Fråsegn sendast innan 1.april 2015 til: Sogn og Fjordane fylkeskommune, Askedalen 2, 6863 Leikanger

Transkript

1 Fråsegn sendast innan 1.april 2015 til: Sogn og Fjordane fylkeskommune, Askedalen 2, 6863 Leikanger E-post til postmottak; Nettside: Dokument, fråsegn m.m. ligg på Sogn og Fjordane vassregion si heimeside: Eventuelle spørsmål kan rettast til: Merete Farstad, prosjektleiar for Sogn og Fjordane vassregion, Sogn og Fjordane fylkeskommune, epost: tlf Bakgrunn: Forskrift om rammer for vassforvaltinga (vassforskrifta) trådde i kraft 1. januar 2007 og innførte EUs vassrammedirektiv i norsk forvalting. Vassforskrifta stiller nokre tydelege og nye krav til vassforvaltning: all vassforvalting skal samordnast på tvers av alle sektorar som forvaltar vatn (økosystemtankegang). alt vatn skal forvaltast innan sitt nedslagsfelt. alt vatn skal minst ha god økologisk tilstand. alt vatn skal minst ha god kjemisk tilstand. samfunnsnytte skal vurderast kontinuerleg. Det skal utarbeidast regionale planar etter plan- og bygningslova for forvalting av vatn kvart 6. år (forvaltingsplan). Hensikta med ein regional vassforvaltingsplan er å gje ei enkel og oversiktleg skildring av korleis vi ønskjer å forvalte vassmiljøet og vassressursane i vassregionen på lang sikt og i alle sektorar, slik at vi når målet med vassforskrifta. Alle berørte mynde er forplikta til å følgje opp ved å leggje planen til grunn for si planlegging og verksemd. Planen går ut på brei høyring frå 1. oktober Høyringsperioden er fram til nyttår. Planen skal til vedtak i dei vedkomande fylkestinga i løpet av 2015, og blir gjeldande for perioden Innan utgangen av planperioden skal punkta ovanfor vere oppfylt. Forsidefoto: 1

2 Forord Kjem 2

3 Innhald 1 Regional vassforvaltningsplan Formål med planen Hovudinnhald Verknadar av planen Anna regelverk og retningslinjer Forskrift for konsekvensutgreiing Vurderinga etter naturmangfaldlova Nasjonale føringar Regionale føringar Strategiske planar på regionalt nivå, t.d. fylkesplan Feil! Bokmerke er ikke definert. Tematiske planar på regionalt nivå Sogn og Fjordane vassregion Vassområde Nordfjord Vassområde Sunnfjord Vassområde Ytre Sogn Vassområde Indre Sogn Kva oppnår vi med planen? Endringar sidan førre forvaltningsplan Korleis vi har jobba og prioritert Organiseringa av arbeidet Medverknad Trendanalyse Dei viktigaste påverknadar og drivkrefter i vassregionen Framskrivingar av folkemengda Næringsutvikling og arealbruk Næringar i vekst Kommunale avløp Energi Vasskraftproduksjon

4 Drivkrefter og trendar Fornybardirektivet Effektkøyring Vindkraft til sjøs Oppsummering av Vesentlege vassforvaltningsspørsmål Prioriteringar i planarbeidet Handtering av usemje Korleis står det til med vatnet vårt? Påverknadar Påverknadar i vassdraga våre Påverknadar på kystvatn Påverknad på grunnvatnet Påverknad ukjent grad Ureining Ureining frå punktkjelder Kommunale utslepp avløp Akvakultur Industri Ureining frå diffuse kjelder Landbruk Avløp frå spreidd busetnad Leidningsnett - avløp Akvakultur Langtransportert ureining Biologiske påverknadar Lakselus og rømt oppdrettsfisk Framande artar Fysiske påverknadar Belastningar på den kvantitative tilstanden til vatnet Vandringshinder Utretting og forbygging av elv Vasskraft og flaum Produksjon av vasskraft Vassuttak Analyse av andre verknadar av menneskeleg verksemd på tilstanden til vatnet Miljøtilstand

5 3.3 Risiko for ikkje å oppnå miljømål Usemje om risikovurdering Klimaendringar og flaum Klimaendringar og ureining Klimaendringar og biologisk mangfald Venta utvikling av ferskvatn Venta utvikling i havet Miljømål, unnatak og tiltak Miljømål Strengare miljømål enn vassforskrifta Beskytta område Sterkt modifiserte vassførekomstar Kandidatar til svært modifiserte vassførekomstar (ksmvf)feil! Bokmerke er ikke definert Avgjersler med atterhald Utsette fristar ( 9) Mindre strenge miljømål ( 10) Midlertidige endringar ( 11) Ny aktivitet eller nye inngrep ( 12) Tiltaksprogram ( 25) Overvakingsprogram vedtekne miljømål for planperioden Prioriteringar i vassregionen Prioriterte tiltaksgrupper i første planfase Tiltaksområde som må avklarast til neste planfasefeil! Bokmerke er ikke definert. 5

6 Samandrag Regional plan for vassforvaltning gir ei oversiktleg framstilling av korleis vassregionen ønskjer å forvalte vassresursane framover. Tre planperiodar, kvar på seks år, vil gje føringar for korleis vi skal løfte vassmiljøa til å nå dei miljømåla vi har sett for vassresursane våre. Denne planen er for den første planperioden og gjeld for Regional plan for vassforvaltning er ein av 11 regionale planar for vassforvaltning. Arbeidet med ein regional plan for vassforvaltning er utløyst av internasjonale plikter som Noreg har teke på seg knytt til vassdirektivet til EU. Gjennom vassforskrifta har Noreg sett i verk vassdirektivet frå EU. Vassforskrifta er heimla i forureiningslova, plan- og bygningslova og vassressurslova. Planen fastsett miljømål for elver, bekkar, innsjøar, grunnvatn og kystvatn. Planen er sektorovergripande og skal medverke til å styre og samordne vassforvaltning og arealbruk på tvers av kommune- og fylkesgrenser. Kommunar, regionale organ og statlege etatar er gjennom planen plikta til å legge miljømåla til grunn for si planlegging og verksemd. Tiltak for å nå miljømåla er omtala i tiltaksprogrammet. Det kan vere førebyggjande tiltak og tiltak for å betre eller på nytt opprette miljøtilstanden der det er naudsynt. Tiltaksprogrammet er summert opp i pkt Planen er bygd opp av tre delar: 1. Forvaltningsplan 2. Tiltaksprogram 3. Handlingsprogram Sogn og Fjordane vassregion grenser til vassregionane Hordaland, Vest-Viken, Glomma og Møre og Romsdal. Dei ulike vassregiongrensene følgjer nedbørsgrensene og ikkje dei administrative fylkesgrensene. Grensa for Sogn og Fjordane vassregion følgjer i hovudsak fylkesgrensa for Sogn og Fjordane, men med unntak av nokre mindre område som ligg i grenseområda mot nabofylka. Regionen er delt inn i vassområda Nordfjord, Sunnfjord, Ytre Sogn og Indre Sogn. Sogn og Fjordane har 58 % vassførekomstar plassert i gruppa risiko for ikkje å nå miljømålet (prosent rekna utifrå tal vassførekomstar i risiko). For desse vassførekomstane er det skissert tiltak slik at miljømålet kan bli nådd innan ein gitt tidsfrist. Kunnskapsgrunnlaget Kunnskapsgrunnlaget planen bygger på er samanstilt i den nasjonale databasen Vann-nett ( ). Fylkesmannen har hatt ansvaret med å vurdere den samla tilstanden. Sektorstyresmaktar har ansvaret for å vurdere påverknadane innanfor deira ansvarsområde. Vurdering av miljøtilstand og risiko for ikkje å nå miljømålet er sett med bakgrunn i datagrunnlaget i Vann-nett. Tilstanden er vurdert utifrå tilgjengelege overvakingsdata og faglege vurderingar. Tilstanden er vurdert i om lag 2000 vassførekomstar. Tabellar og figurer i planen er henta utifrå Vann-nett. Kunnskapsgrunnlaget for å vurdere tilstanden i dei ulike vassførekomstane i regionen er mange stader mangelfull. Fylkesmannen vurderer at berre nokre få vassførekomstar har høg kvalitet på datagrunnlaget. I dei resterande vassførekomstane er datakvaliteten vurdert til å vere middels eller låg (over 99 % av vassførekomstane). Kunnskapsgrunnlaget for sjøområda er stort sett lågt. Mange av tiltak som er skissert er difor problemkartlegging. Ein vil då finne ut om den aktuelle påverknaden til ein vassførekomst er så stor at det må gjennomføre tiltak for å nå miljømålet 6

7 om god tilstand i vassførekomsten. Når datagrunnlaget vert betre, kan det føre til endring av risikovurderingane. Miljøstilstanden i vassdrag og sjøområde Tilstanden er anteke å vere god eller betre for omlag 54 % for elvane og innsjøane. I vassdraga våre er det først og fremst sur nedbør og vassdragsreguleringar om er årsak til at vassførekomstane ikkje har god tilstand. Det er først og fremst i den sørvestre delen av vassregionen at påverknad frå sur nedbør er størst (Ytre Sogn og Sunnfjord). Det er lita oversikt over påverknad frå særleg små avløpsanlegg (spreidde tilførslar) og landbruk. Avrenning frå landbruk og avløp frå spreidd busetnad er difor sett til ukjent grad for ein del vassførekomstar. Påverknaden er satt til ukjent grad alle vassførekomstar med mogleg påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk. Tilstanden for kysten og fjordane våre er anteke å vere god for 96 % av vassførekomstane målt i areal. Kunnskapsgrunnlaget som vurderingane bygger på er lågt. Ureining er den største påverknaden i kystvassførekomstane, særleg frå avløp/reinseanlegg og industri. Det er størst konsentrasjon av miljøgifter der ein finn tungindustri /verftsindustri. I Sogn og Fjordane er det registrert mindre mengder av miljøgifter utanom nærområda til tungindustrien. Det er liten oversikt over grunnvassresursane, både avgrensing og tilstand. Den økologiske tilstanden i store deler av vassregionen er vurdert til å vere moderat, av og til dårleg. Resten av vassførekomstane er vurdert til god tilstand, nokre stadar svært god tilstand. Utsette fristar og unntak frå å nå miljømålet Vassregionen har svært mange vassførekomstar fremma som svært moderate vassførekomstar. Eigne miljømål må utarbeidast for desse. Framlegg til miljømål for for ein del av vassførekomstane går fram av dokumentet. Det er først og fremst tiltak i regulerte vassdrag som har fått utsatt frist til å gjennomføre tiltak til neste planperiode. Dette gjeld først og fremst regulerte elver som inngår i takrenne utan minstevassføring som er sett opp med mindre strenge miljø jf. 10 i vassforskrifta. Vassførekomstar der einaste tiltak er problemkartlegging, får i praksis utsett frist til neste planperiode til å gjennomføre tiltak for å betre miljøtilstanden. Overvakingsprogram Det er utarbeid eit overvakingsprogram. Programmet syner at det er eit svært stort trong for problemkartlegging. Fylkesmannen har utarbeidd utkast til overvakingsprogrammet. Kostnadar og kostnadseffektive tiltak Kunnskapsgrunnlaget er ofte ikkje godt nok til å vurdere kostnadseffektive tiltak. Dette er stort sett ein mangel i tiltaksprogrammet. Utfordringar for ein berekraftig vassforvaltning Heve kunnskapsgrunnlaget Betre miljøvilkåra i regulerte vassdrag Redusere langtransportert ureining (regionen har ikkje desse verkemidlane) Redusere ureining frå industri, avløp, landbruk Få oversikt over påverknadane frå lakselus og rømt oppdrettsfisk på laks og sjøaurebestandane og å redusere påverknadane til eit minimum 7

8 Klimaendringar Trong for nye verkemidlar og betre verkemidlane vi har Vassregion Sogn og Fjordane ønskjer å fremje trong for nye verkemidlar knytt til følgjande område: 1. Opprydding av miljøgifter 2. Verkemidlar i landbruket 3. Forenkla innføring av standard naturforvaltingsvilkår for konsesjonar 4. Nasjonal satsingsplan på vassforvaltning Grunnlag for prioriteringar Datagrunnlaget i Vann-nett og dokumenta Vesentlege vassforvaltningsspørsmål og Trendanalyse utgjer grunnlaget for prioriteringar i vassregionen Prioriteringar i Sogn og Fjordane vassregion Sogn og Fjordane vassregionutval prioriteringane følgjande tema for vidare oppfølging av tiltak; Sur nedbør Vassdragsreguleringar o Vassdragskonsesjonar som kan reviderast innan 2022 Habitatforbetrande tiltak (betring av leveområda) Landbruk Avløp og leidningsnett Ureina sediment Eldre nedlagte avfallsdeponi Framande arter i ferskvatn og kystvatn Arealplanlegging Lakselus og rømt oppdrettsfisk 8

9 Prioriteringar i vassregionen Prioriterte tiltaksgrupper i første planfase Prioriteringar i Sogn og Fjordane vassregion (ikkje prioritert rekkefølgje) 1. Sur nedbør Forsuring har stor påverknad i den søraustre delen av vassregionen. Situasjonen har betra seg sidan 1980-talet, men det er likevel trong for å gjere tiltak slik at miljømåla kan bli nådd. Sogn og Fjordane vassregion prioriterer; Langtransportert ureining sur nedbør Nasjonale tiltak Regionale tiltak Internasjonalt samarbeid om reduksjon av langtransport ureining Vassdragskalking som avbøtande tiltak. Tilstrekkeleg med midlar må avsettast for å gjennomføre Nasjonal kalkingsplan. Ansvar: Klima- og miljødepartemnetet Oppfølging av nasjonale og lokale kalkingsprosjekt. Nasjonale kalkingsprosjekt; Flekke-og Guddalsvassdraget. Høyanger vassdraget er prioritert i nasjonal kalkinsgplan, men er ikkje iverksatt grunna manglande løyvingar. Ansvar: Fylkesmannen og kommune 2. Vassdrag regulert til vasskraft Vassdragsregulering påverkar svært mange vassdrag i stor grad. Vasskraftproduksjonen er samfunnsnyttig samtidig som den gir store miljømessige utfordringar. Det er trong for å bruke eksisterande regelverk meir aktivt og tilretteleggje lovverket betre. Det er og trong for å samkjøre vassforskrifta med vassresurslova. Sogn og Fjordane vassregion prioriterer: Vassdragsregulering Nasjonale tiltak Regionale tiltak Tilrettelegge lovverket slik at standard miljøvilkår kan innførast for alle vasskraftverk før dei kan reviderast Ta i bruk 28 og 66 i Vassressursloven. Paragrafane gir heimel til innkalling av kraftverk til konsesjonshandsaming, når det lokalt og regionalt blir foreslått tiltak som er i konflikt med gjeldande konsesjon Innkalling til konsesjonshandsaming etter 66 av kraftverk utan konsesjon. Ta opp reviderbare konsesjonar til handsaming når dei vert meldt inn, ikkje berre etter ei nasjonal prioritert liste Utgreiing av miljøtiltak inkludert Prioritere xx vassdrag for vilkårsrevisjon jf. tabell xx Problemkartlegging, vurdere pålegg om 9

10 miljøbasert vassføring i regulerte vassdrag. Vektleggje kost-nytte perspektivet. Harmonisering av vassforskrifta og vassressurslova, vassdragsreguleringslova. Ansvar; OED, NVE, KLM habitatforbetrande tiltak NVE Prioriterte vassdragskonsesjonar som kan reviderast innan 2022 Klima- og miljødepartementet og olje- og energidepartementet har gitt føringar for korleis miljømål i vassdrag med kraftproduksjon skal settast for planperioden jf. brev av 24. jan Tabell XX viser kva for vassdrag i Sogn og Fjordane som er prioritert i NVE og Miljødirektoratet sin rapport 49:2013 Vannkraftkonsesjoner som skal revideres innen Tabell xx viser miljømål og nasjonale og regionale prioriteringar. Kraftutbygging av Førdevassdraget i Høyanger kommune inngår i vasskraftutbygging i Matrevassdraget i Hordaland. Matrevassdraget er prioritert som 1.1 vassdrag. Førdevassdraget må sjåast i samanheng med Rev ID 403 og 405. Førdevassdraget er kategorisert som 2.1. Tabell 1 Prioritering - kategorier. Forklaring til tabell xx Kategori Prioritet Forklaring 1.1 Høg prioritet Vassdrag med stort potensiale for forbetring av viktige miljøverdiar og med anteke lite eller moderat krafttap i forhold til venta miljøgevinst 1.2 Lågare prioritet Vassdrag med middels potensial for forbetring av viktige miljøverdiar og med anteke større krafttap i forhold til venta miljøgevinst 2.1 Ikkje prioritet Vassdrag som i mindre grad vert omfatta av prioriteringskriteria 2.2 Ikkje prioritet Vassdrag med viktige miljøverdiar, men som har avgrensa gjenståande miljøutfordringar, eller der særskilte omsyn set grenser for kva for tiltak som i praksis kan gjennomførast. 10

11 Tabell 2 Oversikt overvassdrag med kategori 1.1 og 1.2 i rapport frå NVE og Miljødirektoratet rapp nr Vannkraft som kan revideres innen 2022 (nasjonal prioritering). GØP = godt økologisk potensial, MSM= mindre strenge miljømål. Regional prioritering i vassregionutvalet. Vasso mråd e Ytre Sogn Indre Sogn Rev. ID 501 Arnafjord og Viksvassdrag et 502 Aurlandsvass draget Nasjo nalt lakse vassdrag X GØP- MSM år GØP 2027 GØP 2027 Miljømål - GØP Levedyktig bestand av laks/aure, sikre habitatforhold for gyting og oppvekst Levedyktig bestand av laks/aure, sikre habitatforhold for gyting og oppvekst Nasjonal prioritering Regio nal prioritering Indre Sogn Ytre Sogn 506 Jostedøla GØP Bøfjordvassd raget GØP 2027 (Mdir foreslå r GØT) 511 Jølstra GØP Stongfjordva ssdraget 518 Åskoravassd raget 503 Årøyvassdra get X Sunnfjord Sunnfjord Nordfjord Indre Sogn GØP 2027 MSM 2021 GØP Auka produksjon av anadrom fisk. Habitatforhold som gir grunnlag for haustbare fiskebestander, levedyktig bestand av laks Indre Sogn Ytre Sogn Nordfjord 504 Lærdalsvass draget X GØP Vetlefjordelvi GØP Øksendalselv a MSM 2021 (deler) Habitatforhold som gir grunnlag for haustbar fiskebestand, sikre tilstrekkelege vandringsforhold for fisk Habitatforbetrande tiltak Mange vassdrag er påverka av fysiske inngrep (vasskraftsreguleringar, landbruk, urbane område, vegar osv). Det er trong for å gjennomføre tiltak for å betre tilhøve for fisk. Sogn og Fjordane vassregion prioriterer: 11

12 Habitatforbetrande tiltak Nasjonale tiltak Regionale tiltak Vurdere og gjennomføre habitatforbetrande tiltak - Opne lukka bekker - Ta bort vandringshindre - Skape betre forhold for skjul, skugge, betre levevilkpår (gyteplassar, kulpar etc) - Fysisk endring av elveløp slik at dei vert mindre homogene - Ansvar: Fylkesmannen, Statens vegvesen, NVE, Fylkeskommunen, kommunar m.fl. 4. Landbruk Det er lita oversikt over påverknad frå landbruket på vassresursane. Problemkartlegging er viktige tiltak i planfasen. Dette gjeld spesielt innanfor påverknad frå landbruk. Sogn og Fjordane vassregion prioriterer: Landbruket Nasjonale tiltak Auke kunnskapen om effekt av landbrukstiltak Auke økonomisk råme til støtteordningar til frivillige tiltak i landbruket Regionale tiltak Kartlegge omfang av ureining frå landbruket Frivillige tiltak i landbruket (RMP, SMIL, mm) Informasjons og motivasjonstiltak Ansvar: Landbruks- og Matdepartementet Ansvar Kommune, Fylkesmannen 5. Avløp og leidningsnett Kommunane har dårleg oversikt over avløp frå separate avløpsanlegg, både kor dei ligg, kva for type anlegg, alder på anlegget og utslepp til vassdraget frå anlegga. Tal frå Kostra tyder på at det er liten oversikt over alder på leidningsnettet. Ein stor del står oppført med ukjend alder. Dersom desse er av eldre dato, er over halvparten av leidningsnettet meir enn 50 år gamalt. Det er liten oversikt over mogleg lekkasje frå leidningsnettet. Sogn og Fjordane vassregion prioriterer: Avløp frå separate avløpsanlegg 12

13 Nasjonale tiltak Regionale tiltak Lokale tiltak Støtteordningar til huseigarar for tilknyting til kommunalt avløpsnett, og utbetring av eige avløpsanlegg (septiktank, infiltrasjonsanlegg, sandfiltergrøft) Leggje til rette for interkommunalt samarbeid. Etablere lokal/regional avløpsforskrift. Gebyrfinansierte stillingar er ei aktuell løysing. Få betre oversikt over spreidde avløp, type anlegg, alder på anlegg. Gjennomføre tiltak der de er trong. Ansvar: Klima- og miljødepartementet Ansvar: Fylkesmannen, Fylkeskommunen Ansvar: Kommunen Lekkasje frå leidningsnett Nasjonale tiltak Regionale tiltak Lokale tiltak Få betre oversikt over alder og lekkasjar på leidningsnettet Auka midlar til støtteordningar for kommunane Gi rettleiing til kommunane om dimensjonering av leidningsnett i samsvar auka nedbør (klimaendringa) Ansvar: Klima- og miljødepartementet Oppgradere gammalt leidningsnett (vatn- og avløp) Dimensjonere nytt leidningsnett der det er trong mop. klimaendringar Ansvar : kommunane 6. Ureina sediment Ureina sediment er eit problem, spesielt i fjordområda rundt dei gamle industriplassane, men også i hamneområde og i skipsverft. Kosthaldsråd er innført for sjømat i Høyangsfjorden og Årdalsfjorden, samt generelt langs kysten for nokre artar. Nasjonale styresmakter har prioritert høgt å få sett inn tiltak mot ureina sediment. Det er teknisk og kostnadsmessig svært omfattande å gjennomføre tiltak i store fjordområde eller hamner. Sogn og Fjordane vassregion prioriterer: Ureina sediment 13

14 Nasjonale tiltak Auke tilskot til opprydding av ureina grunn Regionale/ lokale tiltak Betre kartlegging og risikovurdering av fjordområde Pålegg om oppreinsking av ureina sjøbotn ved skipsverft Kartlegging av småbåthamner og andre hamner Ansvar: Miljødirektoratet Kommunar, Fylkesmannen, Kystverket 7. Eldre nedlagde avfallsdeponi Nedlagte avfallsdeponi Nasjonale tiltak Regionale tiltak Lokale tiltak Problemkartlegging Ansvar: Ansvar: kommunen /Fylkesmannen 8. Framande artar i ferskvatn Spreiing av framande skadelege artar i ferskvatn er eit problem nokre plasser. Dette gjeld spesielt lakseparasitten Gyrodactylus salaris i Lærdalsvassdrag. Øyrekyt er registrert i nokre få vassførekomstar. Regnbogeaure har vore registrert nokre plasser, men usikkert om arten framleis oppheld seg eller reproduserer seg i vassdraga. Spreiing av framande artar i sjø, kan potensielt vere eit stort problem. Det er trong for betre kunnskap og nasjonale/regionale verkemidlar. Sogn og Fjordane vassregion prioriterer: Sjukdomsframkallande framande artar Nasjonale tiltak Friskmelde Lærdalsvassdraget dersom vassdraget er fri for gyrodacylus salaris fram til Regionale tiltak Overvaking av vassdrag for å sjekke for Gyrodacylus salaris Desinfeksjonsstasjonar Informasjons- og haldningsskapande arbeid Ansvar: Mattilsynet Informasjons- og haldningsskapande arbeid Mattilsynet 14

15 Framande (skadelege) artar Ansvar Nasjonale tiltak Regionale tiltak Uttak av ørekyt Uttak av regnbogeaure Kartleggje omfang av skadelege framande artar i sjø Miljødirektoratet/Fylkesman nen Fiskeridirektoratet Fiskeridirektoratet/Miljødirek toratet Ansvar: 9. Arealplanlegging Arbeidet etter vassforskrifta må samordnast hos alle sektorstyresmakter. Plan- og bygningslova må nyttast aktivt til å inkludere vassmiljø i kommuneplanlegginga og i den utøvande sakshandsaminga. Nasjonale tiltak God rettleiing til kommunane knytt til lokal overvasshandtering Regionale tiltak Lokal overvasshandtering må leggje prinsippa for all planlegging og utbygging Vassmiljøet må inn i samfunnsplanlegginga til kommunane Ved all sakshandsaming må vassmiljø bli inkludert som tema i vurderingane Ansvar: departement/miljødirektoratet Kommunar, Fylkeskommune, Fylkesmann 10. Lakselus og rømt oppdrettsfisk Analyse av skjelprøve frå laks i mange vassdrag i regionen syner at ein del rømt oppdrettsfisk sym opp i vassdraga våre. Både lakselus og rømt oppdrettsfisk kan verke vesentleg inn på laks og sjøaurebestandane våre. Svært mange bestandar av laks og sjøaure i regionen står oppført med påverknad av ukjent grad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk. Det pågår no eit arbeid for ferdigstille karakterisering av vassdrag med anadrom fisk på kort og lang sikt. Jf. pkt Det vil ta fleire år før arbeidet vert ferdigstilt. Det er ei prioritert oppgåve å hindre at rømt oppdrettsfisk gyt i vassdraga våre. Det er sett i verk førebyggande tiltak gjennom akvakulturregelverket, akvakulturtilsyn og tiltak på dei einskilde oppdrettsanlegga. Før det kan vurderast om det skal settast i verk tiltak i einskilde vassdrag må sentrale styresmakter ferdigstille karakterisering av vassdraga med påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk. 15

16 Nasjonale tiltak a) Avklare og ferdigstille korleis lakselus og rømt oppdrettsfisk skal vurderast i vassdrag der desse påverknadane er registrert - Fase 1 kort sikt - Fase 2 lang sikt b) Etablere berekraftsindikatorar for oppdrettsnæringa c) Ferdigstille arbeidet med modell for spreiing av lakselus Ansvar: a) Klima og miljødirektoratet, med hjelp frå Fiskeridirektoratet og Mattilsynet. b) Nærings- og Fiskeridepartementet c) Mattilsynet Regionale tiltak Tilsyn med førebyggjande tiltak på anlegg. Tilsynsarbeidet har auka fokus på risikofylde arbeidsoperasjonar og haldningar, samt formidling av ny kunnskap til verksemdene. Avbøtande tiltak i prioriterte vassdrag med dokumentert genetisk interaksjon mellom villfisk og rømt oppdrettsfisk. Tiltak mot lakselus a) Fiskeridirektoratet b) Fiskeridirektoratet c) Mattilsynet 11. Grunnvatn Tilstanden i grunnvatnet (karakterisering) er i stor grad ikkje vurdert. Dette er eit arbeid som må styrast av nasjonale styresmakter. Det er lite kompetanse om grunnvatn på regionalt nivå. Nasjonale tiltak Karakterisere grunnvassførekomstar, innhente naudsynt kunnskapsgrunnlag Regionale tiltak Problemkartlegging Ansvar: NGU, NVE, Miljødirektoratet, m.fl? Aktuelle styresmakter med påverknad 16

