne, slik at ulike interessentar, lag og organisasjonar har hatt høve til å delta på møta. Lokal referansegruppe er etablert for vassområda Nærmare omtale av prosess og medverknad står omtalt i dei ulike tiltaksanalysane. Tabellen under viser oversikt over medverknad frå i vassområda. Tabell 2 Oversikt over medverknad i vassområda Vassområde Lokal referansegruppe etablert Felles møte mellom referansegruppe og vassområdeutvalet Seminar Nordfjord Ja ja Sunnfjord Ja Ytre Sogn Ja Delvis? Indre Sogn Ja Ja Landbruk og avløp feb

25 For ei detaljert oversikt over representantar og møtereferat frå vassregionutvalet, referansegruppa og vassområdeutvala for Sogn og fjordane vassregion, sjå Medverknad Forskrift om rammer for vassforvalting (vassforskrifta) og Plan- og bygningslova (PBL) legg føringar for deltaking i regionale vassforvaltingsplanar. 27 i vassforskrifta seier at vassregionmyndigheita skal i samarbeid med vassregionutvalet legge til rette for at alle interesserte skal få mogelegheit til å delta. Regionale vassforvaltingsplanar skal utarbeidast som regionale planar etter kapittel 8 i Planog bygningslova, som også legg føringar for deltaking. I 8.3 i PBL står det at regional planmyndigheit skal samarbeide med andre offentlige myndigheiter og organisasjonar. Vidare står det at statlige organ og kommunar har rett og plikt til å delta i planlegginga når den kjem inn på deira verkeområde eller eigne planar og vedtak. Det skal leggast til rette for at alle som er interesserte skal få høve til å innhente informasjon, delta i planprosessen og i oppdateringa av forvaltningsplaner og tiltaksprogrammer. Tiltak som skal gjerast må bygge på best mogeleg informasjon om tilstand og bruk av vassførekomstane. Difor er det viktig med deltaking og dialog med vedkomne partar og interesserte parter. Deltaking har som mål å bidra til: å utnytte kunnskap, erfaring og initiativ frå dei som vassforskrifta påverkar å auke motivasjonen for å gjennomføre gode planar og tiltak ansvarleggjering knytta til planar og tiltak å identifisere uønska effektar av vassforskrifta å oppnå tillit, eigarskap og støtte i prosessane rundt avgjersler å gi eit kvalitativt betre resultat Private og allmenne interesser og rettshavarar har delteke på ulike måtar ved å: delta på annonserte møte om vassforvaltinga i vassområda/vassregionen delteke på ulike temaseminar ta kontakt med vassregionmyndigheitene, fylkeskommunene og vassområda gi skriftlig innspel i samband med dei tre høyringsrundane Den viktigaste arenaen for deltaking er på vassområdenivå. Vassområdeutvalet er ansvarleg for å leggje til rette for lokal deltaking og at informasjon om arbeidet vert gjort offentleg tilgjengeleg, gjerne på internett. På regionalt nivå vil det som oftast bety at aktørane vert informert. Medverknad i Sogn og Fjordane vassregion Vassregionutvalet og regional referansegruppe vart etablert 18. januar 2011 og arbeidsutvalet Oversikt over møteverksemd, referat og logg over møta ligg ut lagt på Oversikt over møta i vassområdeutvalet og lokal referansegruppe er gitt i tiltaksanalysane. Oversikt over høyringsdokumnet i planperioden 25

26 Tabell 3 Oversikt over høyringsdokument i planperioden Høyringsperiode Vedteke dato Vedteke av Planprogrammet Fylkesutvalet Vesentlege vassforvaltningsspørsmål Vassregionutvalet Forvaltningsplan Tiltaksprogram Handlingsprogram 2.3 Trendanalyse Føremål til trendanalysen er å vurdere samfunnsutvikling og påverknadstrendar i åra fram mot Det er vanskeleg å seie noko om korleis framtida vil sjå ut. Ved hjelp av analyser kan vi finne fram til mogelege utviklingstrekk fram mot Dette gjerast med bakgrunn i forsking, regresjonsanalysar og prognosar. Analysen har først tatt føre seg overordna og nasjonale drivkrefter som befolkningsutvikling og klimaeffektar. Deretter er regionale trendar om energi, arealbruk, næringsutvikling og avlaup frå befolkninga blitt vurdert for å gje eit oversyn over moglege utviklingstrekk (viktige trendar) i regionen. Analysen skal gi eit grunnlag for å vurdere risiko for ikkje å nå miljømåla innan Påverknadane på vassmiljøet kan endre seg dersom t.d. innbyggartal, busetjingsmønster, næringsverksemd og arealbruk endrar seg. Endra ytre påverknad saman med klimaendringar kan over tid føre tid forandringar som gjeld for større område m.a. temperatur, nedbør, flom, havnivå. Det er utarbeida ein trendananalyse for vassregion Sogn og Fjordane. Trendanalysen ligg som vedlegg til dokumentet Vesentlege vassforvaltningsspørsmål for Vassregion Sogn og Fjordane. Under følgjer eit resyme av trendanalysen inkludert oppdatert informasjon om befolkningsutvikling og avløp Dei viktigaste påverknadar og drivkrefter i vassregionen Dei viktigaste påverknadene og drivkrefter i vassområde er identifisert med utgangspunkt i dei mest sentrale utviklingstrekka som er observert og forventa (tabell 2.1). Vi har teke utgangspunkt i dei drivkreftene som er mest relevante for Sogn og Fjordane. Desse vala er tekne på grunnlag av kva sektorar og endringsmønster som er særskilte for vassregionen Tabell 4 Påverknader og drivkrefter i Sogn og Fjordane Drivkraft Sentral påverknad for vassmiljø Befolkningsutvikling Ureining Kommune Ansvarleg sektormyndigheit Arealbruk Fysiske inngrep, ureining Kommune med innspel frå statlege og regionale mynde Næringsutvikling Fysiske inngrep, utslepp, biologisk påverknad Kommune, statlege verkemiddel 26

27 Avløp Forureining, eutrofiering Kommune, fylkesmann Klimaendring Biologisk påverknad Klif, Direktoratet for Naturforvaltning Energiproduksjon Fysiske inngrep, påverknad på biomangfold, Norges vassdrags- og energienergidirektorat Framskrivingar av folkemengda Det er ein positiv folketalsutvikling i Sogn og Fjordane i perioden 1950 og fram til 2013 (fig. 2XX). Han er mest markant langs RV 5 med forgreiningar mot Eid og Stryn. Det er intern sentralisering i kommunane og ein sentralisering på fylkesnivået. Seks kommunar Flora, Førde, Jølster, Sogndal, Eid og Stryn har hatt folketalsvekst. Folketalsutviklinga i fylket som heilskap er prega av at fylket ikkje har nokon stor eller mellomstor by. Ein stor del av innbyggarane bur i typiske distriktskommunar med ei flytte- og folketalsutvikling som i stor grad følgjer mønstra for periferikommunane i landet elles med svak folketalsutvikling. Også fylket som heilskap har dei same hovudtrekka. Dei regionale sentra er både små og distriktsprega. Figur 5 Folkemengd og venta folketalsauke i Sogn og Fjordane fylke Datagrunnlag frå SSB Folkemengda i Sogn og Fjordane Prognose Fylkeskommunen ventar at det i 2021 vil vera innbyggjarar i Sogn og Fjordane. Dette er 4400 fleire enn ved utgangen av Ved utgangen av 2015 vil det bu om lag personar i fylket. Folketalsveksten i fylket fram mot 2021 kjem i aldersgruppene over 60 år. I 2021 vil det vera trong for 2650 fleire bustadeiningar i fylket enn i dag. Den viktigaste enkeltfaktoren som bidreg til folkeauke er innvandring frå utlandet Næringsutvikling og arealbruk Det er forventa at folketalet i Sogn og Fjordane vil ha ein moderat vekst. Veksten vil kome i regionsentra og i dei fleste kommunesentra. Her vil vi derfor få meir utbygging av næringsverksemd, bustader, og infrastruktur som vil føre til auka transportbehov. Næringsutvikling 27

28 Fram mot 2021 er det ei forventning om størst vekst i kompetansebaserte næringar. Veksten i Sogn og Fjordane vil truleg skje innafor det offentlege og innafor naturressursbaserte næringar som energi, marine og maritime næringar samt næringar knytt til petroleum og mineralutvinning. Næringar som jordbruk, skogbruk, akvakultur, marine næringar og industri kan påverke vassmiljøet. Det er intensiteten i drifta av dei ulike næringane som innverkar på vassmiljøet. Tabell XX viser korleis vi ventar oss at næringar som påverkakar /kan påverke vassmiljøet vil utvikle seg mot 2021 Tabell 5viser korleis vi ventar oss at næringar som påverkakar /kan påverke vassmiljøet vil utvikle seg mot 2021 Næringar i vekst Næringar minkande vekst eller uendra Nye næringar / utvidingar/planlagd ny aktivitet Akvakultur Tradisjonelt fiske Lutelandet Offshore AS held, Fjaler kommune. Aktuelle industrielle aktivitetar; mottaksanlegg for offshore oljeinstallasjonar, vedlikehald og modifikasjonar av skip og andre flytande innretningar for sjø, steinuttak og knusing av stein og biologisk avfallsbehandling. Delar av avfallet som skal handterast kan vere kontaminert av naturleg lågradioaktivt stoff. Transport Landbasert industri som tek i mot og bearbeidar landa fangst. Planar om utviding av Fjordbase i Florø med mottak, lagring og behandling av avfall med opphav i offshoreverksemd. Skipsfart Jordbruk og skogbruk Fiskeri Planar om utvinning av rutil ved Engebø i Førdefjorden. Det er planer om å deponere store massar i midtre delar av Førdefjorden. Det er ikkje teke avgjerd om det vert gitt løyver til utvinning av rutil Engebøsaka.. Ev satsing på fornybar energi til havs Landbruk Landbruket er også i stor endring med nedlegging av bruk og gjengroing av både innmark og utmark. Jordbruket i Sogn og Fjordane er dominert av grovfôrbasert husdyrhald og fleirårig graseng Strukturutviklinga går mot færre husdyr og mindre jordbruksareal i drift. Tal sau på beite har ei klår nedgang sidan byrjinga av talet. 28

29 Det har vorte vesentleg fleire husdyr og meir areal per bruk, og husdyrgjødsla har såleis vorte meir konsentrert rundt kvart bruk i drift. Fleire bruk kan få problem med gjødsellagerkapasitet. Meir av gjødsla kan då verte spreidd på dårlege tidspunkt i høve til vekstsesong, vêr- og klimatilhøve. Klimaendringar med meir nedbør kan gi større utfordringar for grasproduksjon og gjødselspreiing. Dårleg drenering vil føre til auka avrenning av gjødsel og næringsstoff til vatn. Plantetilgjengeleg fosfor i jorda er generelt høg i Sogn og Fjordane. Ein del stader vil vedvarande fosfor-gjødsling medføre auka avrenning av næringsstoffet Flatehogst og drenering av myr p.g.a. av vegbygging gjer at vatnet renn raskare med fare for meir flom og jordavrenning i nokre vassdrag. Innafor skogbruket er det omfattande planar for å ruste opp vegnettet som lekk i arbeidet med meir rasjonell skogsdrift. Sum jordbruksareal Gjennomsnitt bruk Figur 6 Jordbruksareal i Sogn og Fjordane (kjelde fylkesmannen, landbruksavdelinga). Aksane er dekar jordbruksareal total og jordbruksareal pr. bruk og årstal Kommunale avløp Kommunane har utfordringar på avløpssida. Det er mellom anna eit generelt etterslep på fornying av avløpsnettet i heile landet, og aukande problem med å handtere overvatn. Dette gjeld også for kommunar i Sogn og Fjordane. Aukande nedbørsmengder vil i tillegg gje meir belastning på avløpsanlegga. Dette vil gje større utfordringar i område som allereie slit med kapasiteten. Noko av dette reknar vi med vil bli utbetra innan Flytte kap. om leidningsnett hit? (kap ) Energi Vasskraftproduksjon Bruk av vassressursar til energiproduksjon har lange tradisjonar, og er viktig for busetting, sysselsetting og verdiskaping både lokalt og regionalt. Sogn og Fjordane Bidreg med om lag 12 % av totalproduksjonen av vasskraft i Noreg. Større kraftverk bidreg med 13,4 TWh, medan 1,3 TWh kjem frå småkraftverk. Vel 6 TWh av totalpotensialet på 27 TWh i fylket er verna mot kraftutbygging 29

30 Om lag halvparten av den årlege produksjonen i fylket vert brukt lokalt (kraftintensiv industri og alminneleg forsyning). Den andre halvparten vert transportert ut av fylket, vesentleg austover frå kraftverk i Indre Sogn, m.a. eigd av andre fylke/kommunar Tabell 6 Oversikt over vasskraftproduksjon i Sogn og Fjordane og Noreg samla. Alle tall er midlere årsproduksjon oppgitt i GWh og basert på perioden Status per Talgrunnlaget er oppgitt av NVE Fylkenav n Sogn og Fjordane Hele landet Under byggin g Gitt tillatels e Sum Utbyg d Konsesjo n søkt Forhånds -meldt Rest Vernet/ Avslått Tabell 7 Vasskraft i Sogn og Fjordane. Kjelde NVE Vassregion Små Lik eller større enn Totalt MW GWh/ MW GWh/år M GWh/ Sogn og Elvekraftverk Magasinkraftv Totalt i NVE- kan de rette opp tala? feil tal oppgitt i tabell Drivkrefter og trendar. Sentrale styremakter har sett mål om auka energiproduksjon. Fornybardirektivet og grønesertifikat fungerer som nasjonale drivkrefter for auka energiproduksjon. NVE si ressurskartlegging i 2004 var med på å sette fart i interessene for å utnytte vassdraga i fylket til småkraftproduksjon. Drivkreftene for denne typen vasskraftproduksjon er dei same som for større kraftverk, nemleg å få fram prosjekt som kan bidra til gode økonomiske resultat. Lokalt og regionalt er det ikkje behov for ny kraft, i og med at fylket «eksporterer» om lag halvparten av kraftproduksjonen på over 14 TWh. Det drøftast no om meir utveksling av energi med utlandet. Dette kan føre til større press på nye utbyggingar generelt. Pumpekraftverk med store lagringsmagasin har fått auka merksemd. Tabell 8 Drivkreftar - vasskraftproduksjon Grøne sertifikat Frå 2012 har interessa for å bygge ut vasskraft auka ytterlegare i samanheng med oppretting av grøne sertifikat. Elsertifikatmarknaden er eitt virkemiddel for å nå det ambisiøse målet om auka fornybarandel i Under elsertifikatordninga skal det byggast ut til saman 26,4 TWh ny fornybar elektrisitetsproduksjon i Noreg og Sverige sett under eitt innan ,4 TWh tilsvarer om lag 1/5 av dagens årsproduksjon i Noreg. Det enkelte kraftverket vere ferdig utbygd innan utgangen av 2020 for å få inntekter frå ordninga. Sertifikatet vil vere gjeldande i 15 år. 30

31 Fornybardirektivet Effektkjøring I april 2009 vedtok EU fornybardirektivet. Direktivet legg opp til at 20 % av EUs energibruk (elektrisitet, varme, kjøling, transport) skal være basert på fornybar energi innan Direktivet inneber bindande mål for auka andel fornybar energi for kvart einskild medlemsland. Fornybardirektivet vart innlemma i EØS-avtalen Direktivet trådde i kraft i Noreg. Noregs mål i fornybardirektivet er ein andel på 67,5 % fornybar energi i 2020, altså ein auke på 9,5 % i høve dagens nivå. NVE har rekna dette ut til å bli om lag 13 TWh. Noreg har utarbeidd ein handlingsplan for korleis Noreg skal nå måla, og denne vart oversendt til ESA, jfr. 2009/28/EC, 26.juni Handlingsplanen legg vekt på at Regjeringa har auka omfanget av tiltak og verkemiddelbruk knytt til utbygging av fornybar energi og energieffektivisering. Innsatsen vil verte ytterlegare styrkt. Blant kraftverkprodusentar er det eit ønske om auka inntening. Ei konsekvens av det er auka effektkjøring i vassdraga. Dette inneber at vasstanden går hurtig opp og ned i vassdraget. Effektuttaket aukar no meir enn forbruksveksten. Effektkjøring kan føre til auka erosjon og stranding av fisk. Auka effektkøyring og/eller endra manøvrering av magasin, kan òg verte meir aktuelt med auka utbygging av vindkraft. Manøvrering av magasin vil då verte avhenging av vindtilgang på vindkraftverka. Vindkraft til sjøs Det forventast auka utbygging av fornybar energi også til havs fram mot Vindmøller til havs kan bli aktuelt. Eventuell påverknad av vasskvaliteten i vassområda vil spesielt vere knytt til anleggsperioden for desse utbyggingane. 2.4 Oppsummering av Vesentlege vassforvaltningsspørsmål Sur nedbør og fysiske inngrep er dei viktigaste påverknadane i vassdraga. I kystvatn er ureining frå industri den største påverknaden i kystvassførekomstane. Påverknaden er størst for punktutslepp frå avløp og industri. Det er ikkje semje om korleis ein skal vurdere påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk på laks og sjøaure. Påverknadsgraden frå rømt oppdrettsfisk og lakselus på aktuelle vassførekomstar er difor satt til «ukjent» og miljøstilstand og risikovurdering satt til «udefinert» i Vann-Nett. jf. nasjonale styringssignal omtalt i kap Om lag 51 % av elvane, 62 % av innsjøane og 10 % av kystvatn er satt i risiko. Mogleg risiko er satt til 1 % for elv, 0,2 % innsjø og 12 % for kystvatn. Frå skal alle vassførekomstar anten vere plassert i gruppa risiko eller ingen risiko, mogleg risiko utgår då som gruppering. Sur nedbør og vassdragsreguleringar er viktigaste årsak til vassførekomstane i ferskvatn er satt i risiko. Påverknad av ureining frå industri, hamner, avløp og landbruk er årsak plassering i risiko i ein del vassførekomstar i kystvatn. Utfordringane vil i stor grad spegle påverknadane. Ein utfordring kan og vere noko anna enn direkte påverknad på vassførekomsten. Ein stor påverknad kan være stor i dag, men dersom vi har verkemidlar til å løyse utfordringa i planperioden, treng ein stor påverknad ikkje å vere ein stor utfordring. Usemje om korleis ulike sektorstyresmaktar vurderer ein påverknad kan gi en stor utfordring. Usemje kan t.d. gje seinking på gjennomføring av naudsynte tiltak. Dersom ein påverknad er liten/middels i dag og det er vente større påverknad i komande planperiode, kan påverknaden verte ein utfordring i løpet av planperioden. 31

