Sårbarheitsindeksen 2009

Transkript

1 Sårbarheitsindeksen 2009 Hordaland og Rogaland Juni 2010 AUD- rapport nr. 4-10

2 SAMANDRAG: Dei mest sårbare bu- og arbeidsmarknadsregionane i fylka: Kvinnherad er i følgje resultata i sårbarheitsindeksen den mest sårbare regionen i dei to fylka. Kommunen skårar høgt på fire av fem kriteria, der det betyr mest at regionen er relativt avhengig av vareproduserande næringar og nokre få store industribedrifter. Også svak folketalsutvikling og relativt lågt utdanningsnivå er kjelder til sårbarheit. På det femte kriteriet, vekst i antal nye bedrifter, kjem regionen mykje betre ut enn i 2006-utgåva av indeksen. Indre Hardanger skårar relativt høgt på fire av dei fem kriteria. Det som betyr mest er at regionen ligg an til ein nedgang i folketalet, er nokså avhengig av arbeidsplassar i store industribedrifter, og har hatt ein dårleg bedriftsvekst. Etne og Vindafjord er ikkje spesielt avhengig av store industribedrifter men har relativt liten venta folkevekst, relativt låg bedriftsvekst, høg sysselsetting i vareproduserande næringar og låg andel av befolkninga med høgare utdanning. Austevoll si viktigaste kjelde til sårbarheit er at kommunen er svært avhengig av vareproduserande næringar, og at den også er relativt avhengig av få store industribedrifter. Utdanningsnivået er relativt lågt. Samstundes er Austevoll den regionen i Sårbarheitsindeksen som har hatt størst netto tilvekst av bedrifter. Stord, Fitjar, Bømlo og Tysnes kjem litt betre ut i ein felles sårbarheitsindeks for Hordaland og Rogaland enn i ein sårbarheitsindeks berre for Hordaland (AUD-rapport 11-09, 2. versjon), men har framleis relativt høg sårbarheit. Regionen er den som i størst grad er avhengig av få store industribedrifter, og regionen har også mange arbeidsplassar i vareproduserande næringar elles. I den andre enda av indeksen er dei minst sårbare regionane Bergen og Askøy, stavangerregionen (Stavanger, Sandnes, Sola, Randaberg, Rennesøy, Kvitsøy og Gjesdal), Os og Fusa, og Voss med Granvin og Ulvik. Haugesund, Tysvær, Karmøy, Sveio og Bokn er ein folkerik region som får middels eller relativt låg skåre på alle kriteria, og relativt låg sårbarheit isolert sett. Den ligg likevel tett på regionar med høg sårbarheit, og har næringar med tette band til dei sårbare regionane. Sjølv om regionen isolert sett har relativt få i vareproduserande næringar og berre ein middels andel sysselsette i store industribedrifter, kan regionen vere sårbar på måtar som Sårbarheitsindeksen ikkje fangar opp. Sårbarheitsindeksen fangar til dømes ikkje opp problematikk knytt til næringsklynger og i kva grad tenesteytarar til sårbare industriar også er sårbare. Sårbarheitsindeksen bør soleis berre bli nytta som eit verktøy til forbetring, og ikkje som eit resultatmål i seg sjølve. Neste side: Figur 1 viser kart over Rogaland og Hordaland med Gulen der dei mest sårbare områda i fylka er markert med den mørkaste raudfargen og dei minst sårbare områda er markert med den mørkaste blåfargen. Det er fire regionar i kvar gruppe, med unntak av middels der det berre er tre regionar. Kommunane Utsira og Fedje inngår ikkje i andre regionar, og er for små aleine til å bli inkludert i indeksen. 2