17 1 Regional vassforvaltningsplan 1.1 Formål med planen Formålet med planen er å gi ei oversiktleg framstilling av korleis vassmiljøet og vassressursane i vassregionen er ønskt forvalta i eit langsiktig perspektiv. Arbeidet med ein regional plan for vassforvaltning er utløyst av internasjonale plikter som Noreg har teke på seg knytt til vassdirektivet til EU. Gjennom vassforskrifta har Noreg sett i verk vassdirektivet frå EU. Vassforskrifta er heimla i forureiningslova, plan- og bygningslova og vassressurslova. Den regionale vassforvaltningsplanen vert vedteken som ein regional plan etter plan- og bygningslova 8-4 med dei særreglane som kjem av vassforskrifta. Dette har gjort at følgjande føresegn i plan og bygningslova er teken i bruk; Kongen kan gi pålegg om å utarbeide regional plan for bestemte virksomhetsfelt, tema eller geografiske områder og gjennom forskrift fastsette nærmere bestemmelser om innhold, organisering og om planen skal godkjennes av Kongen. Vassforskrifta er rekna som eit slikt pålegg mot relevante styresmakter. Ho set og nærare avgrensing om innhald og organisering. For at sentrale styresmakter skal kunne sikre at Noreg følgjer opp Noregs plikter etter vassdirektivet, skal dei regionale vassforvaltningsplanane leggjast fram for Kongen til godkjenning. Planen fastsett miljømål for elver, bekkar, innsjøar, grunnvatn og kystvatn. Planen er sektorovergripande og skal medverke til å styre og samordne vassforvaltning og arealbruk på tvers av kommune- og fylkesgrenser. Kommunar, regionale organ og statlege etatar er gjennom planen forplikta til å legge miljømåla til grunn for si planlegging og verksemd. For å nå miljømåla er det utarbeida eit regionalt tiltaksprogram med tiltak for å førebygge, forbetre og/eller retta opp tilstanden der dette er naudsynt. Arbeidet med det regionale tiltaksprogrammet har skjedd parallelt, og i samspel, med arbeidet med den regionale vassforvaltningsplanen. Den regionale vassforvaltningsplanen inneheld ei oppsummering av det regionale tiltaksprogrammet. Den regionale vassforvaltningsplanen er eit oversiktsdokument på regionalt nivå. Han gir oversikt over viktige vassforvaltingsspørsmål ei kortfatta og oversiktlig oppsummering av kunnskapsgrunnlaget planen er bygd på vurdering av tilstanden i vassførekomstane (karakterisering og klassifisering) register over beskytta område samandrag av regionalt overvakingsprogram samandrag av regionalt tiltaksprogram, Underlagsdokumenta finst som elektroniske vedlegg på den regionale sida til Sogn og Fjordane på vassportalen. Planen gjeld for perioden og er den første av i alt tre planrundar. Planen skal rullerast kvart sjette år fram til og med Fylkestinga er regional planstyresmakt jf. pbl. 3-4 fjerde ledd og skal vedta Regional vassforvaltningsplan og regionalt tiltaksprogram som ein regional plan. I Sogn og Fjordane vassregionen er dette fylkeskommunane i Sogn og Fjordane, Hordaland, Buskerud, Oppland og Møre og Romsdal. Vedteken regional vassforvaltningsplan vert sendt til Klima- og miljødepartementet for godkjenning av Kongen i statsråd. Eventuell usemje om planen skal leggast fram for endelig avgjersle i departementet. Den regionale vassforvaltningsplanen, vedtaka i dei respektive fylkestinga og den kongelige resolusjonen dannar til saman den godkjente forvaltningsplanen. Regionalt tiltaksprogram vert ikkje teken opp til godkjenning ved kongelig resolusjon dvs vert vedteken av respektive Fylkesting. 17

18 Figur 1 viser oversikt over dei ulike planperiodane 1.2 Hovudinnhald Planen er bygd opp av tre delar: 4. Forvaltningsplan 5. Tiltaksprogram 6. Handlingsprogram 18

19 Forvaltningsplanen skal : Gi ei enkel og oversiktleg framstilling av korleis vassregionen ønskjer å forvalte vassmiljøet og vassresursane i eit langsiktig perspektiv Vere eit oversiktdokument på regionalt nivå Gi oversikt over kunnskapsgrunnlaget planen byggjer på Vise miljømål for elver, innsjøar, kystvatn og grunnvatn. Miljømåla har ein i fellesskap kome fram til. Aktuelle sektorstyresmakter er i planlegging og verksemd plikta til å leggje desse til grunn. Vedtak av forvaltningsplanen i aktuelle fylkesting, godkjenning gjennom Kongeleg resolusjon. Tiltaksprogrammet: Gir ei oversikt over tiltak som trengs for å nå miljømålet for vassførekomsten o Førebyggjande tiltak o Tiltak for å betre tilstanden Gir ein oversikt over o Hovudutfordringar o Oppsummering av relevante tiltak o Prioritering av tiltak Tiltaka skal vere sett i gong innan 3 år etter vedteken forvaltningsplan og tiltaksprogram Status for gjennomføring av tiltak skal rapporterast årleg til fylkeskommunen Inngår som samandrag i forvaltningsplanen Vedtak av tiltaksprogrammet i Fylkestinget Handlingsprogram I følgje plan- og bygningsloven ( 8-1) skal det utarbeidast eit handlingsprogram for alle regionale planer. Handlingsprogrammet følgjer stort sett dei aktivitetar som forskrifta legg opp til i samband med oppfylging og rullering av planen. Vil liggje føre som eit eige årleg dokument Krav om årleg rapportering på tiltaksprogrammet som følgjer planen Vedtak av Handlingsprogrammet i Fylkestinget saman med forvaltningsplanen og tiltaksprogrammet Ei årleg rapportering følgjer ikkje av forskrifta, men er sett på som viktig for å kunne følgje opp sektormyndigheitene som har ansvar for å gjennomføre tiltak. 19

20 Følgjande dokument ligg føre som eige dokument; Overvakingsprogram Overvakingsprogrammet; Gir ei oversikt over kva for overvaking som bør settast i verk i vassregionen for å gi tilstrekkeleg kunnskap om tilstanden i elver, innsjøar, kystvatn og grunnvatn. Gir ein oversikt på regionnivå over; o Basisovervaking o Tiltaksovervaking o Problemkartlegging Legge grunnlag for samarbeid mellom ulike styresmakter om overvaking gjennom t.d. spleiselag for overvakingsprosjekt Inngår som samandrag i forvaltningsplanen Forankring /vedtak av dokumentet i vassregionutvalet Vil bli revidert i løpet av fyrste planfase Operative overvakingsstasjonar skal rapporterast til ESA 1.3 Verknadar av planen Miljømåla for vassførekomstane vert fastsett i dei godkjende regionale vassforvaltningsplanane. Planane skal leggast til grunn for aktiviteten i regionale organ, for kommunal og statleg planlegging og for generell verksemd i vassregionen følgje vassforskrifta 29. Forvaltningsplanen gir klare regionale og statlege føringar til kommunane i vassregionen og skal medverke til å samordne og gi retningslinjer for arealbruken på tvers av kommune- og fylkesgrensene. Om ei kommune ikkje rettar seg etter retningslinjene, vil dette gi grunnlag for motsegn til planane i kommunen. Dei ansvarlege sektormyndigheitene skal treffe vedtak om gjennomføring av tiltak i tiltaksprogrammet etter gjeldande lovgiving. Den godkjente regionale planen vil vere ein del av grunnlaget for sakshandsaminga til sektormyndigheitene. I sakshandsaminga til sektormyndigheitene vil det verte gjort fleire presiseringar og konkrete vurderingar av fordelar og ulemper ved dei enkelte tiltaka, før endelig avgjersle om gjennomføring vert teke. Her vil også andre omsyn enn dei som er nemnde i planen verte vektlagde. Sektormyndigheitene har moglegheit til å fatte vedtak som ikkje er i samsvar med planen. Om det i oppfylgingsarbeidet vert aktuelt å sjå vekk frå føresetnadane i den godkjende planen, skal vassregionsmyndigheitene verte informert. Grunnen må skildrast gjennom ein rapport av tiltaksgjennomføringa ved neste revisjon av planen. Om saka gjeld miljøøydelegging av ein vassførekomst, kan handsaming etter 12 i vassforskrifta verte brukt. Tiltak skal vere sett i verk innan 3 år etter at planen er godkjend. 20

21 1.4 Anna regelverk og retningslinjer Det skal være samanheng i plansystemet. Arbeidet med forvaltningsplanen skal sjåast i samanheng med anna regional planlegging for å sikre naudsynte koplingar og at synergiar vert utnytta. Dette gjeld ikkje berre for planar etter plan- og bygningslova, men også andre relevante vedtak som til dømes vernevedtak etter naturvernlova og kulturminnelova. Det er viktig at den regionale vassforvaltingsplanen ikkje er i konflikt med andre nasjonale- og regionale rammer. Målet er at det skal vere ei heilskapleg regional planlegging for å få flest moglege synergiar Forskrift for konsekvensutgreiing Alle regionale planer med retningslinjer eller rammer for framtidig utbygging skal gi ein særskilt vurdering og omtale (konsekvensutgreiing) av påverknadane til planen for miljø og samfunn (jf. plan- og bygningslova). Regional plan for Vassregion Sogn og Fjordane har ikkje retningslinjer eller rammer for utbygging, vi ser det difor ikkje som naudsynt med konsekvensutgreiing Vurdering etter naturmangfaldlova I samsvar til naturmangfaldlova Kapittel II. Alminnelige bestemmelser om bærekraftig bruk skal planar vurderast etter forvaltningsmål for naturtypar og artar i Noreg og «prinsipper for offentlig beslutningstaking» (jf. 4-5 og 8-12). Vurderinga skal kome fram i avgjersla. Regional vassforvaltingsplan for vassregion Sogn og Fjordane fastsett miljømål for alle vassførekomstane i vassregionen. Planen legg opp til ein berekraftig bruk av vassførekomstane med ein god balanse mellom bruk og vern. Fylkeskommunen vurderer det difor slik at den regionale planen ikkje er til hinder for å nå forvaltningsmåla for naturtypar og artar i Noreg. Planen er i tråd med prinsippa i naturmangfaldlova 8 til 12, dermed er kapittel II i naturmangfaldlova om bærekraftig bruk ivareteke. Grunngjevinga for denne vurderinga er nærare forklart under. Meir om dei enkelte prinsippa Fylkeskommunen vurderer det slik at 11 til 12 i naturmangfaldlova ikkje er relevante i denne saka, då vi går ut frå at dette vert ivareteke på lågare plannivå og i den vidare sakshandsaminga i sektoren. Fylkeskommunen forstår det slik at kostnadane ved enkelttiltak vert dekka av tiltakshavar, jf. nml 11, og at miljøforsvarlige teknikkar og driftsmetodar vert brukt ved gjennomføring av tiltak, jf. nml 12. Dette er i samsvar med forskrift om rammer for vassforvaltninga (vassforskrifta). Kunnskapsgrunnlag 8 Det kjem av 8 første ledd i naturmangfaldlova at avgjersler som verkar inn på naturmangfaldet skal byggast på vitskapeleg kunnskap så langt som det er rimelig. Desse skal innehalde bestandssituasjonen til artane, den økologiske tilstanden og utbreiing til naturtypen, samt effekt av påverknader. Kravet til kunnskapsgrunnlaget i saka skal stå i eit rimeleg forhold til karakteren og risikoen for skade på naturmangfaldet. Kunnskapsgrunnlaget for Regional vassforvaltningsplan for vassregion Sogn og Fjordane er basert på ei omfattande kunnskapsinnhenting. Kunnskapen om vassførekomstane er samla i Vann-nett og gjort tilgjengeleg for alle. Vassforskrifta legg opp til ei systematisk forbetring av 21

22 kunnskapsgrunnlaget. Men for at dette skal verte så optimalt som mogleg er det avhengig av ei rekke forhold. Sett i samband med det overordna nivået til planen, vurderer fylkeskommunen det slik at kunnskapsgrunnlaget er tilfredsstillande nok til å fatte vedtak i saka. Føre-var-prinsippet 9 Føre-var prinsippet seier at når ei avgjer vert teken utan tilstrekkeleg kunnskap om verknadar den kan ha for naturmiljøet, skal det takast sikte på å unngå mogeleg vesentleg skade på naturmangfaldet. Naturmangfaldlova presiserer vidare at om det ligg føre ein risiko for alvorleg eller irreversibel skade på naturmangfaldet, skal ikkje mangel på kunnskap brukast som grunngjeving for ikkje å treffe ei avgjersle. Som skildra ovanfor, finn Sogn og Fjordane fylkeskommune kunnskapsgrunnlaget tilfredsstillande til å fatte vedtak i saka. Planen omfattar ikkje konkret arealbruk, men fastset miljømål som skal leggast til grunn for verksemda til regionale organ og for kommunal og statleg planlegging og verksemd i vassregionen. Desse skal bygge på eit godt nok kunnskapsgrunnlag. Forvaltningsplanen gir klare regionale og statlege føringar til kommunane i vassregionen og skal samordne og gi retningslinjer for arealbruken på tvers av kommune- og fylkesgrensene. Etter vår vurdering gir ikkje innhaldet til planen risiko for vesentlig skade på naturmangfaldet. Sogn og Fjordane fylkeskommune meiner difor at planforslaget tek i vare føre-var-prinsippet. Fylkeskommunen vil understreke at for arealplanlegging på eit lågare plannivå (arealdelen til kommuneplanen, reguleringsplanar, konsesjonssaker og liknande) må dette vurderast nærare og supplerast. Økosystemtilpassing og samla belasting 10 Naturmangfaldlova seier at verknaden på eit økosystem skal vurderast ut frå det samla presset som økosystemet er eller vil verte utsett for. Det betyr at fylkeskommunen har vurdert konsekvensane av planen når det gjeld økosystemtilpassing og samla press i forhold til miljømåla i planen. Regional vassforvaltningsplan for vassregion Sogn og Fjordane fastsett miljømål som legg til rette for berekraftig bruk av vassførekomstane basert på ein økosystemtankegang. Fylkeskommunen vurderer det slik at planen sikrar at nye tiltak skjer innanfor ei berekraftig ramme. Dermed er omsynet til økosystemtilpassing og samla press, på et overordna nivå ivareteke. Fylkeskommunen vil understreke at for arealplanlegging på eit lågare plannivå (kommuneplanens arealdel, reguleringsplanar, konsesjonssaker og liknande) må dette vurderas nærare og suppleras. 1.5 Nasjonale føringar Planen og tiltaka som er skissert må ta omsyn til følgjande nasjonale føringar; Nasjonale forventningar til regional og kommunal planlegging Statlege retningslinjer for differenisert forvaltning av strandsona langs sjøen Verna vassdrag Rikspolitiske retningslinjer for verna vassdrag (RPRVV) Kongeleg resolusjon av 10. juni 2010 Godkjenning av forvaltningsplan for Vestlandet 22

23 Verna område (register over beskytta område i regionen står omtalt i pkt ) Nasjonale laksevassdrag. Miljødirektoratet har føreslege strengare miljømål for alle nasjonale laksevassdrag; «Svært god økologisk tilstand for anadrom fisk». Nasjonale føringar for regulerte vassdrag (brev frå KLM og OED Vannforvaltningsplaner i vassdrag med kraftproduksjon nasjonale føringer. Føringane står nærare omtala under. Nasjonale føringar for vurdering av påverknad frå fiskeoppdrett: brev frå klima og miljødepartementet om karakterisering med påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk. Førebels er desse påverknadane lagt inn med ukjent påverknadsgrad, noko som gir udefinert risiko. Nasjonale handlingsplanar o Handlingsplan mot Gyrodactylus salaris o Handlingsplan for elvemusling Vassdrag med kraftproduksjon brev frå KLM og OED 24. jan 2014 For å sikre balansen mellom miljøforbetringar og kraftproduksjon har Klima- og miljødepartementet og olje- og energidepartementet gitt føringar for korleis miljømål i vassdrag med kraftproduksjon skal settast for planperioden jf. brev av 24. jan Dei viser til NVE og Miljødirektoratet sin rapport 49:2013 Vannkraftkonsesjoner som skal revideres innen Nasjonale føringar for fastsetting av miljømål er: Miljømålet «godt økologisk potensial» (GØP) skal settast basert på realistiske miljøtiltak (positiv kost- nytt) «Mindre strenge miljømål» skal settjast for vassførekomstar som er tørrlagde heile eller deler av året og GØP ikkje kan nåast jf. 10 i vassforskrifta. Korleis dette arbeidet skal utførast er omtalt i rettleiaren for svært modifiserte vassførekomstar (SMVF) Vasslepp / magasinrestriksjonar vert knytt opp mot dei prioriterte vassdraga (kategori 1.1 I rapport 49:2013.), fordi samfunnsnytta vil vere størst vurdert opp mot kostnadane i form av redusert kraftproduksjon og regulerbarheit. Tiltak som vasslepp/magasinrestriksjonar vert difor i utgangspunkt berre lagt til grunn for miljømål i dei høgt prioriterte vassdraga. Vassdraga i kategori 1.2 har eit lågare potensial for forbetringar av viktige miljøverdiar enn vassdraga i kategori 1.1. sett opp mot kostnadane. Skilje mellom 1.1 og 1.2 representerer ein overordna nasjonal kost-nytte vurdering for planperioden. Dersom vassregionmynda likevel meiner at vassdraga i kategori 1.2 eller andre vassdrag bør prioriterast for vasslepp, skal dette grunngjevast i forvaltningsplanen Vassregionmynda skal og vurdere andre verkemidlar enn revisjon av konsesjonar for å betre miljøtilstanden der det er naudsynt. Lakselus og rømt oppdrettsfisk brev frå klima og miljødepartementet Klima- og miljødepartementet, viser i brev av , til at karakteriseringa for vassdrag med anadrom fisk ikkje er ferdigstilt. Årsaken er at det har vore uklart korleis tilstanden i vassdrag med anadrom fisk skulle bli vurdert. Departementet ser det føremålstenleg at karakteriseringsarbeidet blir ferdigstilt av sentrale styresmakterr. Vidare ønskjer departementet at dette arbeidet skal skje over to tidsperiodar (planperiodane og ). På kort sikt skal miljøtilstand (klassifisering) og påverknad fastsettast, samt skal det gjerast ei risikovurdering i tråd med vassforskrifta, basert på den kunnskap som finns i dag. Dette skal leiast av Klima og miljødepartementet. 23

24 Arbeidet er delt i fleire deloppdrag. Det skal utarbeidast påverknadsanalyse, og skal skje i samarbeid mellom Miljødirektoratet, Mattilsynet (lakselus) og Fiskeridirektoratet (rømt oppdrettsfisk). Etter den andre tidsperioden skal resultata frå klassifiseringa som skjer etter kvalitetsnorma for villaks oppdatere klassifiseringa som skjer etter vassforskrifta. Departementet opplyser at dette er eit langsiktig prosjekt. Berekraft-indikatorar for lakselus og rømming skal kunne bli brukt som eit verkty i denne vurderinga om eit til to år. 1.6 Regionale føringar Det er utarbeida regionale føringar gjennom fylkesplanar og regionale temaplanar. Regional planstrategi Fylkestinget vedtok Regional planstrategi for Sogn og Fjordane for Den regionale vassforvaltningsplanen er ikkje omtala i regional planstrategi for Sogn og Fjordane. Tematiske planar på region nivå Under følgjer ei oversikt over tematiske planar for Sogn og Fjordane (treng alle desse å vere med? Bør nokon av dei omtalast nærmare?) Skulebruksplan for vidaregåande opplæring i Sogn og Fjordane Vedteken i fylkestinget Regional plan for fysisk aktivitet, idrett og friluftsliv , vedteken i fylkestinget Regional transportplan Vedteken i fylkestinget Fylkeskommunal handlingsplan for trafikktrygging. Vedteken i fylkestinget Regional planstrategi. Vedteken i fylkestinget Regional plan for Nordfjella. Styringsgruppa avslutta sitt arbeid 6. januar 2014 og er oversendt fylkesting og fylkesutval for politisk handsaming. Regional plan for Ottadalsområdet. Fylkesutvala i dei tre fylka har i november vedteke å leggje planen ut til 2. gongs offentlege ettersyn, med frist for innspel 1. februar 2014 Regional plan for folkehelse. Planprogrammet vert lagt ut til høyring med frist Fylkesdelplan for arealbruk vart vedteken i fylkestinget Fylkesdelplan for klima og miljø. Vedteken i fylkestinget mars Handlingsprogrammet revidert med vedtak i fylkestinget Fylkesdelplan for landbruk. Vedteken i fylkestinget Regional plan for vasskraft. Vedteken i fylkestinget Regional plan for vindkraft vart vedteken av fylkestinget 8. juni 2011 Fylkesdelplan for Naustdal/Gjengedalsfjella. Vedteke av fylkestinget i og godkjent av Kongen i statsråd Regional verdiskapingsplan. På høyring fram til Sogn og Fjordane vassregion Sogn og Fjordane vassregion grenser til vassregionane Hordaland, Vest-Viken, Glomma og Møre og Romsdal. Dei ulike vassregiongrensene følgjer nedbørsgrensene og ikkje dei administrative fylkesgrensene. Grensa for vassregion Sogn og Fjordane følgjer i hovudsak 24

25 fylkesgrensa for Sogn og Fjordane, men med unntak av nokre mindre område som ligg i grenseområda mot nabofylka jf. kart. Planområdet er samanfallande med plan- og bygningslova 1-2. Det omfattar alt landområde inkludert vassdraga, grunnvatn og kystvatn ut til ei nautisk mil utafor grunnlina. Figur 2 Kart over vassregion Sogn og Fjordane, med vassområda Nordfjord, Sunnfjord, ytre Sogn og Indre Sogn teikna inn. Vassregionen har fleire større verneområde, med Jostedalsbreen nasjonalpark som det største verneområdet. Jostedalsbreen er ein stor platåbre med mange brearmar og er den største breen på fastlandet i Europa. Mange vassdrag i indre strøk av vassregionen er påverka av smeltevatn frå bre. Sogn og Fjordane har (kjelde Miljøstatus); 10 nasjonale laksevassdrag og 4 nasjonale laksefjordar 36 vassdrag er verna mot kraftutbygging (verneplan for vassdrag I, II, III, IV). 56 vassdrag med laks o 31 vassdrag har eller har hatt eigen laksebestand o 25 vassdrag produserer litt laksesmolt eller har sporadisk oppgang av laks. 125 vassdrag med sjøaure Geologi verkar inn på vasskvaliteten. Område med mykje tungt forvitrelege bergartar og lite lausmassar er vare for forsuring. Område med mykje lausmassar eller som ligg under marin grense er meir robust mot forsuring. Opplysningar om vasstype og kvar einskild vassførekomst finn de i databasen Vann-Nett. Vassregion Sogn og Fjordane er delt inn i vassområda Nordfjord, Sunnfjord, Ytre Sogn og Indre Sogn (Fig. 2). Det er valt ein vertskommune for kvart vassområde. Oversikt over 25

26 vertskommunar og kontaktpersonar finn du på under vassområder. Tabell 3 Oversikt over tal vassførekomstar og areal av innsjøar, kystvatn, grunnvatn og lengde på elver i Sogn og Fjordane vassregion og for vassområda Nordfjord, Sunnfjord, Ytre Sogn og Indre Sogn (kjelde Vann-Nett, ). Sogn Fjordane og Nordfjord Sunnfjord Ytre Sogn Indre Sogn Type vassførekomst Tal Storleik Tal Storleik Tal Storleik Tal Storleik Tal Storleik Elvar og bekkefelt: ,66 Km ,01 Km ,29 Km ,36 Km ,31 Km Innsjøar: ,05 Km² ,7 Km² ,48 Km² ,75 Km² ,11 Km² Kystvatn: ,97 Km² ,02 Km² ,56 Km² ,28 Km² ,12 Km² Brakkvatn:: 0 0 Km² 0 0 Km² 0 0 Km² 0 0 Km² 0 0 Km² Grunnvatn: ,87 Km² 26 49,69 Km² 4 9,92 Km² 8 11,01 Km² 21 68,24 Km² Tall vassførekomstar/ Sum areal Eit vassområde er ei avgrensa del av ein vassregion med eit eller fleire vassdrag med tilhøyrande grunnvatn og fjordområde/ kystvatn. Formålet med å dele inn i vassområde, er å etablere formålstenlege einingar på lokalt nivå for å gje faglege innspel til arbeidet på regionnivå (tiltaksvurderingar m. v.). Nordfjord vassområde Vassområdet har ein hovudfjord, Nordfjord, og ein mindre fjord /sjøområde kalla Frøysjøen. Alle vassdrag som renn ut i Nordfjord og Frøysjøen høyrer med til vassområdet Nordfjord. Kystområdet er avgrensa av Bremangerlandet / Kalvåg i sørvest og Stadtlandet i nord. Sjøområda i ytre del er avgrensa ut til ei nautisk mil utanfor grunnlina. Vassområdet grenser mot vassregion Møre og Romsdal i nord, og vassområda Sunnfjord og Indre Sogn. Indre del av vassområde Nordfjord har høge fjell og brepåverka vassdrag med avrenning frå Jostedalsbreen. Utover i Nordfjord er nokre vassdrag påverka av Ålfotbreen i Bremanger. Dei ytre kyststrøka har mindre vassdrag. Nordfjord har 422 vassførekomstar (tabell 1.1) Indre del av Nordfjord har status som nasjonal laksefjord, grensa går ved Lote - Anda. Nasjonale laksevassdrag i vassområdet er Eidselva, Stryneelva og Oldenelva. 26