32 Vassregionutvalet for Sogn og Fjordane har identifisert åtte tema som dekker aktuelle hovudutfordringar for vassmiljøet i Sogn og Fjordane. Utfordringane er ikkje nemnt i prioritert rekkefølgje. Mangelfullt kunnskapsgrunnlag Vurderingane som er gjort av påverknadane på vassførekomstane og risiko er gjort på eit mangelfullt kunnskapsgrunnlag. Det er ei utfordring å få gode nok data til å kunne vurdere tilstanden i vassførekomstane på ein påliteleg måte. Det krev mykje ressursar å få høg kvalitet på tilstandsvurderingane. Finansiering Det er manglande resursar i til å gjennomføre arbeidet etter vassforskrifta. Arbeidet er underfinansiert. Dette gjeld både finansiering av arbeidet på vassområde og vassregionnivå. Det kravst betydelig innsats og resursar for å auke kunnskapsgrunnlaget. Det er eit grunnleggande prinsipp om at «ureinar betaler». Dette gjeld både for gjennomføring av tiltak og for overvaking. Dette prinsippet er ikkje alltid like lett å styre etter til dømes; diffus avrenning frå landbruket, «gamle synder» der problemeigaren som var opphavet til ureininga ikkje finst lenger. Gjennomføring av mange tiltak og overvaking av mange vassførekomstar fell på kommunane. Det kan vere ei utfordring for mange kommunane å sette av tilstrekkeleg med resursar til å følgje opp forvaltningsplan, tiltaksprogram og overvakingsprogram. Sur nedbør langtransportert ureining Den sure nedbøren som kjem til vassregionen er hovudsakleg langtransportert frå andre land i Europa. Forsuring skapar framleis problem for forsuringsfølsame artar, spesielt i den sørvestlege delen av vassregionen. Kalking av vassdrag er eit mottiltak mot forsuring som gjer vatnet leveleg for artar som ikkje toler surt vatn. Vassdirektivet sett ikkje krav om å gjere tiltak i vassførekomstar som ikkje har god økologisk status grunna langtransportert forureining. Vassregion Sogn og Fjordane sit ikkje med verkemidlane til å redusere utsleppa i Europa. Slik sett er det å redusere forsurande stoff i nedbøren ikkje ei utfordring for vassregionen. Det er derimot ei utfordring for sentrale styresmaktar å få til internasjonale avtalar som sikrar tilstrekkeleg reduserte tilførslar av forsurande stoff. Vasskraft Svært mange vassførekomstar i Sogn og Fjordane er påverka av vasskraftutbygging. Både innlandsfisk, laks- og sjøaurebestandane og anna biologisk mangfald er negativt påverka av vassdragsutbygging. Fleire bestandar av fisk er dødt ut eller er kritisk truga pga. vasskraftsutbygging. På grunnlag av fysiske kriterium er svært mange vassførekomstar førebels skilt ut som kandidatar til svært modifiserte vassførekomstar (ksmvf). Det er ei utfordring for å få tilstrekkeleg kunnskap til å vurdere økologisk tilstand i alle desse vassførekomstane. Dersom ein slik vassførekomst har god økologisk status, vil den ikkje få status som ein svært modifisert vassførekomst (SMVF). Det er og ei utfordring å definere godt økologisk potensial for alle vassførekomstane som kvalifiserer til SMVF. Om lag 450 vassførekomstar er førebels satt som ksmvf, dei aller fleste av desse på grunn av vasskraftsutbygging. Miljøgifter Det er kosthaldsråd i Årdalsfjorden og Høyangsfjorden. Desse fjordarmane høyrer til Sognefjordsystemet. Det kan vere ei svært stor utfordring å finne tiltak som gjer at kosthaldsråda kan opphøyra i desse fjordane. Miljøgifter er særskilt ei utfordring i vassførekomstane rundt industristadane Årdal, Høyanger, Svelgen og Sløvåg. Andre døme på punktkjelder som gir eller kan gi ei utfordring er kommunale avløp, gamle og nye avfallsfyllingar, skipsverft, notvaskeri og gruver. Miljøgifter vert også transportert til oss via luft og havstraumar frå andre land. Det er ei utfordring å få oversikt over miljøgiftene. 32

33 Akvakultur Innblanding av rømt oppdrettsfisk i bestandar av villaks kan vere ei vesentleg utfordring i ein del vassdrag i vassregionen. Innslaget av rømt oppdrettfisk i vassdraga varierer mellom år og mellom vassdrag. Det er mangelfull kunnskap om i kva grad innblanding av oppdrettsfisk på gyteplassane fører til genetisk endring av villaksbestandane. Det er likeeins mangelfull kunnskap om dei biologiske konsekvensane av genetiske endringar. Fleire prosjekt ser no m.a. på; metodeutvikling for å sjå på genetisk innbland i villaksbestandar overvakingsstrategi for å vurdere innslaget av rømt oppdrettsfisk i villfiskbestandane biologiske effektar av genetisk innblanding i villaksbestandane Lakselus kan vere ei utfordring for bestandar av laks og sjøaure. Infeksjon av lakselus på sjøaure og villaks varierer mellom år. Det er uklart kor stor bestandseffekt infeksjonane med lakselus har på villaks og sjøaure. Det bør utviklast betre metodar for å vurdere dette. Det kan vere ei utfordring for næringa få ned det samla talet for lakselus i oppdrettsanlegga. Det er ei utfordring at styresmaktar ikkje er einige om korleis dei vil vurdere påverknad av rømt oppdrettsfisk og lakselus på laks og sjøaure. Kommunale avløp Spreidde avløp kan vere ei utfordring for ein del vassførekomstar. Sjødeponi Det ligg føre planar om utvinning av rutil ved Engebø i Førdefjorden kor ein planlegg å deponere store massar i midtre delar av Førdefjorden. Havforskingsinstituttet har vurdert den negative verknaden på det marine miljø som høg. Norsk institutt for vannforskning vurderer ikkje den negative påverknaden like høgt. Sjødeponiet vil eller kan vere ei utfordring for livet i fjorden. Det er ei utfordring at kunnskapsgrunnlaget er for dårleg til å kunne vurdere konsekvensane av ei slik stor mineralutvinning. Miljøverndepartementet konkluderte med at det ikkje ligg tilstrekkeleg grunnlag til å treffe avgjerd i Engebøsaka. Dei har difor ikkje godkjent reguleringsplanen eller gitt løyve etter forurensingslova til å utvinne rutil frå Engebøfjelelt. Sur nedbør og vasskraftutbygging er vurdert til å vere dei største påverknadane på vassmiljøet i Sogn og Fjordane. Bilete til venstre er eit kalka vassdrag i Sunnfjord, Flekke- og Guddalsvassdraget (foto Mona E. Steinsland). Bilete til høgre; røyrgate (foto NVE arkiv) Tabell 18 viser utfordringar i vassområda i ein skala frå 1-5, der 5 er rekna som største utfordring. Påverknad frå sur nedbør er først og fremst ei utfordring i Ytre Sogn og Sunnfjord. Vassdragsreguleringar er ei stor utfordring for vassmiljøet i heile regionen. Usemje mellom sektorstyresmaktar om korleis vi skal vurdere påverknad av lakselus og rømt oppdrettsfisk på laks og sjøaure er betrakta som ein stor utfordring. Dersom det vert gitt løyve til utvinning av rutil frå Engjebøfjellet, vil det føre til ein stor påverknad i Sunnfjord (Førdefjorden). Påverknad frå industri er betydeleg i fleire vassførekostar. Mykje av dette er «gamle synder» det er 33

34 vanskeleg å få gjort tiltak for å rette opp. Påverknad frå avløp, landbruk, ureina grunn, hamner er vurdert til å vere lågare. Det er og ei utfordring å løfte kunnskapsnivået tilstrekkeleg til å vurdere påverknad frå særleg landbruk, avløp og hamner. Tabell 9 viser oversikt over utfordringar i vassområda summert opp i dokumentet Vesentlege vassforvaltningsspørsmål. Kollonna Sogn og Fjordane er eit gjennomsnitt av påverknadane i vassområda. Utfordring Sogn og Fjordane Gjennomsni tt Nordfjor d Sunn fjord Ytre Sogn Indre Sogn Redusere påverknad frå sur nedbør, døme Redusere påverknad frå landbruk 3, Redusere påverknaden/punktutslepp frå avløp Redusere påverknad frå industri Redusere påverknad frå spreitt busetnad Redusere påverknad frå hamner 1, Redusere ureina grunn og sediment Redusere påverknaden frå fysiske inngrep 4, Redusere påverknad frå rømt oppdrettsfisk* Redusere påverkan frå lakselus * Redusere påverknad frå gruvedrift** 1, * Usemje om korleis vurdere påverknad frå rømt oppdrettsfisk og lakselus ** Løyve er enno ikkje gitt for utvinning av rutil frå Engebøfjellet. 2.5 Prioriteringar i planarbeidet Frå tiltaksanalysar til tiltaksprogram Tiltaksanalysane frå vassområda er grunnlagsdokument til forvaltningsplanen og tiltaksprogrammet. Dei lokale tiltaksanalysane drøfter påverknad, miljømål og tiltak i vassførekomstar i risiko. Rapportane består av eit tekstdokument og ein tiltakstabell. Kommunane har vurdert tiltak innanfor eige sektoransvar. Dei har også tatt opp viktige utfordringar for vassmiljøet i eigen kommune og gjennom prosessen vurdert aktuelle spørsmål som er viktige. Nokre kommunar har ikkje delteke i arbeidet. Tildels svært seine innspel frå statlege sektorstyresmaktar har forsinka arbeidet med tiltaksanalysane. Dette har igjen ført til forsinka tiltaksanalyser frå vassområda. Vassregionmynda har slik sett fått svært kort tid til rådvelde til å utarbeide tiltaksprogrammet på grunnlag av tiltaksanalysane. Tiltaka i tiltaksanalysane er i stor grad ført vidare i høringsframlegget til tiltaksprogrammet. NVE, Fylkesmannen og Miljødirektoratet kom og svært seint med sine innspel miljømål og tiltak i regulerte vassdrag (medio februar 2014). Det betyr i praksis at det ikkje har vore tid for noko vidare drøftingar av desse problemstillingane i vassområdeutvala. Tiltaka er likevel no summert opp i tiltaksanalysane, men det har ikkje vore rom for prioriteringar i samsvar med nasjonale føringar og balansere dei opp mot lokale interesser. For å nå miljømåla for vassførekomstane er det i hovudsak slik at alle føreslegne tiltak i tiltaksprogrammet skal gjennomførast. Det har i liten grad vert grunnlag for å velje eller prioritere nokre tiltak framfor andre eller å vurdere kva for tiltakspakke er best å gjennomføre i eit vassdrag eller for eit sjøområdet. Datagrunnlaget og føreslegne tiltak har vore for spinkle 34

35 eller få til å gjere denne type vurderingar. Prioriteringane som er gjort går difor meir på prioriteringar innan kvar sektor og rekkefølgje på gjennomføring. Strengare miljømål Det er i liten grad kome framlegg om strengare miljømål. Å få fram kva for vassførekomstar som bør få strengare miljømål har vore lågt prioritert i første planfase. Bruk av unntak Miljømålet godt økologisk potensial (GØP) skal i følgje nasjonale føringar settast fast basert på realistiske tiltak (positiv kost/nytte). Rettleiaren for korleis vi skal handtere arbeidet med svært modifiserte vassførekomstar kom først i slutten av februar Det har ikkje vore tid ta å ta denne rettleiaren noko vidare i bruk. Det er satt nokon framlegg til eigne miljømål for nokre SMVF vassførekomstar, men desse er sett som eit generelt miljømål og i liten grad basert på positiv kost /nytte (NVE /FM er dette rett?). For mange vassførekomstar trengst det meir kartlegging for å finne fram til slike tiltak for vassdraget. For den første planfasen er det prioritert å finne fram til tiltak basert på kostnader og nytteverdi i regulerte vassdrag. Svært mange vassførekomstar er av den grunn satt opp med utsatt frist (NVE RETT?). Det er først og fremst tiltak i regulerte vassdrag som har fått utsatt frist til å gjennomføre tiltak til neste planperiode.(talgrunnlaget må sjekkast nærmare) Mindre strenge miljømål Det er først og fremst tørre elveleier i heile eller deler av året som er satt opp med mindre strenge miljø jf. 10 i vassforskrifta.. Brukarinteresser Brukarinteresser er skissert i tiltaksanalysane i vassområda. Førebels har ikkje / i liten grad brukarinteresser ført til strengare miljømål for vassførekomstane. (er det rett?) Kunnskapsgrunnlaget Dokumentet Vesentlege vassforvaltningsspørsmål har lista opp kunnskapsmangel og manglande resursar som ein utfordring for vassregionen. Ei viktig prioritering for kommande planfase er å auke kunnskapsgrunnlaget slik at tilstanden i vassførekomstane kan settas med bakgrunn i godt nok datagrunnlag. Det er behov for å klargjere om det er trong for å gjere noko med påverknadane eller ikkje og kva for type tiltak som er dei mest kostnadseffektive for å nå miljømålet. Sjå avsnitt om problemkartlegging. Det er og mykje problemkartlegging innanfor landbruk og avløpsproblematikk (og ). Det betyr i praksis at gjennomføring av tiltak vert utsett til neste planperiode for dei aktuelle områda. Seminar og konferansar Under arbeidet med forvaltningsplanen er det arrangert tema 3 seminar (tabell xx). I høyringsperioden for forvaltningsplanen, hausten 2014 er det planlagd eit seminar om vasskraftsreguleringar. Tabell 10 Temaseminar halde i vassregionen under arbeidet med tiltaksanalyser og forvaltningsplanen Tabell 11 Temaseminar halde i vassregionen Seminar Dato Informasjon om seminaret Tal delt aka rar 35

36 Scenariokonfe ranse Målet for scenariokonferansen var å få fram dei viktigaste trendar og vesentlege vassforvaltningsspørsmål i vassregionen før arbeidet med tiltaksanalysane og forvaltningsplanen tok til. Trendar, utfordringar og brukarinteresser for regionen og vassområda vart drøfta. Konferansen var open. Meir informasjon 58 Landbruk og spreidde avløp Under arbeidet med tiltaksanalysane kom det fram at grunnlaget for å vurdere påverknad frå landbruk og avløp er mangelfullt. Eit 2 dagars seminar kalla reint vatn i område med landbruk og spreidde avløp er samarbeid vegen å gå, vart av den grunn arrangert november Hovudmålgruppe; kommunane i vassregionen. Vassregionutvalet og regional referansegruppe var invitert til seminaret. Under gruppearbeidet på seminaret kom det fram at kommunane har til dels svært mangelfull oversikt over spreidde avløp, både når det gjeld type anlegg, kor dei ligg og kor gamle dei er. Mange kommunar har og liten kapasiteten/prioritert lågt å følgje opp anlegga. Haldninga var og at det er behov for interkommunalt samarbeid om tilsynsløysingar. Det er og behov for ei kommunal/interkommunal avløpsforskrift. Det er venta store kostandar ved utbetring av avløpsnettet. 45 Påverknad frå akvakultur lakselus og rømt oppdrettfisk Påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk på laks og sjøaure er førebels ikkje utført/ferdig. Nye system for korleis vurdere påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk er under utvikling. Påverknadsgraden er difor satt til «ukjent» og miljøtilstanden og risikovurderinga satt til «udefinert» i Vann-nett. Seminaret påverknad frå akvakultur på laks og sjøaure rømt oppdrettsfisk og lakselus vart arrangert for å gi; 80 ein kunnskapsstatus kva veit vi og kva manglar vi kunnskap om påverknad frå rømt fisk og lakselus overvaking i dag og i framtida (dei nærmaste åra) Kva tiltak gir god effekt mot lakselus og rømt oppdrettsfisk over tid? Tiltak i dag og planlagde tiltak fram mot Høg deltaking vitna om stor interesse for temaet. 2.6 Handtering av usemje Akvakultur I Sogn og Fjordane vassregion har nokre problemstillingar vore uavklarte. Dette gjeld verknadane frå havbruk (lakselus og rømd oppdrettsfisk) på vill anadrom fisk. Karakteriseringa 36