3 Sårbarheitsindeks 2009 for Hordaland og Rogaland Gulen Fedje Austrheim Masfjorden Modalen Øygarden Radøy Meland Askøy Lindås Osterøy Vaksdal Voss Granvin Ulvik Fjell Bergen Samnanger Kvam Eidfjord Sund Os Fusa Jondal Ullensvang Austevoll Fitjar Tysnes Kvinnherad Odda Stord Bømlo Etne Sauda Haugesund Sveio Vindafjord Suldal Tysvær Utsira Karmøy Bokn Finnøy Hjelmeland Rennesøy Kvitsøy Strand Randaberg Forsand Stavanger Sola Sandnes Gjesdal Klepp Time Bjerkreim Hå Lund Eigersund Sokndal Teiknforklaring Kommunegrense Havflate Sårbarheit Minst sårbar Nest minst sårbar Middels Nest mest sårbar Mest sårbar Ingen verdi 3

4 INNHALD: side: 1 INNLEIING OPPBYGGING AV INDEKSEN REGIONINNDELING INDIKATORAR PÅ SÅRBARHEIT DATAGRUNNLAGET INDIKATORANE BEREKNING AV INDEKSVERDIAR MOGLEGE SVAKHEITER VED INDEKSEN SÅRBARHEITSINDEKSEN KJELDER, DEFINISJONAR OG MEIR INFORMASJON VEDLEGG: SÅRBARHEITSINDEKSEN 2009 UTFYLLANDE TABELLAR INNLEIING Føremålet med Sårbarheitsindeksen er å gje ein indikasjon på kva område i Hordaland og Rogaland som er mest sårbare for brå eller langvarige endringar i næringsliv og sysselsetjing. Indeksen skal også seie noko om sterke og svake sider i ulike deler av fylka. Indeksverdiane må tolkast med varsemd. Den samla indeksen er meint som ein illustrasjon på den generelle sårbarheitstilstanden, men er satt saman av eit sett med ulike indikatorar som er målt på regionnivå og ikkje kommunenivå. Indikatorar kan vere av ulik viktigheit for dei einskilde regionane, og einskilde kommunar kan ha utfordringar som vert overskugga av ei samanslåing i regionar. Vi vil derfor tilrå at arbeid basert på denne rapporten tek utgangspunkt i dei einskilde indikatorane og dei bakgrunnsdata som ligg til grunn. Sårbarheitsindeksen vart først utarbeidd for Hordaland i 2003 og seinare i 2006 og Denne utgåva av indeksen byggjer på ein korrigert utgåve av indeksen for Hordaland frå 2009 (AUD-rapport nr , 2. versjon), med nokre mindre justeringar av regionar og endra vekting mot storbyregionane. Analysen er utarbeidd av Analyse, utgreiing og dokumentasjon (AUD) i samarbeid med Haugalandrådet og Samarbeidsrådet for Sunnhordland. Rapporten er tilgjengeleg på internett: 4

5 2 OPPBYGGING AV INDEKSEN 2.1 REGIONINNDELING Dei fleste kommunane er ein del av ein større bu- og arbeidsmarknad. Regioninndelinga som vert nytta i denne analysen er basert på NIBR si inndeling i bu- og arbeidsmarknadsregionar (BA- regionar) frå 2002, med fleire tilpassingar. Namn: Kommunar Dalane Eigersund Lund Bjerkreim Sokndal Stavangerregionen Stavanger Sandnes Sola Randaberg Rennesøy Kvitsøy Gjesdal Hå, Klepp og Time Hå Klepp Time Forsand, Strand, Hjelmeland og Forsand Strand Hjelmeland Finnøy Finnøy Sauda og Suldal Sauda Suldal Etne og Vindafjord Etne Vindafjord Haugesund, Tysvær, Karmøy, Haugesund Tysvær Karmøy Sveio Bokn Sveio og Bokn Stord, Fitjar, Bømlo og Tysnes Stord Fitjar Bømlo Tysnes Kvinnherad Kvinnherad Indre Hardanger Odda Ullensvang Eidfjord Voss, Granvin og Ulvik Voss Granvin Ulvik Jondal og Kvam Jondal Kvam Austevoll Austevoll Os og Fusa Os Fusa Sotra og Øygarden Sund Fjell Øygarden Bergen og Askøy Bergen Askøy Vaksdal, Samnanger og Osterøy Vaksdal Samnanger Osterøy Nordhordland Meland Radøy Lindås Austrheim