27 Vassområdeutvalet har utarbeid ei oversikt over viktige utfordringar i vassområdet. Dokumentet Innspel til vesentlege spørsmål om vassforvaltning frå vassområde Nordfjord er lagt ut på nettsida til vassområde Nordfjord. Innspel til dokumentet er gjort direkte til vassområdet. Gloppen kommune er vertskommune for vassområde Nordfjord. Meir informasjon om vassområdet finn du på Figur 3 Hornindalsvatnet i Nordfjord er den djupaste innsjøen i Nord Europa med maks djupne på 514 meter. Utsikt mot Grodås (foto Kurt Skagen). Sunnfjord vassområde Vassområde Sunnfjord strekkjer seg frå havet/kysten i vest til høgfjell på 1808 m.o.h. med delar av Jostedalsbreen nasjonalpark i aust. Vassområdet dekkjer i hovudsak 7 kommunar; Flora, Askvoll, Fjaler, Gaular, Førde, Naustdal og Jølster. I tillegg er delar av Hyllestad, Høyanger, Gloppen og Bremanger innanfor vassområdet. Det er mange små og store øyer langs kysten av vassområdet. Dei største fjordane er Dalsfjorden, Førdefjorden, Eikefjorden, Høydalsfjorden, og Nordalsfjorden. Alle vassdrag som renn inn i desse fjordsystema høyrer med til vassområde Sunnfjord. Kystområdet vert avgrensa i nord mellom Hovden og Frøysjøen. Området grensar mot vassområda Nordfjord, Ytre Sogn og Indre Sogn. Sjøområda i ytre del er avgrensa ut til ei nautisk mil utanfor grunnlina. Vassområdet har 542 vassførekomstar (tabell 1.2). Delar av Dalsfjorden og Førdefjorden er nasjonale laksefjordar, og Gaula og Nausta er nasjonale laksevassdrag. Vassområdeutvalet har utarbeid ei oversikt over viktige utfordringar i vassområdet. Dokumentet Innspel til vesentlege spørsmål om vassforvaltning frå vassområde Sunnfjord er lagt ut på nettsida til vassområde Sunnfjord. Innspel til dokumentet er gjort direkte til vassområdet. 27

28 Førde kommune er vertskommune for vassområde Sunnfjord. Meir informasjon om vassområdet finn du på Ytre Sogn vassområde Ytre del av Sognefjordsystemet høyrer med til vassområde Ytre Sogn. Åfjorden, Sognesjøen og Sognefjorden inn t.o.m. kommunane Vik og Balestrand er dei viktigaste sjøområda. Alle vassdrag som renn ut i desse sjøområda høyrer med til vassområdet. Området grenser mot vassregion Hordaland i sør ved Fensfjorden, vassområde Indre Sogn og Sunnfjord. Sjøområda i ytre del er avgrensa ut til ei nautisk mil utanfor grunnlina. Vassområdet har 552 vassførekomstar (tabell 1.3) Dei ytre delane av vassområdet er prega av mange mindre vassdrag. Vassdraga vert større og ofte meir regulerte innover i Sognefjorden. Sognefjorden er ein nasjonal laksefjord. Yttergrensa for laksefjorden går mellom Ortnevik og litt sør for Høyanger sentrum. Vikja er eit nasjonalt laksevassdrag. Vassområdeutvalet har utarbeid ei oversikt over viktige utfordringar i vassområdet. Dokumentet Innspel til vesentlege spørsmål om vassforvaltning frå vassområde Ytre Sogn er lagt ut på nettsida til vassområde Ytre Sogn. Innspel til dokumentet er gjort direkte til vassområdet. Høyanger kommune er vertskommune for vassområde Ytre Sogn. Meir informasjon om vassområdet finn du på Indre Sogn vassområde Indre del av Sognefjordsystemet høyrer til vassområde Indre Sogn. Leikanger og Aurland og kommunane innanfor høyrer med til Indre Sogn. Sognefjorden greiner seg ut i dette området og inneheld følgjande fjordarmar; Fjærlandsfjorden, Sogndalsfjorden, Lustrafjorden, Årdalsfjorden, Nærøyfjorden og Aurlandsfjorden. Vassområdet grensar mot vassområda Ytre Sogn, Sunnfjord, Nordfjord og vassregionane Hordaland, Vest Viken og Glomma. Vassområdet har 496 vassførekomstar (tabell 1.4). Mange av vassdraga, spesielt på nordsida av Sognefjorden, er brepåverka med avrenning frå Jostedalsbreen. Området har mange mellomstore vassdrag. Heile fjordsystemet i vassområdet ligg innanfor grensa til den nasjonal laksefjorden Sognefjorden. Nasjonale laksevassdrag er Flåmselvi, Årøydalselvi, Lærdalselvi og Nærøydalselvi. Vassområdeutvalet har utarbeidd ei oversikt over viktige utfordringar i vassområdet. Dokumentet Innspel til vesentlege spørsmål om vassforvaltning frå vassområde Indre Sogn er lagt ut på nettsida til vassområde Ytre Sogn. Innspel til dokumentet er gjort direkte til vassområdet. Aurland kommune er vertskommune for vassområde Indre Sogn. Meir informasjon om vassområdet finn du på Kva oppnår vi med planen? Hovudmålet vårt er å verne om og ha ein berekraftig bruk av vatnet vårt. Målet er at tilstanden i vassførekomstane ikkje skal bli dårlegare enn i dag. Der den i dag vert vurdert til å 28

29 vere for dårleg, skal det skisserast tiltak for å betre miljøtilstanden. Tilstanden er rekna for å vere for dårleg når han er dårlegare enn god (standard miljømål) eller dårlegare enn fastsatt miljømål for vassførekomsten. Tilgjengelege og relevante opplysningar om vassførekomsten (påverknadar, miljøforhold, m.a.) er nytta for å vurdere miljøtilstanden. Dersom artane som naturleg høyrer heime i eit vassdrag skrantar, må ein finne ut kvifor. For mykje algar eller for lite fisk viser at det ein påverknad som verkar inn på mangfaldet i elva, innsjøen, fjorden og havet. Det er då trong for å utarbeide ein tiltaksanalyse for området. Han vil skissere tiltak som bør gjennomførast for å få tilbake god tilstand i vassførekomsten. Miljømålet er å få god miljøtilstand innan Av og til kan dette målet vere vanskeleg å nå. Det kan vere at datagrunnlaget er for mangelfullt til å skissere tiltak, tiltaket treng nærare utgreiing, at problemstillingane er svært komplekse, eller kostandane vert for høge over kort tid m.m. Alle tiltak som treng å få unntak om å nå miljømålet god tilstand innan 2021, må grunngjevast jf. vassforskrifta ( 9-12). Det er mogleg å få tidsutsetting for å gjennomføre tiltaket i 2 planperiodar dvs. 12 år. Førebyggjande tiltak må gjennomførast for å hindre at tilstanden vert dårlegare. Informasjon om inndeling i dei ulike klassene står omtala i rettleiaren om klassifisering av vassførekomstar. Rettleiaren for karakterisering skildrar korleis ein kan vurdere miljøtilstanden når tilgangen på data er avgrensa. Overvakingsprogrammet vil gi ei oversikt over kor datagrunnlaget bør supplerast for å få eit naudsynt kunnskapsgrunnlag til å ta ei avgjer om det bør gjennomførast tiltak eller kva for tiltak som bør gjennomførast. Målet er å prioritere dei kostnadseffektive tiltaka for å nå god miljøtilstand. Kven er ansvarleg for å gjere noko med påverknadane som gir for dårleg miljøtilstand? Vassforvaltninga i Noreg er svært fragmentert. Svært mange sektorstyresmakter er involvert for å sikre god tilstand i alle vassdraga våre, i grunnvatn og i kystvatnet. Fig. XX er ein illustrasjon på kva for styresmakter og tiltakshavarar som kan verte involvert når tiltak skal settast i verk for å redusere påverknadar som gir dårleg miljøtilstand. Ofte er det fleire påverknadar som samla gir for dårleg tilstand i vassførekomsten. Fleire aktørar må då på bana for å betre tilstanden i vassførekomsten. Figuren er berre ein illustrasjon og på ingen måte komplett. Det er trong for meir samarbeid mellom ulike aktørar for å sikre god miljøtilstand og ein kostnadseffektiv utnytting av resursane. Arbeidet med å betre tilstanden i vatn gjennom arbeid i vassområda og på regionnivå etter vassforskrifta vil betre samarbeidet mellom etatane. 29

30 Oppdret tsnærin ga Miljødir (ferskv atn) Fiskerid ir (sjø) Mattilsy net Framande artar - Øyrekyt - pukkellaks -marine artar Lakselus Andre sjukdomar Biologi ske påverk nadar Regulantar Bønder Kommun e SVV NVE FK Kommune SVV FK Kommu nen NVE NVE NVE NVE Kystverke t Kommun en? Vasskraftre gulering Endring av elveløp Uttak av drikkevatn Fysiske påverknadar Vandrin gshinde r Hamner moloar Oppdret tsnærin ga Fiskerid irektora tet Rømt oppdrettsfisk Avløp (næringssto ff) Kommunen Kommunen Hushaldnin gar, næringsmid delindustri Landbruk (næringss toff) Kommun en, FM (landbruk ) Kommun en, bønder Ureining Miljøgifter Kommune Kystverket Miljødir/FM Industri Skipsfart Ureining uspesifis ert (avfallsp lassar), akutt ureining FM kystverk et Kommu nen Mange fleir.. Sur nedbør Klima- og miljødepa rtement Internasj onale avtalar Økologisk tilstand dårleg Påverknad hovudgruppe Påverknad Styresmakt ansvarleg for å gjere noko med påverknaden - verkemiddel Tiltakshavar finansierer og gjennomfører tiltaket Figur 4 illustrerer nokre påverknadar som verkar negativt inn på fisk og andre vasslevande organismar i ein vassførekomst. Gult og oransjefarga viser ulike påverknadar som kan gi dårleg økologisk tilstand i vassførekomsten. Grøn og blå farge viser kven som er ansvarleg for å gjere noko med påverknaden; kva for styresmakter som har verkemiddel til å gjere noko med påverknaden og kven som til sist vert tiltakshavar for å gjennomføre tiltak for å betre tilstanden slik at miljømålet vert nådd. Figuren er ikkje fullstendig, men er meir ein illustrasjon på kor mange aktørar som må samarbeide for å skape eit godt nok livsmiljø for ein art. 30

31 Kva oppnår vi med planen? Arbeidet med dei regionale vassforvaltningsplanane føregår parallelt over heile landet, og er en kombinasjon av: samordne verksemda til eksisterande styresmakter knytt til vassforvaltning gjennom samarbeid på vassregion- og vassområde nivå. innsamling, tilrettelegging, ajourføring av vasstilknytta data i Oversikt og vurdering av miljøtilstand, miljømål, tiltak og overvaking for alle vassførekomstar synleggjort i innføring av eit målbart og etterprøvbart system for å sette- og følgje opp miljømål for vassførekomstane bruk av prosesskrava i plan- og bygningsloven (med nokre tilpassingar) for å få utarbeida og politisk vedtekne langsiktige og forpliktande forvaltningsplanar for vatn ein fastsett framdriftsplan på til saman tre 6-års tiltaksfasar ( , , ) Miljøtilstand Notilstand (klassifisering) Risikovurdering (karakterisering) Overvaking Verkar tiltaka? Rullerast kvart 6. år Forvaltingsplanar med tiltaksprogram Miljøtiltak Gjennomføring Figur 5 Planhjulet for ein regional plan for vassforvaltningsplan. Arbeidet vil vere kontinuerleg og vil bli revidert kvart 6. år. Vi har kome i gang! Men det er viktig å peike på at vi må jobbe systematisk vidare for å kome framover. Kva oppnår vi gjennom denne regionalplanen? Her er nokre stikkord: Meir kunnskap om vatn i Sogn og Fjordane Samling og synleggjering av kunnskap gjennom ein felles nasjonal kartdatabase (Vannnett) Brei semje om å sette i verk tiltak og overvaking Oppdatert og meir tilgjengelig kunnskapsgrunnlag til bruk i alle former for sakshandsaming Eit overvakingsprogram for å sette i verk systematisk innhenting av kunnskap Basisovervaking Problemkartlegging Tiltaksovervaking Betre samarbeid og betre effekt av vassforvaltninga Etablering av nye samarbeidsfora 31

32 Betre samordning av vassforvaltningsarbeidet gjennom ei interkommunal og tverrsektoriell tilnærming Synleggjering av rolla til fylkeskommunen som regional utviklingsaktør altså som prosessleiar og samordnar for vassarbeidet 1.9 Endringar sidan førre forvaltningsplan Stryn vassområdeutval var med i pilotfasen i perioden og inngår i forvaltningsplanen for Vassregion Vestlandet. Planen vart vedteke ved kongeleg resolusjon i 10. juni Forvaltningsplanen for Vestlandet dekket to mindre vassområde, eit i Stryn og eit i Bergen. Vassregion Vestlandet vart delt i to frå i høvesvis Sogn og Fjordane og Hordaland. Den delen av forvaltningsplanen som tok føre seg Stryn er no revidert og inngår i forvaltningsplanen og tiltaksprogrammet for vassregion Sogn og Fjordane. Tiltaka frå den første forvaltningsplanen skulle ha vore operative innan utgangen av Stryn vassområde inngår no som ein mindre del av Nordfjord vassområde. Fleire av tiltaka er endra. Tabellen under viser oversikt over tiltak der det er nytta unntak for å nå miljømålet i samsvar med 9-12 i vassforskrifta. Tabell b) Bruk av unnatak i pilotplanane Tabell 4 oversikt over tiltak der det er nytta unntak for å nå miljømålet i Stryn frå pilotfasen Vassførekomst 9 Utsette frister R Erdalselva R Høgalmelva 10 Mindre strenge miljømål R Loenelva nedre del R Oldenelva R Høgalmelva R Dalelva R Stryneelva R Ytreeidselva L Strynevatnet C Lobukta C Strynebukta G Stryn grunnvassførekomst 32

33 Det er ikkje gjennomført overvaking av vassresursane så langt i planperioden. Det er soleis ikkje grunnlag for å vurdere om miljømåla er nådd for vassførekomstane i pilotfasen. 2 Korleis vi har jobba og prioritert 2.1 Organiseringa av arbeidet Vassregionmyndigheita har i samarbeid med arbeidsutvalet og vassregionutvalet utarbeidd eit utkast til ein regional vassforvaltningsplan, jf. 26 i vassforskrifta. Vassregionutvalet er samansett av representantar frå Fylkeskommunen, Fylkesmannen, NVE, Statens vegvesen, Fiskeridirektoratet, Mattilsynet og Kystverket, og alle kommunane. Vassregionmyndigheita leiar vassregionutvalet og har ansvar for å koordinere arbeidet med å gjennomføre oppgåvene i samsvar med fristar, definert i vassforskrifta. Vassregionutvalet er den viktigaste arenaen for regional samordning, og sikrar samarbeid med andre sektormyndigheiter. Eit arbeidsutval for Vassregionutvalet er etablert. Utvalet har vore samansett av representantar frå alle statlege sektorstyresmakter, fylkeskommunen og vertskommunane for vassområdeutvala. Vertskommunane har vore representert ved prosjektleiar for vassområda og ein politisk representant. Arbeidsutvalet er leia av leiaren for vassregioutvalet. På vassområdenivå er arbeidet organisert gjennom eit vassområdeutval. Her deltek kommunar og sektormyndigheiter. Kommunane og sektorstyresmakter har delteke i varierande grad. Nokon har fylgt opp arbeidt svært godt, medan andre har vore lite til stades eller heilt fråverande. Ei regional referansegruppe er etablert med representantar for ulike rettshavarar, private og allmenne brukarinteresser. Ein stor del av møta for referansegruppa på regionnivå har vore felles med vassregionutvalet. Etter avslutta fellesdel, har begge gruppene hatt separate møte. Oversikt over møteverksemd og referat frå møta ligg på I fleire av vassområda har møte i vassområdeutvala vore opne, slik at ulike interessentar, lag og organisasjonar har hatt høve til å delta på møta. Lokale referansegrupper er etablerte for vassområda. Nærare omtale av prosess og medverknad står i dei ulike tiltaksanalysane. Tabellen under viser oversikt over medverknad i vassområda. Tabell 5 Oversikt over medverknad i vassområda Vassområde Lokal referansegruppe etablert Felles møte mellom referansegruppe og vassområdeutvalet Synfaringar Seminar Nordfjord Ja Ja 3 synfaringar i 2013 Sunnfjord Ja Ytre Sogn Ja Om lag 50 % av møta har vore fellesmøte Indre Sogn Ja Ja nei Landbruk og avløp feb

34 For ei detaljert oversikt over representantar og møtereferat frå vassregionutvalet, referansegruppa og vassområdeutvala for Sogn og fjordane vassregion, sjå Medverknad Forskrift om rammer for vassforvaltning (vassforskrifta) og Plan- og bygningslova (PBL) legg føringar for deltaking i regionale vassforvaltningsplanar. Vassregionmyndigheita har i samarbeid med vassregionutvalet ansvar for å skal legge til rette for at alle interesserte skal få høve til å delta i arbeidet ( 27 i vassforskrifta). Vassforvaltningsplanar skal utarbeidast som regionale planar etter kapittel 8 i Plan- og bygningslova, som også legg føringar for deltaking. I 8.3 i PBL står det at regional planmyndigheit skal samarbeide med andre offentlege myndigheiter og organisasjonar. Vidare står det at statlige organ og kommunar har rett og plikt til å delta i planlegginga når den kjem inn på deira verkeområde eller eigne planar og vedtak. Det skal leggast til rette for at alle som er interesserte skal få høve til å innhente informasjon, delta i planprosessen og i oppdatering av forvaltningsplanar og tiltaksprogram. Tiltak som skal gjerast må bygge på best mogeleg informasjon om tilstand og bruk av vassførekomstane. Difor er det viktig med deltaking og dialog med påverka partar og interesserte partar. Deltaking har som mål å bidra til: å utnytte kunnskap, erfaring og initiativ frå dei som vassforskrifta påverkar å auke motivasjonen for å gjennomføre gode planar og tiltak å ansvarlegjere knytt til planar og tiltak å identifisere uønska effektar av vassforskrifta å oppnå tillit, eigarskap og støtte i prosessane rundt avgjersler å gi eit kvalitativt betre resultat Private og allmenne interesser og rettshavarar har delteke på ulike måtar ved å: delta på annonserte møte om vassforvaltinga i vassområda/vassregionen delteke på ulike temaseminar ta kontakt med vassregionmyndigheitene, fylkeskommunane og vassområda gi skriftleg innspel i samband med dei tre høyringsrundane Den viktigaste arenaen for deltaking er på vassområdenivå. Vassområdeutvalet er ansvarleg for å leggje til rette for lokal deltaking og at informasjon om arbeidet vert gjort offentleg tilgjengeleg, gjerne på internett. På regionalt nivå vil det som oftast innebere at aktørane vert informert. Medverknad i Sogn og Fjordane vassregion Vassregionutvalet og regional referansegruppe vart etablert 18. januar 2011 og arbeidsutvalet Oversikt over møteverksemd, referat og logg over møta ligg på Oversikt over møta i vassområdeutvalet og lokal referansegruppe er gitt i tiltaksanalysane. Oversikt over høyringsdokument i planperioden Tabell 6 Oversikt over høyringsdokument i planperioden Høyringsperiode Vedteke dato Vedteke av/ vil bli 34

35 vedteke av Planprogrammet Fylkesutvalet Vesentlege vassforvaltningsspørsmål Forvaltningsplan Tiltaksprogram Vassregionutvalet Fylkestinget med godkjenning frå Kongen i statsråd Fylkestinget Handlingsprogram 6 veker Fylkestinget 35

36 2.3 Trendanalyse Dette kapittelet er ein samanstilling av dokumentet Trendanalyse for Sogn og Fjordane vassregion. Analysen ligg som vedlegg til dokumentet Vesentlege vassforvaltningsspørsmål for Sogn og Fjordane vassregion. Dokumentet peikar på utviklingstrekk fram i tid som kan påverke vassførekomstane. For nokre påverknadar er det vanskeleg å å avgrense utviklingstrekk til planperioden t.d. klima. Det vert her peika på meir langsiktige utviklingstrekk. Under følgjer eit resyme av trendanalysen inkludert oppdatert informasjon om befolkningsutvikling og avløp. Avsnittet om klima er utvida og er omtalt i kap Føremål til trendanalysen er å vurdere samfunnsutvikling og påverknadstrendar i åra fram mot Det er vanskeleg å seie noko om korleis framtida vil sjå ut. Ved hjelp av analyser kan vi finne fram til mogelege utviklingstrekk fram mot Dette gjerast med bakgrunn i forsking, regresjonsanalysar og prognosar. Analysen har først teke føre seg overordna og nasjonale drivkrefter som befolkningsutvikling og klimaeffektar. Deretter er regionale trendar om energi, arealbruk, næringsutvikling og avløp frå befolkninga blitt vurdert for å gje eit oversyn over moglege utviklingstrekk (viktige trendar) i regionen. Analysen skal gi eit grunnlag for å vurdere risiko for ikkje å nå miljømåla innan Påverknadane på vassmiljøet kan endre seg dersom t.d. innbyggartal, busetjingsmønster, næringsverksemd og arealbruk endrar seg. Endra ytre påverknad saman med klimaendringar kan over tid føre til endringar som gjeld for større område m.a. temperatur, nedbør, flaum, havnivå Dei viktigaste påverknadane og drivkreftene i vassregionen Dei viktigaste påverknadane og drivkreftene i vassområde er identifisert med utgangspunkt i dei mest sentrale utviklingstrekka som er observert og forventa (tabell 2.1). Vi har teke utgangspunkt i dei drivkreftene som er mest relevante for Sogn og Fjordane. Desse vala er tekne på grunnlag av endringsmønstera som er særskilte for vassregionen Tabell 7 Påverknader og drivkrefter i Sogn og Fjordane Drivkraft Sentral påverknad for vassmiljø Befolkningsutvikling Ureining Kommune Ansvarleg sektormyndigheit Arealbruk Fysiske inngrep, ureining Kommune med innspel frå statlege og regionale mynde Næringsutvikling Fysiske inngrep, ureining, biologisk påverknad Kommune, statlege verkemiddel Avløp Forureining, eutrofiering Kommune, Fylkesmann Klimaendring Biologisk påverknad Miljødirektoratet Energiproduksjon Fysiske inngrep, påverknad på biomangfald, Norges vassdrags- og energienergidirektorat Framskrivingar av folkemengda Det er ei positiv folketalsutvikling i Sogn og Fjordane i perioden 1950 og fram til 2013 (fig. 2XX). Ho er mest markant langs RV 5 med forgreiningar mot Eid og Stryn. Det er intern 36

37 sentralisering i kommunane og ein sentralisering på fylkesnivået. Seks kommunar Flora, Førde, Jølster, Sogndal, Eid og Stryn har hatt folketalsvekst. Folketalsutviklinga i fylket som heilskap er prega av at fylket ikkje har nokon stor eller mellomstor by. Ein stor del av innbyggarane bur i typiske distriktskommunar med ei flytte- og folketalsutvikling som i stor grad følgjer mønstra for periferikommunane i landet elles med svak folketalsutvikling. Også fylket som heilskap har dei same hovudtrekka. Dei regionale sentra er både små og distriktsprega Folkemengda i Sogn og Fjordane Prognose Figur 6 Folkemengd og venta folketalsauke i Sogn og Fjordane fylke Datagrunnlag frå SSB Fylkeskommunen ventar at det i 2021 vil vere innbyggjarar i Sogn og Fjordane. Dette er 4400 fleire enn ved utgangen av Ved utgangen av 2015 vil det bu om lag personar i fylket. Folketalsveksten i fylket fram mot 2021 kjem i aldersgruppene over 60 år. I 2021 vil det vera trong for 2650 fleire bustadeiningar i fylket enn i dag. Den viktigaste enkeltfaktoren som bidreg til folkeauke er innvandring frå utlandet Næringsutvikling og arealbruk Det er forventa at folketalet i Sogn og Fjordane vil ha ein moderat vekst. Veksten vil kome i regionsentra og i dei fleste kommunesentra. Her vil vi derfor få meir utbygging av næringsverksemd, bustader, og infrastruktur som vil føre til auka transporttrong. Næringsutvikling Fram mot 2021 er det ei forventning om størst vekst i kompetansebaserte næringar. Veksten i Sogn og Fjordane vil truleg skje innafor det offentlege og innafor naturressursbaserte næringar som energi, marine og maritime næringar samt næringar knytt til petroleum og mineralutvinning. Næringar som jordbruk, skogbruk, akvakultur, marine næringar og industri kan påverke vassmiljøet. Det er intensiteten i drifta av dei ulike næringane som verkar inn på vassmiljøet. Tabell XX viser korleis vi ventar oss at næringar som påverkar /kan påverke vassmiljøet vil utvikle seg mot

38 Tabell 8 syner korleis vi ventar oss at næringar som påverkar /kan påverke vassmiljøet vil utvikle seg mot 2021.* usikkerheit om planane vert sett i verk i planperioden ev i det heile vert sett i verk.** Løyve er førebels ikkje gjeve. Næringar i vekst Næringar uendra eller minkande vekst Nye næringar / utvidingar/planlagd ny aktivitet* Akvakultur Tradisjonelt fiske Lutelandet Offshore AS held, Fjaler kommune. Aktuelle industrielle aktivitetar; mottaksanlegg for offshore oljeinstallasjonar, vedlikehald og modifikasjonar av skip og andre flytande innretningar for sjø, steinuttak og knusing av stein og biologisk avfallsbehandling. Delar av avfallet som skal handterast kan vere kontaminert av naturleg lågradioaktivt stoff. Transport Landbasert industri som tek i mot og bearbeidar landa fangst. Planar om utviding av Fjordbase i Florø med mottak, lagring og behandling av avfall med opphav i offshoreverksemd. Skipsfart Jordbruk og skogbruk Fiskeri Planar om utvinning av rutil ved Engebø i Førdefjorden. Det er planer om å deponere store massar i midtre delar av Førdefjorden. Det er ikkje teke avgjerd om det vert gitt løyver til utvinning av rutil Engebøsaka.** Ev. satsing på fornybar energi til havs Landbruk Landbruket er også i stor endring med nedlegging av bruk og gjengroing av både innmark og utmark. Jordbruket i Sogn og Fjordane er dominert av grovfôrbasert husdyrhald og fleirårig graseng Strukturutviklinga går mot færre husdyr og mindre jordbruksareal i drift. Tal sau på beite har ein klår nedgang sidan byrjinga av talet. Det har vorte vesentleg fleire husdyr og meir areal per bruk, og husdyrgjødsel har såleis vorte meir konsentrert rundt kvart bruk i drift. Fleire bruk kan få problem med gjødsellagerkapasitet. Meir av gjødsla kan då verte spreidd på dårlege tidspunkt i høve til vekstsesong, vêr- og klimatilhøve. Klimaendringar med meir nedbør kan gi større utfordringar for grasproduksjon og gjødselspreiing. Dårleg drenering vil føre til auka avrenning av gjødsel og næringsstoff til vatn. Plantetilgjengeleg fosfor i jorda er generelt høg i Sogn og Fjordane. Ein del stader vil vedvarande fosfor-gjødsling medføre auka av renning av næringsstoffet Flatehogst og drenering av myr p.g.a. av vegbygging gjer at vatnet renn raskare med fare for meir flaum og jordavrenning i nokre vassdrag. Innafor skogbruket er det omfattande planar for å ruste opp vegnettet som ledd i arbeidet med meir rasjonell skogsdrift. 38