37 av vassførekomstar med verknadane frå lakselus og rømt oppdrettsfisk vart tidlegare sett på vent av di ei kvalitetsnorm for villaks og berekraftsindikatorar til sjømatmeldinga er under utvikling, jamfør Klima- og miljødepartementets brev av 6. juli 2012 og 15. juli Klimaog miljødepartementet har i samråd med Nærings- og fiskeridepartementet sendt ut eit brev (datert 23. januar 2014) for å orientere om framdrifta i saka. Karakteriseringsarbeid av verknadane av lakselus og rømt fisk er forventa å ta tid. Det er ikkje gitt eit definert tidsløp og ein frist for ferdigstilling, men karakteriseringa vil gradvis kome på plass ettersom eksisterande og ny kunnskap hentas inn og analyserast. Arbeidet skal utførast av Miljødirektoratet med full involvering av Mattilsynet og Fiskeridirektoratet. Mattilsynet og Fiskeridirektoratet har ansvar for å vurdere påverknaden frå høvesvis lakselus og rømt fisk. Klima- og miljødepartementet har ansvaret for å sette miljøtilstanden for vassførekomstane. Nærmare omtale av dette arbeidet står i kap Lakselus og rømt oppdrettsfisk. Påverknad frå havbruksnæringa når det gjeld lakselus og rømt oppdrettsfisk inngår av en grunn ikkje i høringsframlegget til forvaltningsplan og tiltaksprogram. Det har vore ei viss usemje om risikovurdering av to vassførekomstar mellom Fylkesmannen og Fiskeridirektoratet. Dette er nærmare omtalt i punkt Usemje om risikovurdering. 3 Korleis står det til med vatnet vårt? Tilstanden i vatn er vurdert utifrå tilgjengelege overvakingsdata om økologiske, vasskjemiske og fysiske tilhøve i vatn. Der overvakingsdata manglar, er tilstanden vurdert utifrå lokal kunnskap om påverknadane, kunnskap om nærliggjande samanliknbare område (referanseområde) og miljøfaglege ekspertvurderingar/ skjønn. Miljøvernavdelinga hos Fylkesmannen har hatt ansvar for; miljøfaglege koordinering mellom sektorstyresmaktar datainnsamling frå dei respektive etatar å vurdere miljøtilstanden i vassførekomstane (karakterisere, klassifisere) å leggje vurderingane inn i Vann-nett. kvalitetssikra opplysningane i Vann-nett. Sektorstyresmaktar har hatt ansvar for å vurdert påverknadar innanfor sine ansvarsområde. Kommunane har bidrege med viktig lokalkunnskap om påverknadar om miljøtilstanden. Karakterisering av grunnvatn er utført på nasjonalt nivå av ein ekspertgruppe der Norges geologiske undersøkelser (NGU) har delteke (kven andre?) Dei fleste kart og figurar er laga ut i frå datagrunnlaget i databasen Vann-nett eller henta utifrå Påverknadar Nokre påverknadar er i hovudsak reversible som for mykje tilførslar av næringsstoff frå t.d. landbruk, avløp, akvakultur. Andre påverknadar er meir irreversible som t.d. nokre fysiske inngrep, miljøgifter det er svært vanskeleg å i verksette tiltak mot og genetiske effektar av rømt oppdrettsfisk på villfiskbestanda 37

38 Vesentlege påverknadsfaktorar er dei faktorane som gir påverknadsgraden middels til svært stor effekt på miljøtilstanden for ein vassførekomst. Graden (konsekvensen) av ein påverknad er vurdert på ein skala frå uvesentleg liten middels- stor svært stor (Boks xx). Fleire påverknadar kan kvar for seg bety lite, men i sum kan dei likevel føre til at ein vassførekomst vert sett i risiko for ikkje å nå miljømålet. Elvar, innsjøar, grunnvatn og kystområde er delt opp i vassførekomstar. Storleiken på vassførekomstane varierer mykje, frå nokre hundre meter i elvar/bekkefelt til store sjøområde. Tal vassførekomstar er ikkje samanliknbare og treng ikkje å seie noko om areal, volum eller lengde på områda som er påverka. Påverknadar er vist som påverknad på tal vassførekomstar og areal / lengde. I figurar og tabellar er påverka areal oppgitt i km 2 for innsjøar og kystvann og lengde (km) for elver. Boks X Vesentlege påverknadar: Svært stor effekt: Denne påverknaden åleine fører til at tilstanden for minst eit kvalitetselement er vurdert til dårlegare enn moderat vassmiljøtilstand. Stor effekt: Denne påverknaden åleine fører til at tilstanden for minst eit kvalitetselement er vurdert til dårlegare enn god vassmiljøtilstand. Middels effekt: Denne påverknaden åleine fører til at tilstanden for minst eit kvalitetselement er vurdert til dårlegare enn svært god vassmiljøtilstand, eller påverknaden kan i kombinasjon med effekten av andre påverknader føre til dårlegare enn god vassmiljøtilstand. Ikkje vesentlige påverknadar: Liten effekt: Denne påverknaden åleine fører ikkje til at dagens tilstandsklasse i dag er forverra, men kan bidra til å forverre vassmiljøet i kombinasjon med andre påverknader. Uvesentlig effekt: Det er venta at denne påverknaden ikkje vil påverke dagens tilstandklasse for nokon av kvalitets-elementa, men kan eventuelt påverke andre miljømål for vassførekomsten, eller det er venta at ein effekt vil koma. 38

39 Ureining Biologiske påverknadar Tabell 12viser oversikt over påverknadar, årsak til påverknadarca omfang og effekt av påverknadane i Sogn og Fjordane Påverknad Årsak Omfang Effekt av påverknadane Punktutslepp Reinse- - Avløpsanlegg anlegg - industri Diffuse kjelder - Landbruk - Separate avløpsanlegg - Tettstadar - Gruver - Fiskeoppdrett Langtransportert ureining - Sur nedbør Kommunale avløpsvatn utan reinsing Industri Avrenning frå - Landbruk - By/tettstad ar - Fiskeoppdr ett - Fritidsbåtar - Gruver Avløp frå - Hus/ hytter Industri Transport. rundt dei tunge industriområde i Årdal,. Høyanger, Svelgen Dårleg oversikt over omfang av påverknadane Sørvestre delen av vassregionen; vassområde Ytre Sogn og store delar av Sunnfjord. Auka næringstilførslar - Algeoppblomstring - Oksygenmangel p.g.a. auka nedbryting - Færre artar/endring av artsmangfaldet Avrenning av miljøgifter - Opptak av miljøgifter i dyr og plantar Auka næringstilførslar - Algeoppblomstring - Oksygenmangel p.g.a. auka nedbryting - Færre artar/endring av artsmangfaldet Avrenning av miljøgifter - Opptak av miljøgifter i dyr og plantar Gjer vasskvaliteten surare - Fiskedaude / reduserte fiskestammar - Forsuringsfølsame artar minkar/forsvinn - Forsuringstolerante artar vil dominere Lakselus - Fiskeoppdr ett Lakselus usikker kor stor effekt på bestandar av laks og sjøaure. Lakselus; Svekka laks og sjøaurebestandar Rømt oppdrettsfisk Fiskeoppdret t Usikker på kor stor genetisk innblanding på laks. Genetiske og økologiske effektar på laks og sjøaure t.d. dårlegare tilpassa avkom, oppgraving av gytegroper Usikkert på kor stor økologisk påverknad Framande artar ferskvatn - Øyrekyt - Gyrodactylus salaris - Fiske - Kultivering sanlegg Øyrekyt kan redusere aurebestandar Gyrodactylus salaris utrydder laksebestanden 39

40 Fysiske inngrep Framande artar sjø, aktuelle artar, - Regnbogeaure - Japansk drivtang - Japansk sjølyng - Spøkelseskreps - Krokbærar /raudklo - Pollpryd Hydromorfologisk Ferskvatn - Endring av vassføring, vassgjennomstrø yming og vasstand - Vasskraftsdam - Overføringar mellom vatn Skipstrafikk (ballastvatn, på skorg) - Vasskraft - Uttak av vatn til ulike formål (vassforsyn ing, settefisk, industri) Marine framande artar er lite kartlagd og ikkje registrert i vann-nett Store deler av vassregionen er påverka av vasskraftsregul ering. Framande artar i sjø.. Låg/manglande vassføring i elvar. Låg/varerande vasstand i reguleringsmagasin Vandringshindre Reduserte/ øydelagde gyte- og oppvekstområde Temperaturendring Påverkar vasskvaliteten Hydromorfologisk Kystvatn Endra vassgjenomstrøymi ng - Straumstyrke - Bølgjeeksponerin g - salthaldigheit Morfologisk Ferskvatn - Bekkelukking - Dumping/utfyllin g av masser - Fysisk endring av elveløp - infrastruktur på land - Landbrukstiltak - Reinsking/ mudring - Terskler i elv/fisketiltak - Vandringshindre for fisk (kunstige) Morfologisk Kystvatn - Hamnar - Moloar - Vegfylling - Mudring utfylling Vasskraft - Landbruk - Vegbyggin g - Flaum - Infrastrukt ur - Urbaniserin g - Vasskraft - Vegbyggin g - Flaum - Skips/båttr afikk Er dette registrert? Spreidd over heile vassregionen Endring av tilførslar frå ferskvatn til sjøvatn gjennom året usikker effekt på økologisk tilstand i sjø Leveområda vert dårlegare for fisk og andre artar t.d. laks, aure og elvemusling Hindrar fiskevandring Påverkar vasskvaliteten Påverkar vasskvaliteten 40

41 Påverknadar i vassdraga våre Dominerande påverknad i vassdraga våre er Sur nedbør (langtransportert ureining). Fysiske inngrep, særleg frå vasskraftsanlegg Langtransportert ureining er i all hovudsak påverknad frå sur nedbør. Det er først og fremst i den sørvestre delen av vassregionen at påverknad frå sur nedbør er størst (Ytre Sogn og Sunnfjord). Ser ein bort i frå påverknad frå sur nedbør, er det først og fremst påverknad frå vasskraftanlegg som er den dominerande påverknaden i vassdraga. Dei fleste vassførekomstane er registrert med middels påverknadsgrad frå sur nedbør (elv og innsjøar) og vasskraftreguleringar (elv). Over 100 av innsjøvassførekomstane er registrert med stor eller svært stor påverknadsgrad av vasskraftreguleringar. Mange vassførekomstar er påverka av flaumverk og forbygging. Andre fysiske inngrep er fysisk endring av elveløp og vandringshinder. Nokre vassførekomstar er påverka av avrenning frå landbruk avløp. Datagrunnlaget frå påverknad frå landbruk og avløp er svært mangelfullt. Påverknad frå rømt oppdrettsfisk og lakselus på laks og sjøaure er satt til ukjent (sjå omtale i kap. xx). Framande artar er ørekyt og Gyrodactylus salaris. Regnbogeaure er registrert i nokre få vassførekomstar. 41

42 Figur 7 Figurane viser dei viktigaste påverknadane i elvar og innsjøar oppgjeve i tal vassførekomstar og lengde elv (kilometer), areal innsjø (kvadratkilometer). Tala er og oppgitt i prosent.ein del av påverknad frå landbruk er og sett som «Langtransporterte» påverknadar er i praksis sur nedbør. Hydromorfologiske påverknadar er i hovudsak påverknad frå vasskraftsregulering. Diffus påverknad er ureining frå t.d. landbruk og spreidde avløp. Påverknad som er satt til «ukjent grad» inngår ikkje i figurane. Dette gjeld i hovudsak påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk på laks og sjøaure og noko grad av landbruk, avløp inngrep i elv. Kjelde vann-nett 2. mai

43 Figur 8 Tal signifikante påverknadar for elveførekomstar. Påverknadar satt til "ukjend grad" inngår ikkje i figuren. 6. Apr :35:48 Middels Stor Svært stor 43

44 Figur 9 Tal signifikante påverknadar for innsjøførekomstar. Påverknadar satt til "ukjend grad" inngår ikkje i figuren. 6. Apr :04:48 Middels Stor Svært stor 44

45 Påverknadar på kystvatn Ureining er den største påverknaden i kystvassførekomstane (Fig. xx). Påverknaden er størst frå punktutslepp frå avløp/reinseanlegg og industri. I nokre få vassførekomstar er det registrert påverknad frå fiskeoppdrett, søppelfyllingar og landbruk. Nokre vassførekomstar er påverka av fysiske inngrep som hamner, utfyllingar til veg og overføring av vatn mellom vassdrag. Det er størst konsentrasjon av miljøgifter der ein finn tungindustri /verftsindustri. I Sogn og Fjordane er det registrert beskjedne mengder av miljøgifter utanom nærområda til tungindustrien. Tabell xx viser kosthaldsråd i regionen. Utslepp over lang tid har ført til at sjøbotnen utanfor hamneområde og skipsverft ofte har høge konsentrasjonar av miljøgifter. Slik ureining skadar miljøet lokalt og legg avgrensingar for bruk av nokre områder til fiske og oppdrettsverksemd, og krev varsemd og opprydding ved nye utbyggingsprosjekt. Tabell xx viser kosthaldsråd i kystvatn. Det er også påvist noko ureining av kadmium i brosme (djupvassfisk) i Høyangsfjorden/Sognefjorden, men målingane ligg under grenseverdien for å innføre kosthaldsråd. Område Høyangsfjorden Årdalsfjorden Norskekysten innafor grunnlina For høge verdiar av miljøgifter Kadmium, bly i skjel og brun krabbemat Kadmium, bly og PAH i skjel Dioksinar, PCB Kosthaldsråd mot å eta Skjel Brun krabbemat Skjel (innført i 2002) Lever frå torsk Brun krabbemat for gravide og ammande Sist undersøkt i 2011 og 2012?? Nyre frå O-skjel Figur 10 Kosthaldsråd i kystvatn i Sogn og Fjordane Lever frå kamskjel 45

46 Figur 11Påverknadar i kystvatn oppgitt i tal vassførekomstar, kvadratkilometer og prosent. Kjelde Vann-nett 2. mai Apr 2014 Middels Stor Svært stor Figur 12 Tal signifikante påverknadar for kystvassførekomstar. Påverknadar satt til "ukjend grad" inngår ikkje i figuren. 46

47 Påverknad på grunnvatnet Grunnvantet er det vantet som fyller porene og sprekkene i grunnen under oss. Overflata til grunnvantet heiter grunnvasspeilet. Under grunnvasspeilet, i grunnvasonen, er alle holroma heilt fylt med vatn. Sona vert ofte omtalt som metta sone. Mellom grunnvasspeilet og overflaten;- i markvasssona, er holroma delvis fylt med luft. Derfor vert markvassona kalt for umetta sone. Nydanning eller «mating» av grunnvatnet skjer ved at nedbør og smeltevann renner ned i bakken og ned til grunnvasspeilet. Den umetta sona eigenskapar avgjer hvor godt beskyttet grunnvannet er. Til forskjell frå overflatevatn, er grunnvatnet ein skjult ressurs som det er utfordrande og kostnadskrevjande å kartlegge. Det er gjennomgåande liten bevissthet og kunnskap om grunnvann i samfunnet generelt, noe som fører til at grunnvann ofte vert oversett eller nedprioritert i samfunnsplanleggingen. Dette til tross for at grunnvatnet kan utgjere ein hygienisk sikker og kostnadseffektiv drikkevasssforsyning, jordbruksvatning i tørkeperioder, prosessvann til akvakulturnæringa i tillegg til at grunnvatnet er ein viktig energibærer ved utnytting av grunnvarme. Karakterisering av grunnvassførekomstar Utveljing og inndeling av grunnvatn i grunnvassførekomstar i Norge ble første gang gjort gjennom grovkarakteriseringsarbeidet i regi av NGU (Norges geografiske undersøkelser) og NVE (Norges vassdrags- og energidirektorat) i 2004/2005. Det var da mest fokus på å legge inn i databasane grunnvassførekomstar som fanst i breelvavsetningar og som har potensiale som drikkevasskjelde. Utval og avgrensing av grunnvassførekomstar var hovudsakleg basert på informasjon frå løsmassekart samt lokal kunnskap der dette fantes. Grunnvassførekomstar som ikkje har potensiale som drikkevasskjelde er derfor førebels lite kartlagt og karakterisert. Det gjeld mellom anna ein del mindre grunnvassførekomstar som påverkar overflatevatn eller som myrer og våtmarker er avhengige av. Fylkesmennene som har karakterisert grunnvassførekomstane, har gått utifrå statlige tilrådingar gitt i rettleiar 3: 2013: Grunnvann. Noen steder er det i tillegg gjort lokale vurderinger. Påverknad ukjent grad Ein del påverknadar er satt til ukjent grad. Datagrunnlaget er då for dårleg til å kunne vurdere kor stor påverknaden er. Spesielt for elvar er ein del påverknadar satt til ukjent grad (fig xx). Dette gjeld spesielt for rømt oppdrettsfisk og lakselus der alle påverknadar er satt til ukjent grad. Ein del avrenning frå landbruk og ulike fysiske inngrep i elv er satt til ukjent grad. Avløp frå spreidd busetnad er satt til ukjend grad. Kommunane har dårleg oversikt over spreidde avløp. Det er grunn til å tro at ikkje alle påverknadane er registrert i Vann-nett. Sur nedbør er satt til ukjent grad for nokre vassførekomstar. Når det gjeld påverknad frå lakselus og rømd oppdrettsfisk er det bestemt at desse parametrane skal leggjast på elv av di påverknadar på laks og sjøaure vert lagd på elv. Påverknadar i innsjø er i mindre grad satt til ukjent grad for innsjøar. Nokon vassførekomstar er satt til ukjent grad for påverknad frå sur nedbør og landbruk. For kyst vatn er påverknad med ukjent grad satt for først og fremst for landbruk, men og for nokre punktutslepp frå reinseanlegg, fysiske inngrep, punktutslepp frå industri, fiskeoppdrett og andre punktkjelder 47