Modalen Masfjorden og Gulen Masfjorden Gulen Ikkje inkludert i indeks Utsira Fedje Tabell 1. Regioninndelinga. Fleire av NIBR sine bu- og arbeidsmarknadsregionar blir for store i ein analyse som denne, og det er nødvendig å dele dei opp. BA-region Bergen er derfor delt inn i fem delregionar, BA-region Stavanger/Sandnes er delt inn i tre delregionar, og BA-region Haugesund er delt inn i to regionar. I tillegg er nokre andre små endringar: Lund er tatt ut av BA-region Flekkefjord og tatt med i BA-region Eigersund (her kalla Dalane ); Hjelmeland er ikkje ein eigen region men tatt med i Ryfylke ; og Sauda og Suldal er slått saman til ein region. Kommunane i Bergensregionen har til felles at dei er ein del av ein stor felles bu- og arbeidsmarknad, men dei fungerer også tildels som lokale bu- og arbeidsmarknader. Vaksdal/Samnanger/Osterøy er eit mogleg unnatak, fordi desse kommunane truleg ikkje fungerer saman som ein lokal bu- og arbeidsmarknad. Gulen i Sogn og Fjordane er inkludert i analysen fordi den høyrer saman med Masfjorden i ein BAregion. Modalen vart av NIBR definert som ein eigen BA-region, men er i denne utgåva av sårbarheitsindeksen lagt inn i Nordhordland på grunn av kommunen si aukande tilknytting til Nordhordland. 5

6 Utsira og Fedje er ikkje inkludert i indeksen fordi dei er små kommunar som ikkje deler bu- og arbeidsmarknad med andre kommunar, og fordi ekstremverdiar ved desse kommunane vil påverke dei relative indeksverdiane til dei andre regionane. Sårbarheitsindeksen vil bli vekta i høve til pendling til dei to største regionane. Dette vil fange opp noko av dynamikken i bu- og arbeidsmarknaden som ikkje blir fanga opp av faste avgrensingar. 2.2 INDIKATORAR PÅ SÅRBARHEIT Eit lokalsamfunn si evne til å omstille seg kan avhenge av mange faktorar. Nokre av dei let seg vanskeleg beskrive ved hjelp av statistikk. Dette gjeld til dømes uformell kunnskap om lokalsamfunnet og lokalsamfunnet si haldning til nyskaping. Regionar som har ein høg andel av den totale arbeidskrafta tilsett på store arbeidsplassar og/eller i einskilde utsette næringar, kan vere sårbare ved konjunkturnedgang og/eller strukturelle endringar i industri eller andre næringar. Ei anna side er at det trass alt er normalt at bedrifter vert lagde ned og at næringsstrukturen endrar seg. I mange tilfelle er ikkje dette til å unngå, og det er nødvendig å omstille seg. I sårbarheitsindeksen vert det derfor trekt inn indikatorar som kan seie noko om føresetnadene for omstilling, i tillegg til indikatorar for sårbarheita for endringar i næringsstruktur. 2.3 DATAGRUNNLAGET Vi ønskjer å nytte indikatorar som i tillegg til å vere relevante, finst i form av offentleg, årleg oppdatert statistikk. Med offisiell statistikk meinast statistikk som Statistisk sentralbyrå (SSB) utarbeider og publiserer. Offisiell statistikk er kvalitetssikra så langt som råd, og vert i mange tilfelle rutinemessig oppdatert kvart år, noko som ofte ikkje er tilfelle med statistikk som er utarbeidd av andre. Mykje av statistikken SSB utarbeider er gratis tilgjengeleg i SSB sin statistikkbank, medan nokre typar data må bestillast særskilt. 2.4 INDIKATORANE Sårbarheitsindeksen 2009 består av indikatorane: % Næringsøkonomisk sårbarheit 50 % av arbeidsplassane i vareproduserande næringar 25 % av arbeidsplassane i store industribedrifter 25 Befolknings- og kompetansepotensiale 35 Framskriven folkevekst 25 % av befolkninga med utdanning på universitets- og høgskulenivå 10 Bedriftsvekst 15 Auke i talet på bedrifter med tilsette siste to år Tabell 2. Sårbarheitsindikatorane, med vekting. 6