39 Sum jordbruksareal Gjennomsnitt bruk Figur 7 Jordbruksareal i Sogn og Fjordane (kjelde fylkesmannen, landbruksavdelinga). Aksane er dekar jordbruksareal total (venstre akse) og jordbruksareal pr. bruk(høgre akse) og årstal Kommunale avløp Kommunane har utfordringar på avløpssida. Det er mellom anna eit generelt etterslep på fornying av avløpsnettet i heile landet, og aukande problem med å handtere overvatn. Dette gjeld også for kommunar i Sogn og Fjordane. Aukande nedbørsmengder vil i tillegg gje meir belastning på avløpsanlegga. Dette vil gje større utfordringar i område som allereie slit med kapasiteten. Noko av dette reknar vi med vil bli utbetra innan Energi Vasskraftproduksjon Bruk av vassressursar til energiproduksjon har lange tradisjonar, og er viktig for busetting, sysselsetting og verdiskaping både lokalt og regionalt. Om lag halvparten av den årlege produksjonen i fylket vert brukt lokalt (kraftintensiv industri og alminneleg forsyning). Den andre halvparten vert transportert ut av fylket, vesentleg austover frå kraftverk i Indre Sogn, m.a. eigd av andre fylke/kommunar Sogn og Fjordane Bidreg med om lag 12 % av totalproduksjonen av vasskraft i Noreg. Større kraftverk bidreg med 13,4 TWh, medan 1,3 TWh kjem frå småkraftverk. Vel 6 TWh av totalpotensialet på 27 TWh i fylket er verna mot kraftutbygging Tabell 9 Oversikt over vasskraftproduksjon i Sogn og Fjordane og Noreg samla. Alle tal er midlere årsproduksjon oppgitt i GWh og basert på perioden Status per Talgrunnlaget er oppgitt av NVE Tabell 10 Oversikt over vasskraftproduksjon i Sogn og Fjordane og Noreg samla. Alle tall er midlere årsproduksjon oppgitt i GWh og basert på perioden Status per Talgrunnlaget er oppgitt av NVE. Sum Utbygd Under bygging Gitt løyve Konsesjon søkt Førehandsmeldt Rest Verna/ Avslege 39

40 Sogn og Fjordane Heile landet Tabell 11 Vasskraft i Sogn og Fjordane. Kjelde NVE Vassregion Små kraftverk Lik eller større enn 10 MW Totalt MW GWh/år MW GWh/år MW GWh/år Sogn og Elvekraftverk Magasinkraftv Totalt i landet Drivkrefter og trendar. Sentrale styresmakter har sett mål om auka energiproduksjonen. Fornybardirektivet og grøne sertifikat fungerer som nasjonale drivkrefter for auka energiproduksjon. NVE si ressurskartlegging i 2004 var med på å sette fart i interessene for å utnytte vassdraga i fylket til småkraftproduksjon. Drivkreftene for denne typen vasskraftproduksjon er dei same som for større kraftverk, nemleg å få fram prosjekt som kan bidra til gode økonomiske resultat. Lokalt og regionalt er det ikkje trong for ny kraft, i og med at fylket «eksporterer» om lag halvparten av kraftproduksjonen på over 14 TWh. Det drøftast no om meir utveksling av energi med utlandet. Dette kan føre til større press på nye utbyggingar generelt. Pumpekraftverk med store lagringsmagasin har fått auka merksemd. Tabell 12 Drivkreftar for auka vasskraftproduksjon Grøne sertifikat Frå 2012 har interessa for å bygge ut vasskraft auka ytterlegare i samanheng med opprettinga av grøne sertifikat. Elsertifikatmarknaden er eitt virkemiddel for å nå det ambisiøse målet om auka fornybardel i Under elsertifikatordninga skal det byggast ut til saman 26,4 TWh ny fornybar elektrisitetsproduksjon i Noreg og Sverige sett under eitt innan ,4 TWh svarar til om lag 1/5 av dagens årsproduksjon i Noreg. Det enkelte kraftverket må vere ferdig utbygd innan utgangen av 2020 for å få inntekter frå ordninga. Sertifikatet vil vere gjeldande i 15 år. 40

41 Fornybardirektivet Effektkøyring I april 2009 vedtok EU fornybardirektivet. Direktivet legg opp til at 20 % av EUs energibruk (elektrisitet, varme, kjøling, transport) skal være basert på fornybar energi innan Direktivet inneber bindande mål for auka andel fornybar energi for kvart einskild medlemsland. Fornybardirektivet vart innlemma i EØS-avtalen Direktivet trådde i kraft i Noreg. Noregs mål i fornybardirektivet er ein del på 67,5 % fornybar energi i 2020, altså ein auke på 9,5 % i høve dagens nivå. NVE har rekna dette ut til å bli om lag 13 TWh. Noreg har utarbeidd ein handlingsplan for korleis Noreg skal nå måla, og denne vart oversendt til ESA, jfr. 2009/28/EC, 26.juni Handlingsplanen legg vekt på at Regjeringa har auka omfanget av tiltak og verkemiddelbruk knytt til utbygging av fornybar energi og energieffektivisering. Innsatsen vil verte ytterlegare styrkt. Blant kraftverkprodusentar er det eit ønske om auka inntening. Ein konsekvens av det er auka effektkøyring i vassdraga. Dette inneber at vasstanden går hurtig opp og ned i vassdraget. Effektuttaket aukar no meir enn forbruksveksten. Effektkøyring kan føre til auka erosjon og stranding av fisk. Auka effektkøyring og/eller endra manøvrering av magasin, kan òg verte meir aktuelt med auka utbygging av vindkraft. Manøvrering av magasin vil då verte avhengig av vindtilgang på vindkraftverka. Vindkraft til sjøs Det forventast auka utbygging av fornybar energi også til havs fram mot Vindmøller til havs kan bli aktuelt. Eventuell påverknad av vasskvaliteten i vassområda vil spesielt vere knytt til anleggsperioden for desse utbyggingane. 41

42 2.4 Oppsummering av Vesentlege vassforvaltningsspørsmål Ein samanstilling av Dokumentet vesentlege vassforvaltningsspørsmål for Sogn og Fjordane vassregion er gitt under (pkt. 2.4). Sur nedbør og fysiske inngrep er dei viktigaste påverknadane i vassdraga. I kystvatn er ureining frå industri den største påverknaden i kystvassførekomstane. Påverknaden er størst for punktutslepp frå avløp og industri. Det er ikkje semje om korleis ein skal vurdere påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk på laks og sjøaure. Påverknadsgraden frå rømt oppdrettsfisk og lakselus på aktuelle vassførekomstar er difor satt til «ukjent» og miljøtilstand og risikovurdering sett til «udefinert» i Vann-Nett. jf. nasjonale styringssignal. Sur nedbør og vassdragsreguleringar er viktigaste årsak til vassførekomstane i ferskvatn er sett i gruppa risiko. I kystvatn er ein del vassførekomstar plassert i risiko pga. påverknad frå ureining frå industri, hamner, avløp og landbruk. Vassregionutvalet for Sogn og Fjordane har i 2013 identifisert åtte tema som dekker aktuelle hovudutfordringar for vassmiljøet i Sogn og Fjordane. Utfordringane er ikkje nemnde i prioritert rekkefølgje. Manglande kunnskapsgrunnlag Vurderingane som er gjort av påverknadane på vassførekomstane og risiko er gjort på eit manglande kunnskapsgrunnlag. Det er ei utfordring å få gode nok data til å kunne vurdere tilstanden i vassførekomstane på ein påliteleg måte. Det krev mykje ressursar å få høg kvalitet på tilstandsvurderingane. Finansiering Det er manglande resursar til å gjennomføre arbeidet etter vassforskrifta. Arbeidet er underfinansiert. Dette gjeld både finansiering av arbeidet på vassområde og vassregionnivå. Det krev mykje innsats og resursar for å auke kunnskapsgrunnlaget. Det er eit grunnleggande prinsipp om at «ureinar betalar». Dette gjeld både for gjennomføring av tiltak og for overvaking. Dette prinsippet er ikkje alltid like lett å styre etter. Døme på dette er; diffus avrenning frå landbruket, «gamle synder» der problemeigaren som var opphavet til ureininga ikkje finst lenger. Gjennomføring av mange tiltak og overvaking av mange vassførekomstar fell på kommunane. Det kan vere ei utfordring for mange kommunar å setje av tilstrekkeleg med resursar til å følgje opp forvaltningsplan, tiltaksprogram og overvakingsprogram. Sur nedbør langtransportert ureining Den sure nedbøren som kjem til vassregionen er hovudsakleg langtransportert frå andre land i Europa. Forsuring skapar framleis problem for forsuringsfølsame artar, spesielt i den sørvestlege delen av vassregionen. Kalking av vassdrag er eit mottiltak mot forsuring som gjer vatnet leveleg for artar som ikkje toler surt vatn. Vassdirektivet sett ikkje krav om å gjere tiltak i vassførekomstar som ikkje har god økologisk status grunna langtransportert forureining. Vassregion Sogn og Fjordane sit ikkje med verkemidlane til å redusere utsleppa i Europa. Slik sett er det å redusere forsurande stoff i nedbøren ikkje ei utfordring for vassregionen. Det er derimot ei utfordring for sentrale styresmakter å få til internasjonale avtalar som sikrar tilstrekkeleg reduserte tilføring av forsurande stoff. Vasskraft Svært mange vassførekomstar i Sogn og Fjordane er påverka av vasskraftutbygging. Både innlandsfisk, laks- og sjøaurebestandane og anna biologisk mangfald er negativt påverka av vassdragsutbygging. Fleire bestandar av fisk er dauda ut eller er kritisk truga pga. vasskraftsutbygging. På grunnlag av fysiske kriterium er svært mange vassførekomstar førebels skilt ut som kandidatar til svært modifiserte vassførekomstar (ksmvf) (forklaring på uttrykka ksmvf og SMVF står omtalt i punkt4.3). 42

43 Det er ei utfordring å få tilstrekkeleg kunnskap til å vurdere økologisk tilstand i alle desse vassførekomstane. Dersom ein slik vassførekomst har god økologisk status, vil den ikkje få status som ein svært modifisert vassførekomst (SMVF). Det er og ei utfordring å definere godt økologisk potensial for alle vassførekomstane som kvalifiserer til SMVF. Om lag 450 vassførekomstar er førebels satt som ksmvf, dei aller fleste av desse på grunn av vasskraftsutbygging. Sur nedbør og vasskraftutbygging er vurdert til å vere dei største påverknadane på vassmiljøet i Sogn og Fjordane. Bilete til venstre er eit kalka vassdrag i Sunnfjord, Flekke- og Guddalsvassdraget (foto Mona E. Steinsland). Bilete til høgre; røyrgate (foto NVE arkiv) Miljøgifter Det er kosthaldsråd i Årdalsfjorden og Høyangsfjorden. Desse fjordarmane høyrer til Sognefjordsystemet. Det kan vere ei svært stor utfordring å finne tiltak som gjer at kosthaldsråda kan opphøyra i desse fjordane. Miljøgifter er særleg ei utfordring i vassførekomstane rundt industristadane Årdal, Høyanger, Svelgen og Sløvåg. Andre døme på punktkjelder som gir eller kan gi ei utfordring er kommunale avløp, gamle og nye avfallsfyllingar, skipsverft, notvaskeri og gruver. Miljøgifter vert også transportert til oss via luft og havstraumar frå andre land. Det er ei utfordring å få oversikt over miljøgiftene. Akvakultur Innblanding av rømt oppdrettsfisk i bestandar av villaks kan vere ei vesentleg utfordring i ein del vassdrag i vassregionen. Innslaget av rømt oppdrettfisk i vassdraga varierer mellom år og mellom vassdrag. Det er mangelfull kunnskap om i kva grad innblanding av oppdrettsfisk på gyteplassane fører til genetisk endring av villaksbestandane. Det er likeeins mangelfull kunnskap om dei biologiske konsekvensane av genetiske endringar. Fleire prosjekt ser no m.a. på; metodeutvikling for å sjå på genetisk innblanding i villaksbestandar overvakingsstrategi for å vurdere innblanding av rømt oppdrettsfisk i villfiskbestandane biologiske effektar av genetisk innblanding i villaksbestandane Lakselus kan vere ei utfordring for bestandar av laks og sjøaure. Infeksjon av lakselus på sjøaure og villaks varierer mellom år. Det er uklart kor stor bestandseffekt infeksjonane med lakselus har på villaks og sjøaure. Det bør utviklast betre metodar for å vurdere dette. Det kan vere ei utfordring for næringa få ned det samla talet for lakselus i oppdrettsanlegga. Det er ei utfordring at styresmakter ikkje er einige om korleis dei vil vurdere påverknad av rømt oppdrettsfisk og lakselus på laks og sjøaure. 43

44 Kommunale avløp Spreidde avløp kan vere ei utfordring for ein del vassførekomstar. Sjødeponi Det ligg føre planar om utvinning av rutil ved Engebø i Førdefjorden. Massane frå utvinninga skal deponerast i midtre delen av fjorden. Havforskingsinstituttet har vurdert den negative verknaden på det marine miljø som høg. Norsk institutt for vannforskning vurderar ikkje den negative påverknaden like høgt. Sjødeponiet vil eller kan vere ei utfordring for livet i fjorden. Det er ei utfordring at kunnskapsgrunnlaget er for dårleg til å kunne vurdere konsekvensane av ei slik stor mineralutvinning. Miljøverndepartementet konkluderte med at det ikkje ligg tilstrekkeleg grunnlag til å treffe avgjerd i Engebøsaka. Dei har difor ikkje godkjent reguleringsplanen eller gitt løyve etter forurensingslova til å utvinne rutil frå Engebøfjelelt. 44

45 2.5 Prioriteringar i planarbeidet Frå tiltaksanalysar til tiltaksprogram Tiltaksanalysane frå vassområda er grunnlagsdokument til forvaltningsplanen og tiltaksprogrammet. Dei lokale tiltaksanalysane drøfter påverknad, miljømål og tiltak i vassførekomstar med risiko. Rapportane består av eit tekstdokument og ein tiltakstabell. Kommunane har vurdert tiltak innan eige sektoransvar. Dei har også teke opp viktige utfordringar for vassmiljøet i eigen kommune og gjennom prosessen vurdert aktuelle spørsmål som er viktige. Nokre kommunar har ikkje delteke i arbeidet. Tildels svært seine innspel frå fleire statlege sektorstyresmakter har forsinka arbeidet med tiltaksanalysane. Dette har igjen ført til forsinka tiltaksanalysar frå vassområda. Vassregionmynda har slik sett fått svært kort tid til rådvelde til å utarbeide tiltaksprogrammet på grunnlag av tiltaksanalysane. Tiltaka i tiltaksanalysane er i stor grad ført vidare i høringsframlegget til tiltaksprogrammet. NVE, Fylkesmannen og Miljødirektoratet kom og svært seint med sine innspel til miljømål og tiltak i regulerte vassdrag (medio februar 2014). Det betyr i praksis at det ikkje har vore tid for noko vidare drøfting av desse problemstillingane i vassområdeutvala. Tiltaka er likevel no summert opp i tiltaksanalysane, men det har ikkje vore rom for prioriteringar i samsvar med nasjonale føringar eller å balansere dei opp mot lokale interesser. For å nå miljømåla for vassførekomstane er det i hovudsak slik at alle føreslegne tiltak i tiltaksprogrammet skal gjennomførast. Det har i liten grad vore grunnlag for å velje eller prioritere nokre tiltak framfor andre eller å vurdere kva for tiltakspakke som er best å gjennomføre i eit vassdrag eller for eit sjøområdet. Datagrunnlaget og føreslegne tiltak har vore for spinkle eller få til å gjere denne type vurderingar. Prioriteringane som er gjort går difor meir på prioriteringar innan kvar sektor og rekkefølgje på gjennomføring Miljømål - prioriteringar Strengare miljømål Det er i liten grad kome framlegg om strengare miljømål. Å få fram kva for vassførekomstar som bør få strengare miljømål har vore lågt prioritert i første planfase. Miljødirektoratet har kome med framlegg om strenagre miljømål for alle nasjonale laksevassdrag. Bruk av unnatak Miljømålet godt økologisk potensial (GØP) skal i følgje nasjonale føringar settast fast basert på realistiske tiltak (positiv kost/nytte). Rettleiaren for korleis vi skal handtere arbeidet med svært modifiserte vassførekomstar kom først i slutten av februar Det har ikkje vore tid til å ta denne rettleiaren noko vidare i bruk. Det er sett framlegg til eigne miljømål for SMVF for ein del vassførekomstar, men desse er sett som eit generelt miljømål og i liten grad basert på samfunnsnytte. For mange vassførekomstar trengst det meir kartlegging for å finne fram til slike tiltak for vassdraget. For vassdraga kategorisert som 1.1 (sjå tabell 42) er miljømålet satt ut i frå ei vurdering av positiv kost/nytte. For den første planfasen er det prioritert å finne fram til tiltak basert på kostnadar og nytteverdi i regulerte vassdrag. Svært mange vassførekomstar er av den grunn sett opp med utsett frist. I det store bilete har NVE fremma miljømål for vassførekomstar i regulerte vassdrag der GØP tiltak som stort sett er avhengig av standard naturforvaltningsvilkår GØP 2027 tiltak som er avhengig av vilkårsrevisjon for å kunne gjennomførast. 45

46 Det er berre høve å få utsett og gjennomføre tiltak i maksimalt 2 planperiodar på 6 år (12 år tilsaman). Alle miljømål for svært modifiserte vassførekomstar skal setjast individuelt for kvar enkelt vassførekomst. Det er først og fremst tiltak i regulerte vassdrag som har fått utsatt frist til å gjennomføre tiltak til neste planperiode. Saksgang for ein revisjon tek fort 4-5 år. NVE meiner vassdrag der det vert fremma revisjon av miljøvilkåra, først kan nå miljømålet i Kvar utsetting for å nå miljømålet, må grunngjevast i samsvar med 9 i vassforskrifta. Mindre strenge miljømål Det er først og fremst regulerte elver som inngår i takrenne utan minstevassføring som er sett opp med mindre strenge miljø jf. 10 i vassforskrifta. Brukarinteresser Brukarinteresser er skisserte i tiltaksanalysane i vassområda. Førebels har ikkje / i liten grad brukarinteresser ført til strengare miljømål for vassførekomstane. Kunnskapsgrunnlaget Dokumentet Vesentlege vassforvaltningsspørsmål har lista opp kunnskapsmangel og manglande resursar som ei utfordring for vassregionen. Ei viktig prioritering for kommande planfase er å auke kunnskapsgrunnlaget slik at tilstanden i vassførekomstane kan settas med bakgrunn i godt nok datagrunnlag. Det er trong for å klargjere om det er trong for å gjere noko med påverknadane eller ikkje og kva for type tiltak som er dei mest kostnadseffektive for å nå miljømålet. Sjå avsnitt om problemkartlegging. Det er trong for mykje problemkartlegging spesielt innanfor påverknadar frå landbruk og avløp. Det betyr i praksis at gjennomføring av tiltak vert utsett til neste planperiode for dei aktuelle områda. Seminar og konferansar Under arbeidet med forvaltningsplanen er det arrangert 3 tema seminar (tabell xx). I høyringsperioden for forvaltningsplanen, hausten 2014 er det planlagd eit seminar om vasskraftsreguleringar. Tabell 13 Temaseminar halde i vassregionen under arbeidet med tiltaksanalyser og forvaltningsplanen. Seminar Dato Informasjon om seminaret Tal delt aka rar Scenariokonfe ranse Målet for scenariokonferansen var å få fram dei viktigaste trendar og vesentlege vassforvaltningsspørsmål i vassregionen før arbeidet med tiltaksanalysane og forvaltningsplanen tok til. Trendar, utfordringar og brukarinteresser for regionen og vassområda vart drøfta. Konferansen var open. Meir informasjon 58 Landbruk spreidde avløp og Under arbeidet med tiltaksanalysane kom det fram at grunnlaget for å vurdere påverknad frå landbruk og avløp er mangelfullt. Eit 2 dagars seminar kalla reint vatn i område med landbruk og spreidde avløp er samarbeid vegen å gå, vart av den grunn arrangert november Hovudmålgruppe; kommunane i vassregionen. Vassregionutvalet og regional referansegruppe var invitert 45 46

47 til seminaret. Under gruppearbeidet på seminaret kom det fram at kommunane har til dels svært mangelfull oversikt over spreidde avløp, både når det gjeld type anlegg, kor dei ligg og kor gamle dei er. Mange kommunar har òg liten kapasiteten/prioritert lågt å følgje opp anlegga. Haldninga var òg at det er trong for interkommunalt samarbeid om tilsynsløysingar. Det er og trong for ei kommunal/interkommunal avløpsforskrift. Det er venta store kostandar ved utbetring av avløpsnettet. Påverknad frå akvakultur lakselus og rømt oppdrettfisk Påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk på laks og sjøaure er førebels ikkje utført/ferdig. Nye system for korleis vurdere påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk er under utvikling. Påverknadsgraden er difor sett til «ukjent» og miljøtilstanden og risikovurderinga sett til «udefinert» i Vann-nett. Seminaret påverknad frå akvakultur på laks og sjøaure rømt oppdrettsfisk og lakselus vart arrangert for å gi; 80 ein kunnskapsstatus kva veit vi og kva manglar vi kunnskap om påverknad frå rømt fisk og lakselus overvaking i dag og i framtida (dei nærmaste åra) Kva tiltak gir god effekt mot lakselus og rømt oppdrettsfisk over tid? Tiltak i dag og planlagde tiltak fram mot Høg deltaking vitna om stor interesse for temaet. 2.6 Handtering av usemje Akvakultur I Sogn og Fjordane vassregion har nokre problemstillingar vore uavklarte. Dette gjeld verknadane frå havbruk (lakselus og rømd oppdrettsfisk) på vill anadrom fisk. Karakteriseringa av vassførekomstar med verknadane frå lakselus og rømt oppdrettsfisk vart tidlegare sett på vent av di ei kvalitetsnorm for villaks og berekraftsindikatorar til sjømatmeldinga er under utvikling, jamfør Klima- og miljødepartementets brev av 6. juli 2012 og 15. juli Klimaog miljødepartementet har i samråd med Nærings- og fiskeridepartementet sendt ut eit brev (datert 23. januar 2014) for å orientere om framdrifta i saka. Innhaldet av brevet er omtalt under nasjonale føringar Karakteriseringsarbeid av verknadane av lakselus og rømt fisk er forventa å ta tid. Det er ikkje gitt eit definert tidsløp og ein frist for ferdigstilling, men karakteriseringa vil gradvis kome på plass ettersom eksisterande og ny kunnskap hentas inn og analyserast. Arbeidet skal utførast av Miljødirektoratet med full involvering av Mattilsynet og Fiskeridirektoratet. Mattilsynet og Fiskeridirektoratet har ansvar for å vurdere påverknaden frå høvesvis lakselus og rømt fisk. Klima- og miljødepartementet har ansvaret for å sette miljøtilstanden for vassførekomstane. Nærmare omtale av dette arbeidet står i kap Lakselus og rømt oppdrettsfisk. Påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk frå havbruksnæringa inngår av den grunn ikkje i høyringsframlegget til forvaltningsplan og tiltaksprogram. Det har vore ei viss usemje om risikovurdering av to vassførekomstar mellom Fylkesmannen og Fiskeridirektoratet. Dette er nærmare omtalt i punkt Usemje om risikovurdering. 47

48 3 Korleis står det til med vatnet vårt? Tilstanden i vatn er vurdert utifrå tilgjengelege overvakingsdata om økologiske, vasskjemiske og fysiske tilhøve i vatn. Der overvakingsdata manglar, er tilstanden vurdert utifrå lokal kunnskap om påverknadane, kunnskap om nærliggjande samanliknbare område (referanseområde) og miljøfaglege ekspertvurderingar/ skjønn. Miljøvernavdelinga hos Fylkesmannen har hatt ansvar for; miljøfaglege koordinering mellom sektorstyresmakter datainnsamling frå respektive etatar å vurdere miljøtilstanden i vassførekomstane (karakterisere, klassifisere) å leggje vurderingane inn i Vann-nett. kvalitetssikra opplysningane i Vann-nett. Sektorstyresmakter har hatt ansvar for å vurdere påverknadar innanfor sine ansvarsområde. Kommunane har bidrege med viktig lokalkunnskap om påverknadar om miljøtilstanden. Karakterisering av grunnvatn er utført på nasjonalt nivå av ei ekspertgruppe der Norges geologiske undersøkelser (NGU) har delteke. Dei fleste kart og figurar er laga ut i frå datagrunnlaget i databasen Vann-nett eller henta utifrå Påverknadar Nokre påverknadar er i hovudsak reversible som for mykje tilførslar av næringsstoff frå t.d. landbruk, avløp, akvakultur. Andre påverknadar er meir irreversible som t.d. nokre fysiske inngrep, miljøgifter det er svært vanskeleg å i verksette tiltak mot og genetiske effektar av rømt oppdrettsfisk på villfiskbestanden. Vesentlege påverknadsfaktorar er dei faktorane som gir påverknadsgraden middels til svært stor effekt på miljøtilstanden for ein vassførekomst. Grada (konsekvensen) av ein påverknad er vurdert på ein skala frå uvesentleg liten middels- stor svært stor (Boks xx). Fleire påverknadar kan kvar for seg bety lite, men i sum kan dei likevel føre til at ein vassførekomst vert sett i risiko for ikkje å nå miljømålet. Elver, innsjøar, grunnvatn og kystområde er delt opp i vassførekomstar. Storleiken på vassførekomstane varierer mykje, frå nokre hundre meter i elver/bekkefelt til store sjøområde. Tal vassførekomstar er ikkje samanliknbare og treng ikkje å seie noko om areal, volum eller lengde på områda som er påverka. I figurar og tabellar er påverka areal oppgitt i tal og prosent vassførekomstar km 2 for innsjøar og kystvann lengde (km) for elver Boks X Vesentlege påverknadar: Svært stor effekt: Denne påverknaden åleine fører til at tilstanden for minst eit kvalitetselement er vurdert til dårlegare enn moderat vassmiljøtilstand. Stor effekt: Denne påverknaden åleine fører til at tilstanden for minst eit kvalitetselement er vurdert til dårlegare enn god vassmiljøtilstand. Middels effekt: Denne påverknaden åleine fører til at tilstanden for minst eit kvalitetselement er vurdert til dårlegare enn svært god vassmiljøtilstand, eller påverknaden kan i kombinasjon med effekten av andre påverknader føre til dårlegare enn god vassmiljøtilstand. Ikkje vesentlige påverknadar: Liten effekt: Denne påverknaden åleine fører ikkje til at dagens tilstandsklasse i dag er forverra, men kan bidra til å forverre vassmiljøet i kombinasjon med andre påverknader. Uvesentlig effekt: Det er venta at denne påverknaden ikkje vil påverke dagens tilstandklasse for nokon av kvalitets-elementa, men kan eventuelt påverke andre miljømål for vassførekomsten, eller det er venta at ein effekt vil koma. 48