48 6. Apr :36:17 Ukjent Uvesentlig Liten Middels Stor Svært stor Ureining Type ureining og kjeldene til ureining av vassdraga og sjøområde kan delast inn i; Næringsstoff kjem hovudsakleg frå avløp og landbruk, oppdrettsnæringa og næringsmiddelindustri Langtransportert ureining kjem hovudsakleg frå andre land Miljøgifter og tungmetaller kjem hovudsakleg frå industri, avfallsplassar, byar og tettstadar, gruver, oppdrettsanlegg, transport Salt og liknande kjem hovudsakleg frå samferdsle/vegar Noko meir som bør med? Ureining er delt inn i ureining frå punktkjelder og ureining frå diffuse kjelder i Vann-nett. Ein vurdering av dei einskilde påverknadane er gitt i avsnitta under. 48

49 Ureining frå punktkjelder Dei fleste påverknadar i elv og innsjø står oppført med påverknad med ukjend grad frå reinseanlegg, annan punktkjelde og utslepp frå industri. Total sett er det ikkje så mange vassførekomstar som er eller kan vere påverka av ureining frå punkutslepp. Tabell xx viser kor mange vassførekomstar som er registrert med middels til svært stor påverknad frå punktkjelder i Vann-nett. Tabell 13 Middels til svært stor påverknad frå punktkjelder i elvar, innsjøar og kystvatn for Sogn og Fjordane vassregio. Påverknadsgrad «ukjent grad» i parantes. Kjelde Vann-Nett, Punktkjeldar Påvirkningstype Anta ll elv Lengd e elvest reknin g (km) Antal l innsj ø Areal innsj ø (km 2 ) Antall kystvan n Areal kyst (km 2 ) Problem -eier Renseanlegg 2000 PE 3 (4) 24,97 (16,90 ) 0 (1) 0 (10,5 0) 10 (2) 86,42 (7,52 ) Kommune Utslipp fra annen punktkilde (4) (19,46 ) (1) 0 (46,1 4) Ulike Utslipp fra industri (ikke-ippc) 1 (3) 3,23 (30,00 ) 0 (1) 0 (0,07 ) 12 (1) 43,20 (9,94 ) Industriei gar Utslipp fra industri (IPPC) 1 2, ,96 Industriei gar TOTAL UTSLIPP FRA PUNKTKILDER 5 (11) 30,89 (66,3 6) (2) (10,5 7) 26 (4) 170, 58 (63,6 0) Kommunale utslepp avløp Kommunale utslepp kan føre til overgjødsling av vassdrag og fjordar. Sogn og Fjordane har mange små utslepp (mindre enn 50 personeiningar). Desse har ingen eller enkel reinsing. Vi har om lag 200 større utslepp (meir enn 50 p.e.). Dei fleste av desse har mekanisk reinsing, men nokre få tettstader har store utslepp med strengare krav til Avløpsanlegg Ved utgangen av 2012 var det i alt 192 avløpsanlegg med minst 50 tilkopla personar i Sogn og Fjordane. Av desse var 168 kommunalt eigde personar var kopla til dei 192 avlaupsanlegga, dvs. 60,4 prosent av innbyggjarane i fylket personar (4,3 prosent av folkemengda) var kopla til anlegg med ureina utslepp. (kjelde KOSTRA) 49

50 reinsinga. Dette gjeld Florø og Førde med utslepp til sjø, og Byrkjelo med utslepp til ferskvatn. Meir informasjon om tilførslar frå kommunale avløp ligg på Miljøstatus. Akvakultur Settefiskanlegga i fylket er for ein stor del lokaliserte i indre del av kystområdet. Ein del har utslipp til indre del av terskelfjordar med redusert vassutskifting. Utslepp frå settefiskanlegg inneheld næringssalt og organisk materiale. Dei største anlegga har krav om reinsing av utslepp. Dei er og pålagt overvaking av miljøtilhøve i resipienten. Industri Lokale kjelder til store miljøgiftutslepp har vore metallindustri og skipsverft i vårt fylke. No visar tal frå nettstaden Norske Utslepp at det vert slept ut mindre dioksin, PAH, tungmetall og fluor frå metallverka i Høyanger, Årdal og Svelgen enn tidlegare. Industri er en stor påverknad i fjordane i Årdal, Høyanger, Hyllestad, Gulen og Bremanger. Det er få reelle tiltak ein kan sette inn mot utslepp frå industri som er innanfor utsleppsløyve i dag, og det er liten oversikt over tiltak som kan være aktuelle i forhold til gamle synder i dei påverka fjordarmane Ureining frå diffuse kjelder Dei fleste påverknadar i elv og innsjø frå diffuse kjelder står oppført med ukjend grad. Dette gjeld i stor grad avrenning frå landbruk og spreidde avløp, men og frå avrenning frå søppelfyllingar m.m. Tabell xx viser kor mange vassførekomstar som er registrert med middels til svært stor påverknad frå diffuse kjelder i Vann-nett. Tabell 14 viser oversikt over ureing med påverknad frå diffuse kjelder Påverknadsgrad «ukjent grad»står i parantes. Kjelde Vann- Nett, Diffuse kjeldar Påvirkningstype Annen diffus forurensning Ant all elv 4 (3) Lengde elvestr ekning (km) 18,58 (13,96) Avløp fra annen kilde (1) (148,63 ) 5,26 Avløp fra spredt 1 (1285,6 bebyggelse (29) 1) Avrenning fra annen diffus kilde Avrenning fra annen landbrukskilde Avrenning fra beite og eng 13 (80) Ant all inns jø 0 (2) Areal innsj ø (km 2 ) Antall kystva nn Areal sjø km Ulike (7,88 ) Problemeier Kommune/Eie r 0 0 Kommune ,28 Forskjellig 106,22 (1921,8 3) (7) 0 (1) 3,67 (4,07 ) 0 (1,10 ) 1 (4) 0,06 (6,11 ) 0 0 Landbruksvirksomhet Landbruksvirksomhet Avrenning fra 4 (2) 12, ,89 Ukjent 50

51 byer/tettsteder (3,13) (2) (0,21) Avrenning fra gruver (3) 0 (260) Eier 1,57 Avrenning fra nedlagt (1) (8,47 Eier industriområde ) Avrenning fra søppelfyllinger Avrenning og utslipp fra fiskeoppdrett Avrenning og utslipp fra transport/infrastruktu r 1 (6) 3,00 (45,59) 0 (1) 0 (10,5 ) 1 2, (1) 0 0 Eier 36,34 (1,47 ) (3) (81,16) ,56 Søppelfyllinger ,02 Eier TOTAL UTSLIPP FRÅ DIFFUSE KJELDAR 24 (12 7) 148 (3759, 91) 2 (13 ) 3,67 (23,7 6) 9 (6) 12,0 2 (16,0 5) Konsesjonsha ver Statens vegvesen/ kommuner Vannett 15. Apr 2014 Middels Stor Svært stor Figur 13 Oversikt over diffuse kjelder med middels til svært stor påverknad i tal vassførekomstar i elv og kystvatn. Ureinig som er satt til ukjent grad» kjem ikkje fram på figuren. For innsjøar er berre avrenning frå landbruk registrert i Vann-nett med diffus påverknad med signifikant påverknadsgrad 51

52 Landbruk Ureining frå jordbruket skuldast som regel punktutslepp frå uttette lager for husdyrgjødsel eller silopressaft, eller diffuse avrenning av jord og gjødsel frå dyrka mark. Bakterieinnhaldet i husdyrgjødsla kan gå ut over vatnet sin hygieniske tilstand og kvalitetar som drikke- og badevatn. Næringsstoffa i avrenninga kan medføre algevekst og tilgroing som gjev redusert miljøkvalitet i vassdrag og fjordar. Påverknaden vil som regel vere størst i mindre elvar og innestengde pollar med nedbørfelt med intensivt husdyrhald. Det er registrert påverknad frå jordbruket i ein del vassførekomstar, men datagrunnlaget for å vurdere påverknaden er mange stadar mangelfullt. Påverknaden kan såleis vere både underog overestimert, og det er behov for meir prøvetaking og problemkartlegging før ein kan slå fast kva vassførekomstar som bør inngå i tiltaksprogrammet. Ut i frå gjeldande datagrunnlag har jordbruket middels påverknad i nokre vassdrag i alle vassområda. I område der kjelda til ureining ikkje er kjent, treng påverknaden ikkje vere representativ for heile vassførekomsten. I tillegg kan det vere diffus avrenning som gjeld delar av vassførekomstane. For alle vassførekomstar der målingar tydar på at jordbruket har ein negativ effekt på miljøtilstanden, bør det gjennomførast ei problemkartlegging, til dømes slik det går fram av Bioforsk rapport 107 frå 2012 for Vikja og Hopra i Vik kommune. Der ein finn punktkjelder til ureining, til dømes utette lager for husdyrgjødsel og silopressaft, har kommunen dei nødvendige verkemidlane til å påleggje tiltak. Her er gjødselvareforskrifta og forureiningslova aktuelle regelverk. I tillegg kan manglande oppfølging av miljøkrav eller pålegg få konsekvensar for produksjonstilskotet til bonden. Kommunane kan også prioritere SMIL-midlar til særskilde tiltak som går ut over det ein kan forvente gjennom ordinær jordbruksdrift. Ved ureining frå diffuse kjelder vil det ofte vere uklare samanhengar mellom mange faktorar som gjer det vanskeleg å peike ut kven som er ureinaren. For slike vassførekomstar bør det lagast ein tiltaksplan som peiker på konkrete områdetiltak. Dei viktigaste tiltaka, til dømes endra gjødslingspraksis, betre drenering og utvida vegetasjonssoner, vil ofte måtte baserast på frivilligheit, stimulert gjennom økonomiske støtteordningar. Her vil Fylkesmannen vurdere å målrette tilskotsordningane til vassførekomstar der det er størst behov for tiltak og størst vilje til gjennomføring av tiltaksplanar. Ein tiltaksplan må også omfatte nødvendige tiltak innanfor andre sektorar, til dømes vatn- og avløp. Ved utarbeiding av tiltaksplan, bør det leggjast vekt på lokal organisering og engasjement der dei som til slutt skal gjennomføre tiltaka, får høve til å delta i prosessen. Rapport frå Asplan Viak frå 2006 for Myklebustdalen Bekkelag og prosjektet «Frivillige tiltak i landbruket» ved Rogaland landbruksselskap viser døme på ulike tiltak og lokal organisering. Det finst lite data om avrenning frå skogbruket i Sogn og Fjordane, og på generelt grunnlag er skogbruksareala vurdert. Avløp frå spreidd busetnad Kloakkutslepp frå spreidd busetnad kan føre ureining av vassdraga. Særleg til elvar som har lita vassføring. Det er i dag ingen fullgod oversikt over kva for konsekvensar spreidd avløp har på biologisk mangfald i vassdraga. Kommunane har liten oversikt over den reelle tilstanden til dei private avløpsanlegga (type anlegg, alder). Dei fleste eldre avløpsanlegga vil nok mest sannsynleg trenge oppgradering eller utbytting. Kunnskap om påverknad på vassførekomstane frå spreidde avløp er mangelfull. Det er aktuelt for kommunane å samarbeide om problemkartlegging og tilsyn, med påfølgjande pålegg om utbetring, til dømes utskifting av tankar, filter- og infiltrasjonsmasser. Samarbeidet kan gjerast gjennom ei felles forskrift om avløp for å få satt i gang kartlegging, 52

53 tilsyn og påfølgjande pålegg om utbetring (t.d. utskifting av tankar, filter- og infiltrasjonsmasse). Leidningsnett - avløp Om lag 8 prosent av avløpsnettet i kommunane er lagt etter år 2000, medan 9 prosent av nettet er lagt før 1960 (tabell xx). Heile 38 % av leidningsnettet står oppført med ukjend alder. Frå gamalt leidningsnett er det fare for lekkasjar ut i vassdraga. Lekkasje frå gamalt leidningsnett kva kan vi vente oss? Tabell 15 Lengde på det kommunale avløpsnettet i Sogn og Fjordane. Fordelt etter alder. Utgangen av 2012 Meter I prosent Lengde leidningsnett med ukjend alder % I prosent av nett med kjend alder Lengde leidningsnett etter % 13 % Lengde leidningsnett % 34 % Lengde leidningsnett % 39 % Lengde leidningsnett % 9 % Lengde leidningsnett før % 5 % Total lengde på leidningsnett % Kjelde: KOSTRA. Akvakultur Dei største utsleppa av næringsstoff og organisk materiale kjem frå matfiskanlegga i sjø. Oppdrettsanlegga i Sogn og Fjordane ligg stort sett i område som toler belastninga av auka tilførslar til vassførekomsten. Vanlegvis er den målbare påverknaden avgrensa til nærområdet ved anlegget, men i enkelte høve er det også sett effektar med større utstrekning, spesielt i mindre resipientar med dårleg utskifting av vatn ved botnen Langtransportert ureining Langtransportert ureining dekker det største samanhengande geografiske området i vassregionen. Sur nedbør fører til forsuring av vassdrag og jordsmonn og påverkar plante- og dyrelivet. Den største negative påverknaden av sur nedbør var på og talet. Forsuring er truleg og ein medverkande årsak til at nokre laksebestandar har døydd ut i den sørvestlege delen av vassregionen. Størst påverknad finn ein i den sørvestlege delen av regionen og på grensa mellom Gaular og Balestrand. Ytre Sogn og Sunnfjord har hatt dei største problema med forsuring. Berggrunnen i store delar av området er «harde og sure». Dette gjeld spesielt i fjellområda, der motstandsemna mot sur nedbør (bufferkapasiteten) er svært låg. Reduserte tilførslar av sur nedbør frå talet og utover 2000 talet. Denne utviklinga er stagnert dei siste 10 åra (?) 53

54 Tabell 16 Påverknadsgruppe langtransportert ureining i Sogn og Fjordane Langtransporttert ureining Påverknadstype Antall elv Lengde elvestrek ning (km) Antall innsjø Areal innsjø (km 2 ) Antall kystvan n Areal sjø km 2 Problemeier Sur nedbør , , Klima- og miljødepartementet (internasjonale avtalar) Miljødirektoratet/FM (kalking; av vassdrag) 54

55 LT er langtransportert ureining, i praksis sur nedbør.fa er framande artar. 55

56 56

57 3.1.3 Biologiske påverknadar Med biologisk påverknad meinast det her; - påverknad frå fiskeoppdrett (lakselus og rømt oppdrettsfisk. - framande artar i ferskvatn og kystvatn Andre biologiske påverknadar er i liten grad registrert i Vann-nett Lakselus og rømt oppdrettsfisk Klima og miljødepartementet og Nærings- og fiskeridepartementet arbeider med å få på plass eit system for korleis vurdere påverknad av lakselus og rømt oppdrettsfisk på laks og sjøaure. Førebels er påverknadane frå lakselus og rømd oppdrettsfisk satt til ukjend grad for alle bestandane av laks og sjøaure og miljøstilstand og risikovurdering satt til «udefinert» i Vann- Nett jf. tabell XX. Tabell 17 Påverknadsgruppe Fiskeoppdrett. Alle påverknadane frå lakselus og rømt oppdrettsfisk er satt til ukjent grad(tal oppgitt i parantes). Kjelde Vann-Nett, Fiskeoppdrett Påverknadstype Ant all elv Lengd e elvestr ekning (km) Ant all inns jø Areal innsj ø (km 2 ) Antall kystva nn Are al sjø km 2 Problemeier Lakselus (97) (1084, 32) 0 (1) 0 (0,51 ) - - Mattilsynet Rømt oppdrettsfisk (41) (257,6 5) Fiskeridirektora tetet Lakselus Tal oppdrettsfisk er langt høgare enn tal vill laksefisk. Det er difor rekna med at oppdrettsfisk er den dominerande bidragsytar til smittepress på lakselus langs kysten. Smittepresset av lakselus er oftast høgt i oppdrettsintensive områder. Lakselus som spreiast frå anlegga i fjordane kan vere ei utfordring for overleving av vill laks og sjøaure. Havforskingsinstituttet koordinerer overvaking av lakselus på villfisk. Sogn og Fjordane har tidvis høgt påslag av lakselus, men variasjonen er stor. Laksesmolten i vassregionen går nokre år klar av massive angrep frå lakselus, medan andre år kan den verte hardt råka. Infeksjonar av lakselus kan ha hatt ein negativ innverknad på vekst og overleving av laksesmolt og sjøaure, særleg enkelte år. Infeksjonspresset på vill laksefisk synes å ha vore høgt i ytre delar av Sognefjorden i 2011 og 2012 på både utvandrande laksesmolt og sjøaure. I 2012 hadde 27 % av laksesmolten meir enn 10 lus, noko som er rekna for å vere dødeleg dose for laksesmolten. Finst det meir oppdaterte tal? Kor stor tydnad lakselusangrepa har på den enkelte bestand er pr. i dag er usikkert. Det er ikkje godt nok kunnskapsgrunnlag til å ferdigstille karakteriseringa av påverknad frå lakselus på laks og sjøaure i vassførekomstane. Det vil bli gjennomført utvida studiar av villfisk for å få denne kunnskapen på plass. Mattilsynet arbeidar med å få denne kunnskapen på plass. 57