7 Indikatoren "% av arbeidsplassane i vareproduserande næringar" gir ein indikasjon på kor avhengig regionen er av vareproduserande næringar der sysselsettinga på lang sikt er venta å gå ned, og/eller der kan vere ulike typar risiko. Risikoen kan vere marknadsmessig (t.d. konjunkturar, konkurranse frå Kina), miljømessig (t.d. co2- utslepp og sjukdomar/forureining i jordbruk og fiskeoppdrett) og politisk (t.d. boikott og handelsrestriksjonar på jordbruks-. og fiskeprodukt). Definisjon Vareproduserande næringar : Industri og bergverk, jordbruk, skogbruk, fiske, fiskeoppdrett. Indikatoren "% av arbeidsplassane i store industribedrifter" indikerer i kva grad sysselsettinga særleg sterkt avhenger av nokre få store industribedrifter i regionen. Definisjon Store bedrifter : Meir enn 50 tilsette i dei fleste regionane, 20 tilsette i Masfjorden/Gulen og Austevoll, 10 tilsette på Utsira og Fedje (bakgrunnsdata for Utsira og Fedje er teke med sjølv om dei ikkje er inkluderte i sårbarheitsindeksen). Indikatoren "Framskriven folkevekst" seier i denne samanhengen noko om korleis tilgangen på arbeidskraft og lokale kundar kan ventast å utvikle seg. Ei folketalsframskriving seier ikkje berre noko om framtida, den seier minst like mykje om notida og nær fortid: dersom ein region i dag har fleire fødde enn døde og/eller netto tilflytting betyr det at folketalsframskrivinga vil kome ut med vekst, i det ein i hovudsak føreset at utviklinga ein ser i dag vil fortsette. Det vil òg vere lettare å starte opp ny, tenesteytande verksemd i eit lokalsamfunn der ein ventar vekst i folketalet, og dermed vekst i lokale marknader og lokalt arbeidskrafttilbod. I lokalsamfunn der folketalet vert redusert vil lokale marknader og lokalt arbeidskrafttilbod tilsvarande verte svakare. I lokalsamfunn der folketalet vert redusert over lang tid, vil der vere ein "terskel" for kor lågt folketalet kan bli utan at lokalsamfunnet misser viktige funksjonar i samfunnet, som igjen forsterkar nedgangen. Definisjon Framskriven folkevekst : Statistisk sentralbyrå folketalsframskriving 2009, perioden , middelalternativet, prosent vekst. Indikatoren "Utdanningsnivå" seier noko om tilgangen på kompetanse i lokalmiljøet. Ved omstilling vil det i mange tilfelle vere aktuelt å starte opp ny verksemd som er meir kompetansekrevjande enn den verksemda som evt. er nedlagt. Generelt kan ein vente at til høgare utdanningsnivået i lokalsamfunnet er, til høgare er evna til omstilling, gjennom at ein stor del av innbyggjarane har kompetanse til å gjere mange typar arbeid. Ved etablering av nye arbeidsplassar til erstatning for dei gamle som vart lagt ned, bør tilgangen på kvalifisert arbeidskraft i lokalsamfunnet vere best mogleg. Definisjon Utdanningsnivå : befolkninga 16 år og over med utdanning på universitets- og høgskulenivå i prosent av befolkninga med oppgjeve