49 Ureining Biologiske påverknadar Tabell 14 viser oversikt over påverknadar, årsak til påverknadane, omfang og effekt av påverknadane i Sogn og Fjordane Påverknad Årsak Omfang Effekt av påverknadane Punktutslepp - Avløpsanlegg - industri Diffuse kjelder - Landbruk - Separate avløpsanlegg - Tettstadar - Gruver - Fiskeoppdrett Langtransportert ureining - Sur nedbør Reinseanlegg Kommunale avløpsvatn utan reinsing Industri Avrenning frå - Landbruk - By/tettstad ar - Fiskeoppdr ett - Fritidsbåtar - Gruver Avløp frå - Hus/ hytter Industri Transport. rundt dei tunge industriområde i Årdal,. Høyanger, Svelgen Dårleg oversikt over omfang av påverknadane Sørvestre delen av vassregionen; vassområde Ytre Sogn og store delar av Sunnfjord. Auka næringstilførsel - Algeoppblomstring - Oksygenmangel p.g.a. auka nedbryting - Færre artar/endring av artsmangfaldet Avrenning av miljøgifter - Opptak av miljøgifter i dyr og planter Auka næringstilførslar - Algeoppblomstring - Oksygenmangel p.g.a. auka nedbryting - Færre artar/endring av artsmangfaldet Avrenning av miljøgifter - Opptak av miljøgifter i dyr og planter Gjer vasskvaliteten surare - Fiskedaude / reduserte fiskestammar - Forsuringsfølsame artar minkar/forsvinn - Forsuringstolerante artar vil dominere Lakselus - Fiskeoppdr ett Lakselus usikker kor stor effekt på bestandane av laks og sjøaure. Lakselus; Svekka laks og sjøaurebestandar Rømt oppdrettsfisk Fiskeoppdret t Usikker genetisk innblanding på laks. Genetiske og økologiske effektar på laks og sjøaure t.d. dårlegare tilpassa avkom, oppgraving av gytegroper Usikkert økologisk påverknad Framande artar ferskvatn - Øyrekyt - Gyrodactylus salaris - Fiske - Kultivering sanlegg Øyrekyt kan redusere aurebestandar Gyrodactylus salaris utryddar laksebestanden 49

50 Fysiske inngrep Framande artar sjø, aktuelle artar, - Regnbogeaure - Japansk drivtang - Japansk sjølyng - Spøkelseskreps - Krokbærar /raudklo - Pollpryd Hydromorfologisk Ferskvatn - Endring av vassføring, vassgjennomstrø yming og vasstand - Vasskraftsdam - Overføringar mellom vatn Skipstrafikk (ballastvatn, på skrog) - Vasskraft - Uttak av vatn til ulike formål (vassforsyn ing, settefisk, industri) Marine framande artar er lite kartlagd og ikkje registrert i vann-nett Store deler av vassregionen er påverka av vasskraftsregul ering. Framande artar i sjø.. Låg/manglande vassføring i elvar. Låg/varierande vasstand i reguleringsmagasin Vandringshindre Reduserte/ øydelagde gyte- og oppvekstområde Temperaturendring Påverkar vasskvaliteten Hydromorfologisk Kystvatn Endra vassgjenomstrøymi ng - Straumstyrke - Bølgjeeksponerin g - salthaldigheit Morfologisk Ferskvatn - Bekkelukking - Dumping/utfyllin g av massar - Fysisk endring av elveløp - infrastruktur på land - Landbrukstiltak - Reinsking/ mudring - Tersklar i elv/fisketiltak - Vandringshindre for fisk (kunstige) Morfologisk Kystvatn - Hamner - Moloar - Vegfylling - Mudring utfylling Vasskraft - Landbruk - Vegbyggin g - Flaum - Infrastrukt ur - Urbaniserin g - Vasskraft - Vegbyggin g - Flaum - Skips/båttr afikk I liten grad /ikkje registrert Spreidd over heile vassregionen Endring av tilførsel frå ferskvatn til sjøvatn gjennom året usikker effekt på økologisk tilstand i sjø Leveområda vert dårlegare for fisk og andre artar t.d. laks, aure og elvemusling Hindrar fiskevandring Påverkar vasskvaliteten Påverkar vasskvaliteten 50

51 Påverknadar i vassdraga våre Dominerande påverknad i vassdraga våre er Sur nedbør (langtransportert ureining) Fysiske inngrep, særleg frå vasskraftsanlegg Langtransportert ureining er i all hovudsak sur nedbør. Det er først og fremst i den sørvestre delen av vassregionen at påverknad frå sur nedbør er størst (Ytre Sogn og Sunnfjord). Ser ein bort frå påverknad frå sur nedbør, er det først og fremst påverknad frå vasskraftanlegg som er den dominerande påverknaden i vassdraga. Dei fleste vassførekomstane er registrert med middels påverknadsgrad frå sur nedbør (elv og innsjøar) og vasskraftreguleringar (elv). Over 100 av innsjøvassførekomstane er registrert med stor eller svært stor påverknadsgrad av vasskraftreguleringar. Mange vassførekomstar er påverka av flaumverk og forbygging. Andre fysiske inngrep er fysisk endring av elveløp og vandringshinder. Nokre vassførekomstar er påverka av avrenning frå landbruk og avløp. Datagrunnlaget frå påverknad frå landbruk og avløp er svært mangelfullt. Påverknad frå rømt oppdrettsfisk og lakselus på laks og sjøaure er sett til ukjent (sjå omtale i kap. xx). Framande artar er ørekyt og Gyrodactylus salaris. Regnbogeaure er registrert i nokre få vassførekomstar. 51

52 52

53 Figur 8 viser dei viktigaste påverknadane i elver og innsjøar oppgjeve i tal vassførekomstar og lengde elv (kilometer), areal innsjø (kvadratkilometer). Tala er og oppgitt i prosent.ein del av påverknad frå landbruk er og sett som «Langtransporterte» påverknadar er i praksis sur nedbør. Hydromorfologiske påverknadar er i hovudsak påverknad frå vasskraftsregulering. Diffus påverknad er ureining frå t.d. landbruk og spreidde avløp. Påverknad som er satt til «ukjent grad» inngår ikkje i figurane. Dette gjeld i hovudsak påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk på laks og sjøaure og landbruk og i noko grad avløp og inngrep i elv. Kjelde vann-nett 2. mai

54 Figur 9 viser oversikt over påverknadar for elveførekomstar frå "ukjend grad" til svært stor grad. Kjelde Vann-nett 6. april Ukjent Uvesentlig Liten Middels Stor Svært stor 54

55 Figur 10 viser oversikt over påverknadar for innsjøførekomstar frå "ukjend grad" til svært stor grad. Kjelde Vann-nett 6. april 2014 Ukjent Uvesentlig Liten Middels Stor Svært stor 55

56 Påverknadar på kystvatn Ureining er den største påverknaden i kystvassførekomstane (Fig. xx). Påverknaden er størst frå punktutslepp frå avløp/reinseanlegg og industri. I nokre få vassførekomstar er det registrert påverknad frå fiskeoppdrett, søppelfyllingar og landbruk. Nokre vassførekomstar er påverka av fysiske inngrep som hamner, utfyllingar til veg og overføring av vatn mellom vassdrag. Det er størst konsentrasjon av miljøgifter der ein finn tungindustri /verftsindustri. I Sogn og Fjordane er det registrert beskjedne mengder av miljøgifter utanom nærområda til tungindustrien. Tabell xx viser kosthaldsråd i regionen. Utslepp over lang tid har ført til at sjøbotnen utanfor hamneområde og skipsverft ofte har høge konsentrasjonar av miljøgifter. Slik ureining skadar miljøet lokalt og legg avgrensingar for bruk av nokre områder til fiske og oppdrettsverksemd, og krev varsemd og opprydding ved nye utbyggingsprosjekt. Tabell 15 viser kosthaldsråd i kystvatn dvs. Mattilsynet si fråråding frå å eta bestemt type mat utifrå for høgt innhald av miljøgifter. Det er også påvist noko ureining av kadmium i brosme (djupvassfisk) i Høyangsfjorden / Sognefjorden, men målingane ligg under grenseverdien for å innføre kosthaldsråd. Område Høyangsfjorden Årdalsfjorden Norskekysten innafor grunnlina For høge verdiar av miljøgifter Kadmium, bly i skjel og brun krabbemat Kadmium, bly og PAH i skjel Dioksinar, PCB Kosthaldsråd mot å eta Skjel Brun krabbemat Skjel (innført i 2002) Lever frå torsk Brun krabbemat for gravide og ammande Nyre frå O-skjel Lever frå kamskjel Sist undersøkt i 2011 og

57 Figur 11Påverknadar i kystvatn oppgitt i tal vassførekomstar, kvadratkilometer og prosent. Kjelde Vann-nett 2. mai

58 Figur 12 viser oversikt over påverknadar for innsjøførekomstar frå "ukjend grad" til svært stor grad. Kjelde Vann-nett 6. april Ukjent Uvesentlig Liten Middels Stor Svært stor 58

59 Påverknad på grunnvatnet Grunnvatnet er det vatnet som fyller porene og sprekkene i grunnen under oss. Overflata til grunnvatnet heiter grunnvasspeilet. Under grunnvasspeilet, i grunnvassona, er alle holroma heilt fylt med vatn. Sona vert ofte omtala som metta sone. Mellom grunnvasspeilet og overflata;- i markvassona, er holroma delvis fylt med luft. Derfor vert markvassona kalt for umetta sone. Nydanning eller «mating» av grunnvatnet skjer ved at nedbør og smeltevann renner ned i bakken og ned til grunnvasspeilet. Den umetta sona sine eigenskapar avgjer kor godt beskytta grunnvatnet er. Til forskjell frå overflatevatn, er grunnvatnet ein skjult ressurs som det er utfordrande og kostnadskrevjande å kartlegge. Det er gjennomgåande lita merksemd og kunnskap om grunnvatn i samfunnet generelt, noko som leiar til at grunnvann ofte vert oversett eller nedprioritert i samfunnsplanlegginga. Dette trass i at grunnvatnet kan utgjere ei hygienisk sikker og kostnadseffektiv drikkevassforsyning, jordbruksvatning i tørkeperiodar, prosessvatn til akvakulturnæringa i tillegg til at grunnvatnet er ein viktig energibærar ved utnytting av grunnvarme. Utveljing og inndeling av grunnvatn i grunnvassførekomstar i Noreg ble første gang gjort gjennom grovkarakteriseringsarbeidet i regi av NGU (Norges geografiske undersøkelser) og NVE (Norges vassdrags- og energidirektorat) i 2004/2005. Det var da mest fokus på å legge inn i databasane grunnvassførekomstar som fanst i breelvavsetningar og som har potensiale som drikkevasskjelde. Utval og avgrensing av grunnvassførekomstar var hovudsakleg basert på informasjon frå lausmassekart samt lokal kunnskap der dette fans. Grunnvassførekomstar som ikkje har potensiale som drikkevasskjelde er derfor førebels lite kartlagt og karakterisert. Det gjeld mellom anna ein del mindre grunnvassførekomstar som påverkar overflatevatn eller som myrer og våtmarker er avhengige av. Fylkesmennene som har karakterisert grunnvassførekomstane, har gått utifrå statlege tilrådingar gitt i rettleiar 3: 2013: Grunnvann. Noen steder er det i tillegg gjort lokale vurderinger. Påverknad ukjent grad Ein del påverknadar er sett til ukjent grad. Datagrunnlaget er då for dårleg til å kunne vurdere kor stor påverknaden er. Når datagrunnlaget vert betre, vert desse påverknadane gruppert frå liten til svært stor påverknad på vassførekomsten. Med andre ord vert nokre vassførekomstar sett til risiko for ikkje å nå miljømålet medan andre vert sett i gruppa ingen risiko. Spesielt for elver er ein del påverknadar sett til ukjent grad (fig xx). Dette gjeld spesielt for rømt oppdrettsfisk og lakselus der alle påverknadar er sett til ukjent grad. Når det gjeld påverknad frå lakselus og rømd oppdrettsfisk på laks og sjøaure er det bestemt at desse påverknadane skal leggjast på elveførekomstane. Laks og sjøaure nyttar elvane som gyte- og oppvekstområde. Ein del avrenning frå landbruk og ulike fysiske inngrep i elv er sett til ukjent grad. Avløp frå spreidd busetnad er sett til ukjend grad. Kommunane har dårleg oversikt over spreidde avløp. Det er grunn til å tru at ikkje alle påverknadane er registrert i Vann-nett. Sur nedbør er sett til ukjent grad for nokre vassførekomstar. Påverknadar i innsjø er i mindre grad sett til ukjent grad for innsjøar. Nokre vassførekomstar er sett til ukjent grad for påverknad frå sur nedbør og landbruk. For kyst vatn er påverknad med ukjent grad satt for først og fremst for landbruk, men og for nokre punktutslepp frå reinseanlegg, fysiske inngrep, punktutslepp frå industri, fiskeoppdrett og andre punktkjelder. 59

60 3.1.1 Ureining Type ureining og kjeldene til ureining av vassdraga og sjøområde kan delast inn i; Næringsstoff, organisk materiale og bakteriar kjem hovudsakleg frå avløp og landbruk, oppdrettsnæringa og næringsmiddelindustri Langtransportert ureining kjem hovudsakleg frå andre land Miljøgifter og tungmetall kjem hovudsakleg frå industri, avfallsplassar, byar og tettstadar, gruver, oppdrettsanlegg, transport Salt og liknande kjem hovudsakleg frå samferdsle/vegar Ureining er delt inn i ureining frå punktkjelder og ureining frå diffuse kjelder i Vann-nett. Ei vurdering av dei einskilde påverknadane er gitt i avsnitta under Ureining frå punktkjelder Dei fleste påverknadar i elv og innsjø står oppført med påverknad med ukjend grad frå reinseanlegg, anna punktkjelde og utslepp frå industri. Total sett er det ikkje så mange vassførekomstar som er eller kan vere påverka av ureining frå punkutslepp. Tabell xx viser kor mange vassførekomstar som er registrert med middels til svært stor påverknad frå punktkjelder i Vann-nett. Tabell 16 Middels til svært stor påverknad frå punktkjelder i elver, innsjøar og kystvatn for Sogn og Fjordane vassregion. Påverknadsgrad «ukjent grad» i parantes. Kjelde Vann-Nett, Punktkjelder Påvirkningstype Tal elv Lengd e elvest reknin g (km) Tal innsj ø Areal innsj ø (km 2 ) Tal kystvan n Areal kyst (km 2 ) Problem -eier Renseanlegg 2000 PE 3 (4) 24,97 (16,90 ) 0 (1) 0 (10,5 0) 10 (2) 86,42 (7,52 ) Kommune Utslipp fra annen punktkilde (4) (19,46 ) (1) 0 (46,1 4) Ulike Utslipp fra industri (ikke-ippc) 1 (3) 3,23 (30,00 ) 0 (1) 0 (0,07 ) 12 (1) 43,20 (9,94 ) Industriei gar Utslipp fra industri (IPPC) 1 2, ,96 Industriei gar TOTAL UTSLIPP FRA PUNKTKILDER 5 (11) 30,89 (66,3 6) (2) (10,5 7) 26 (4) 170, 58 (63,6 0) 60

61 Kommunale utslepp avløp Kommunale utslepp kan føre til overgjødsling av vassdrag og fjordar. Sogn og Fjordane har mange små utslepp (mindre enn 50 personeiningar). Desse har inga eller enkel reinsing. Vi har om lag 200 større utslepp (meir enn 50 personeiningar). Dei fleste av desse har mekanisk reinsing, men nokre få tettstader har store utslepp med strengare krav til reinsinga. Dette gjeld Florø og Førde med utslepp til sjø, og Byrkjelo med utslepp til ferskvatn. Meir informasjon om tilførsel frå kommunale avløp ligg på Miljøstatus. Avløpsanlegg Ved utgangen av 2012 var det i alt 192 avløpsanlegg med minst 50 tilkopla personar i Sogn og Fjordane. Av desse var 168 kommunalt eigde personar var kopla til dei 192 avløpsanlegga, dvs. 60,4 prosent av innbyggjarane i fylket personar (4,3 prosent av folkemengda) var kopla til anlegg med ureinsa utslepp. (kjelde KOSTRA) Akvakultur Settefiskanlegga i fylket er for ein stor del lokaliserte i indre del av kystområdet. Ein del har utslipp til indre del av terskelfjordar med redusert vassutskifting. Utslepp frå settefiskanlegg inneheld næringssalt og organisk materiale. Dei største anlegga har krav om reinsing av utslepp. Dei er og pålagt overvaking av miljøtilhøve i resipienten. Industri Lokale kjelder til store miljøgiftutslepp har vore metallindustri og skipsverft i vårt fylke. No viser tal frå nettstaden Norske Utslepp at det vert sloppe ut mindre dioksin, PAH, tungmetall og fluor frå metallverka i Høyanger, Årdal og Svelgen enn tidlegare. Industri er ein stor påverknad i fjordane i Årdal, Høyanger, Hyllestad, Gulen og Bremanger. Det er få reelle tiltak ein kan sette inn mot utslepp frå industri som er innanfor utsleppsløyva i dag, og det er lita oversikt over tiltak som kan være aktuelle ovanfor gamle synder i dei påverka fjordarmane Ureining frå diffuse kjelder Dei fleste påverknadar i elv og innsjø frå diffuse kjelder står oppført med ukjend grad. Dette gjeld i stor grad avrenning frå landbruk og spreidde avløp, men og frå avrenning frå søppelfyllingar m.m. Tabell xx viser kor mange vassførekomstar som er registrert med middels til svært stor påverknad frå diffuse kjelder i Vann-nett, påverknader med ukjent grad står i parentes. Dei fleste påverknadane er satt til middels grad, fire påverknadar er satt til stor grad. Tabell 17 viser oversikt over ureining med påverknad frå diffuse kjelder. Påverknadsgrad «ukjent grad» står i parantes. Kjelde Vann- Nett, Diffuse kjeldar Påvirkningstype Anna diffus forureining Tal elv 4 (3) Lengde elvestr ekning (km) 18,58 (13,96) Tal inns jø Areal innsj ø (km 2 ) Tal kystva nn Areal sjø km Ulike Problemeige r 61

62 Diffuse kjeldar Påvirkningstype Tal elv Lengde elvestr ekning (km) Avløp frå annen kjelde (1) (148,63 ) 5,26 Avløp frå spreidd 1 (1285,6 busetjing (29) 1) Avrenning frå anna diffus kjelde Avrenning frå anna landbrukskjelde Avrenning frå byar/tettstedar 13 (80) 4 (2) Tal inns jø 0 (2) Areal innsj ø (km 2 ) Tal kystva nn Areal sjø km (7,88 ) Problemeige r Kommune/Eig ar 0 0 Kommune ,28 Forskjellig 106,22 (1921,8 3) 12,23 (3,13) 2 (8) 0 (2) 3,67 (5,17 ) 0 (0,21) 1 (4) 0,06 (6,11 ) Landbruksverksemd 1 0,89 Ukjent Avrenning frå gruver (3) 0 (260) Eigar 1,57 Avrenning frå nedlagt (1) (8,47 Eigar industriområde ) Avrenning frå søppelfyllingar Avrenning og utslepp frå fiskeoppdrett Avrenning og utslepp frå transport/infrastruktu r 1 (6) 3,00 (45,59) 0 (1) 0 (10,5 ) 1 2, (1) 0 0 Eigar 36,34 (1,47 ) (3) (81,16) ,56 Søppelfyllingar ,02 Eigar TOTAL UTSLIPP FRÅ DIFFUSE KJELDAR 24 (12 7) 148 (3759, 91) 2 (13 ) 3,67 (23,7 6) 9 (6) 12,0 2 (16,0 5) Konsesjonsha var Fylkesmannen, kommunar Landbruk Ureining frå jordbruket skuldast som regel punktutslepp frå utette lager for husdyrgjødsel eller silopressaft, eller diffus avrenning av jord og gjødsel frå dyrka mark. Bakterieinnhaldet i husdyrgjødsla kan gå ut over den hygieniske tilstand til vatnet og kvalitetar som drikke- og badevatn. Næringsstoffa i avrenninga kan medføre algevekst og tilgroing som gjev redusert miljøkvalitet i vassdrag og fjordar. Påverknaden vil som regel vere størst i mindre elver og innestengde pollar med nedbørfelt med intensivt husdyrhald. Det er registrert påverknad frå jordbruket i ein del vassførekomstar, men datagrunnlaget for å vurdere påverknaden er mange stadar mangelfull. Påverknaden kan såleis vere både under- og overestimert, og det er trong for meir prøvetaking og problemkartlegging før ein kan slå fast kva vassførekomstar som bør vere med i tiltaksprogrammet. Ut i frå gjeldande datagrunnlag har jordbruket middels påverknad i nokre vassdrag i alle vassområda. I område der kjelda til ureining ikkje er kjent, treng påverknaden ikkje vere representativ for heile vassførekomsten. I tillegg kan det vere diffus avrenning som gjeld delar av vassførekomstane. 62

63 For alle vassførekomstar der målingar tydar på at jordbruket har ein negativ effekt på miljøtilstanden, bør det gjennomførast ei problemkartlegging, til dømes slik det går fram av Bioforsk rapport 107 frå 2012 for Vikja og Hopra i Vik kommune. Der ein finn punktkjelder til ureining, til dømes utette lager for husdyrgjødsel og silopressaft, har kommunen dei naudsynte verkemidla til å påleggje tiltak. Her er gjødselvareforskrifta og forureiningslova aktuelle regelverk. I tillegg kan manglande oppfølging av miljøkrav eller pålegg få konsekvensar for produksjonstilskotet til bonden. Kommunane kan også prioritere SMIL-midlar til særskilde tiltak som går ut over det ein kan forvente gjennom ordinær jordbruksdrift. Ved ureining frå diffuse kjelder vil det ofte vere uklare samanhengar mellom mange faktorar som gjer det vanskeleg å peike ut kven som er ureinaren. For slike vassførekomstar bør det lagast ein tiltaksplan som peiker på konkrete områdetiltak. Dei viktigaste tiltaka, til dømes endra gjødslingspraksis, betre drenering og utvida vegetasjonssoner, vil ofte måtte baserast på friviljug medverknad, stimulert gjennom økonomiske støtteordningar. Her vil Fylkesmannen vurdere å målrette tilskotsordningane til vassførekomstar der det er størst trong for tiltak og størst vilje til gjennomføring av tiltaksplanar. Ein tiltaksplan må også omfatte naudsynte tiltak innan andre sektorar, til dømes vatn- og avløp. Ved utarbeiding av tiltaksplan, bør det leggjast vekt på lokal organisering og lokalt engasjement der dei som til slutt skal gjennomføre tiltaka, får høve til å ta del i prosessen. Rapport frå Asplan Viak frå 2006 for Myklebustdalen Bekkelag og prosjektet «Frivillige tiltak i landbruket» ved Rogaland landbruksselskap viser døme på ulike tiltak og lokal organisering. Det finst lite data om avrenning frå skogbruket i Sogn og Fjordane. På generelt grunnlag er skogbruksareala vurdert til å ikkje ha vesentleg påverknad på vasskvaliteten. Avløp frå spreidd busetnad Kloakkutslepp frå spreidd busetnad kan føre ureining av vassdraga. Særleg til elvar som har lita vassføring. Det er i dag inga fullgod oversikt over kva for konsekvensar spreidd avløp har på biologisk mangfald i vassdraga. Kommunane har ikkje samla oversikt over den reelle tilstanden til private separate avløpsanlegg (type anlegg, alder, tilstand). Mange stader vil det vere trong for utbetring eller utskifting av eldre septiktankar, infiltrasjonsanlegg og sandfiltergrøfter. Kunnskapen om påverknad på vassførekomstane frå spreidde avløp er mangelfull. Det er aktuelt for kommunane å samarbeide om problemkartlegging og tilsyn, med påfølgjande pålegg om utbetring, til dømes utskifting av tankar, filter- og infiltrasjonsmasser. Samarbeidet kan gjerast gjennom ei felles forskrift om avløp for å få sett i gang kartlegging, tilsyn og påfølgjande pålegg om utbetring (t.d. utskifting av tankar, filter- og infiltrasjonsmasse). Leidningsnett - avløp Om lag 8 prosent av avløpsnettet i kommunane er lagt etter år 2000, medan 9 prosent av nettet er lagt før 1960 (tabell xx). Heile 38 % av leidningsnettet står oppført med ukjend alder. Frå gamalt leidningsnett er det fare for lekkasjar ut i vassdraga Tabell 18 Lengde på det kommunale avløpsnettet i Sogn og Fjordane. Fordelt etter alder. Utgangen av Kjelde Kostra. Meter I prosent I prosent av nett med kjend alder 63

64 Lengde leidningsnett med ukjend alder % Lengde leidningsnett etter % 13 % Lengde leidningsnett % 34 % Lengde leidningsnett % 39 % Lengde leidningsnett % 9 % Lengde leidningsnett før % 5 % Total lengde på leidningsnett % Akvakultur Dei største utsleppa av næringsstoff og organisk materiale kjem frå matfiskanlegg i sjø. Oppdrettsanlegga i Sogn og Fjordane ligg stort sett i område som toler belastninga av auka tilførsel til vassførekomsten. Vanlegvis er den målbare påverknaden avgrensa til nærområdet ved anlegget, men i enkelte høve er det også sett effektar med større utstrekning, spesielt i mindre resipientar med dårleg utskifting av vatn ved botnen. Det er viktig å vurdere den samla belastninga av anlegg i ein vassførekomst. Dette er spesielt viktig når det vert gitt nye konsesjonar Langtransportert ureining Langtransportert ureining er dekker det største samanhengande geografiske området i vassregionen. Sur nedbør er langtransporterte tilførslar av svovel og nitrogensambinding. Forsuring av vassdrag og jordsmonn påverkar plante- og dyrelivet. Den største negative påverknaden av sur nedbør var på og talet. Frå talet er tilførslar av sur nedbør betydeleg redusert fram til 2000 talet. Utrekningar frå 2012 viser at tilførslane av luftureining framleis har minka, men ikkje like mykje som før. Størst påverknad finn ein i den sørvestlege delen av regionen og på grensa mellom Gaular og Balestrand. Ytre Sogn og Sunnfjord har hatt dei største problema med forsuring. Berggrunnen i store delar av området er «harde og sure». Dette gjeld spesielt i fjellområda, der motstandsevna mot sur nedbør (bufferkapasiteten) er svært låg. Forsuring er truleg ein medverkande årsak til at nokre laksebestandar har døydd ut i den sørvestlege delen av vassregionen. Tabell 19 Påverknadsgruppe langtransportert ureining i Sogn og Fjordane Langtransporttert ureining Påverknadstype Tal elv Lengde elvestrek ning (km) Tal innsjø Areal innsjø (km 2 ) Tal kystvan n Areal sjø km 2 Problemeiger Sur nedbør , , Klima- og miljødepartementet (internasjonale avtalar). Miljødirektoratet/FM (kalking; av vassdrag) 64