58 Det vert m.a. arbeida med å etablere ein varslingsindikator for lakselus ved å modellera kor mykje lakselus oppdrettsanlegga slepp ut. Dette arbeidet er venta ferdig i 2015? Rømt oppdrettsfisk Ville laksebestandar er lokalt tilpassa vassdraga dei er vaksen opp i. Rømt oppdrettsfisk kan påverke den genetiske samansetninga av villfiskbestandane. Ein del av den rømte oppdrettsfisken som finn vegen opp i vassdraga gyt saman med villfisken. I sterke villfiskbestandar har truleg den rømde oppdrettsfisken dårleg gytesuksess. Den rømde oppdrettsfisken vil ha større suksess i vassdrag der dei ville bestandane er svekka av andre påverknadar t.d. dårleg vasskvalitet, vassdragsinngrep, lakselus eller andre sjukdomar og liknande. For høgt innslag av rømt oppdrettsfisk i vassdraga vil; - true den enkelte bestands genetiske egenart - redusere genetisk variasjoner innen og mellom bestander - redusere tilpasningsdugleik i høve miljøendringer - redusere produksjonen i vassdragene All påverknad frå rømt oppdrettsfisk på villaks er førebels satt til ukjent påverknad. På bakgrunn av nasjonal bærekraftstrategi for norsk fiskeoppdrett gjennomfører Havforskingsinstituttet (HI) på oppdrag frå Nærings- og Fiskeridepartementet, kunnskapsinnhenting og risikovurdering av miljøpåverknad frå norsk fiskeoppdrett. I rapporten Risikovurdering norsk fiskeoppdrett 2013 frå Havforskingsinstituttet Tabell er det gitt en karakteristikk og bestandsvurdering i 43 elver med haustundersøking i minimum 2 år for perioden (Fiske 2013), eller genetiske undersøkingar (Glover m.fl. 2013). Risikovurderinga tek utgangspunkt i gjennomsnittlig årsprosent i perioden, beregnet ut fra haustundersøkingar og etter omforente grenseverdiar for varsling av risiko. 6 elver i Sogn og Fjordane inngår i vurderinga; Tabell 18 Oversikt over 6 elvar som uinngår i HI rapport Risikovurdering norsk fiskeoppdrett 2013 Elv Flekkeelva Årøyelva Vikja Gaularvassdraget Eidselva Risiko for genetisk påverknad basert på innblanding av rømt fisk i haustundersøkingane siste tre år og vurdering av andre datakjelder. Prøver fra haustundersøkingar indikerer lav risiko for genetisk påverknad. Årsprosent baser t på prøver frå sportsfiske indikerer moderat risiko. Prøver frå haustundersøkingar indikerer moderat risiko for genetisk påverknad. Årsprosent baser t på prøver frå sportsfiske indikerer høy risiko. Prøver frå hausttundersøkingar indikerer moderat risiko for genetisk påverknad. Årsprosent baser t på prøver frå sportsfiske indikerer høg risiko. Prøver frå haustundersøkingar indikerer moderat risiko for genetisk påvirkning. Årsprosent baser t på prøver frå sportsfiske indikerer høg risiko. Moderat grad av innkryssing estimert. Årsprosent baser t på prøver fra sportsfiske indikerer moderat risiko for genetisk påverknad. 58

59 Lærdalselvi Moderat grad av innkryssing estimert. I fem av 20 undersøkte populasjoner er det funnet genetiske endringer. Av disse er4 i Hordaland og 1 i Finnmark. Gaulavassdraget og Lærdalselva inngår i denne analysen. Arbeidet med å samordne overvåking av rømt fisk ble initiert i 2013, og vil bli vidareført i 2014 av Fiskeridirektoratet og Havforskningsinstituttet i samarbeid med NINA og andre aktører. Fiskeridirektoratet og Miljødirektoratet skal i samarbeid har utarbeide påverknadsanalyser for rømt oppdrettsfisk. Når dette ligg føre vil Nærings- og Fiskeridepartementet definere bærekraft indikatorar i høve innblanding av rømt oppdrettsfisk i vassdraga. Når desse er på plass, vil Fiskeridirektoratet kunne gå inn i konkrete utfordringar knytt til dei einskilde vassdraga. Prøver frå skjelprøver av laks teken på sportsfiske, stamfiske eller overvakingsfiske er samla frå XX tal vassdrag gjennom xx tal år. Der dette datagrunnlaget er godt nok saman med anna materiale, vil det bli brukt til å vurdere påverknaden frå rømt fisk på kort sikt (?) (sjå omtale under). Vidare arbeid med å vurdere påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk Det står igjen å karakterisere vassdrag ev. vassdragsavsnitt med laks og sjøaure (anadrom fisk). Det har til no vore uklart korleis tilstanden i vassdrag med anadrom fisk skal vurderast. Arbeidet med å vurdere påverknaden frå lakselus og rømt oppdrettsfisk og fullføre karakterisering av vassdraga vil bli ferdigstilt av Klima- og miljødirektoratet. Fiskeridirektoratet og Mattilsynet har ansvar for å vurdere graden av påverknad frå høvesvis rømt oppdrettsfisk og lakselus. Arbeidet vil bli utført etter to tidsløp. 1. På kort sikt fastsette miljøtilstanden og påverknad og gjere risikovurdering basert på kunnskapen vi har i dag (venta ferdig stilt i 2014?). 2. På lang sikt bruke resultata frå klassifiseringa i henhald til kvalitetsnorma for villaks (venta ferdigstilt i slutten av planperioden) For vassdrag der datagrunnlaget er for mangelfullt til vurdere å vurdere påverknaden av rømt oppdrettsfisk og lakselus for anadrom fisk er satt til udefinert tilstand. Meir informasjon om arbeidet med å vurdere påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk står omtalt i dokumentet Vesentlege vassforvaltningsspørsmål for Sogn og Fjordane vassregion, Stortingsmelding 22 ( ), Kvalitetsnorm for laksefisk, brev frå KLM datert Arbeid etter vannforskriften Gjenstående karakterisering i vassdrag med anadrom fisk og forholdet til påvirkning fra lakselus og rømt oppdrettsfisk, brev frå KLM datert Oppdrag om karakterisering av vannforekomster med anadrom fisk Framande artar Framande arter er ein stor trussel mot tap av biologis mangfald. Dei ulike framande artane har ulik innverknad på økosystema. Dei vert næringskonkurrentar for stadeigne artar som dermed får dårlegare vilkår. Framande artar kan og vere rovdyr som et opp mindre fisk eller andre artar. Dette kan i verste tilfelle føre til at dei lokale artane vert utkonkurrert. T.d. kan øyrekyta ta over deler av matfatet til auren. Ein fremmande art er ein art som er blitt introdusert utanfor sitt naturlege 59 utbreiingsområde ved hjelp av menneskeleg aktivitet.

60 Med framande artar kan sjukdomar og parasitter som følgjer med dei framande artane spreie seg i nye områder. Framande artar i ferskvatn er registrert i nokre få elvar og innsjøar. Tabell 19 Påverknadsgruppe Framande artar i ferskvatn (framande artar i kystvatn er ikkje registrert i Vann-nett). Påverknadsgrad «ukjent grad» i rundparantes. Kjelde Vann-Nett, Framande artar Påvirkningstype Ant all elv Lengd e elvestr ekning (km) Ant all inns jø Areal innsj ø (km 2 ) Antall kystva nn Are al sjø km 2 Problemeier Gyrodactylus salaris 4 62, Miljødirektorate t Ørekyt 2 42,98 1 (2) 0,19 (2,15 ) 0 0 Miljødirektorate t/fm Regnbogeaure (1) 0 (0,20 ) 0 0 Fiskeridirektora tet Andre introduserte artar , Miljødirektorate t TOTAL Framande artar 6 105,7 0 4 (3) 40,6 5 (2,35 ) 0 0 Artar i ferskvatn Ørekyt vert rekna som spesielt uheldig å få inn i nye vassdrag, fordi fiskearten kan vere ein sterk konkurrent til laks- og aureyngelen. Ørekyt er registrert i Årdalsvassdraget, Lærdalsvassdraget og i Jølstravatnet. Gyrodactylus salaris er ein utvendig parasitt på laksen i ferskvassfasen. Den kan føre til om lag 85 % reduksjon i tettleik av lakseungar og fangst av laks (kjelde Artsdatabanken). Gyrodactylus salaris vart påvist i Lærdalsvassdraget i Vassdraget har vore behandla mot parasitten fleire gonger. Den siste behandlinga ble utført i Dersom ikkje parasitten igjen vert påvist i vassdraget, vil Lærdalsvassdraget bli friskmeld i 2017? Marine artar Framande marine artar er lite kartlagt i Sogn og Fjordane. Ingen framande artar i kystvatn er førebels registrert i Vann-nett. 60

61 Menneskeleg aktivitet som skipsfart, akvakultur og handel med levande sjømat medfører risiko for «blindpassasjerar» som i verste fall kan etablere og spreie seg og utkonkurrere lokale bestandar av marine organismar. Framande marine artar som er påvist eller antatt etablert i større eller mindre grad langs vestlandskysten inkluderer organismar som spenner frå plankton, tang, manetar, makk, skjel, sniglar, krepsdyr og til fisk. Døme på framande arter i kystvatn er japansk drivtang (brunalge) og japansk sjølyng (raudalge), spøkelseskreps, krokbærar/raudlo (raudalge) og pollpryd (grønalge). Rømt regnbogeaure har etablert små reproduserande bestandar fleire stader i landet, men det er hittil ikkje dokumentert sikre bestandar i fylket vårt. Amerikansk hummar er funne både sør og nord for fylket vårt, men er ikkje dokumentert etablert her enno Fysiske påverknadar Belastningar på den kvantitative tilstanden til vatnet Morfologiske påverknadar er påverknadar som endrar dei fysiske tilhøve i vatn, døme endre elveløpet, i botnen av elva eller utretting av elveløpet, endre kantvegetasjonen, variasjon i innsjødjupne eller endring i nedbørsfeltet (urbanisering, grøfting ) m.m. Hydromorfologiske egenskaper: Straumingsmønster til vatnet, temperatur, samt form og «beskaffenhet» til botnen og bredda. 61

62 Vassregionen har svært mange påverknadar frå fysiske inngrep i vassdrag. Dette gjeld særleg frå vasskraftsanlegg. Mange vassførekomstar er og påverka av flaumverk og forbygging. Elveløp er blitt fysisk endra av t.d. utretting av løpet i samband med landbruk, urbanisering, vegbygging.o.l. Vandringshinder for fisk er registrert nokre plasser. Fysiske påverknadar er delt inn i 3 påverknadsgrupper i Vann-nett; morfologisk, hydromorfologisk og vassdragsreguleringar. Oversikt over påverknadane går fram av tabell XX til XX. Ein del påverknadar i elv er satt med ukjend grad av påverknad. Tabell 20 viser oversikt over morfologiske påverknadar. Påverknadsgrad «ukjent grad» i satt i parentes. Kjelde Vann-Nett, Morfologisk Påverknadstype Ant all elv Lengd e elvestr ekning (km) Ant all inns jø Areal innsj ø (km 2 ) Antall kystva nn Are al sjø km 2 Problemeier Fiskevandringshindre 11 (3) 124,31 (39,95) 6 (1) 43,03 (0,01 ) 0 0 NVE Statens vegvesen Fysisk endring av elveløp 24 (6) 431,28 (285,7 8) NVE Bekkelukking 2 (1) 15,13 (29,47) NVE Dumping / fylling av masser 6 (1) 62,71 (0,62) 4 (1) 38,46 (1,37 ) 0 0 NVE Fisketiltak/terskler 2 (1) 27,44 (6,34) NVE Infrastruktur på land 5 (1) 18,35 (17,90) NVE Landbrukstiltak 3 14,82 1 0, NVE Rensking/ mudring 1 (35) 0,58 (2135, 19) NVE TOTAL morfologisk påverknad 54 (48) 694,6 2 (2515, 25) 11 (2) 82,0 3 (1,38 )

63 Vandringshindre Det er registrert fleire vandringshindre for fisk i regionen i samband med veg. Dette gjeld i hovudsak mindre sjøaurevassdrag. Vasskraftutbygging og setjefiskanlegg utgjer også vandringshinder i fleire vassdrag. Dette gjeld både på grunn av vassuttaket og fordi det vert bygd fysiske hindringar med inntaksdammar og vandringssperrer. Statens vegvesen har fått utført kartlegging av vandringshindre langs ein del riks- og fylkesvegar i vassregionen. Oversikt over vandringshindre langs riks- og fylkesvegar som bør utbetrast;(flyttes til tiltaksprogram?) Veg Kommune Stad Vassføre-komst Fv. 606 Gulen Eidsvågen R Nordre Eidsvågen Fv. 604 Luster Jostedalen R Jostedøla, nedre Fv. 65 Fjaler Snekkevågsbekken R Snekkervågelva Fv. 548 Flora Florø L Storevatnet E39 Høyanger Bekk ved Nordrevik (Torvud- Teigen) R Lavik Vadheim bekkefelt I tillegg er det 6 andre bekkeløp med utbetringspotensiale, jf. rapport frå UniMiljø Utretting og forbygging av elv Forbygging eller erososjonssikring av elv kan øydelegge den varierte elvekanten. Sideløp og flaumløp kan bli avstengte. Sideløpa kan vere viktige oppvekstområde for fisk. I samband med landbruk, vasskraftutbygging og anna aktivitet er mange elver blitt retta ut (kanalisert). Elvestrengar vert kortare. Kanalisering fører til endra hydrologisk regime med m.a. raskare gjennomstrøyming av vatnet. Ofte vert kanalen meir homogen og fisken får færre plassar til å skjule seg. Kulpar for større fisk forsvinn. Sogn og Fjordane har svært mykje førebygde og kanaliserte elvestrekningar (tabell xx). Vasskraft og flaum Tabell 21 viser oversikt over påverknadar i gruppa kalla hydromorfologisk Hydromorfologisk Påverknadstype Ant all elv Lengd e elvestr ekning (km) Ant all inns jø Areal innsj ø (km 2 ) Antall kystva nn Are al sjø km 2 Problemeier Flaumverk og forbygging 91 (8) 813,48 (175,9 3) 1 22, Kraftverksdam 2 0, , Overføring av vatn 6 88,78 3 0,

64 TOTAL hydromorfologisk påverknad 99 (8) 902,7 3 (175,9 3) , Tabell 22 Påverknadsgruppe - vassføringsregulering Kjelde Vann-Nett, Påverknadsgrad «ukjent grad» står i parantes. Vassføringsreguleri ng Påverknadstype Ant all elv Lengd e elvestr ekning (km) Ant all inns jø Areal innsj ø (km 2 ) Antall kystva nn Are al sjø km 2 Problemeier Utan minstevassføring 272 (3) 858,65 (28,83) NVE Med minstevassføring 35 (4) 183,88 (13,35) NVE Annan regulering 17 38, NVE TOTAL påverknad frå vassføringsreguleri ng 324 (7) 1080, 70 (42,18 ) Svært mange vassførekomstar er påverka av vassføringsregulering (tabell xx). Dette gjeld spesielt vassdragsreguleringar utan minstevassføring. Mange av vassførekomstane er registrert med svært høg grad av påverknad frå manglande minstevassføring jf. fig xx. Middels Stor Svært stor 64

65 Figur 14 Oversikt over signifikante hydromorfologiske påverknadar for elvevasssførekomstar. Kjelde vann-nett april Produksjon av vasskraft Bruk av vassressursar til energiproduksjon har lange tradisjonar i regionen. Sogn og Fjordane bidreg med om lag %/ av totalproduksjonen av vasskraft i Noreg. Dette utgjer ca GWh/år i gjennomsnitt NVE sjekk om tala er rett Vasskraft er Noregs viktigaste kjelde til straum og stod for 94,8 prosent av elektrisitetsproduksjonen i Noreg i Årsvariasjonen i produksjon varierer med 25 %. Vasskraft og vasskraftutbygging påverkar vassmiljøet på fleire felt. Vassdragsutbygging påverkar dammar, vassdrag, endring av ferskvasstilførsel til fjordar og redusere vassføring/tørrlegging av elvar /bekkar. Dei seinare år observert større fokus retta mot utbygging av mikro-, mini- og småkraftverk (MMS) enn på store vasskraftutbyggingar. Produksjon i Sogn og Fjordane kjem hovudsakleg frå større vasskraftanlegg. Totalt utgjer installert effekt frå større kraftverk 92 % av produksjonen (tabell 2.4). Småkraftverk (mikro-, mini- og småkraftverk) utgjør 8 % av totalproduksjonen av kraft i fylket. I Indre Sogn og Ytre Sogn vassområde kjem produksjonen hovudsakleg frå større vasskraftanlegg. I Sunnfjord og Nordfjord bidreg småkraftverk til ein større del av produksjonen enn i Sogn. I Sunnfjord kjem 40 % av produksjonen frå småkraftverk. Oversikt over produksjonen i dei ulike vassområda kjem fram i tabell 2.4. Tabell 23 Fordeling av vasskraftproduksjon i dei forskjellige vassområda. Kraftverka er inndelt i Større kraftverk (over 10 MW) og småkraftverk (mindre enn 10 MW). Tal frå NVE Installert effekt [MW] % Indre Sogn Midlere årsproduskjon [GWh/år] % 65