utdanningsnivå. Indikatoren "Bedriftsvekst" seier noko om dynamikken i det lokale næringslivet. Slik indikatoren er definert gjeld den nettoveksten i talet på bedrifter; nyetableringar minus nedleggingar. Berre utviklinga i talet på bedrifter med tilsette er teke med, sidan nyetableringar som mål på økonomisk aktivitet kan vere problematisk. På landsbasis har over 90 % av alle nyetablerte bedrifter ingen tilsette på etableringstidspunktet. Ei bedrift kan sjølvsagt ha verdiskaping sjølv om den ikkje har nokon tilsette, eller den kan bli verdiskapande og få tilsette seinare. Sidan ein så stor del av nyetableringane er utan tilsette må vi likevel rekne med at ganske mange nyetableringar er av begrensa interesse i ein regionalutviklings- samanheng. Utviklinga i talet på bedrifter med tilsette kan derfor gi ein betre indikasjon på utviklinga enn reine nyetableringstal. Definisjon Bedriftsvekst : Auke i talet på bedrifter med tilsette 1. kv kv

8 % av arb. pl. i Framskr. % av bef m. Auke i vare- store folkevekst høg. talet på prod. ind. bedr utd. bedrifter Dalane 30,7 7,2 7,6 15,9 6,1 Stavangerregionen 12,4 8,0 20,7 29,6 8,9 Hå, Klepp og Time 32,8 13,0 23,2 18,9 9,8 Forsand, Strand, Hjelmeland og Finnøy 28,8 6,7 7,9 17,9 3,8 Sauda og Suldal 25,1 7,2-2,0 17,6 7,7 Utsira* 9,0 0,0-3,3 21,0 22,2 Haugesund, Tysvær, Karmøy, Sveio og Bokn 18,3 10,1 14,2 20,5 7,2 Etne og Vindafjord 31,1 7,8 2,0 16,4 5,1 Stord, Fitjar, Bømlo og Tysnes 29,6 19,6 8,2 21,1 8,8 Kvinnherad 30,2 18,4 1,1 18,0 9,4 Indre Hardanger 23,1 14,6-5,0 18,0 4,3 Voss, Granvin og Ulvik 14,3 0,9 0,6 21,4 8,7 Jondal og Kvam 27,1 7,8-2,1 20,1 4,3 Os og Fusa 25,7 14,3 23,7 22,1 9,9 Bergen og Askøy 9,2 5,2 19,3 32,1 6,7 Austevoll 34,8 16,6 12,1 16,5 10,6 Sotra og Øygarden 18,1 9,5 16,2 18,5 6,5 Vaksdal, Samnanger og Osterøy 27,8 13,4 5,3 15,3 3,3 Nordhordland 27,0 15,6 14,6 18,6 8,8 Fedje* 14,8 9,5-14,9 17,2 3,7 Masfjorden og Gulen 23,9 5,3-7,4 14,5 2,3 Landet 14,3 11,5 25,9 6,9 Tabell 3. Indikatorane som vert brukt i Sårbarheitsindeksen. Faktiske tal (ikkje indeksverdiar). * Kommunar som ikkje er inkludert i Sårbarheitsindeksen. Meir om datagrunnlaget i tabell 6 i vedlegg og i kap BEREKNING AV INDEKSVERDIAR Indeksverdiane kjem fram ved at verdiane innanfor kvar av dei fem indikatorane er gitt ein prosentrang ("prosentdel"), som vert nytta for å rekne ut ein verdi sin rangposisjon i ei datamengd. Den høgaste verdien i ei datamengd er sett til 1 og den lågaste verdien til 0, medan dei øvrige verdiane vert fordelt mellom 1 og 0, i høve til deira rang i datamengda. Desse vert så vekta etter kor stor betydning indikatoren skal ha og deretter summert. For fire av indikatorane er gjennomsnittsverdien for landet nytta i rangeringane. Dette inneber at spreiinga av resultatet aukar noko, gjennom at skåren for dei regionane som er dårlegare enn landsgjennomsnittet får relativt større vekt, og skårar som er betre enn landsgjennomsnittet får relativt lågare vekt. I utrekninga av ein "sårbarheitsindeks" på regionnivå vert regionane utanom Bergen og Askøy og stavangerregionen handsama på ein særskilt måte. Det er teke omsyn til at NIBR sine BA-regionar er stykka opp, og at nokre regionar har god tilgang til bu- og arbeidsmarknaden i dei store byane, og såleis reelt vil vere mindre sårbare enn det teoretiske indeksverdiar for delregionen skulle tilseie. 8