65 Figur 13 Økologisk tilstand med sur nedbør og framande artar markert med eigne fargar. LT er langtransportert ureining, i praksis sur nedbør. FA er framande artar. 65

66 66

67 3.1.2 Biologiske påverknadar Med biologisk påverknad meinast; - påverknad frå fiskeoppdrett (lakselus og rømt oppdrettsfisk). - framande artar i ferskvatn og kystvatn Andre biologiske påverknadar er i liten grad registrert i Vann-nett Lakselus og rømt oppdrettsfisk Klima og miljødepartementet og Nærings- og fiskeridepartementet arbeider med å få på plass eit system for korleis vurdere påverknad av lakselus og rømt oppdrettsfisk på laks og sjøaure. Førebels er påverknadane frå lakselus og rømd oppdrettsfisk sett til ukjend grad for alle bestandane av laks og sjøaure og miljøtilstand og risikovurdering sett til «udefinert» i Vann- Nett jf. tabell XX. Tabell 20 Påverknadsgruppe Fiskeoppdrett. Alle påverknadane frå lakselus og rømt oppdrettsfisk er satt til ukjent grad (tal oppgitt i parantes).tal elv/innsjø/kystvatn er oppgitt i tal vassførekomstar. Kjelde Vann-Nett, Fiskeoppdrett Påverknadstype Tal elv Lengd e elvestr ekning (km) Tal inns jø Areal innsj ø (km 2 ) Tal kystva nn Are al sjø km 2 Problemeigar Lakselus (97) (1084, 32) 0 (1) 0 (0,51 ) - - Mattilsynet Rømt oppdrettsfisk (41) (257,6 5) Fiskeridirektora tet Lakselus Tal oppdrettsfisk er langt høgare enn tal vill laksefisk. Det er difor rekna med at oppdrettsfisk er den dominerande bidragsytaren til smittepress på lakselus langs kysten. Smittepresset av lakselus er oftast høgt i oppdrettsintensive områder. Lakselus som vert spreidd frå anlegga i fjordane kan vere ei utfordring for overleving av vill laks og sjøaure. Havforskingsinstituttet koordinerer overvaking av lakselus på villfisk. Sogn og Fjordane har tidvis høgt påslag av lakselus, men variasjonen er stor. Laksesmolten i vassregionen går nokre år klar av massive angrep frå lakselus, medan andre år kan han verte hardt råka. Infeksjonar av lakselus kan ha hatt ein negativ innverknad på vekst og overleving av laksesmolt og sjøaure, særleg enkelte år. Infeksjonspresset på vill laksefisk synes å ha vore høgt i ytre delar av Sognefjorden i 2011 og 2012 på både utvandrande laksesmolt og sjøaure. I 2012 hadde 27 % av laksesmolten meir enn 10 lus, noko som er rekna for å vere dødeleg dose for laksesmolten. Våren 2014 vurderer Havforskingsinstituttet smittepresset frå lakselus som svært høgt over store kystområde på Vestlandet. Kor stor påverknad lakselusangrepa har på den enkelte bestand er pr. i dag usikkert. Det er ikkje godt nok kunnskapsgrunnlag til å ferdigstille karakteriseringa av påverknad frå lakselus på laks og sjøaure i vassførekomstane. Det vil bli gjennomført utvida studiar av villfisk for å få denne kunnskapen på plass. Mattilsynet arbeidar med dette. Det vert m.a. arbeida 67

68 med å etablere ein varslingsindikator for lakselus ved å modellera kor mykje lakselus oppdrettsanlegga slepp ut. Rømt oppdrettsfisk Ville laksebestandar er lokalt tilpassa vassdraga dei er vaksen opp i. Rømt oppdrettsfisk kan påverke den genetiske samansetninga av villfiskbestandane. Ein del av den rømte oppdrettsfisken som finn vegen opp i vassdraga gyt saman med villfisken. I sterke villfiskbestandar har truleg den rømde oppdrettsfisken dårleg gytesuksess. Den rømde oppdrettsfisken vil ha større suksess i vassdrag der dei ville bestandane er svekka av andre påverknadar t.d. dårleg vasskvalitet, vassdragsinngrep, lakselus eller andre sjukdomar og liknande. For høgt innslag av rømt oppdrettsfisk i vassdraga vil; - truge den genetiske eigenart til den enkelte bestanden - redusere genetisk variasjonar innan og mellom bestandar - redusere tilpassingsdugleik i høve miljøendringar - redusere produksjonen i vassdraga All påverknad frå rømt oppdrettsfisk på villaks er førebels sett til ukjent påverknad. På bakgrunn av nasjonal bærekraftstrategi for norsk fiskeoppdrett gjennomfører Havforskingsinstituttet (HI) på oppdrag frå Nærings- og Fiskeridepartementet, kunnskapsinnhenting og risikovurdering av miljøpåverknad frå norsk fiskeoppdrett. I rapporten Risikovurdering norsk fiskeoppdrett 2013 frå Havforskingsinstituttet Tabell er det gitt ein karakteristikk og ei bestandsvurdering i 43 elver med haustundersøking i minimum 2 år for perioden (Fiske 2013), eller genetiske undersøkingar (Glover m.fl. 2013). Risikovurderinga tek utgangspunkt i gjennomsnittlig årsprosent i perioden, beregnet ut frå haustundersøkingar og etter omforente grenseverdiar for varsling av risiko. 6 elver i Sogn og Fjordane inngår i vurderinga; Tabell 21 Oversikt over 6 elver som inngår i HI rapport Risikovurdering norsk fiskeoppdrett 2013 Elv Flekkeelva Årøyelva Vikja Risiko for genetisk påverknad basert på innblanding av rømt fisk i haustundersøkingane siste tre år og vurdering av andre datakjelder. Prøver frå haustundersøking indikerer lav risiko for genetisk påverknad. Årsprosent basert på prøver frå sportsfiske indikerer moderat risiko. Prøver frå haustundersøking indikerer moderat risiko for genetisk påverknad. Årsprosent basert på prøver frå sportsfiske indikerer høg risiko. Prøver frå hausttundersøking indikerer moderat risiko for genetisk påverknad. Årsprosent baser t på prøver frå sportsfiske indikerer høg risiko. Gaularvassdraget Prøver frå haustundersøking indikerer moderat risiko for genetisk påvirkning. Årsprosent basert på prøver frå sportsfiske indikerer 68

69 høg risiko. Moderat grad av innkryssing estimert. Eidselva Lærdalselvi Årsprosent basert på prøver fra sportsfiske indikerer moderat risiko for genetisk påverknad. Moderat grad av innkryssing estimert. I fem av 20 undersøkte populasjonar er det funne genetiske endringar. Av disse er 4 i Hordaland og 1 i Finnmark. Gaulavassdraget og Lærdalselva inngår i denne analysen. Arbeidet med å samordne overvakinga av rømt oppdrettsfisk vart initiert i 2013, og vil bli vidareført i 2014 av Fiskeridirektoratet og Havforskningsinstituttet i samarbeid med NINA og andre aktører. Fiskeridirektoratet og Miljødirektoratet skal i samarbeid har utarbeide påverknadsanalyser for rømt oppdrettsfisk. Når dette ligg føre vil Nærings- og Fiskeridepartementet definere bærekraft indikatorar i høve innblanding av rømt oppdrettsfisk i vassdraga. Når desse er på plass, vil Fiskeridirektoratet kunne gå inn i konkrete utfordringar knytt til dei einskilde vassdraga. Prøver frå skjelprøver av laks teken på sportsfiske, stamfiske eller overvakingsfiske er samla frå XX tal vassdrag gjennom xx tal år. Der dette datagrunnlaget er godt nok saman med anna materiale, vil det bli brukt til å vurdere påverknaden frå rømt fisk på kort sikt (?) (sjå omtale under). Vidare arbeid med å vurdere påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk Det står igjen å karakterisere vassdrag ev. vassdragsavsnitt med laks og sjøaure (anadrom fisk). Det har til no vore uklart korleis tilstanden i vassdrag med anadrom fisk skal vurderast. Arbeidet med å vurdere påverknaden frå lakselus og rømt oppdrettsfisk og fullføre karakterisering av vassdraga vil bli ferdigstilt av Klima- og miljødirektoratet. Fiskeridirektoratet og Mattilsynet har ansvar for å vurdere graden av påverknad frå høvesvis rømt oppdrettsfisk og lakselus. Arbeidet vil bli utført etter to tidsløp. 1. På kort sikt fastsette miljøtilstanden og påverknad og gjere risikovurdering basert på kunnskapen vi har i dag. 2. På lang sikt bruke resultata frå klassifiseringa i henhald til kvalitetsnorma for villaks (venta ferdigstilt i slutten av planperioden) For vassdrag der datagrunnlaget er for dårleg til å vurdere påverknaden av rømt oppdrettsfisk og lakselus for anadrom fisk er tilstanden sett til udefinert. Meir informasjon om arbeidet med å vurdere påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk står omtalt i dokumentet Vesentlege vassforvaltningsspørsmål for Sogn og Fjordane vassregion, Stortingsmelding 22 ( ), Kvalitetsnorm for laksefisk, brev frå KLM datert Arbeid etter vannforskriften Gjenstående karakterisering i vassdrag med anadrom fisk og forholdet til påvirkning fra lakselus og rømt oppdrettsfisk, brev frå KLM datert Oppdrag om karakterisering av vannforekomster med anadrom fisk Framande artar Framande arter er ein stor trussel mot tap av biologis mangfald. Dei ulike framande artane har ulik innverknad på økosystema. Dei vert næringskonkurrentar for stadeigne artar som dermed Ein fremmande art er ein art som er blitt introdusert utanfor sitt naturlege utbreiingsområde ved hjelp av menneskeleg aktivitet. 69

70 får dårlegare vilkår. Framande artar kan og vere rovdyr som et opp mindre fisk eller andre artar. Dette kan i verste tilfelle føre til at dei lokale artane vert utkonkurrert. T.d. kan øyrekyta ta over deler av matfatet til auren. Med framande artar kan sjukdomar og parasittar som følgjer med dei framande artane spreie seg i nye områder. Framande artar i ferskvatn er registrert i nokre få elver og innsjøar. Tabell 22 Påverknadsgruppe Framande artar i ferskvatn (framande artar i kystvatn er ikkje registrert i Vann-nett). Påverknadsgrad «ukjent grad» i parantes. Kjelde Vann-Nett, Framande artar Påvirkningstype Tal elv Lengd e elvestr ekning (km) Tal inns jø Areal innsjø (km 2 ) Tal kystva nn Are al sjø km 2 Gyrodactylus salaris 4 62, Øyrekyt 2 42,98 Regnbogeaure 0 0 Andre introduserte artar TOTAL Framande artar 1 (2) 0 (1) 0,19 (2,15) 0 (0,20) , ,7 0 4 (3) 40,65 (2,35) 0 0 Problemeigar Miljødirektorate t Miljødirektorate t/fm Fiskeridirektora tet Miljødirektorate t Artar i ferskvatn Øyrekyt vert rekna som spesielt uheldig å få inn i nye vassdrag, fordi fiskearten kan vere ein sterk konkurrent til laks- og aureyngelen. Øyrekyt er registrert i Årdalsvassdraget, Lærdalsvassdraget og i Jølstravatnet. Gyrodactylus salaris er ein utvendig parasitt på laksen i ferskvassfasen. Den kan føre til om lag 85 % reduksjon i tettleik av lakseungar og fangst av laks (kjelde Artsdatabanken). Gyrodactylus salaris vart påvist i Lærdalsvassdraget i Vassdraget har vore behandla mot parasitten fleire gonger. Den siste behandlinga vart utført i Det er vanleg å friskmelde vassdrag 5 år etter siste behandling, såframt ikkje parasitten igjen vert påvist i vassdraget. Etter dette vil Lærdalsvassdraget bli friskmeld i 2017, så fremt ikkje Gyrodactylus salaris igjen vert påvist i vassdraget. Marine artar Framande marine artar er lite kartlagt i Sogn og Fjordane. Ingen framande artar i kystvatn er førebels registrert i Vann-nett. Menneskeleg aktivitet som skipsfart, akvakultur og handel med levande sjømat medfører risiko for «blindpassasjerar» som i verste fall kan etablere og spreie seg og utkonkurrere lokale bestandar av marine organismar. Framande marine artar som er påvist eller anteke etablert i større eller mindre grad langs vestlandskysten inkluderer organismar som spenner frå 70

71 plankton, tang, manetar, makk, skjel, sniglar, krepsdyr til fisk. Døme på framande artar i kystvatn er japansk drivtang (brunalge) og japansk sjølyng (raudalge), spøkelseskreps, krokbærar/raudlo (raudalge) og pollpryd (grønalge). Rømt regnbogeaure har etablert små reproduserande bestandar fleire stader i landet, men det er hittil ikkje dokumentert sikre bestandar i fylket vårt. Amerikansk hummar er funne både sør og nord for fylket vårt, men er ikkje dokumentert etablert her enno. 71

72 3.1.3 Fysiske påverknadar Belastningar på den kvantitative tilstanden til vatnet Vassregionen har svært mange påverknadar frå fysiske inngrep i vassdrag. Dette gjeld særleg frå vasskraftsanlegg. Mange vassførekomstar er og påverka av flaumverk og forbygging. Elveløp er blitt fysisk endra av t.d. utretting av løpet i samband med landbruk, urbanisering, vegbygging o.l. Vandringshinder for fisk er registrert nokre stadar. Fysiske påverknadar er delt inn i 3 påverknadsgrupper i Vann-nett; morfologisk, hydromorfologisk og vassdragsreguleringar. Oversikt over påverknadane går fram av tabell XX til XX. Ein del påverknadar i elv er sett med ukjend grad av påverknad. Morfologiske påverknadar er påverknadar som endrar dei fysiske tilhøve i vatn, døme; endre elveløpet; i botnen av elva eller utretting av elveløpet, endre kantvegetasjonen, variasjon i innsjødjupne eller endring i nedbørsfeltet (urbanisering, grøfting ) m.m. Hydromorfologiske egenskaper: Straumingsmønster til vatnet, temperatur, samt form og eigenart til botnen og bredda. Tabell 23 viser oversikt over morfologiske påverknadar. Påverknadsgrad «ukjent grad» i satt i parentes. Kjelde Vann-Nett, Morfologisk Påverknadstype Fiskevandringshinder Fysisk endring av elveløp Tal elv 11 (3) 24 (6) Bekkelukking 2 (1) Dumping / fylling av massar 6 (1) Lengd e elvestr ekning (km) 124,31 (39,95) 431,28 (285,7 8) 15,13 (29,47) 62,71 (0,62) Tal inns jø 6 (1) 4 (1) Areal innsj ø (km 2 ) 43,03 (0,01 ) Tal kystva nn Are al sjø km ,46 (1,37 ) 0 0 Problemeigar NVE Fylkeskommun en Statens vegvesen NVE NVE NVE Fisketiltak/tersklar 2 (1) 27,44 NVE (6,34) Infrastruktur på land 5 (1) 18,35 NVE (17,90) Landbrukstiltak 3 14,82 1 0, NVE Rensking/ mudring 1 (35) 0,58 (2135, 19) TOTAL morfologisk , ,0 0 0 NVE 72

73 påverknad (48) 2 (2515, 25) (2) 3 (1,38 ) Vandringshinder Det er registrert fleire vandringshinder for fisk i regionen i samband med veg. Dette gjeld i hovudsak mindre sjøaurevassdrag. Vasskraftutbygging og setjefiskanlegg utgjer også vandringshinder i fleire vassdrag. Dette gjeld både på grunn av vassuttaket og fordi det vert bygd fysiske hindringar med inntaksdammar og vandringssperrer. Utretting og forbygging av elv Forbygging eller erososjonssikring av elv kan øydelegge den varierte elvekanten. Sideløp og flaumløp kan verte avstengte. Sideløpa kan vere viktige oppvekstområde for fisk. I samband med landbruk, vasskraftutbygging og anna aktivitet er mange elver vorte retta ut (kanalisert). Elvestrengar vert kortare. Kanalisering fører til endra hydrologisk regime med m.a. raskare gjennomstrøyming av vatnet. Ofte vert kanalen meir homogen og fisken får færre plassar til å skjule seg. Kulpar for større fisk forsvinn. Sogn og Fjordane har svært mykje førebygde og kanaliserte elvestrekningar (tabell xx). Vasskraft og flaum Tabell 24 viser oversikt over påverknadar i gruppa kalla hydromorfologisk Hydromorfologisk Påverknadstype Tal elv Lengd e elvestr ekning (km) Tal inns jø Areal innsj ø (km 2 ) Tal kystva nn Are al sjø km 2 Problemeigar Flaumverk og forbygging 91 (8) 813,48 (175,9 3) 1 22, Kraftverksdam 2 0, , Overføring av vatn 6 88,78 3 0, TOTAL hydromorfologisk påverknad 99 (8) 902,7 3 (175,9 3) , Tabell 25 Påverknadsgruppe - vassføringsregulering Kjelde Vann-Nett, Påverknadsgrad «ukjent grad» står i parantes. Vassføringsreguleri ng Påverknadstype Tal elv Lengd e elvestr ekning Tal inns jø Areal innsj ø (km 2 Tal kystva nn Are al sjø Problemeigar 73

74 (km) ) km 2 Utan minstevassføring 272 (3) 858,65 (28,83) NVE Med minstevassføring 35 (4) 183,88 (13,35) NVE Anna regulering 17 38, NVE TOTAL påverknad frå vassføringsreguleri ng 324 (7) 1080, 70 (42,18 ) Svært mange vassførekomstar er påverka av vassføringsregulering (tabell xx). Dette gjeld spesielt vassdragsregulering utan minstevassføring. Mange av vassførekomstane er registrert med svært høg grad av påverknad frå manglande minstevassføring jf. fig xx. 74

75 Figur 14 Oversikt over signifikante hydromorfologiske påverknadar for elvevasssførekomstar. Gul = middels påverknad, orange = stor påverknad, Rau = svært stor påverknad. Kjelde vann-nett april Produksjon av vasskraft Bruk av vassressursar til energiproduksjon har lange tradisjonar i regionen. Sogn og Fjordane bidreg med om lag % av totalproduksjonen av vasskraft i Noreg. Dette utgjer GWh/år (midlare årsproduksjon ). Vasskraft er Noregs viktigaste kjelde til straum og stod for 94,8 prosent av elektrisitetsproduksjonen i Noreg i Årsvariasjonen i produksjon varierer med 25 %. 75

76 Vasskraft og vasskraftutbygging påverkar vassmiljøet på fleire felt. Vassdragsutbygging påverkar innsjøar, reduserer vassføring/tørrlegging av elver /bekkar og endrar ferskvasstilførsel til fjordar. Dei seinare år har det vore større fokus retta mot utbygging av mikro-, mini- og småkraftverk (MMS) enn på store vasskraftutbyggingar. Produksjon i Sogn og Fjordane kjem hovudsakleg frå større vasskraftanlegg. Totalt utgjer installert effekt frå større kraftverk 92 % av produksjonen (tabell 2.4). Småkraftverk (mikro-, mini- og småkraftverk) utgjer 8 % av totalproduksjonen av kraft i fylket. I Indre Sogn og Ytre Sogn vassområde kjem produksjonen hovudsakleg frå større vasskraftanlegg. I Sunnfjord og Nordfjord bidreg småkraftverk til ein større del av produksjonen enn i Sogn. I Sunnfjord kjem 40 % av produksjonen frå småkraftverk. Oversikt over produksjonen i dei ulike vassområda kjem fram i tabell 2.4. Tabell 26 Fordeling av vasskraftproduksjon i dei forskjellige vassområda. Kraftverka er inndelt i Større kraftverk (over 10 MW) og småkraftverk (mindre enn 10 MW). Tal frå NVE Installert effekt [MW] % Indre Sogn Midlare årsproduskjon [GWh/år] % Over 10 MW Små kraftverk I vassregionen er det gitt om lag 100 konsesjonar inkludert småkraftverk og 155 konsesjonsfrie mini- og mikrokraftverk. Nordfjord Over 10 MW Små kraftverk Sunnfjord Over 10 MW Små kraftverk Ytre Sogn Over 10 MW Små kraftverk Totalt Over 10 MW Små kraftverk Om lag halvparten av den årlege produksjonen i fylket vert brukt lokalt (kraftintensiv industri og alminneleg forsyning). Den andre halvparten vert transportert ut av fylket, vesentleg austover frå kraftverk i Indre Sogn, m.a. eigd av andre fylke/kommunar. Dei fleste større vasskraftutbyggingane i Sogn og Fjordane skjedde mellom 1950 og Bygging av mikro, mini- og småkraftverk har vorte vanleg utover talet. Vasskraftutbygging har ført til mindre produksjon av innlandsfisk, laks og sjøaure i mange vassdrag. Nokre fiskebestandar er kritisk truga eller utdøydd pga. av vasskraftutbygging. Effekt av vasskraftproduksjon Vasskraftsutbygging kan gi store hydrologiske endringar i vassdraga og store fysiske inngrep, t.d. ; 76

77 Vassføringa vert endra gjennom året, flaumar kan utebli eller bli svært reduserte. Dette kan føre til meir sedimentering av finpartiklar i vassdraget Har innverknad på temperatur og vasskvaliteten t.d. mindre vatn på elvestrekningane kan føre til auka temperatur og ureiningsproblem pga. manglande fortynningseffekt Lagar erosjonssoner pga. vasstanden i innsjøar eller reguleringsmagasin går opp og ned Tapping frå djupvatnet i reguleringsmagasina fører til lågare temperatur. Noko som kan gi lågare sommartemperatur og høgare vintertemperatur. Dette kan igjen føre til lågare produksjon av fisk og andre vasslevande organismar. Overføring av vatn mellom vassdrag kan gi dårlegare vasskvalitet Endra vassføring kan påverke fjordsystemet lokalt. Både saltholdigheit, temperatur og straummønster kan bli påverka. Endringar i slike fysiske tilhøve, kan igjen føre til endring av leveområda for ulike artar. Biologiske konsekvensar av vasskraftsutbygging kan vere mange; Fiskebestandane i vassdraget vert redusert og av og til døyr dei ut. o Gytebekkar vert øydelagde eller vert avgrensa av mindre vatn i kritiske tider på året. Utvandring av smolt frå vassdraga om våren og oppvandring av gytefisk kan verte påverka av manglande flaumar. Hurtige reguleringar av vasstanden (effektkjøring) opp og ned i vassdrag kan føre til stranding av fisk. Lågare produksjon av fisk og andre artar pga av kaldare vatn og/ eller auka ureining Overføring av artar mellom vassdrag Nedslamming av gyteområde reduserar produksjonen Aktuelle tiltak Utsetting av fiskeungar Betre dei fysiske tilhøva ved å legge ut nytt gytesubstrat Endre vassføringa i kritiske periodar etc. Vasskraftproduksjon påverkar liv både i og ved vassdragsstrengen, slik som fugl, rein, lav, mosar mv. Tabell 27 Regulerte laksevassdrag i Sogn og Fjordane i 2006 ( Region Tal elver med laks Tal Regulerte elver lakseelver med sjøaure Sogn Sunnfjord Nordfjord Regulerte sjøaureelver Vassuttak Uttak av vatn til ulike formål er i liten grad registrert i Vann-nett., t.d. er berre eit vassuttak til vasskraftverk registrert. Tabell 28 Påverknadsgruppe vassuttak (ukjent påverknadsgrad står i parantes) Påvirkningstype Tal elv Lengd e elvestr ekning Tal inns jø Areal innsj ø (km 2 Tal kystva nn Are al sjø Problemeigar 77

78 (km) ) km 2 Vassuttak til fiskeoppdrett 5 (2) 8,74 (28,76) 1 (3) 2,11 (0,49 ) 0 0 NVE Vassuttak til drikkevassforsyning 0 (2) 0 (3,68) 1 (1) 0,76 (0,19 ) 0 0 Kommune/NVE Vassuttak til industri Vassuttak til vasskraftverk 0 (1) 0 (3,82) Total påverknad av vassuttak 5 (5) 8,74 (36,26 ) 2 (4) 2,87 (0,68 ) 0 0 (Kjelde Vann-Nett, Påverknadsgrad «ukjent grad» i rundparantes.) Analyse av andre verknadar av menneskeleg verksemd på tilstanden til vatnet Andre påverknadar inkluderer følgjande påverknadar registrert i Vann-nett: Fiske, fritidsaktivitet, grøfting av landområder, klimaendringar, slamdumping, anna påverknad. Berre påverknadar frå grøfting av landområde ligg inne som signifikant påverknad for elvevassførekomstar. Tabell 29 Påverknadsgruppe grøfting av landområde (ukjent påverknadsgrad står i parantes) Påvirkningstype Tal elv Lengd e elvestr ekning (km) Tal inns jø Areal innsj ø (km 2 ) Tal kystva nn Are al sjø km 2 Problemeigar Grøfting av landområde 6 (9) 27,92 (437,2 1) 0 (2) 0 (3,38 ) 0 0 NVE Akutte utslepp i Sogn og Fjordane er som regel knytt til transport av kjemikaliar, olje og drivstoff på vegnettet, eller via båtar og skip. Avrenning av salt og tungmetall frå veg kan påverke livet i vatn. Undersøkingar av fire innsjøar i Sogn og Fjordane viser at salting ikkje påverkar vassmiljøet her. Med relativt korte vassdrag med stor vassutskifting er det liten fare for påverknad av salting i vår vassregion. Det er likevel manglar i kunnskapen om salt og tungmetall frå veg. 78