66 Over 10 MW Små kraftverk Nordfjord Over 10 MW Små kraftverk Sunnfjord Over 10 MW Små kraftverk Ytre Sogn Over 10 MW Små kraftverk Totalt Over 10 MW Små kraftverk I vassregionen er det gitt om lag 100 konsesjonar inkludert småkraftverk og 155 konsesjonsfrie mini- og mikrokraftverk. Om lag halvparten av den årlege produksjonen i fylket vert brukt lokalt (kraftintensiv industri og alminneleg forsyning). Den andre halvparten vert transportert ut av fylket, vesentleg austover frå kraftverk i Indre Sogn, m.a. eigd av andre fylke/kommunar. Dei fleste større vasskraftutbyggingane i Sogn og Fjordane skjedde mellom 1950 og Bygging av mikro, mini- og småkraftverk har vorte vanleg utover talet. Vasskraftutbygging har ført til mindre produksjon av innlandsfisk, laks og sjøaure i mange vassdrag. Nokre fiskebestandar er kritisk truga eller utdøydd pga. av vasskraftutbygging. Effektar av vasskraftproduksjon Vasskraftsutbygging kan gi betydelege hydrologiske endringar i vassdraga og store fysiske inngrep, t.d. ; Vassføringa vert endra gjennom året, flaumar kan utebli eller bli svært reduserte. Dette kan føre til meir sedimentering av finpartiklar i vassdraget Har innverknad på temperatur og vasskvaliteten t.d. mindre vatn på elvestrekningane kan føre til auka temperatur og ureiningsproblem pga. manglande fortynningseffekt Lagar erosjonssoner pga. vasstanden i innsjøar eller reguleringsmagasin går opp og ned Tapping frå djupvatnet i reguleringsmagasina fører til lågare temperatur. Noko som kan gi lågare sommartemperatur og høgare vintertemperatur. Dette kan igjen føre til lågare produksjon av fisk og andre vasslevande organismar. Overføring av vatn mellom vassdrag kan gi dårlegare vasskvalitet Endra vassføring kan påverke fjordsystemet lokalt. Både saltholdigheit, temperatur og straummønster kan bli påverka. Endingar i slike fysiske tilhøve, kan igjen føre til endring av leveområda for ulike artar. Biologiske konsekvensar av vasskraftsutbygging kan vere mange; Fiskebestandane i vassdraget vert redusert og av og til døyr dei ut. o Gytebekkar vert øydelagde eller vert avgrensa av mindre vatn i kritiske tider på året. Utvandring av smolt frå vassdraga om våren og oppvandring av gytefisk kan verte påverka av manglande flaumar. Hurtige reguleringar av vasstanden (effektkjøring) opp og ned i vassdrag kan føre til stranding av fisk. 66

67 Lågare produksjon av fisk og andre artar pga av kaldare vatn og/ eller auka ureining Overføring av artar mellom vassdrag Nedslemming av gyteområde reduserer produksjonen Aktuelle tiltak Utsetting av fiskeungar Betre dei fysiske tilhøva ved å legge ut nytt gytesubstrat Endre vassføringa i kritiske periodar etc. Vasskraftproduksjon påverkar liv både i og ved vassdragsstrengen, slik som fugl, rein, lav, mosar mv. Vassdragsregulering er rekna for å verke negativt inn på xx laksebestandar, xx sjøaurebestandar og xx aurebestandar (innlandsfisk) Tab. Tabell 24 Regulerte laksevassdrag i Sogn og Fjordane i 2006 ( Region Tal elvar med laks Tal Regulerte elvar lakseelver med sjøaure Sogn Sunnfjord Nordfjord Regulerte sjøaureelver Flaum NVE kan de skrive noko om flaum påverknad i vassdraga våre og konsekvensar og aktuelel tiltak? Vassuttak Uttak av vatn til ulike formål er i liten grad registrert i Vann-nett., t.d. er berre eit vassuttak til vasskraftverk registrert. Tabell 25 Påverknadsgruppe vassuttak (ukjent påverknadsgrad står i parantes) Påvirkningstype Ant all elv Lengd e elvestr ekning (km) Ant all inns jø Areal innsj ø (km 2 ) Antall kystva nn Are al sjø km 2 Problemeier Vassuttak til fiskeoppdrett 5 (2) 8,74 (28,76) 1 (3) 2,11 (0,49 ) 0 0 NVE Vassuttak til drikkevassforsyning 0 (2) 0 (3,68) 1 (1) 0,76 (0,19 ) 0 0 Kommune/NVE Vassuttak til industri Vassuttak til vasskraftverk 0 (1) 0 (3,82)

68 Total påverknad av vassuttak 5 (5) 8,74 (36,26 ) 2 (4) 2,87 (0,68 ) 0 0 (Kjelde Vann-Nett, Påverknadsgrad «ukjent grad» i rundparantes.) Analyse av andre verknadar av menneskeleg verksemd på tilstanden til vatnet Andre påverknadar inkluderer følgjande påverknadar registrert i Vann-nett: Fiske, fritidsaktivitet, grøfting av landområder, klimaendringar, slamdumping, anna påverknad. Berre påverknadar frå grøfting av landområde ligg inne som signifikant påverknad for elvevassførekomstar. Påvirkningstype Ant all elv Lengd e elvestr ekning (km) Ant all inns jø Areal innsj ø (km 2 ) Antall kystva nn Are al sjø km 2 Problemeier Grøfting av landområde 6 (9) 27,92 (437,2 1) 0 (2) 0 (3,38 ) 0 0 NVE Akutte utslepp i Sogn og Fjordane er som regel knytt til transport av kjemikaliar, olje og drivstoff på vegnettet, eller via båtar og skip. Avrenning av salt og tungmetall frå veg kan påverke livet i vatn. Undersøkingar av fire innsjøar i Sogn og Fjordane viser at salting ikkje påverkar vassmiljøet her. Med relativt korte vassdrag med stor vassutskifting er det også liten fare for påverknad av salting i vår vassregion. Det er likevel manglar i kunnskapen om salt og tungmetall frå veg. 3.2 Miljøtilstand Alt overflatevatn skal vurderast etter kjemisk og økologisk tilstand. Økologisk tilstand er basert på biologiske indikatorar. Økologisk tilstand er delt inn i fem klasser frå svært god til svært dårleg (fig. xx). For vassførekomstar med økologisk miljøtilstand «moderat», «dårlig» og «særs dårlig», dvs under den raude linja, må tiltak gjennomførast for å nå miljøtilstand «god» eller «særs god». For vassførekomstar med miljøtilstand «god» eller «særs god» må trong for førebyggande tiltak verte vurdert for å unngå forverring av miljøtilstanden. Kjemisk tilstand er delt inn i god eller ikkje god. Kjemisk tilstand er i liten grad kjent for vatnet vårt. Tilgjengelege og relevante opplysningar om vassførekomsten er nytta for å vurdere miljøtilstanden. Det er laga kriterium for å gruppere vassførekomstane i svært god til svært dårleg tilstand. Kjemisk miljøtilstand har to klassegrenser, «god» og «ikkje god». Om kjemisk miljøtilstand i ein vassførekomst er «ikkje god», er det trong for å vurdere tiltak. For å oppnå god kjemisk 68

69 tilstand i vatn skal ein ikkje gå over grenseverdiar for miljøgifter i vatn, sedimenter eller i biota. Figur 15 Framstilling av dei fem tilstandsklassene knytt til økologisk miljøtilstand for overflatevatn. Figuren illustrerer kva som må gjerast dersom tilstanden ligg under berekraftig bruk. Tilstandsvurdering for Sogn og Fjordane Den økologiske tilstanden i store deler av vassregionen er vurdert til å vere moderat, av og til dårleg (fig. xx kart over økologisk tilstand). Resten av vassførekomstane er vurdert til å god tilstand, nokre stader svært god tilstand. Figur xx viser økologisk tilstand i elv, innsjø og kystførekomstar samla for heile vassregionen og for kvart vassområde. Eit viktig grunnlag for å identifisere kva som gir moderat eller dårlegare tilstand i vassførekomstane er å identifisere påverknadsfaktorane. Alle påverknadar som kan ha eller kan kome til å ha effekt på vassmiljøet skal identifiserast. Vurdering av påverknadsfaktorane inngår som ein del av grunnlaget for å vurdere risiko for ikkje å nå miljømåla. Økologisk tilstand Overflatevatn Økologisk tilstand kystvatn 69

70 Økologisk tilstand elv Økologisk tilstand innsjø Økologisk tilstand med sur nedbør markert elv - Økologisk tilstand med sur nedbør markert innsjø 70

71 06. May 2014 Udefinert Svært god God Moderat Dårlig Svært dårlig Sur nedbør Sur nedbør Sur nedbør Sur nedbør Sur nedbør Sur nedbør Figur 16 Økologisk tilstand for elvar, innsjøar, kystvatn og samla for alle vassførekomstane oppgitt i tal vassførekomstar. Svak farge viser at tilstanden er anteke dvs. datagrunnlaget for å vurdere tilstanden er mangelfull. På dei to nederste figurane er sur nedbør markert, anteke tilstand er ikkje markert på dei to figurane. Kjelde vann-nett april

72 Figur 17 Kart over økologisk tilstand for Sogn og Fjordane vassregion. 72

73 Tabell 26 viser oversikt over tilstanden eller anteke tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Sogn og Fjordane vassregion Innsjø Elv Kyst Tilstand Antal l Prosen t Km² Antal l Prosen t Km Antal l Prosen t Km² Svært god ,8 3,12 Antatt svært god 11 2,4 23, ,7 890,23 1 0,8 2,57 God 1 0,2 1,59 1 0,1 23, Antatt god ,6 575, , , ,8 9338,2 9 Moderat 2 0,4 12, Antatt moderat ,1 640, , , ,8 234,08 Dårlig 1 0,2 1, Antatt dårlig Svært dårlig Antatt svært dårlig 46 9,8 79, ,7 2858,21 5 3,8 49, ,1 3, ,6 3, ,8 627, Udefinert Uklassifiser t 3 0,6 1, ,4 887, Sum (Kjelde: Vann-Nett.no, ) Tabell 27 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Sogn og Fjordane vassregion. Kjelde Vann-nett Kjemisk tilstand Anta ll Elv Innsjø Kyst Prosen t Lengde (km) Antal l Prose nt Areal (km2) Antall Prose nt Areal (km2) Oppnår god 33 2,4 1676,1 35 7,5 37,19 3 2,3 1408, 73

74 6 44 Oppnår ikke god 1 0,1 37, ,6 94,37 Ukjent , , ,5 1300, ,1 8125, 15 Nordfjord vassområde Tabell 28 viser oversikt over tilstanden eller anteke tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Nordfjord vassområde. Kjelde Vann-nett, Innsjø Elv Kyst Tilstand Antal l Prosen t Km² Antal l Prosen t Km Antal l Prosen t Km² Svært god ,7 3,12 Antatt svært god 2 2,4 0,68 1 0,4 13,02 1 2,7 2,57 God 1 1,2 1, Antatt god , , ,7 2577,9 4 Moderat Antatt moderat 30 36,6 38, ,7 1526, ,9 56,41 Dårlig Antatt dårlig Svært dårlig Antatt svært dårlig 7 8,5 13, ,2 245, , Udefinert Uklassifiser t 1 1,2 0, ,5 648, (Kjelde: Vann-Nett.no, ) 74

75 Tabell 29 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Nordfjrod vassområde. Kjelde Vannnett Kjemisk tilstand Elv Innsjø Kyst Antall Prosent Lengde (km) Antall Prosent Areal (km2) Antall Prosent Areal (km2) Oppnår god 2 0,7 19,69 1 1,2 1,21 1 2,7 3,12 Oppnår ikke god ,4 24,65 Ukjent , , ,8 338, ,9 2612,27 Grunnvatn Grunnvann Antall Prosent Areal (km2) God kjemisk tilstand Svært dårlig kjemisk tilstand Ukjent God kvantitativ tilstand Svært dårlig kvantitativ tilstand Ukjent Sunnfjord vassområde Tabell 30 viser oversikt over tilstanden eller anteke tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Sunnfjord vassområde. Kjelde Vann-nett Innsjø Elv Kyst Tilstand Antal l Prosen t Km² Antal l Prosen t Km Antal l Prosen t Km² Svært god Antatt svært god ,3 26, God Antatt god 32 25,8 106, , ,3 2641,8 5 Moderat

76 Antatt moderat 78 62,9 199, ,7 5008, ,76 Dårlig 1 0,8 1, Antatt dårlig 13 10,5 35, ,5 1257, ,7 8,5 Svært dårlig Antatt svært dårlig ,6 37, Udefinert Uklassifiser t ,3 219, Tabell 31 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Sunnfjrod vassområde. Kjelde Vannnett Kjemisk tilstand Anta ll Elv Innsjø Kyst Prosen t Lengde (km) Antal l Prose nt Areal (km2) Antal l Prosent Areal (km2) Oppnår god 20 5,1 837, ,5 30, Oppnår ikke god 1 0,3 37, ,3 4,63 Ukjent , ,5 312, ,7 2766, 48 (Kjelde: Vann-Nett.no, ) Ytre Sogn vassområde Tabell 32 viser oversikt over tilstanden eller anteke tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Ytre Sogn vassområde. Kjelde Vann-nett Innsjø Elv Kyst Tilstand Antal l Prosen t Km² Antal l Prosen t Km Antal l Prosen t Km² Svært god Antatt svært god

77 God ,3 23, Antatt god 5 4,2 9, ,9 1903, , 3 Moderat 2 1,7 12, Antatt moderat , , ,2 6 Dårlig Antatt dårlig Svært dårlig Antatt svært dårlig 21 17,5 16, ,6 883, ,3 1, ,7 125, Udefinert Uklassifiser t 2 1,7 0,6 1 0,3 20, Tabell 33 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Ytre Sogn vassområde. Kjelde Vannnett Kjemisk tilstand Anta ll Elv Innsjø Kyst Prosen t Lengde (km) Antal l Prose nt Areal (km2) Antal l Prosent Areal (km2) Oppnår god 9 2,3 337, ,2 5, , 39 Oppnår ikke god ,7 Ukjent ,7 8363,4 5 (Kjelde: Vann-Nett.no, ) ,8 134, , 47 Indre Sogn vassområde 77

78 Tabell 34 viser oversikt over tilstanden eller anteke tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Indre Sogn vassområde. Kjelde Vann-nett Innsjø Elv Kyst Tilstand Antal l Prosen t Km² Antal l Prosen t Km Antal l Prosen t Km² Svært god Antatt svært god 9 6,3 22,46 8 2,4 850, God Antatt god 70 49,3 174, , , ,3 449, 2 Moderat Antatt moderat 55 38,7 301, ,2 2135, ,3 33,6 3 Dårlig Antatt dårlig 5 3,5 13, , ,4 41,4 1 Svært dårlig Antatt svært dårlig ,3 1, ,1 3, ,9 422, Udefinert Uklassifiser t (Kjelde: Vann-Nett.no, ) Tabell 35 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Indre Sogn vassområde. Kjelde Vann-nett Kjemisk tilstand Anta ll Elv Innsjø Kyst Prosen t Lengde (km) Antal l Prose nt Areal (km2) Antal l Prosent Areal (km2) Oppnår god 2 0,6 481, ,1 10,93 Oppnår ikke ,1 24,38 78

79 god Ukjent , , , ,7 488,9 2 79

80 Figur 18 Kartet viser kjemisk tilstand i vatn. Grå farge illustrerar at kjemisk farge er i liten grad er vurdert/datagrunnlaget manglar. 80

81 Kunnskapsgrunnlaget Datagrunnlaget for å vurdere påverknadar er henta frå databasen Vann-nett. Miljøtilstanden er vurdert utifrå tilgjengelege overvakingsdata. Tilstanden er vurdert i om lag 2000 vassførekomstar. Etter vassforskrifta skal det dårlegaste biologiske parameter vere førande for vurderinga. I tillegg er det krav til korleis ta prøvene (metode) og kor ofte prøvene skal takast (frekvens). Det er få vassførekomstar der det ligg føre data for alle biologiske prameter. I mange tilfelle er det berre ei enkeltmåling av ein parameter. Tilstanden i ein del vassførekomstar er også sett på bakgrunn av vasskjemiske målingar. Fylkesmannen vurderer at berre nokre få vassførekomstar har høg kvalitet på datagrunnlaget. I dei resterande vassførekomstane er datakvaliteten vurdert til å vere middels eller låg (over 99 % av vassførekomstane). Pålitelegheitsnivået i vurderingane er rekna for å vere middels. For kystvatn er pålitelegheitsnivået stort sett lågt. Tilstanden vert er difor ofte sett til «antatt god tilstand», «antatt dårlig tilstand» etc. Miljøtilstanden er antatt god eller betre i 42 % av vassførekomstane. Kunnskapsgrunnlaget i grunnvatn I regional og lokal forvaltning er det stort sett liten kunnskap om grunnvatn. Planarbeidet har vist at det er behov for meir kartlegging, undersøkingar, overvaking, samt utvikling og oppbygging av kompetanse om grunnvatn. Sjølv om det generelt ikkje er brei kunnskap om grunnvatn i Norege, er det god kompetanse på direktoratsnivå, i noen universitets - og høgskulemiljø og til dels i konsulentbransjen. 81

82 Udefinert Svært god God Moderat Dårlig Svært dårlig 5. May 2014 Udefinert Oppnår god Oppnår ikke god Figur 19 viser pålitelegheitsnivå på datagrunnlaget i Vann-nett for elv, innsjøkyst og grunnvatn. Kjelde Vann-nett 17. mars

83 3.3 Risiko for ikkje å oppnå miljømål Risiko for ikkje å nå standard miljøtilstand altså god miljøtilstand innan 2021 vert forklart under og illustrert i fig. xx. A. Risiko for ikkje å nå miljøtilstand dersom det ikkje vert satt i verk tiltak B. Risiko for ikkje å oppretthalde god miljøtilstand om det ikkje vert sett i verk førebyggjande tiltak. Figur 20 Illustrasjon av kva for løp ein vassførekomst i risiko i 2015 skal følgje for å nå god tilstand i 2021 (ingen risiko) Målet for forvaltningsplanen er å få god tilstand innan utløpet av planperioden. Med andre ord skal all risiko for ikkje å nå miljømålet skal vere fjerna innan Risiko er definert slik: Ein vassførekomst vert sette til risiko i 2021 dersom eit av følgjande kriterium er til stade: 1. Det er venta at tilstanden til eit kjemisk eller biologisk kvalitetselement vert dårlegare enn god i Økologisk tilstand som i dag er svært god er venta å verte dårlegare til Vassførekomsten er kandidat til SMVF 4. Det er venta at minst ein påverknad vil ha stor effekt i Det er venta at fleire påverknader vil ha middels effekt i 2021, noko som truleg fører til at miljømål ikkje vert nådd. Ingen risiko er definert slik: Ein vassførekomst vert sett til ingen risiko i 2021 dersom eit av følgjande kriterium er til stade: 1. Det er venta at den økologiske tilstand vil vere svært god, og den kjemiske tilstand god i Økologisk tilstand er og er venta å førebli god, og ein ventar god kjemisk tilstand i Vassførekomsten er venta å være lite påverka i Ingen påverknad er venta å ha stor effekt i