9 Dette er gjort ved å vekte etter netto utpendling til storbyregionane relativt til antal sysselsette per region MOGLEGE SVAKHEITER VED INDEKSEN Sårbarheitsindeksen har fleire matematiske atterhald: Den måler rangert sårbarheit, ikkje absolutt sårbarheit, og måler heller ikkje fullgodt den relative sårbarheita. Den gjer eit mål på korleis regionanes sårbarheit er målt opp mot kvarandre, men ikkje kor sårbare dei einskilde regionane er isolert sett, og over tid kan den berre verte nytta til å vurdere utvikling i rangforskjellen mellom regionane. Vi kan altså rangere regionane etter kvarandre, men det er atterhald i korleis vi kan rekne på skilnadene i sårbarheit. Det inneber at vi kan seie at Dalane med ein verdi på 0,58 (der 1,00 er mest sårbar og 0,00 er minst) er meir sårbar enn Voss og omland med ein verdi på 0,29, men det gir ikkje meining å seie at Dalane er dobbelt så sårbar som Voss og omland. Intervallet mellom regionane er derimot av interesse. Vi kunne til dømes presentert indeksen berre med rangverdiane (1, 2,, 19), men då ville vi ha mista viktig informasjon som til dømes at det er stor skilnad på Dalane og Voss og omland, men liten skilnad på Dalane og Jondal og Kvam. 2 Ein annan veikskap ved sårbarheitsindeksen er at den er ein samla indeks basert på fem ulike indikatorar som er slått saman til ein indeks der dei einskilde indikatorane er vekta subjektivt. Den samanslåtte indeksen kan såleis overskugge einskilde problemområde. Det er lagt relativt stor vekt på i kva grad ein region har (sårbar) industri. Regionar med lite industri kan derfor kome urimeleg godt ut i sårbarheitsindeksen. For eit fullstendig bilde av sårbarheitssituasjonen er det derfor naudsynt å sjå nærare på dei einskilde indikatorane, samt innhaldet i både privat og offentleg verksemd i dei respektive kommunane/regionane. Når det gjeld indikatoren Utdanningsnivå er det òg grunn til å vere merksam på at ulike utgreiingar har vist at visse regionar med lav formell kunnskap i sjølve produksjonen likevel kan vere robuste og innovative. Gode døme på dette er ulike møbeldistrikt både her i landet og i Danmark (Nutek, 2002). Indikatoren Framskrive folketal kan vere problematisk for dei regionane som består av berre ein eller to kommunar, sidan folketalsframskrivingar kan ha stor grad av usikkerheit på kommunenivå. Indikatoren Bedriftsvekst er basert på ein kort tidsserie over ein periode som inkluderer finanskrisa. Spesielt små kommunar og regionar kan ha hatt ein vekst (eller mangel på vekst) som ikkje er representativ for kommunane over eit lengre tidsrom. 1 Det er nytta sysselsette etter arbeidsstad, ikkje sysselsette etter bustad. 2 Sjå for meir informasjon. 9

