Kva for kunnskapsgrunnlag skal til for å friskmelde ein vassførekomst? Seniorrådgjevar Tom Dybwad og seniorrådgjevar John Anton Gladsø Fylkesmannen i

Transkript

1 Kva for kunnskapsgrunnlag skal til for å friskmelde ein vassførekomst? Seniorrådgjevar Tom Dybwad og seniorrådgjevar John Anton Gladsø Fylkesmannen i Sogn og Fjordane

2 Miljømål for vassførekomstar Det overordna målet med vassforskrifta er at alle norske vatn skal takast vare på og brukast på ein berekraftig måte. Utgangspunktet er at alle norske vatn skal ha oppnådd minst «god miljøtilstand» i løpet av Der tilstanden ikkje når opp til god i dag, må ein gjennomføre miljøforbedrande tiltak. Der tilstanden er god men trua pga ulike påverknader, må ein sjå til at tilstanden ikke vert forringa gjennom førebyggjande tiltak. Kva er «god tilstand»? Det kjem an på kva slags vatn det gjeld: Overflatevatn skal oppnå god økologisk tilstand og god kjemisk tilstand Grunnvatn skal oppnå god kvantitativ og kjemisk tilstand. Sterkt modifiserte vannforekomster (SMVF) skal oppnå godt økologisk potensial og god kjemisk tilstand

3 Overflatevatn: Alle vassdrag, innsjøar og kystvatn Økologisk tilstand og kjemisk tilstand Økologisk tilstand: miljømålet er å oppnå tilnærma miljøtilstand: Parametre for biologi (alger, botnfauna, fisk) og fysisk-kjemiske parametre (vasskjemi, siktedjup, farge, oksygen, temperatur, vassføring) Kjemisk tilstand: Førekomsten av miljøgifter på lista «prioriterte stoff»: God eller dårleg tilstand Samla miljøtilstand: byggjer på både økologisk tilstand og kjemisk tilstand Den dårlegaste parameteren er avgjerande

4 Situasjonen i Sogn og Fjordane Økologisk tilstand Nær 60% av vassførekomstane i Sogn og Fjordane er i risiko for ikkje å nå miljømåla innan 2021 Forsuring styrer mykje

5 Forsuring avgjer mykje og er ei utfordring!

6 Gode spørsmål - Brukarmål Kan vi drikke vatnet? Er kystvatnet eigna til bruk i sjømatnæringa? Er det trygt å ete fisken som er fanga her? Er vatnet reint nok til bruk i næringsmiddelindustrien? Er vatnet eigna til landbruksformål? Vert det meir fisk i elvane? Gir vatnet reint nok til bading og rekreasjon?

7 Dei viktigaste ressursutfordringane (i Sogn og Fjordane) Mangelfullt kunnskapsgrunnlag berre nokre få vassførekomstar har høg kvalitet på datagrunnlaget. 99% av vassførekomstane i Sogn og Fjordane har middels eller låg datakvalitet! At vi manglar kunnskap i mange vassførekomstar, er ein av grunnane til at mange vassførekomstar blir vurderte til å vere i risiko-kategorien. Meir kunnskap: overvaking, problemkartlegging og kunnskapsinnhenting Det krev mykje ressursar for å få høg kvalitet på tilstandsvurderingane Finansiering både - personressursar til å gjennomføre arbeidet etter vassforskrifta på alle nivå og - midlar til å gjennomføre forvaltningsplan, tiltaksprogram og overvakingsprogram - Biologiske undersøkingar kostar!

8 Dei viktigaste miljøutfordringane i vatn i Sogn og Fjordane er Sur nedbør langtransportert ureining Regulering av vasskraft, særleg sterkt modifiserte vassførekomstar (SMVF) Miljøgifter (nokre stader) Akvakultur (gjeld rømt oppdrettsfisk og lakselus) Kommunale avløp Avløp frå spreidd busetnad Ureining frå industri Ureining frå landbruk

9 Ureining Landbruk, avløpsanlegg og industri: Landbruk: Gjennomføring av tiltaksplan mot overgjødsling og redusere avsig frå silofor. Problemkartlegging i forkant. Avløpsanlegg: Mangelfull oversikt i vassregionen over små anlegg. Kartlegging. Septiktankar og infiltrasjonsanlegg må utbetrast eller skiftast ut, evt. bli fellesanlegg. Etter gjennomføring friskmelde? Industri: Utsleppsløyve

10 Klima Ein må ta innover seg at klimaendringar med auka nedbør vil skje ved planlegging av tiltak, i minst eit 30 års perspektiv: 20% auke i nedbør dei siste 30 åra i Sogn og Fjordane

11 Måloppnåing Om ein vassførekomst står i fare for ikkje å oppnå miljømåla innan 2021 vert den kategorisert som i risiko. Dette gjeld 1148 vassførekomstar i vassregionen. Det er desse vassførekomstane vi ønskjer å friskmelde! Kva skal til for friskmelde?