84 5. Berre få påverknader er vente å ha middels effekt i 2021, noko som tilseier at miljømål vert nådd. Ved vurdering av risiko for å nå miljømåla innan 2021 vil ein m.a. vurdere - trendar som går nedover - auka påverknadar - effekt av pågåande tiltak - effekt av nye tiltak jf. tabell 9-2 i rettleiaren for karakterisering og analyse. Alle svært modifiserte vassførekomstar (SMVF) er automatisk plassert i risiko for ikkje å nå miljømålet. Dersom t.d. eit reguleringsmagasin er vurdert til å ha god tilstand, vert ikkje vassførekomsten ein SMVF. For nærmare forklaring på ein SMVF, sjå kap. 4. Figur 21 viser oversikt over kor mange vassførekomstar som er sett i risiko for ikkje å å miljømålet innan 2021 Figur xx viser ei samla oversikt over risikovurderingane som er gjort for heile vassregionen. Om lag 58 % av alle vassførekomstar er satt i risiko for ikkje å nå miljømålet. Karta i figur xx og xx viser geografisk oversikt over område sett i risiko; kart med sur nedbør (fig. xx) og kart utan sur nedbør (fig. xx). Om lag 40 % av alle vassførekomstar har god tilstand. I vassregionen er om lag 58 % av elvane og 66 % av innsjøane satt i risiko. I sjø er om lag 18 % av vassførekomstane satt i risiko. For grunnvatn er 29 % satt i mogeleg risiko og 7 % satt i risiko. Vurdering av risiko for ikkje å nå miljømåla for grunnvatn er basert på påverknadsanalyse etter metodikk som er lik for hele landet (Rettleiar 3:2013). I vår vassregion er xx antall grunnvannsforekomster påverka og vurdert til å være i risiko for ikke å nå god miljøtilstand i (Se tabell YYYY) Følgende påvirkninger registrert i Vann- Nett i vår vannregion/vannområder:.. (Se tabell ZZZZ) For dei fleste av de grunnvassførekomstane i risiko for ikkje å nå miljømålet i 2021, vil det i første omgang være problemkartlegging (overvaking) som må settes inn som tiltak i neste planperiode. Påverknad av ureining frå industri, hamner, avløp og landbruk er årsak til plasseringi risiko i ein del vassførekomstar. Den største delen av vassførekomstane i ferskvatn er satt i risiko pga. påverknad frå sur nedbør og vasskraftutbygging. 84

85 Risiko for ikkje nå miljømålet for påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk er ikkje vurdert og satt tilstanden er satt som udefinert der ingen andre påverknadaner tilseinar at vassførekomsten skal stå i risiko. 85

86 Figur 22 kartet viser oversikt over geografisk fordeling av risiko i vassførekomstane 86

87 Figur 23 kartet viser oversikt over risikovurdering der berre landtransportert ureining LT (sur nedbør) og framande artar FA er markert 87

88 Udefinert Udefinert sur nedbør Ingen risiko Ingen risiko sur nedbør Risiko Risiko sur nedbør Figur 24 viser risikofordeling av elvevassførekomstane fordelt på tal vassførekomstar, areal og prosentfordeling. Til høgre høgre er tal vassførekomstar satt i risiko pga. av sur nedbør markert. 88

89 Udefinert Udefinert sur nedbør Ingen risiko Ingen risiko sur nedbør Risiko Risiko sur nedbør Figur 25 viser risikofordeling av innsjøvassførekomstane fordelt på tal vassførekomstar, areal og prosentfordeling. Til høgre er tal vassførekomstar satt i risiko pga. av sur nedbør markert. Kjelde Vann-nett 5. mai

90 Udefinert Udefinert sur nedbør Ingen risiko Risiko Figur 26 viser risikofordeling av kystvassførekomstane fordelt på tal vassførekomstar, areal og prosentfordeling. Kjelde Vann-nett 5. mai 2014 Risko, Sogn og Fjordane Elv Innsjø Kystvatn Tilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal Prosent Risiko ,3 Ingen risiko ,7 Risiko udefinert 57 4, , ,5 0 0 Risiko, Nordfjord Elv Innsjø Kystvatn Tilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal Prosent Risiko ,2 Ingen risiko ,7 Risiko udefinert 26 9, , , , ,

91 Sunnfjord Elv Innsjø Kystvatn Tilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal Prosent Risiko ,8 Ingen risiko ,2 Risiko udefinert 12 3, , , , ,3 0 0 Ytre Sogn Elv Innsjø Kystvatn Tilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal Prosent Risiko ,8 Ingen risiko 59 15,1 Risiko udefinert 16 4, Indre Sogn Elv Innsjø Kystvatn Tilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal Prosent Risiko ,9 Ingen risiko ,2 Risiko udefinert 3 0, , , , , Usemje om risikovurdering Det er ei viss usemje mellom Fylkesmannen i Sogn og Fjordane og Fiskeridirektoratet region Vest om karakterisering av påverknad frå akvakultur i to kystvassførekomstar. Det gjeld Indrefjorden i Arnafjord i Vik, og Botnavika/Indre Eikefjorden i Flora. For Indrefjorden har Fylkesmannen sett risikovurderinga mht måloppnåing innan 2021 til risiko, på bakgrunn av manglande data om miljøtilstand og innkomne bekymringsmeldingar om negativt endra tilstand. Miljøundersøking er gjennomført i Denne vil truleg gje sikrare kunnskap om miljøtilstanden i fjorden, men resultata er enno ikkje rapportert. I Eikefjorden har Fylkesmannen delt frå den inste delen av fjorden i ein eigen vassførekomst pga. ulik påverknad og miljøtilstand innanfor ein terskel samanlikna med resten av fjorden. Denne vassførekomsten er også sett i risiko, med bakgrunn i at tidlegare sagbruksdrift har gitt 91

92 redusert miljøtilstand med tidvis oksygensvikt ved botn, og at miljøgranskingar utført som overvaking av utslepp frå settefiskproduksjon stadfestar at miljøtilstanden er stabilt moderat. Effekten av sagflis vil vare ved i lang tid, men oppryddingstiltak er ikkje funne turvande per idag. Fiskeridirektoratet støttar ikkje deling av vassførekomstar ut over Fjordkatalogen, og ber om at innleggingane som er gjort i Vann-nett vert endra til ingen risiko. Deira tilnærming er at næringa skal vere berekraftig. Dersom det skulle vise seg at forholda er for dårleg i ein vassførekomst, vil regelverket og rutinar sørgje for at tiltak vert satt i verk og tilstanden vil bli god nok innan Dokument om saka er utlagd på Klimaendringar og flaum Det internasjonale klimapanelet sin 5. rapport frå 2013 forsterka den vitskaplege bodskapen at menneskeskapte klimautslepp er årsak til klimaendringane. Noverande utsleppstrend gjer at det vert veldig vanskeleg å hindre ei oppvarming på meir enn 2 o C, og ei auke over dette er truleg. Høgaste CO2-scenarier gjev globalt mellom 5 og 8 grader varmare klima i Klimaendringar kjem, uavhengig av nye internasjonale avtalar, på grunn av utsleppa som allereie er i atmosfæren. Dette inneber systematiske endringar i temperatur og nedbør som igjen fører til meir avrenning, flaum, skred og tørke, gjerne på stader der ein ikkje tidlegare har opplevd desse vêrfenomena i særleg grad. Samfunnet må tilpasse seg eit nytt klima. Sognog Fjordane har store variasjonar i temperatur, vind, regn og snøtilhøve frå kyst til innland og frå fjord til fjell. Ei oppvarming på 2 o C vil føre til at havet på Vestlandet kan stige med opp til 0,75 m fram til år 2100, og nivå for stormflo kan stige opp mot 240 cm i dei mest utsette kommunane (sjå kap. 3). Det er stor uvisse om framtidig utvikling i ekstremvind. Globalt reknar ein med at dei kraftige stormane vil verte hyppigare. I Noreg er det berre venta beskjeden auke i maksimal vindstyrke langs kysten og i Langfjella. Nedbøren i Hordaland har auka med 21% dei siste 30 åra og talet nedbørsdagar har auka med 42 dagar. Klimamodellane viser meir nedbør (om lag 20-30% meir i 2100) i Hordaland. Meir intens og auka nedbørsmengd og vesentleg auke i avrenning gjev meir flaum i vassdraga, spesielt haust og vinter, og flaummønsteret vil endrast. Særleg aukar risikoen for regnflaum. Det er venta fleire tilfelle av steinsprang og steinskred, jordskred, flaumskred og sørpeskred. Meir nedbør aukar faren for skred både i utsette område og i område som ikkje tidlegare har vore utsett. Skredfaren aukar mest langs kysten. Flaumsesongen vert endra og utvida, også i fjellområda. Kart frå Kartet viser framtidig temperatur- og nedbørendringar i Norge i 2050 og Tallene angir temperatur- og nedbørendringar med høg, middels og låg framskriving i forhold til perioden (normalperioden). Framskrivingane kjem frå rapporten Klima i Norge Framskrivingane er basert på klimamodeller og er derfor usikre. Prosnose ved låg, middels og høg framskriving 2050 (kjelde Heile året Vinter Vår sommar haust Nedbør Sogn og Fjordane og Nordhordaland Låg + 1,5 + 3,6 + 4,7-5,8 + 0,4 Middels ,1 + 14,1 + 5,6 + 15,4 Høg + 19,6 + 21,9 + 24,8 + 14,2 + 24,1 Temperatur Vestlandet 92

93 Låg + 1,0 + 1,2 + 1,0 + 0,7 + 1,2 Middels + 1,7 +2,1 +1,7 + 1,3 + 1,7 Høg + 2,3 +2,9 + 2,3 + 1,9 + 2,3 Sogn og Fjordane og Nordhordaland Heile året Vinter Vår Sommar haust Meir nedbør kan føre til auka belastning på infrastruktur og bygningar Kraftig nedbør om våren kan forstyrre såinga og forårsake råte og Ekstremnedbør og flaum kan føre til ureining og bakteriar i drikkevatn soppangrep Auka nedbør kan gi større kraftproduksjon, men avhengig av om nedbøren fell i område med regulerte vassdrag Meir nedbør kan gi skred i område som tidlegare ikkje har vore utsett Gjennomsnittleg maksmal snødjupne i høgfjellet vil med sannsyn auke fram mot 2050, men vert deretter redusert Regn kombinert med frost i bakken kan gi overfløyming Regn kombinert med frost i bakken kan gi overfløyming Fleire regnflaumar som følgje av meir ekstrem kortidsnedbør Meir ekstrem korttidsnedbør kan føre til flaumar i små bekkar og elvar Ekstremnedbør og flaum kan føre til ureining og bakteriar i drikkevatn Fleire tilfelle av kraftig slagregn kan auke belastninga på bygningar Kraftig nedbør om hausten kan forstyrre innhausting, og forårsake råte og soppangrep Klimaendringar og ureining Klimaendringane kan påverke naturmiljøet indirekte gjennom effektar av ureining. Spesielt vil auka nedbør, som kan føre til meir avrenning og erosjon, kunne resultere i at miljøgifter blir frigitt 6. Klimaendringar vil ha konsekvensar for ureining og kan forsterke ureining på land og i havet 6. Utvasking av miljøgifter som er bunde opp i miljøet, vil skje raskare på grunn av auka nedbør. Auka avrenning og erosjon er venta å auke tilførslane av ureining av næringsstoff og partiklar til både vassdraga og havet og gi auka nedslamming av veksestadar for viktige artar. Auka erosjon og utvasking kan og medverke til at meir miljøgifter lek ut t.d. kvikksølv frå grunnen til elvar, sjøar og fjordar. Høgare frekvens av intense nedbørsperiodar kan auke faren for overløpsutslepp frå avløpssystem og redusere effekten av reinseanlegg eller setje dei ut av spel. Høgare temperatur i ferskvatn, kyst og havområde vil påverke transport, omsetjing og effekt av både næringssalt og miljøgifter. Klimaendringane vil og truleg påverke konsentrasjonen og spreiing av luftureining. Auka nedbørsforhold og høgare temperatur kan føre til ureina sigevatn frå avfallsdeponi. Dei eksisterande, regulerte deponia held høg standard og gjer det mogleg å kontrollere innhaldet i sigevatnet. Klimaendringar kan forsterke faren frå ureining frå nedlagte avfallsdeponi Klimaendringar og biologisk mangfald Klimaendringane utgjer ein trussel mot mange norske, stadeigne arter 6. Samtidig kan artsrikdommen 93

94 samla sett auke i Noreg som resultat av klimaendringar fordi nye arter kjem til. Andre artar kan forsvinne ut eller bli fortrengt Venta utvikling av ferskvatn Klimaendringane kan endre vassføringsmønsteret gjennom året. Sjølv små endringar av temperaturen vil verke inn på om nedbøren kjem som snø eller regn. Nedbørsforhold og temperatur vil avgjere om breane veks eller minkar. Dei siste åra er mange brear/brearmar minka og trekt seg tilbake. Dette fører igjen til endra avrenningsmønster til vassdraga våre. Algeproduksjonen i elvar og vatn er avhengig av lys. Tidlegare isavgang vil føre til lengre vekstsesong. Varmare klima og lenger vekstsesong gjev auka risiko for algeoppblomstring og auka næringstilførsel i innsjøar og elvar. I vatn som ligger nær tålegrensa i dag, kan klimaendringar vippe vatna over i ei negativ utvikling, blant anna ved hyppigare masseoppblomstring av giftige blågrønalgar. Hyppigare flaumar vil føre med seg humusstoff, partiklar og næringsstoff nedover i vassdraga og ut i fjordar eller langs kysten. Eit varmare klima vil gi endra vasstemperatur og oksygenregime. Meir nedbør særleg kombinert med sterk vind kan føre til sure episodar i vassdraga med negative konsekvensar for livet i vatn. Klimaendringar verkar inn på bestandar og økosystem både direkte og indirekte. Endra vassføring, høgare temperatur meir næring får økologiske konsekvensar for innsjøar og elver. Klimaendringane vil og føre til endra geokjemiske prosesser i jordsmonnet, noko som vil endre den kjemiske samansetnaden av vatnet. Det er venta at aukande temperatur og næringstilgang kan gje tidlegare kjønnsmodning og mindre storleik for laks og andre vekselvarme dyr (B. Jonsson, N. Jonssen og A. Finstad 2013). I eit varmare klima kan laksen kjønnsmodne tidlegare, noko som kan gi han ein kortare livsløp Venta utvikling i havet Artssamansetning i havet er langt på veg avhengig av dei fysiske og kjemiske forholda i vassmassane. Havet har absorbert rundt 25% av alle menneskeskapte CO2-uslepp frå fossile brensel. Dette har gjort at ph-nivået i havet har falle med 0,1. Havet har blitt 26 % surare sidan Klimapanelet sin rapport viser at havforsuringa vil framleis auke utover dette århunderet i takt med aukande konsentrasjon av kabondioksyd i atmosfæren. Havet vert no forsura ti gonger raskare enn nokon gong tidlegare i løpet av dei siste 55 millionar år. Det er venta ein gjennomsnittleg nedgang på 0,5 ph-einingar innan Dette kan få store konsekvensar for økosystema i havet. Dette får følgjer for organismar som dannar kalkskal. Dette gjeld enkelte planteplankton, dyreplankton, skjell, korallar og skaldyr som hummar, krabbe, krill og hoppekreps. Fleire av desse dyra er viktige i næringskjeda i havet. Studiar gjort i dypvasstankar, kor vatnet er naturleg surna av CO2, viser at 30 prosent av artane i havet, inkludert korallar, kan gå tapt rundt år 2100 om utviklinga fortsetter 2. Temperaturen i havet er venta å stige om lag 2 o C fram mot Dette er ei stor endring i havet som økosystem. 1 Fiskeri- og Kystdepartementet (2013): Klimastrategi for Fiskeri- og kystdepartementet. 2 IGBP, IOC, SCOR (2013). Ocean Acidification Summary for Policymakers Third Symposium on the Ocean in a High-CO2 World. International Geosphere-Biosphere Programme, Stockholm, Sweden 94

95 Meir nedbør vil gje auka tilførsel av ferskvatn til fjordane våre. Dette gjev lågare saltinnhald, sterkare lagdeling, endring i straum og partikkeltransport og dårlegare sikt (mørkare vatn). Den økologiske effekten av mørkare vatn er mindre planteplankton og dårlegare beitehøve for fisken. Sterkare lagdeling gjev endra sesongsyklus med endra mengde og samansetting av dyreplankton. Endringar i artssamansettinga i havet som følgje av endra fysiske og kjemiske forhold kan på sikt ha stor innverknad på fiskerinæringa. Raudåte er viktige næringsdyr for fiskebestandane. Høgare temperatur gjev skifte frå kaldvass-hoppekreps (C. finmarchicus) til varmekjær hoppekreps (C. helgolandicus). Konsekvensen er mindre mat til fisk og til feil tidspunkt. Små endringar i havtemperatur er kritisk for gyting hos fisk, og konsekvensane kan bli store for fiskerinæringa. Artar som til no har vore lite utbreidde på våre kantar kan overta for artar som ikkje lenger er like godt tilpassa eit endra klima. Fiskeribestandar i norske farvatn kan vandre til andre land sine økonomiske soner og omvendt. I Nordsjøen ventar vi mindre av nordlege artar som makrell, sild, sei, torsk og hyse, og ei auke i sørlege tempererte artar som ansjos, sardin og lysing. Langs kysten vil sørlege artar som havabbor auke. Samanlikna med resultat frå 50-talet i Hardangerfjorden ser vi at småhai, leppefisk, varmekjær fisk og krabbe aukar, medan torsk og skatearter har minka 3. Nye miljøkrav for fiskerinæringa og eventuelle krav om klimamerking av mat kan gje endringar i kor og korleis vi fiskar. Den store utfordringa på sikt er om havforsuringa trugar næringstilgangen for fisken vi fiskar. Tabell 36 Berekna landheving og havstigning i Sogn og Fjordane år År 2050 relativt år 2000 Kjelde: Direktoratet for sikkerhet og beredskap/bjerknessenteret Kommune Landheving (cm) Berekna havstigning i cm (usikkerheit) Selje 9 22 (14-36) Vågsøy 9 22 (14-36) Eid 9 22 (14-36) Stryn (13-35) Bremanger (13-35) Gloppen (12-34) Flora (13-35) Naustdal (11-33) Luster (10-32) Askvoll (13-35) Førde (11-36) Fjaler (13-35) Gaular (11-33) Balestrand (12-34) Leikanger (11-33) Sogndal (11-31) Årdal (9-31) Solund 9 22 (14-36) Hyllestad (13-35) Høyanger (11-33) Vik (12-34) Aurland (11-33) Lærdal (10-32) 3 Myksvoll, Mari (2013): Pesentasjon på HFKs arbeidsseminar om klimatilpassing,