79 3.2 Miljøtilstand Alt overflatevatn skal vurderast etter kjemisk og økologisk tilstand. Økologisk tilstand er basert på biologiske indikatorar. Økologisk tilstand er delt inn i fem klasser frå svært god til svært dårleg (fig. xx). For vassførekomstar med økologisk miljøtilstand «moderat», «dårlig» og «svært dårlig», dvs under den raude linja, må tiltak gjennomførast for å nå miljøtilstand «god» eller «svært god». For vassførekomstar med miljøtilstand «god» eller «svært god» må trong for førebyggande tiltak verte vurdert for å unngå forverring av miljøtilstanden. Kjemisk tilstand er delt inn i god eller ikkje god. Kjemisk tilstand er i liten grad kjent for vatnet vårt. Tilgjengelege og relevante opplysningar om vassførekomsten er nytta for å vurdere miljøtilstanden. Det er laga kriterium for å gruppere vassførekomstane i svært god til svært dårleg tilstand. Kjemisk miljøtilstand har to klassegrenser, «god» og «ikkje god». Om kjemisk miljøtilstand i ein vassførekomst er «ikkje god», er det trong for å vurdere tiltak. For å oppnå god kjemisk tilstand i vatn skal ein ikkje gå over grenseverdiar for miljøgifter i vatn, sedimenter eller i biota. Figur 15 Framstilling av dei fem tilstandsklassene knytt til økologisk miljøtilstand for overflatevatn. Figuren illustrerer kva som må gjerast dersom tilstanden ligg under berekraftig bruk. Tilstandsvurdering for Sogn og Fjordane Den økologiske tilstanden i store deler av vassregionen er vurdert til å vere moderat, av og til dårleg (fig. xx kart over økologisk tilstand). Resten av vassførekomstane er vurdert til god tilstand, nokre stadar svært god tilstand. Figur xx viser økologisk tilstand i elv, innsjø og kystførekomstar samla for heile vassregionen og for kvart vassområde. Eit viktig grunnlag for å identifisere kva som gir moderat eller dårlegare tilstand i vassførekomstane er å identifisere påverknadsfaktorane. Alle påverknadar som kan ha eller kan kome til å ha effekt på vassmiljøet skal identifiserast. Vurdering av påverknadsfaktorane inngår som ein del av grunnlaget for å vurdere risiko for ikkje å nå miljømåla. 79

80 Økologisk tilstand Overflatevatn Økologisk tilstand kystvatn Økologisk tilstand elv Økologisk tilstand innsjø Økologisk tilstand med sur nedbør markert elv - Økologisk tilstand med sur nedbør markert innsjø 80

81 06. May 2014 Udefinert Svært god God Moderat Dårlig Svært dårlig Sur nedbør Sur nedbør Sur nedbør Sur nedbør Sur nedbør Sur nedbør Figur 16 Økologisk tilstand for elvar, innsjøar, kystvatn og samla for alle vassførekomstane oppgitt i tal vassførekomstar. Svak farge viser at tilstanden er anteke dvs. datagrunnlaget for å vurdere tilstanden er mangelfull. På dei to nedste figurane er sur nedbør markert, anteken tilstand er ikkje markert på dei to figurane. Kjelde vann-nett april

82 82

83 Udefinert Svært god God Moderat Udefinert Dårlig Svært dårlig god God Moderat D Sur nedbør Sur nedbør Sur nedbør Sur nedbør Sur 83

84 Figur 17 Kart over økologisk tilstand for Sogn og Fjordane vassregion. 84

85 Tabell 30 viser oversikt over tilstanden eller anteken tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Sogn og Fjordane vassregion Innsjø Elv Kyst Tilstand Antal l Prosen t Km² Antal l Prosen t Km Antal l Prosen t Km² Svært god ,8 3,12 Antatt svært god 11 2,4 23, ,7 890,23 1 0,8 2,57 God 1 0,2 1,59 1 0,1 23, Antatt god ,6 575, , , ,8 9338,2 9 Moderat 2 0,4 12, Antatt moderat ,1 640, , , ,8 234,08 Dårlig 1 0,2 1, Antatt dårlig Svært dårlig Antatt svært dårlig 46 9,8 79, ,7 2858,21 5 3,8 49, ,1 3, ,6 3, ,8 627, Udefinert Uklassifiser t 3 0,6 1, ,4 887, Sum (Kjelde: Vann-Nett.no, ) Tabell 31 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Sogn og Fjordane vassregion. Kjelde Vann-nett Kjemisk tilstand Anta ll Elv Innsjø Kyst Prosen t Lengde (km) Antal l Prose nt Areal (km2) Antall Prose nt Areal (km2) Oppnår god 33 2,4 1676,1 35 7,5 37,19 3 2,3 1408, 85

86 6 44 Oppnår ikke god 1 0,1 37, ,6 94,37 Ukjent , , ,5 1300, ,1 8125, 15 Nordfjord vassområde Tabell 32 viser oversikt over tilstanden eller anteke tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Nordfjord vassområde. Kjelde Vann-nett, Innsjø Elv Kyst Tilstand Antal l Prosen t Km² Antal l Prosen t Km Antal l Prosen t Km² Svært god ,7 3,12 Antatt svært god 2 2,4 0,68 1 0,4 13,02 1 2,7 2,57 God 1 1,2 1, Antatt god , , ,7 2577,9 4 Moderat Antatt moderat 30 36,6 38, ,7 1526, ,9 56,41 Dårlig Antatt dårlig Svært dårlig Antatt svært dårlig 7 8,5 13, ,2 245, , Udefinert Uklassifiser t 1 1,2 0, ,5 648, (Kjelde: Vann-Nett.no, ) 86

87 Tabell 33 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Nordfjord vassområde. Kjelde Vannnett Kjemisk tilstand Elv Innsjø Kyst Antall Prosent Lengde (km) Antall Prosent Areal (km2) Antall Prosent Areal (km2) Oppnår god 2 0,7 19,69 1 1,2 1,21 1 2,7 3,12 Oppnår ikke god ,4 24,65 Ukjent , , ,8 338, ,9 2612,27 Grunnvatn Grunnvann Antall Prosent Areal (km2) God kjemisk tilstand Svært dårlig kjemisk tilstand Ukjent God kvantitativ tilstand Svært dårlig kvantitativ tilstand Ukjent Sunnfjord vassområde Tabell 34 viser oversikt over tilstanden eller anteke tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Sunnfjord vassområde. Kjelde Vann-nett Innsjø Elv Kyst Tilstand Antal l Prosen t Km² Antal l Prosen t Km Antal l Prosen t Km² Svært god Antatt svært god ,3 26, God Antatt god 32 25,8 106, , ,3 2641,8 5 Moderat

88 Antatt moderat 78 62,9 199, ,7 5008, ,76 Dårlig 1 0,8 1, Antatt dårlig 13 10,5 35, ,5 1257, ,7 8,5 Svært dårlig Antatt svært dårlig ,6 37, Udefinert Uklassifiser t ,3 219, Tabell 35 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Sunnfjord vassområde. Kjelde Vannnett Kjemisk tilstand Anta ll Elv Innsjø Kyst Prosen t Lengde (km) Antal l Prose nt Areal (km2) Antal l Prosent Areal (km2) Oppnår god 20 5,1 837, ,5 30, Oppnår ikke god 1 0,3 37, ,3 4,63 Ukjent , ,5 312, ,7 2766, 48 (Kjelde: Vann-Nett.no, ) Ytre Sogn vassområde Tabell 36 viser oversikt over tilstanden eller anteke tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Ytre Sogn vassområde. Kjelde Vann-nett Innsjø Elv Kyst Tilstand Antal l Prosen t Km² Antal l Prosen t Km Antal l Prosen t Km² Svært god Antatt svært god

89 God ,3 23, Antatt god 5 4,2 9, ,9 1903, , 3 Moderat 2 1,7 12, Antatt moderat , , ,2 6 Dårlig Antatt dårlig Svært dårlig Antatt svært dårlig 21 17,5 16, ,6 883, ,3 1, ,7 125, Udefinert Uklassifiser t 2 1,7 0,6 1 0,3 20, Tabell 37 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Ytre Sogn vassområde. Kjelde Vannnett Kjemisk tilstand Anta ll Elv Innsjø Kyst Prosen t Lengde (km) Antal l Prose nt Areal (km2) Antal l Prosent Areal (km2) Oppnår god 9 2,3 337, ,2 5, , 39 Oppnår ikke god ,7 Ukjent ,7 8363,4 5 (Kjelde: Vann-Nett.no, ) ,8 134, , 47 Indre Sogn vassområde 89

90 Tabell 38 viser oversikt over tilstanden eller anteke tilstand for innsjø, elv og kystvatn for Indre Sogn vassområde. Kjelde Vann-nett Innsjø Elv Kyst Tilstand Antal l Prosen t Km² Antal l Prosen t Km Antal l Prosen t Km² Svært god Antatt svært god 9 6,3 22,46 8 2,4 850, God Antatt god 70 49,3 174, , , ,3 449, 2 Moderat Antatt moderat 55 38,7 301, ,2 2135, ,3 33,6 3 Dårlig Antatt dårlig 5 3,5 13, , ,4 41,4 1 Svært dårlig Antatt svært dårlig ,3 1, ,1 3, ,9 422, Udefinert Uklassifiser t (Kjelde: Vann-Nett.no, ) Tabell 39 viser oversikt over kjemisk tilstand for vassførekomstane i Indre Sogn vassområde. Kjelde Vann-nett Kjemisk tilstand Anta ll Elv Innsjø Kyst Prosen t Lengde (km) Antal l Prose nt Areal (km2) Antal l Prosent Areal (km2) Oppnår god 2 0,6 481, ,1 10,93 Oppnår ikke ,1 24,38 90

91 god Ukjent , , , ,7 488,9 2 Figur 18 Kartet viser kjemisk tilstand i vatn. Grå farge illustrerar at kjemisk farge er i liten grad er vurdert/datagrunnlaget manglar. 91

92 Kunnskapsgrunnlaget Datagrunnlaget for å vurdere påverknadar er henta frå databasen Vann-nett. Miljøtilstanden er vurdert utifrå tilgjengelege overvakingsdata. Tilstanden er vurdert i om lag 2000 vassførekomstar. Etter vassforskrifta skal det dårlegaste biologiske parameteret vere førande for vurderinga. I tillegg er det krav til korleis prøvene vert tekne (metode) og kor ofte prøvene skal takast (frekvens). Det er få vassførekomstar der det ligg føre data for alle biologiske prameter. I mange tilfelle er det berre ei enkeltmåling av ein parameter. Tilstanden i ein del vassførekomstar er også sett på bakgrunn av vasskjemiske målingar. Fylkesmannen vurderer at berre nokre få vassførekomstar har høg kvalitet på datagrunnlaget. I dei resterande vassførekomstane er datakvaliteten vurdert til å vere middels eller låg (over 99 % av vassførekomstane). Pålitelegheitsnivået i vurderingane er rekna for å vere middels. For kystvatn er pålitelegheitsnivået stort sett lågt. Tilstanden vert difor ofte sett til «antatt god tilstand», «antatt dårlig tilstand» etc. Miljøtilstanden er antatt god eller betre i 42 % av vassførekomstane. 92

93 Figur 19 viser pålitelighetsnivå på datagrunnlaget for elv (øvst til venstre) innsjø (øvst til høgre) og kystvatn. Kunnskapsgrunnlaget er gruppert i lågt, middels, høgt og ingen informasjon. Fargane markerer tilstanden i vassførekomsten; blå svært god, grøn- god, gult- moderat, orangedårleg, grå - udefinert (grå). Kunnskapsgrunnlaget i grunnvatn I regional og lokal forvaltning er det stort sett lite kunnskap om grunnvatn. Planarbeidet har vist at det er trong for meir kartlegging, undersøking, overvaking, samt utvikling og oppbygging av kompetanse om grunnvatn. Sjølv om det generelt ikkje er brei kunnskap om grunnvatn i Noreg, er det god kompetanse på direktoratsnivå, i nokre universitets - og høgskulemiljø og til dels i konsulentbransjen. 93

94 Figur 20 viser pålitelegheitsnivå på datagrunnlaget i Vann-nett for elv, innsjøkyst og grunnvatn. Kunnskapsgrunnlaget er gruppert i lågt (blå), middels )raudt), ingen informasjon (grå). Kjelde Vannnett 5. mai

95 3.3 Risiko for ikkje å oppnå miljømål Risiko for ikkje å nå standard miljøtilstand altså god miljøtilstand innan 2021 vert forklart under og illustrert i fig. xx. A. Risiko for ikkje å nå miljøtilstand dersom det ikkje vert satt i verk tiltak B. Risiko for ikkje å oppretthalde god miljøtilstand om det ikkje vert sett i verk førebyggjande tiltak. Figur 21 Illustrasjon av kva for løp ein vassførekomst i risiko i 2015 skal følgje for å nå god tilstand i 2021 (ingen risiko) Målet for forvaltningsplanen er å få god tilstand innan utløpet av planperioden. Med andre ord skal all risiko for ikkje å nå miljømålet skal vere fjerna innan Risiko er definert slik: Ein vassførekomst vert sette til risiko i 2021 dersom eit av følgjande kriterium er til stade: 1. Det er venta at tilstanden til eit kjemisk eller biologisk kvalitetselement vert dårlegare enn god i Økologisk tilstand som i dag er svært god er venta å verte dårlegare til Vassførekomsten er kandidat til SMVF 4. Det er venta at minst ein påverknad vil ha stor effekt i Det er venta at fleire påverknader vil ha middels effekt i 2021, noko som truleg fører til at miljømål ikkje vert nådd. Ingen risiko er definert slik: Ein vassførekomst vert sett til ingen risiko i 2021 dersom eit av følgjande kriterium er til stade: 1. Det er venta at den økologiske tilstanden vil vere svært god, og den kjemiske tilstanden god i Økologisk tilstand er og venta å bli verande god, og ein ventar god kjemisk tilstand i Vassførekomsten er venta å vere lite påverka i Ingen påverknad er venta å ha stor effekt i

96 5. Berre få påverknader er venta å ha middels effekt i 2021, noko som tilseier at miljømål vert nådd. Ved vurdering av risiko for å nå miljømåla innan 2021 vil ein m.a. vurdere - trendar som går nedover - auka påverknadar - effekt av pågåande tiltak - effekt av nye tiltak jf. tabell 9-2 i rettleiaren for karakterisering og analyse. Alle svært modifiserte vassførekomstar (SMVF) er automatisk plassert i risiko for ikkje å nå miljømålet. Dersom t.d. eit reguleringsmagasin er vurdert til å ha god tilstand, vert ikkje vassførekomsten ein SMVF. For nærmare forklaring på ein SMVF, sjå kap. 4. Figur 22 syner oversikt over kor mange vassførekomstar som er sett i risiko for ikkje å nå miljømålet innan 2021 Figur xx viser ei samla oversikt over risikovurderingane som er gjort for heile vassregionen. Om lag 58 % av alle vassførekomstar er sett i risiko for ikkje å nå miljømålet. Karta i figur xx og xx viser geografisk oversikt over område sett i risiko; kart med sur nedbør (fig. xx) og kart utan sur nedbør (fig. xx). Om lag 40 % av alle vassførekomstar har god tilstand. I vassregionen er om lag 58 % av elvane og 66 % av innsjøane sett i risiko. I sjø er om lag 18 % av vassførekomstane sett i risiko. For grunnvatn er 29 % sett i mogeleg risiko og 7 % sett i risiko. Vurdering av risiko for ikkje å nå miljømåla for grunnvatn er basert på påverknadsanalyse etter metodikk som er lik for heile landet (Rettleiar 3:2013). I vår vassregion er 19 vassførekomstar vurdert som mogleg risiko og 3 vassførekomstar vurdert til å være i risiko for ikke å nå god miljøtilstand i 2021 (tabell xx). Vassførekomstane skal vere gruppert i klassa ikkje risiko eller risiko. Dette arbeidet er ikkje fullført for Sogn og Fjordane og mange vassførekomstar ligg enno i klassa mogleg risiko. Fylkesmannen er ansvarleg for å fullføre arbeidet. Tabell 40 oversikt over risikovurdering for grunnvatn Ingen risiko Mogleg risiko Risiko Nordfjord

97 Sunnfjord Ytre Sogn Indre Sogn Samla Sogn og Fjordane Påverknad av ureining frå industri, hamner, avløp og landbruk er årsak til plassering i risiko av ein del vassførekomstar. Den største delen av vassførekomstane i ferskvatn er sett i risiko pga. påverknad frå sur nedbør og vasskraftutbygging. Risiko for å ikkje nå miljømålet for påverknad frå lakselus og rømt oppdrettsfisk er ikkje vurdert og tilstanden er sett som udefinert der ingen andre påverknadar tilseier at vassførekomsten skal stå i risiko. 97

98 Figur 23 kartet syner oversikt over geografisk fordeling av risiko i vassførekomstane 98

99 Figur 24 kartet syner oversikt over risikovurdering der berre landtransportert ureining LT (sur nedbør) og framande artar FA er markert 99

100 Udefinert Udefinert sur nedbør Ingen risiko Ingen risiko sur nedbør Risiko Risiko sur nedbør Figur 25 syner risikofordeling av elvevassførekomstane delt på tal vassførekomstar, areal og prosentfordeling. Til høgre er tal vassførekomstar satt i risiko pga. av sur nedbør markert. 100

101 Udefinert Udefinert sur nedbør Ingen risiko Ingen risiko sur nedbør Risiko Risiko sur nedbør Figur 26 syner risikofordeling av innsjøvassførekomstane delt på tal vassførekomstar, areal og prosentfordeling. Til høgre er tal vassførekomstar sett i risiko pga. av sur nedbør markert. Kjelde Vann-nett 5. mai

102 Udefinert Udefinert sur nedbør Ingen risiko Risiko Figur 27 syner risikofordeling av kystvassførekomstane delt på tal vassførekomstar, areal og prosentfordeling. Kjelde Vann-nett 5. mai 2014 Risko, Sogn og Fjordane Tabell 41 viser oversikt over vassførekomstar i risiko for ikkje å nå miljømålet eller ingen risiko. Grunnlaget er oppgitt i tal eller prosent. Øvst viser oevrsikt over hele vassregionen Elv Innsjø Kystvatn Tilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal Prosent Risiko ,3 Ingen risiko ,7 Risiko udefinert 57 4, , ,5 0 0 Risiko, Nordfjord Elv Innsjø Kystvatn Tilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal Prosent Risiko ,2 Ingen risiko ,7 Risiko udefinert 26 9, , , , ,

103 Sunnfjord Elv Innsjø Kystvatn Tilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal Prosent Risiko ,8 Ingen risiko ,2 Risiko udefinert 12 3, , , , ,3 0 0 Ytre Sogn Elv Innsjø Kystvatn Tilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal Prosent Risiko ,8 Ingen risiko 59 15,1 Risiko udefinert 16 4, Indre Sogn Elv Innsjø Kystvatn Tilstand Antal Prosent Antal Prosent Antal Prosent Risiko ,9 Ingen risiko ,2 Risiko udefinert 3 0, , , , , Usemje om risikovurdering Det er ei viss usemje mellom Fylkesmannen i Sogn og Fjordane og Fiskeridirektoratet region Vest om karakterisering av påverknad frå akvakultur i to kystvassførekomstar. Det gjeld Indrefjorden i Arnafjord i Vik, og Botnavika/Indre Eikefjorden i Flora. For Indrefjorden har Fylkesmannen sett risikovurderinga mht måloppnåing innan 2021 til risiko, på bakgrunn av manglande data om miljøtilstand og innkomne bekymringsmeldingar om negativ endra tilstand. Miljøundersøking er gjennomført i Denne vil truleg gje sikrare kunnskap om miljøtilstanden i fjorden, men resultata er enno ikkje rapportert. 103

104 I Eikefjorden har Fylkesmannen delt frå den inste delen av fjorden i ein eigen vassførekomst pga. ulik påverknad og miljøtilstand innanfor ein terskel samanlikna med resten av fjorden. Denne vassførekomsten er også sett i risiko, med bakgrunn i at tidlegare sagbruksdrift har gitt redusert miljøtilstand med tidvis oksygensvikt ved botn, og at miljøgranskingar utført som overvaking av utslepp frå settefiskproduksjon stadfestar at miljøtilstanden er stabilt moderat. Effekten av sagflis vil vare ved i lang tid, men oppryddingstiltak er ikkje funne turvande per i dag. Fiskeridirektoratet støttar ikkje deling av vassførekomstar ut over Fjordkatalogen, og ber om at innlegga som er gjort i Vann-nett vert endra til ingen risiko. Deira tilnærming er at næringa skal vere berekraftig. Dersom det skulle vise seg at forholda er for dårleg i ein vassførekomst, vil regelverket og rutinar sørgje for at tiltak vert satt i verk og tilstanden vil bli god nok innan Dokument om saka er utlagd på Klimaendringar og flaum Det internasjonale klimapanelet sin 5. rapport frå 2013 forsterka den vitskaplege bodskapen at menneskeskapte klimautslepp er årsaka til klimaendringane. Noverande utsleppstrend gjer at det vert veldig vanskeleg å hindre ei oppvarming på meir enn 2 o C, og ei auke over dette er truleg. Høgaste CO2-scenarier gjev globalt mellom 5 og 8 grader varmare klima i Klimaendringar kjem, uavhengig av nye internasjonale avtalar, på grunn av utsleppa som allereie er i atmosfæren. Dette inneber systematiske endringar i temperatur og nedbør som igjen fører til meir avrenning, flaum, skred og tørke, gjerne på stader der ein ikkje tidlegare har opplevd desse vêrfenomena i særleg grad. Samfunnet må tilpasse seg eit nytt klima. Sogn og Fjordane har store variasjonar i temperatur, vind, regn og snøtilhøve frå kyst til innland og frå fjord til fjell. Ei oppvarming på 2 o C vil føre til at havet på Vestlandet kan stige med opp til 0,75 m fram til år 2100, og nivå for stormflo kan stige opp mot 240 cm i dei mest utsette kommunane (sjå kap. 3). Det er stor uvisse om framtidig utvikling i ekstremvind. Globalt reknar ein med at dei kraftige stormane vil verte hyppigare. I Noreg er det berre venta beskjeden auke i maksimal vindstyrke langs kysten og i Langfjella. Nedbøren i Sogn og Fjordane har auka med 20% dei siste 30 åra og talet nedbørsdagar har auka med om lag 40 dagar. Klimamodellane viser meir nedbør (om lag 20-30% meir i 2100) i regionen. Meir intens og auka nedbørsmengd og vesentleg auke i avrenning gjev meir flaum i vassdraga, spesielt haust og vinter, og flaummønsteret vil endrast. Særleg aukar risikoen for regnflaum. Det er venta fleire tilfelle av steinsprang og steinskred, jordskred, flaumskred og sørpeskred. Meir nedbør aukar faren for skred både i utsette område og i område som ikkje tidlegare har vore utsett. Skredfaren aukar mest langs kysten. Flaumsesongen vert endra og utvida, også i fjellområda. Kart frå Kartet syner framtidige temperatur- og nedbørendringar i Noreg i 2050 og Tala viser temperatur- og nedbørendringar med høg, middels og låg framskriving samanlikna med perioden (normalperioden). Framskrivingane kjem frå rapporten Klima i Norge Framskrivingane er basert på klimamodeller og er difor usikre. Prognose ved låg, middels og høg framskriving 2050 (kjelde Heile året Vinter Vår sommar haust Nedbør Sogn og Fjordane og Nordhordaland Låg + 1,5 + 3,6 + 4,7-5,8 + 0,4 104

105 Middels ,1 + 14,1 + 5,6 + 15,4 Høg + 19,6 + 21,9 + 24,8 + 14,2 + 24,1 Temperatur Vestlandet Låg + 1,0 + 1,2 + 1,0 + 0,7 + 1,2 Middels + 1,7 +2,1 +1,7 + 1,3 + 1,7 Høg + 2,3 +2,9 + 2,3 + 1,9 + 2,3 Sogn og Fjordane og Nordhordaland Heile året Vinter Vår Sommar Haust Meir nedbør kan føre til auka belastning på infrastruktur og bygningar Kraftig nedbør om våren kan forstyrre såinga og forårsake råte og Ekstremnedbør og flaum kan føre til ureining og bakteriar i drikkevatn soppangrep Auka nedbør kan gi større kraftproduksjon, men avhengig av om nedbøren fell i område med regulerte vassdrag Meir nedbør kan gi skred i område som tidlegare ikkje har vore utsett Gjennomsnittleg maksimal snødjupne i høgfjellet vil med sannsyn auke fram mot 2050, men vert deretter redusert Regn kombinert med frost i bakken kan gi overfløyming Regn kombinert med frost i bakken kan gi overfløyming Fleire regnflaumar som følgje av meir ekstrem kortidsnedbør Meir ekstrem korttidsnedbør kan føre til flaumar i små bekkar og elver Ekstremnedbør og flaum kan føre til ureining og bakteriar i drikkevatn Fleire tilfelle av kraftig slagregn kan auke belastninga på bygningar Kraftig nedbør om hausten kan forstyrre innhausting, og forårsake råte og soppangrep Klimaendringar og ureining Klimaendringane kan påverke naturmiljøet indirekte gjennom effektar av ureining. Spesielt vil auka nedbør, som kan føre til meir avrenning og erosjon, kunne resultere i at miljøgifter vert frigitt 6. Klimaendringar vil ha konsekvensar for ureining og kan forsterke ureining på land og i havet 6. Utvasking av miljøgifter som er bunde opp i miljøet, vil skje raskare på grunn av auka nedbør. Auka avrenning og erosjon er venta å auke tilførslen av ureining av næringsstoff og partiklar til både vassdraga og havet og gi auka nedslamming av veksestadar for viktige artar. Auka erosjon og utvasking kan og medverke til at meir miljøgifter lek ut t.d. kvikksølv frå grunnen til elver, sjøar og fjordar. Høgare frekvens av intense nedbørsperiodar kan auke faren for overløpsutslepp frå avløpssystem og redusere effekta av reinseanlegg eller setje dei ut av spel. Høgare temperatur i ferskvatn, kyst og havområde vil påverke transport, omsetjing og effekt av både næringssalt og miljøgifter. Klimaendringane vil og truleg påverke konsentrasjonen og spreiing av luftureining. Auka nedbør og høgare temperatur kan føre til ureina sigevatn frå avfallsdeponi. Dei eksisterande, regulerte deponia held høg standard og gjer det mogleg å kontrollere innhaldet i sigevatnet. Klimaendringar kan forsterke faren for ureining frå nedlagte avfallsdeponi