12 Kunnskap Ei hovudutfordring er kunnskapsgrunnlaget. Ein kan ikkje friskmelde dersom ein ikkje kjenner tilstanden i eit vassområde! Biologiske data og Kjemiske data Dårlegare kjemiske data enn biologiske data kan dra ned ein kategori Pga. av data i ein vassførekomst har vi karakterisert naboførekomstar når dei ytre tilhøva ser ut til å vere like (geologi, avløp, landbruk osv.) Mange vassførekomstar er karakterisert berre pga kjemi

13 Viss vi ikkje har data? Kan ikkje tilstanden dokumenterast vitskapleg gjennom overvakingsdata, må alle tilgjengelege opplysningar leggjast til grunn for ei fagleg ekspertvurdering. I Karakteriseringsrettleiaren (kap 6) er det råd og tilrådingar om ei forenkla tilstandsvurdering når tilgangen på data frå ein vassførekomst er avgrensa. Mykje godt karakteriseringsarbeid kan gjerast på grunnlag av opplysningar og kunnskap som allereie finst. Kravet til (biologiske) data som skal liggje til grunn for framtidig rapportering til EU vil vere krevjande med data vi har i dag. Difor er det ei prioritert oppgåve å gjennomføre problemkartlegging i vassførekomstane der ei forenkla tilstandsvurdering har konkludert med risiko for ikkje å nå miljømåla.

14 Kva er beste bioindikator for helsesjekk av innsjøar? (frå NIVA)

15 Kva er beste bioindikator for helsesjekk av elvar? (frå NIVA)

16 Kvalitetselement og følsemd

17 Grunnvatn For grunnvassførekomstar gjeld at dei skal ha god kjemisk og god kvantitativ tilstand. Den kvantitative tilstanden gjeld grunnvassnivået, og at det ikkje vert teke ut meir vatn enn det naturlege tilsiget. Tiltak: Hindre eventuell ureining Redusere uttak/bruk

18 Kystvassførekomstar og marine område 130 vassførekomstar i vassregionen. Utslepp frå industri og frå avløp/reinseanlegg har størst påverknad. Få slutt på marin forsøpling: Internasjonale avtalar. Vi må få sterk reduksjon i utslepp frå industri og avløp før «raude» kystvassførekomstar kan friskmeldast.

19 Krav for å friskmelde Vasskjemi: Minimum 4 vassprøver i året med gode resultat Begroing: minimum 1 prøve i året (juni-oktober, helst aug.-sept.) med gode resultat Botndyr bør takast to gangar i året, vår og haust Resultata må kombinerast med lokalkunnskap for kvalitetssikring og eit visst skjønn Berre biologisk kartlegging ser ut til å kunne friskmelde på feil grunnlag på Vestlandet Viss 4 gode kjemiske prøver og ingen vesentleg ytre påverknad: friskmelde? Helst bør data frå ein 3-års periode nyttast pga. naturlege variasjonar år til år. Det kan vere store skilnader på t.d. mars (lita vassføring og dårleg resipient) og august. Første flaumen gjennom eit år kan vise dårlegare vasskvalitet enn i mars når vassføringa er lita.

20 NB! Sjekke ut alle vassførekomstar som har problemkartlegging I mange tilfelle må ein klarleggje om ureining skuldast landbruk eller avløp Kommunane har ansvar for avløp og landbruksavrenning og enkelte mindre forbyggingar Er det påverknader i ein vassførekomst som vi ikkje kjenner (som ikkje ligg i Vann-nett), må Fylkesmannen/Fylkeskommunen få beskjed frå kommunane (eller andre som har kunnskap) For å lukkast, er vi avhengige av eit godt samarbeid mellom kommunane, fylkeskommunen og fylkesmannen og at alle følgjer opp forvaltningsplan og tiltaksplan! Det er midlar i 2017, og kommunane må prioritere og følgje opp prioriteringa!

21 Målet: Svært god tilstand i vassførekomstane våre! Få tilbake god økologi i vassførekomstane restaurering Vi må ha data og kunnskap om at tilstanden er god! Vi er avhengige av godt samarbeid om vi skal få dette til! Takk for oss!