96 Gulen 9 22 (14-36) Figur 2.7 Framskriving av nedbør i Norge (kjelde NOU Klima i Norge 2100) 96

97 97

98 4 Miljømål, unnatak og tiltak 4.1. Miljømål Miljømåla i vassforskrifta er fastsett ved bruk av grenseverdiar for økologisk og kjemisk tilstand. Forvaltingsplanen sett miljømål for alle vassførekomstar. For vassførekomstar kor risikoen for at miljømåla ikkje vert nådd, må det gjennomførast tiltak. Førebyggande tiltak for å unngå forverring av miljømåla kan og vere aktuelt å gjennomføre. I utgangspunktet er det «standard miljømål» som skal nåast for dei ulike vasstypane (fig xx). Miljømåla kan i kortform summerast opp til at alle vassførekomstar skal ha minst god tilstand. Hovudgruppene av vasstypar er kystvatn, overflatevatn og grunnvatn. Hovudgruppene er igjen inndelt i undergrupper. Miljømålstandareden er fastsett for dei ulike undertypene av vasstypar. Figur xx. Syner klassegrenser for økologisk miljøtilstand. Grøn pil syner trong for gjennomføring av tiltak om miljøtilstanden er «moderat» eller dårligare. Raud pil viser at der miljøtilstanden er «god» eller «særs god», må forverring verte ungått. Miljømålet for grunnvannsførekomstane er god kjemisk og kvantitativ tilstand. Når det kjem til kjemisk miljøtilstand har vassforskrifta eigne miljømål for prioriterte stoff, dvs miljøgifter som europeiske og nasjonale myndigheiter arbeider for å redusere utslepp Der andre miljømål enn standard miljømål er sett er dette gjort med bakgrunn i grunngjevne innspel frå sektormyndigheitene eller innspel frå andre interesser. I samband med planprosessen, har ei rekke interesser kome med oppdatert kunnskap, faglege synspunkt og gitt innspel både til tilrådde miljømål og til aktuelle tiltak. Miljømåla skal i utgangspunktet bli nådd innan Om det føreligg dokumenterte trong for å avvike frå standard miljømål og/eller tidsfristane til vassforskrifta, kan fyljande miljømål nyttast: - Tidsutsetting - Mindre strenge miljømål («varig unnatak») - Miljømål for Sterkt modifiserte vassførekomstar For å avvike frå «Standard miljømål» må det ligge føre grunngjeving i samsvar til eigen rettleiar for vurdering av unnatak frå miljømål. Fastsetting av miljømåla er eit omfattande arbeid, og nasjonale myndigheiter har utarbeida ei rekke rettleiarar som er nytta i arbeidet med å fastsette miljømåla for dei enkelte vassførekomstane. Rettleiarane er tilgjengelige på 98

99 Figur 27 Miljømål etter vassforskrifta (standard miljømål) i planperioden. Miljømål, Elv Innsjø Kyst økologisk tilstand Antall Lengd e (km) Prosen t Antall Areal (km2 ) Prose nt Antall Areal (km2 ) Prosen t Svært god 1 212,5 2 0,34 God , ,2 7 Miljømål, Elv Innsjø Kyst kjemisk tilstand Antall Lengd e (km) Prosen t Antall Areal (km2 ) Prose nt Antall Areal (km2 ) Prosen t God Miljømål, grunnvann Antall Areal (km2) Prosent God kjemisk tilstand God kvantitativ tilstand I tillegg til standard miljømål kan ein setje eigne brukarmål for vassførekomstane. Døme på slike brukarmål kan vere: Badevasskvalitet Eigna for sjømatnæring At ein kan ete fisken Vasskvalitet for næringsmiddelindustri Jordbruksvatning Eigna for rekreasjon Energiproduksjon 99

100 Vassforskrifta set ikkje krav om brukarmål for ein vassførekomst. Brukarmål kan føre til strengare krav til vasstilstanden. 4.2 Strengare miljømål enn vassforskrifta Miljømåla i vassforskrifta er definerte som minimumskrav. Det kan vere sett strengare miljømål i sektorregelverket, til dømes drikkevassforskrifta, eller på grunn av viktige brukarmål, til dømes mål om badevasskvalitet. Tabell xx, gir oversikt over vassførekomstar med strengare miljømål enn dei som kjem av vassforskrifta. Strengare miljømål for vassførekomstane er i liten grad vurdert For konkret og oppdatert informasjon om måla for kvar enkelt vassførekomst, finn de dette på Tabell 37 Syner oversikt over vassførekomstar i Vassregionen, med strengare miljømål enn dei som kjem av vassforskrifta. Namn på vassførekomsten og id. Nr til vassførekomsten Vassområd e Komm une(r) : Omtale av miljømål et Årsak til strengare miljømål: Ansvarleg myndigheit for å fylje opp målet: Eksempel vann 1.. Drikkevasskjelde Mattilsynet Eksempel vann 2 Naturreservat Fylkesmannen i xxxxx Eksempel vann 3. Brukarmål om badevasskvalitet Xxxx kommune Hornindalsvassdraget Nordfjord Eid Svært god økologisk tilstand Strynsevassdraget Nordfjord Stryn Svært god økologisk tilstand Oldenvassdraget Nordfjord Stryn Svært god økologisk tilstand Gaularvassdraget Sunnfjord Gaular Svært god økologisk tilstand Nausta Sunnfjord Naustd al Svært god økologisk tilstand Vikja Ytre Sogn Vik Svært god økologisk tilstand Flåmselvi Indre Sogn Aurland Svært god økologisk tilstand Nærøyelvi Indre Sogn Aurland Svært god økologisk tilstand Lærdalvassdraget Indre Sogn Lærdal Svært god økologisk tilstand Nasjonalt laksevassdrag Nasjonalt laksevassdrag Nasjonalt laksevassdrag Nasjonalt laksevassdrag Nasjonalt laksevassdrag Nasjonalt laksevassdrag Nasjonalt laksevassdrag Nasjonalt laksevassdrag Nasjonalt laksevassdrag Miljødirektoratet m.fl. Miljødirektoratet m.fl. Miljødirektoratet m.fl. Miljødirektoratet m.fl. Miljødirektoratet m.fl. Miljødirektoratet m.fl. Miljødirektoratet m.fl. Miljødirektoratet m.fl. Miljødirektoratet m.fl. 100

101 Årøyvassdraget Indre Sogn Luster, Sognda l Svært god økologisk tilstand Nasjonalt laksevassdrag Miljødirektoratet m.fl Beskytta område Planen med tiltaksprogram er antatt å betre miljøtilstanden i vatn i vassregionen og ha positiv effekt også på verna område. Miljødirektoratet som nasjonalt koordinerande direktorat for vassforskrifta arbeidar med å få på plass eit register over beskytta område, jamfør 16 i vassforskrifts og vedlegg IV. Dette skal opprettast som eit sentralt register i Vann-Nett. Dette er ikkje på plass og ei midlertidig kartløysing som inneheld dei utpekte områda ligg mellombels føre. Kartløysinga og retningslinjer for bruk av denne er tilgjengelege på Vannportalen. Kva inneber det at vassforskrifta definerer eit område er beskytta? Det sikrar at miljømål underlagt andre bestemmingar / andre former for vern enn vassforskrifta vert ivaretatt At eit område er beskytta kan få konsekvensar for korleis vi deler inn vatnet, det vil si inndeling/avgrensing av vassførekomstar Overvaking i beskytta område må koordineras med anna overvaking. Overvaking av beskytta område er også nemnt i naturmangfaldlova. Blant anna kan dette påverke lokalisering av overvakingsstasjonar Ingen forringing frå svært god tilstand kan godtas i beskytta område Beskytta område kan vere spesielt utsette ved klimaendringar. Verna område etter naturmangfaldslova Store eller mindre delar av Sogn og Fjordane inngår i fire nasjonalparkar; Tabell 38 Oversikt over område verna etter naturmangfaldslova i Sogn og Fjordane. I tillegg er ei rekkje naturreservat og naturminne oppretta. Kjelde Miljøstatus. Nasjonalparkar Lanskapsvernområde Fuglefredingsområde Jostedalsbreen Bleia Storebotnen Aksevatnet Jotunheimen Mørkridsdalen Bukta Breheimen Nærøyfjorden Hafslovatnet Hallingskarvet Vigdalen Heggjadalsvatnet, holme Hestad Nærøyane Naustdal - Gjengedal Stølsheimen Vingen Utladalen Ålfotbreen Nordfjord Elvar som er verna mot vasskraftutbygging går fram av tabell x. 101

102 Nasjonale laksevassdrag og nasjonale laksefjordar Nasjonale laksefjordar og nasjonale laksevassdrag vart oppretta 15. mai 2007 for å ta vare på dei viktigaste bestandane av villaks. I Sogn og Fjordane er det 10 nasjonale laksevassdrag og 4 nasjonale laksefjordar. Sogn og fjordan e har XX vassdrag verne mot kraftutbygging. Tabell 39 Oversikt over nasjonale laksevassdrag, nasjonale laksefjordar og vassdrag verna mot kraftutbygging i Sogn og Fjordane. (Romartal I-IV refererer til Verneplan for vassdrag, S refererer til supplering av verneplanen) Nasjonale laksevassdrag og vassdrag verna mot kraftutbygging Vassområde Kommune Elv/vassdrag Nasjonal lakseelv Nordfjord Eid Hornindalsvassdraget X I Nordfjord Stryn Strynsevassdraget X IV Nordfjord Stryn Oldenvassdraget X I Nordfjord Gloppen Ryggeelva X Nordfjord Selje Rimstadvassdraget X Nordfjord Selje Dalsbøvassdraget X Sunnfjord Gaular Gaularvassdraget X IV Sunnfjord Naustdal Nausta X S Ytre Sogn Vik Vikja X Indre Sogn Aurland Flåmselvi X III Indre Sogn Aurland Nærøyelvi X S Indre Sogn Lærdal Lærdalvassdraget X I Indre Sogn Luster, Sogndal Årøyvassdraget X Verna mot kraftutbygging i verneplan. Må supplerast 36 vassdrag I-IV Nasjonale laksefjordar Vassområde Nasjonale laksefjordar Nasjonale laksevassdrag i fjorden Nordfjord Deler av Nordfjord Eidsfjorden, grense Stårhamn Hamnes Nordfjord innafor Finnvika-Åseneset, like innanfor Anda-Lote. Eidselva, Oldenelva, Stryneelva Sunnfjord Førdefjorden, indre del. Grense ved Nausta Sunnfjord Dalsfjorden, grense ved Gaula Ytre Sogn Indre Sogn Sognefjorden- indre del,grense ved Vikja, Flåmselvi, Nærøyelvi Lærdalselvi Årøyelvi 102

103 Figur 28 oversikt over beskytta område i Sogn og Fjordane (skjermdump frå Vann-nett 5. mai 2014) Eventuelle særskilde miljømål for vassførekomstar i verna områder skal greiast ut på grunnlag av verneforskriftene. Under dette kjem verneformål og verneavgjersler, og eventuelle forvaltningsplanar for områder, der det eksisterar. Dette kjem fram i tabell 16. Registeret skal innehalde fem kategoriar på verna område: 1. Drikkevatn 2. Økonomisk viktige akvatiske artar 3. Rekreasjonsområde (badevatn) 4. Områder vare for næringsstoff 5. Områder utpeikt til vern av habitatar og arter Kartet i fig xx er eit skjermdump frå registeret over beskytta område hos Miljødirektoratet. Badevatn er ikkje inkludert i kartet i denne planperioden. Oversikt over badevatn går fram av tiltaksanalysane for vassområda. Utifrå frå kartet å døme, ser det ikkje ut til at Sogn og Fjordane har område følsame for næringsstoff i nedbørfelt og i kystvatn. 103

104 4.3 Sterkt modifiserte vassførekomstar Vassforskrifta har ein eigen kategori av vassførekomstar som vert kalla for svært modifiserte vassførekomstar (SMVF). Dette er vassførekomstar som har gjennomgått sterk fysisk endring for samfunnsnyttige formål som kraftproduksjon, drikkevatn, landbruk, skipsfart, flomvern og liknande. Dette kan vere elver, innsjøar og kystvatn. Dersom dei fysiske inngrepa i vassførekomsten skal verte oppretthaldt ut frå si samfunnsnytte, er det lite føremålstenleg å ha god økologisk tilstand som miljømål for desse. Desse vassførekomstane kan peikast ut som sterkt modifisert vassførekomstar (SMVF). Den enkelte vassførekomsten får si eiga omtale som vert kalla "godt økologisk potensiale" (GØP) og ikkje god eller svært god økologisk tilstand som for naturlige vassførekomstar. Det same gjer miljømålet. Med andre ord opnar det for reduserte krav til økologisk tilstand i desse vassførekomstane. Statusen vert vurdert på nytt når vassforvaltingsplanen vert revidert. Det skal definerast eigne tilpassa miljømål for vassførekomstar peika ut som SMVF. Desse miljømåla skal settast basert på realistiske miljøtiltak. Alle svært modifisert vassførekomst er plassert i risiko for ikkje å nå miljømålet om god økologisk tilstand. Ein vassførekomst som vert definert som SMVF, skal likevel ha minst god kjemisk tilstand. Vassførekomstar som har god økologisk tilstand, kan ikkje til å vere ein svært modifisert vassførekomst Det er vassregionmyndigheita som i samarbeid med vassregionutvalet skal avgjere kva for vassførekomstar som skal peikas ut som sterkt modifisert og som har ansvar for å utarbeide miljømål for desse vassførekomstane, jfr. 22 andre ledd og 24 første ledd i vassforskrifta. Kraftutbygging Utretting av elveløp (Kanalisering) Hamner Drikkevatn Bekkelukking Anna Flaumvern Figur 29 Illustrasjon på kva for påverknadar som kan føre til ein svært modifisert vassførekomst (SMVF) 104

105 Oversikt over Sterkt modifiserte vassførekomstar er gitt i vedlegg xx * Merk: Miljømålet «god kjemisk tilstand gjelder uavhengig av om vannforekomsten er sterkt modifisert eller naturlig, se også SMVF-veileder, kapittel 4.4 Kandidatar til svært modifiserte vassførekomstar (ksmvf) Dei fleste kandidatar til svært modifiserte vassførekomstar (ksmvf )er knytt til regulerte vassdrag (fig. xx). Vasskraftproduksjonen påverkar og avrenningsmønsteret til fjordområda. Nokre fjordarmar er av den grunn satt til ksmvf. Kunnskapen om konsekvensane av endra ferskvasstilførsel er mangelfull. Nokre av kandidatane til svært modifiserte vassførekomstar er knytt til flaum og erososjonssikring. Tabell 3 viser oversikt over førebels framlegg til SMVF. Oversikt over dei einskilde kandidatane til svært modifiserte vassførekomstar går fram av vedlegg 1. Tabell 40 Oversikt over tal registrert framlegg til sterkt modifiserte vassførekomstari (ksmvf) vann-nett pr. mai Sogn og Fjordane Nordfjord Sunnfjord Ytre Sogn Indre Sogn Elvar og bekkefelt Innsjøar Kystvatn

106 Figur 30 Kart over vasskraftanlegg og svært modifiserte vassførekomstar 4.4. Unntak frå å nå miljømålet innan Utsette fristar ( 9) Det kan i nokre tilfelle vere aktuelt med utsette tidsfristar om naturforhold, tekniske årsaker og kostnader gjer det for krevjande å gjennomføre forbetringa innan fristen. Tekniske årsaker kan vere forvaltningstekniske, som mangel på sakshandsamingskapasitet, budsjettmessige eller juridiske forhold. Utsetting er og aktuelt der det vil ta tid før tiltaket vil ha den forventa effekt (til dømes å reetablere ein fiskebestand) eller dersom det ikkje let seg gjere å avklare miljømål og naudsynte tiltak, til dømes på grunn av manglande kunnskapsgrunnlag. Tiltak for å nå måla om reduksjon eller utfasing av prioriterte miljøgifter skal settast i verk utan opphald og seinast innan utgangen av Unntak frå vassforskriftas "standard miljømål" skal knytast til vassforkrifta Kapittel Utsatte frister ( 9) i planperioden Vannområde Vannforekoms t Vann forekomst - ID Årsak til utsettelse (se veilederen) Miljømål* Tiltak Tidsplan (angi bla når målet skal være nådd) Konsekvens av utsatt miljøforbedring 106