106 3.4.2 Klimaendringar og biologisk mangfald Klimaendringane utgjer ein trussel mot mange norske, stadeigne artar 6. Samstundes kan artsrikdommen samla sett auke i Noreg som resultat av klimaendringar fordi nye arter kjem til. Andre artar kan forsvinne ut eller bli fortrengt Venta utvikling av ferskvatn Klimaendringane kan endre vassføringsmønsteret gjennom året. Sjølv små endringar av temperaturen vil verke inn på om nedbøren kjem som snø eller regn. Nedbørsforhold og temperatur vil avgjere om breane veks eller minkar. Dei siste åra har mange brear/brearmar minka og trekt seg tilbake. Dette fører igjen til endra avrenningsmønster til vassdraga våre. Algeproduksjonen i elver og vatn er avhengig av lys. Tidlegare isavgang vil føre til lengre vekstsesong. Varmare klima og lenger vekstsesong gjev auka risiko for algeoppblomstring og auka næringstilførsel i innsjøar og elvar. Vatn som ligg nær tolegrensa i dag, kan klimaendringar vippe over i ei negativ utvikling, mellom anna ved hyppigare masseoppblomstring av giftige blågrønalgar. Hyppigare flaumar vil føre med seg humusstoff, partiklar og næringsstoff nedover i vassdraga og ut i fjordar eller langs kysten. Eit varmare klima vil gi endra vasstemperatur og oksygenregime. Meir nedbør særleg kombinert med sterk vind kan føre til sure episodar i vassdraga med negative konsekvensar for livet i vatn. Klimaendringar verkar inn på bestandar og økosystem både direkte og indirekte. Endra vassføring, høgare temperatur og meir næring får økologiske konsekvensar for innsjøar og elver. Klimaendringane vil og føre til endra geokjemiske prosesser i jordsmonnet, noko som vil endre den kjemiske samansetnaden til vatnet. Det er venta at aukande temperatur og næringstilgang kan gje tidlegare kjønnsmodning og mindre storleik på laks og andre vekselvarme dyr (B. Jonsson, N. Jonssen og A. Finstad 2013). I eit varmare klima kan laksen kjønnsmodne tidlegare, noko som kan gi eit kortare livsløp Venta utvikling i havet Artssamansetning i havet er langt på veg avhengig av dei fysiske og kjemiske forholda i vassmassane. Havet har absorbert rundt 25% av alle menneskeskapte CO2-uslepp frå fossile brensel. Dette har gjort at ph-nivået i havet har falle med 0,1. Havet har blitt 26 % surare sidan Klimapanelet sin rapport viser at havforsuringa framleis vil auke utover dette århunderet i takt med aukande konsentrasjon av kabondioksyd i atmosfæren. Havet vert no forsura ti gonger raskare enn nokon gong tidlegare i løpet av dei siste 55 millionar år. Det er venta ein gjennomsnittleg nedgang på 0,5 ph-einingar innan Dette kan få store konsekvensar for økosystema i havet. Dette får følgjer for organismar som dannar kalkskal. Dette gjeld enkelte planteplankton, dyreplankton, skjell, korallar og skaldyr som hummar, krabbe, krill og hoppekreps. Fleire av desse dyra er viktige i næringskjeda i havet. Studiar gjort i dypvasstankar, kor vatnet er naturleg surna av CO2, viser at 30 prosent av artane i havet, inkludert korallar, kan gå tapt rundt år 2100 om utviklinga held fram 2. 1 Fiskeri- og Kystdepartementet (2013): Klimastrategi for Fiskeri- og kystdepartementet. 2 IGBP, IOC, SCOR (2013). Ocean Acidification Summary for Policymakers Third Symposium on the Ocean in a High-CO2 World. International Geosphere-Biosphere Programme, Stockholm, Sweden 106

107 Temperaturen i havet er venta å stige om lag 2 o C fram mot Dette er ei stor endring i havet som økosystem. Meir nedbør vil gje auka tilførsel av ferskvatn til fjordane våre. Dette gjev lågare saltinnhald, sterkare lagdeling, endring i straum og partikkeltransport og dårlegare sikt (mørkare vatn). Den økologiske effekta av mørkare vatn er mindre planteplankton og dårlegare beitehøve for fisken. Sterkare lagdeling gjev endra sesongsyklus med endra mengde og samansetting av dyreplankton. Endringar i artssamansettinga i havet som følgje av endra fysiske og kjemiske forhold kan på sikt ha stor innverknad på fiskerinæringa. Raudåte er viktige næringsdyr for fiskebestandane. Høgare temperatur gjev skifte frå kaldvass-hoppekreps (C. finmarchicus) til varmekjær hoppekreps (C. helgolandicus). Konsekvensen er mindre mat til fisk og til feil tidspunkt. Små endringar i havtemperatur er kritisk for gyting hos fisk, og konsekvensane kan bli store for fiskerinæringa. Artar som til no har vore lite utbreidde på våre kantar kan overta for artar som ikkje lenger er like godt tilpassa eit endra klima. Fiskeribestandar i norske farvatn kan vandre til andre land sine økonomiske soner og omvendt. I Nordsjøen ventar vi mindre av nordlege artar som makrell, sild, sei, torsk og hyse, og ei auke i sørlege tempererte artar som ansjos, sardin og lysing. Langs kysten vil sørlege artar som havabbor auke. Samanlikna med resultat frå 50-talet i Hardangerfjorden ser vi at småhai, leppefisk, varmekjær fisk og krabbe aukar, medan torsk og skatearter har minka 3. Nye miljøkrav for fiskerinæringa og eventuelle krav om klimamerking av mat kan gje endringar i kor og korleis vi fiskar. Den store utfordringa på sikt er om havforsuringa trugar næringstilgangen for fisken vi fiskar. Tabell 42 Berekna landheving og havstigning i Sogn og Fjordane år År 2050 relativt år 2000 Kjelde: Direktoratet for sikkerhet og beredskap/bjerknessenteret Kommune Landheving (cm) Berekna havstigning i cm (usikkerheit) Selje 9 22 (14-36) Vågsøy 9 22 (14-36) Eid 9 22 (14-36) Stryn (13-35) Bremanger (13-35) Gloppen (12-34) Flora (13-35) Naustdal (11-33) Luster (10-32) Askvoll (13-35) Førde (11-36) Fjaler (13-35) Gaular (11-33) Balestrand (12-34) Leikanger (11-33) Sogndal (11-31) Årdal (9-31) Solund 9 22 (14-36) Hyllestad (13-35) Høyanger (11-33) Vik (12-34) 3 Myksvoll, Mari (2013): Pesentasjon på HFKs arbeidsseminar om klimatilpassing,

108 Aurland (11-33) Lærdal (10-32) Gulen 9 22 (14-36) Figur 2.7 Framskriving av nedbør i Noreg (kjelde NOU Klima i Norge 2100) 108

109 109

110 4 Miljømål, unnatak og tiltak 4.1. Miljømål Miljømåla i vassforskrifta er fastsett ved bruk av grenseverdiar for økologisk og kjemisk tilstand. Forvaltningsplanen sett miljømål for alle vassførekomstar. For vassførekomstar kor risikoen for at miljømåla ikkje vert nådd, må det gjennomførast tiltak. Førebyggande tiltak for å unngå forverring av miljømåla kan og vere aktuelt å gjennomføre. I utgangspunktet er det «standard miljømål» som skal nåast for dei ulike vasstypane (fig xx). Miljømåla kan i kortform summerast opp til at alle vassførekomstar skal ha minst god tilstand. Hovudgruppene av vasstypar er kystvatn, overflatevatn og grunnvatn. Hovudgruppene er igjen inndelt i undergrupper. Miljømålstandarden er fastsett for dei ulike undertypane av vasstypar. Figur xx. Syner klassegrenser for økologisk miljøtilstand. Grøn pil syner trong for gjennomføring av tiltak om miljøtilstanden er «moderat» eller dårligare. Raud pil syner at der miljøtilstanden er «god» eller «svært god», må forverring verte ungått. Miljømålet for grunnvasssførekomstane er god kjemisk og kvantitativ tilstand. Når det kjem til kjemisk miljøtilstand har vassforskrifta eigne miljømål for prioriterte stoff. Dvs. miljøgifter som europeiske og nasjonale myndigheiter arbeider for å redusere utslepp. Der andre miljømål enn standard miljømål er sett er dette gjort med bakgrunn i grunngjevne innspel frå sektormyndigheitene eller innspel frå andre interessentar. I samband med planprosessen, har ei rekke interessentar kome med oppdatert kunnskap, faglege synspunkt og innspel både til tilrådde miljømål og til aktuelle tiltak. Miljømåla skal i utgangspunktet bli nådd innan Om det føreligg dokumentert trong for å avvike frå standard miljømål og/eller tidsfristane til vassforskrifta, kan fyljande miljømål nyttast: - Tidsutsetting - Mindre strenge miljømål («varig unnatak») - Miljømål for Sterkt modifiserte vassførekomstar For å avvike frå «Standard miljømål» må det ligge føre grunngjeving i samsvar med vassforskrifta. Ein eigen rettleiar for korleis vurdere unnatak frå miljømåla er utarbeida. Fastsetting av miljømåla er eit omfattande arbeid, og nasjonale myndigheiter har utarbeida ei rekke rettleiarar som er nytta i arbeidet med å fastsette miljømåla for dei enkelte vassførekomstane. Rettleiarane er tilgjengelige på 110

111 Figur 28 Miljømål etter vassforskrifta (standard miljømål) i planperioden. Miljømål, Elv Innsjø Kyst økologisk tilstand Antall Lengd e (km) Prosen t Antall Areal (km2 ) Prose nt Antall Areal (km2 ) Prosen t Svært god 1 212,5 2 0,34 God , ,2 7 Miljømål, Elv Innsjø Kyst kjemisk tilstand Antall Lengd e (km) Prosen t Antall Areal (km2 ) Prose nt Antall Areal (km2 ) Prosen t God I tillegg til standard miljømål kan ein setje eigne brukarmål for vassførekomstane. Døme på slike brukarmål kan vere: Badevasskvalitet Eigna for sjømatnæring At ein kan ete fisken Vasskvalitet for næringsmiddelindustri Jordbruksvatning Eigna for rekreasjon Energiproduksjon Vassforskrifta set ikkje krav om brukarmål for ein vassførekomst. Brukarmål kan føre til strengare krav til vasstilstanden. 111

112 4.2 Strengare miljømål enn vassforskrifta Miljømåla i vassforskrifta er definerte som minimumskrav. Det kan vere sett strengare miljømål i sektorregelverket, til dømes drikkevassforskrifta, eller på grunn av viktige brukarmål, til dømes mål om badevasskvalitet. Tabell xx, gir oversikt over vassførekomstar med strengare miljømål enn dei som kjem av vassforskrifta. Strengare miljømål for vassførekomstane er i liten grad vurdert utifrå brukarinteresser. Det er ikkje fremma strengare miljømål for drikkevasskjelder, naturreservat, badevatn og liknande. Miljødirektoratet har kome med eit generelt innspel om strengare miljømål for alle nasjonale laksevassdrag dvs. at dei skal oppnå svært god økologisk tilstand. Tre av desse vassdraga er fremma som svært modifiserte vassførekomstar. Dette gjeld Vikja, Lærdalselvi og Årøyelvi. Ein svært modifisert vassførekomst har eit lågare miljømål enn god økologisk status. Eit godt økologisk potensiale skal setjast for vassførekomstar som får status som svært modifiserte vassførekomstar. Miljømålet for desse tre vassdraga vert difor lågare enn svært god økologisk status. Grundigare vurderingar av viktige samfunnsinteresser (energi kost/nytte) bør ligge til grunn når miljømål skal settast for desse vassdraga. Det er ikkje realistisk å nå svært god tilstand for desse 3 vassdraga innanfor planperioden. Konkret og oppdatert informasjon om måla for kvar enkelt vassførekomst finn de dette på Tabell 43 Syner oversikt over vassførekomstar i Vassregionen, med strengare miljømål enn dei som kjem av vassforskrifta. Namn på vassførekomsten og id. Nr til vassførekomsten Vassområd e Komm une(r) : Omtale av miljømål et Hornindalsvassdraget Nordfjord Eid Svært god økologisk tilstand Strynevassdraget Nordfjord Stryn Svært god økologisk tilstand Oldenvassdraget Nordfjord Stryn Svært god økologisk tilstand Gaularvassdraget Sunnfjord Gaular Svært god økologisk tilstand Nausta Sunnfjord Naustd al Svært god økologisk tilstand Flåmselvi Indre Sogn Aurland Svært god økologisk tilstand Nærøyelvi Indre Sogn Aurland Svært god økologisk tilstand Årsak til strengare miljømål: Nasjonalt laksevassdrag Nasjonalt laksevassdrag Nasjonalt laksevassdrag Nasjonalt laksevassdrag Nasjonalt laksevassdrag Nasjonalt laksevassdrag Nasjonalt laksevassdrag Ansvarleg myndigheit for å følgje opp målet: Miljødirektorat et m.fl. Miljødirektorat et m.fl. Miljødirektorat et m.fl. Miljødirektorat et m.fl. Miljødirektorat et m.fl. Miljødirektorat et m.fl. Miljødirektorat et m.fl. 112

113 4.2.1 Beskytta område Planen med tiltaksprogram er anteke å betre miljøtilstanden i vatn i vassregionen og ha positiv effekt også på verna område. Miljødirektoratet som nasjonalt koordinerande direktorat for vassforskrifta arbeidar med å få på plass eit register over beskytta område, jamfør 16 i vassforskrift og vedlegg IV. Dette skal opprettast som eit sentralt register i Vann-Nett. Dette er ikkje på plass og ei mellombels kartløysing som inneheld dei utpeikte områda ligg føre. Kartløysinga og retningsliner for bruk av denne er tilgjengelege på Vannportalen. Kva inneber det at vassforskrifta definerer eit område som beskytta? Det sikrar at miljømål underlagt andre føresegner / andre former for vern enn vassforskrifta vert ivareteke At eit område er beskytta kan få konsekvensar for korleis vi deler inn vatnet, det vil si inndeling/avgrensing av vassførekomstar Overvaking i beskytta område må koordineras med anna overvaking. Overvaking av beskytta område er også nemnt i naturmangfaldlova. Blant anna kan dette påverke lokalisering av overvakingsstasjonar Forringing frå svært god tilstand vert ikkje godteke i beskytta område Beskytta område kan vere spesielt utsette ved klimaendringar Verna område etter naturmangfaldslova Fire nasjonalparkar dekker store eller mindre delar av Sogn og Fjordane; Tabell 44 Oversikt over område verna etter naturmangfaldslova i Sogn og Fjordane. I tillegg er ei rekkje naturreservat og naturminne oppretta. Kjelde Miljøstatus. Nasjonalparkar Lanskapsvernområde Fuglefredingsområde Jostedalsbreen Bleia Storebotnen Aksevatnet Jotunheimen Mørkridsdalen Bukta Breheimen Nærøyfjorden Hafslovatnet Hallingskarvet Vigdalen Heggjadalsvatnet, holme Hestad Nærøyane Naustdal - Gjengedal Stølsheimen Vingen Utladalen Ålfotbreen Nordfjord Elver som er verna mot vasskraftutbygging går fram av tabell x. Nasjonale laksevassdrag og nasjonale laksefjordar Nasjonale laksefjordar og nasjonale laksevassdrag vart oppretta 15. mai 2007 for å ta vare på dei viktigaste bestandane av villaks. I Sogn og Fjordane er det 10 nasjonale laksevassdrag og 4 nasjonale laksefjordar. Sogn og Fjordane har XX vassdrag verna mot kraftutbygging. 113

114 Tabell 45 Oversikt over nasjonale laksevassdrag, nasjonale laksefjordar og vassdrag verna mot kraftutbygging i Sogn og Fjordane. (Romartal I-IV refererer til Verneplan for vassdrag, S refererer til supplering av verneplanen) Nasjonale laksevassdrag og vassdrag verna mot kraftutbygging Vassområde Kommune Elv/vassdrag Nasjonal lakseelv Nordfjord Eid Hornindalsvassdraget X I Nordfjord Stryn Strynsevassdraget X IV Nordfjord Stryn Oldenvassdraget X I Sunnfjord Gaular Gaularvassdraget X IV Sunnfjord Naustdal Nausta X S Ytre Sogn Vik Vikja X Indre Sogn Aurland Flåmselvi X III Indre Sogn Aurland Nærøyelvi X S Indre Sogn Lærdal Lærdalvassdraget X I Verna mot kraftutbygging i verneplan. Indre Sogn Luster, Sogndal Årøyvassdraget X Nasjonale laksefjordar Vassområde Nasjonale laksefjordar Nasjonale laksevassdrag i fjorden Nordfjord Deler av Nordfjord Eidsfjorden, grense Stårhamn Hamnes Nordfjord innafor Finnvika-Åseneset, like innanfor Anda-Lote. Eidselva, Oldenelva, Stryneelva Sunnfjord Førdefjorden, indre del. Grense ved Nausta Sunnfjord Dalsfjorden, grense ved Gaula Ytre Sogn Indre Sogn Sognefjorden- indre del,grense ved Vikja, Flåmselvi, Nærøyelvi Lærdalselvi Årøyelvi 114

115 Eventuelle særskilde miljømål for vassførekomstar i verna områder skal greiast ut på grunnlag av verneforskriftene. Under dette kjem verneformål og verneavgjersler, og eventuelle forvaltningsplanar for områder, der det eksisterar. Dette kjem fram i tabell 16. Registeret skal innehalde fem kategoriar på verna område: 1. Drikkevatn 2. Økonomisk viktige akvatiske artar 3. Rekreasjonsområde (badevatn) 4. Områder vare for næringsstoff 5. Områder utpeikt til vern av habitatar og arter Kartet i fig xx er ein skjermdump frå registeret over beskytta område hos Miljødirektoratet. Badevatn er ikkje inkludert i kartet i denne planperioden. Oversikt over badevatn går fram av tiltaksanalysane for vassområda. Utifrå kartet å døme, ser det ikkje ut til at Sogn og Fjordane har område følsame for næringsstoff i nedbørfelt og i kystvatn. 115

116 Figur 29 oversyn over beskytta område i Sogn og Fjordane (skjermdump frå Vann-nett 5. mai 2014) Figur 30 vassdrag verna mot kraftutbygging i Sogn og Fjordane (kjelde NVE)i verneplan!-iv og supplernade verneplanar. 116

117 4.3 Sterkt modifiserte vassførekomstar Vassforskrifta har ein eigen kategori av vassførekomstar som vert kalla for svært modifiserte vassførekomstar (SMVF). Dette er vassførekomstar som har gjennomgått sterk fysisk endring for samfunnsnyttige formål som kraftproduksjon, drikkevatn, landbruk, skipsfart, flaumvern og liknande. Dette kan vere elver, innsjøar og kystvatn. Dersom dei fysiske inngrepa i vassførekomsten skal verte oppretthaldt ut frå samfunnsnytte, er det lite føremålstenleg å ha god økologisk tilstand som miljømål for desse. Desse vassførekomstane kan peikast ut som sterkt modifisert vassførekomstar (SMVF). Den enkelte vassførekomsten får eigen omtale som vert kalla "godt økologisk potensiale" (GØP) og ikkje god eller svært god økologisk tilstand som for naturlege vassførekomstar. Med andre ord opnar det for reduserte krav til økologisk tilstand i desse vassførekomstane. Statusen vert vurdert på nytt når vassforvaltingsplanen vert revidert. Det skal definerast eigne tilpassa miljømål for vassførekomstar peika ut som SMVF. Desse miljømåla skal settast basert på realistiske miljøtiltak. Tiltaksmetoden skal nyttast til å fastsette desse miljømåla. Miljømålet vert då sett utifrå kva for avbøtande tiltak som er realistisk å få gjennomført i kvar enkelt vassførekomst. Metoden står nærmare omtalt i rettleiaren for Sterkt modifiserte vassførekomstar. Miljømålet skal setjast konkret. Ved utløpet av planperioden skal ein kunne vurdere om miljømålet vert oppfylt. Tiltaksmetoden er i liten grad/ ikkje nytta for fastsetting av miljømålet for vassførekomstane. Rettleiaren for korleis utføre tiltaksmetoden kom for seint til at metoden kunne nyttast. Det er vassregionmyndigheita som i samarbeid med vassregionutvalet skal avgjere kva for vassførekomstar som skal peikas ut som sterkt modifisert og som har ansvar for å utarbeide miljømål for desse vassførekomstane, jfr. 22 andre ledd og 24 første ledd i vassforskrifta. Kraftutbygging Utretting av elveløp (Kanalisering) Hamner Drikkevatn Bekkelukking Anna Flaumvern Figur 31 Illustrasjon på kva for påverknadar som kan føre til ein svært modifisert vassførekomst (SMVF) 117

118 Oversikt over Sterkt modifiserte vassførekomstar er gitt i vedlegg xx * Merk: Miljømålet «god kjemisk tilstand gjelder uavhengig av om vannforekomsten er sterkt modifisert eller naturlig, se også SMVF-veileder, kapittel 4.4 Alle svært modifisert vassførekomst er plassert i risiko for ikkje å nå miljømålet om god økologisk tilstand. Ein vassførekomst som vert definert som SMVF, skal likevel ha minst god kjemisk tilstand. Vassførekomstar som har god økologisk tilstand, er ikkje kvalifisert til å vere ein svært modifisert vassførekomst. Døme; dersom ei regulert elv vert vurdert til å ha god økologisk tilstand, er ho ikkje ein svært modifisert vassførekomst. Dei fleste kandidatane til svært modifiserte vassførekomstar (ksmvf) er knytt til regulerte vassdrag (fig. xx). Nokre kandidatar er knytt til flaum og erososjonssikring. Vasskraftproduksjonen påverkar og avrenningsmønsteret til fjordområda. Nokre fjordarmar er av den grunn satt til ksmvf. Kunnskapen om konsekvensane av endra ferskvasstilførsel er mangelfull. Nokre av kandidatane til svært modifiserte vassførekomstar er knytt til flaum og erososjonssikring. Tabell xx viser oversikt over førebels framlegg til SMVF. Oversikt over dei einskilde kandidatane til svært modifiserte vassførekomstar går fram av vedlegg 1. Tabell 46 Oversikt over tal registrert framlegg til sterkt modifiserte vassførekomstari (ksmvf) vann-nett pr. mai Sogn og Fjordane Nordfjord Sunnfjord Ytre Sogn Indre Sogn Elver og bekkefelt Innsjøar Kystvatn SUM Tabell 47 Oversikt over tal vassførekomstar fremma som Godt økologisk potensiale (GØP), Mindre strenge miljømål (MSM), God økologisk tilstand (GØT). Kjelde vedleggstabell i tiltiltaksprogrammet GØP 2021 GØP MSM MSM GØT GØT GØT Sogn og Fjordane har svært mange framlegg til svært modifiserte vassførekomstar. Det er ikkje realistisk å få fastesett eigne tilpassa miljømål for alle vassførekomstane i denne planperioden. Framlegg til miljømål for dei ulike vassførekomstane går fram av vedlegg 1, GRUNNGJEVE MED. Vi prioriterer å få satt fast eigne miljømål for alle vassførekomstar som er i dei prioriterte vassdraga som har reviderbare vasskraftkonsesjonar innan 2022 (kat. 1.1). Oversikt over desse vassdraga er gitt i tabell xx. Miljømåla for desse vassdraga er førebels satt etter skjøn og ikkje utifrå tiltaksmetoden. 118

119 Mange vassførekomstar er skilt ut som svært modifiserte vassførekomstar utifrå fysiske kriteria t.d. utretting av elveløp i samband med landbruk eller vasskraftproduksjon. Det er i liten grad satt eigne miljømål for denne type vassførekomstar. Det er i føreslege 2 hovudtypar miljømål for svært modifiserte vassførekomstar. Levedyktig bestand av laks/aure, sikre habitatforhold for gyting og oppvekst Fungerande økosystem Med fungerande økosystem er definisjonen i rettleiaren for Sterkt modifiserte vassførekomstar lagt til grunn (figur xx). A. Fungerende økosystem i elver og innsjøer Vil miljøforholdene etter gjennomføring av realistiske tiltak medføre at det blir et fungerende økosystem, sammenlignet med forholdene før de hydromorfologiske endringene? Alle kvalitetselementer (fisk, bunndyr, vannvegetasjon) som var til stede naturlig må være representert, men: o Artsinventaret kan være endret o Enkeltarter eller genotyper kan være fraværende o Vannvegetasjon kan forsvinne i reguleringsmagasin Sentrale økologiske funksjoner for livssyklus må opprettholdes: o Et minimum av muligheter for naturlig rekruttering (gyting mv.) og oppvekst o En vesentlig del av vannforekomsten har vanndekke gjennom året o Tiltak (utsetting, rognplanting, biotopjusteringer) kan bidra til å nå bestandsmålene for anadrom fisk Minstekrav til vandring og spredningsmuligheter for særlig viktig arter/verdifulle bestander (deler av året). Enkelte av de naturlige vandrings og spredningsmuligheter kan erstattes eller gjenopprettes med avbøtende tiltak (kunstige vandringsveger, flytting av fisk) B. Fungerende økosystem i kystvann Vil gjennomføring av realistiske tiltak medføre at det blir et fungerende økosystem, sammenlignet med forholdene før de hydromorfologiske endringene? Kvalitetselementene bunnfauna, ålegress og makroalger som var til stede naturlig (før de hydromorfologiske endringene) må være representert: o Artsinventaret kan være endret o Enkeltarter kan være fraværende Figur 32 Omtale av fungerande økosystem i elv, innsjø og kystvatn slik det er definert i rettleiaren for Sterkt modifiserte vassførekomstar: Utpeking, fastsetting av miljømål og bruk av unntak 119

120 Figur 33 Kart over vasskraftanlegg og svært modifiserte vassførekomstar 4.4. Unnatak frå å nå miljømålet innan Utsette fristar ( 9) Det kan i nokre tilfelle vere aktuelt å utsette tidsfristar om naturforhold, tekniske årsaker og kostnader gjer det for krevjande å gjennomføre forbetringa innan fristen. Tekniske årsaker kan vere forvaltningstekniske, som mangel på sakshandsamingskapasitet, budsjettmessige eller juridiske forhold. Utsetting er og aktuelt der det vil ta tid før tiltaket vil ha den forventa effekt (til dømes å reetablere ein fiskebestand) eller dersom det ikkje let seg gjere å avklare miljømål og naudsynte tiltak, til dømes på grunn av manglande kunnskapsgrunnlag. Tiltak for å nå måla om reduksjon eller utfasing av prioriterte miljøgifter skal settast i verk utan opphald og seinast innan utgangen av Unnatak frå "standard miljømål" i vassforskrifta skal knytast til vassforkrifta Oversikt over vassførekomstar som er får utsett frist jf ( 9) i planperioden går fram av vedlegg Mindre strenge miljømål ( 10) Mindre strenge miljømål kan vere aktuelle der vassførekomsten er så påverka at det er umogleg eller urimeleg kostnadskrevjande å nå miljømåla. Vidare skal det verte vurdert om dei miljømessige eller samfunnsmessige tronga som verknadane (verksemder) tener, kan gjennomførast på andre måtar som er meir miljømessig 120