10 3 SÅRBARHEITSINDEKSEN 2009 I tabell, figur og kart nedanfor vert indeksverdiane for delregionane presentert. Høg verdi synleggjer høg sårbarheit, medan låg verdi synleggjer låg sårbarheit. Indeksen Kvinnherad 0,68 Indre Hardanger 0,67 Etne og Vindafjord 0,65 Austevoll 0,64 Stord, Fitjar, Bømlo og Tysnes 0,60 Jondal og Kvam 0,59 Dalane 0,58 Masfjorden og Gulen 0,58 Vaksdal, Samnanger og Osterøy 0,50 Sauda og Suldal 0,49 Forsand, Strand, Hjelmeland og Finnøy 0,47 Nordhordland 0,42 Hå, Klepp og Time 0,39 Haugesund, Tysvær, Karmøy, Sveio og Bokn 0,38 Sotra og Øygarden 0,31 Voss, Granvin og Ulvik 0,29 Os og Fusa 0,26 Stavangerregionen 0,19 Bergen og Askøy 0,14 Tabell 4. Indeksverdiane. Kvinnherad Indre Hardanger Etne og Vindafjord Austevoll Stord, Fitjar, Bømlo og Tysnes Jondal og Kvam Dalane Masfjorden og Gulen Vaksdal, Samnanger og Osterøy Sauda og Suldal Forsand, Strand, Hjelmeland og Finnøy Nordhordland Hå, Klepp og Time Hauges., Tysvær, Karmøy, Sveio, Bokn Sotra og Øygarden Voss, Granvin og Ulvik Os og Fusa Stavangerregionen Bergen og Askøy 0,00 0,10 0,20 0,30 0,40 0,50 0,60 0,70 0,80 Figur 2. Sårbarheitsindeksen 2009 (0 minst sårbar 1 mest sårbar). 10

11 Kvinnherad er i følgje resultata i sårbarheitsindeksen den mest sårbare regionen i dei to fylka. Kommunen skårar høgt på fire av fem kriteria, der det betyr mest at regionen er relativt avhengig av vareproduserande næringar og nokre få store industribedrifter. Også svak folketalsutvikling og relativt lågt utdanningsnivå er kjelder til sårbarheit. På det femte kriteriet, vekst i antal nye bedrifter, kjem regionen mykje betre ut enn i 2006-utgåva av indeksen. Nettopendling til dei to storbyregionane har liten innverknad på indeksen (ujustert = 0,70; justert = 0,68). Indre Hardanger skårar relativt høgt på fire av dei fem kriteria. Det som betyr mest er at regionen ligg an til ein nedgang i folketalet, er nokså avhengig av arbeidsplassar i store industribedrifter, og har hatt ein dårleg bedriftsvekst. Nettopendling til dei to storbyregionane har liten innverknad på indeksen (ujustert = 0,69; justert = 0,67). Etne og Vindafjord er ikkje spesielt avhengig av store industribedrifter men har relativt liten venta folkevekst, relativt låg bedriftsvekst, høg sysselsetting i vareproduserande næringar og låg andel av befolkninga med høgare utdanning. Nettopendling til dei to storbyregionane har liten innverknad på indeksen (ujustert = 0,67; justert = 0,65). Austevoll si viktigaste kjelde til sårbarheit er at kommunen er svært avhengig av vareproduserande næringar, og at den også er relativt avhengig av få store industribedrifter. Utdanningsnivået er relativt lågt. Samstundes er Austevoll den regionen i Sårbarheitsindeksen som har hatt størst netto tilvekst av bedrifter. Austevoll har marginal nettopendling til dei to storbyregionane utan verknad på indeksen. Stord, Fitjar, Bømlo og Tysnes er den regionen som i størst grad er avhengig av få store industribedrifter, og regionen har også mange arbeidsplassar i vareproduserande næringar elles. Regionen har hatt god netto tilvekst av bedrifter, noko som bidreg til å redusere sårbarheita. Sårbarheitsindeksen vert redusert frå 0,62 til 0,60 når det blir teke høgde for ei lita nettopendling til stavangerregionen og Bergen og Askøy. Jondal og Kvam kjem ut over middels sårbar, der dårleg folketalsutvikling og relativt sterk konsentrasjon om vareproduserande næringar bidreg mest til sårbarheit. Regionen er likevel i liten grad avhengig av einskilde store industribedrifter og utdanningsnivået er over middels. Sårbarheitsindeksen vert redusert frå 0,63 til 0,59 når det blir teke høgde for ei lita nettopendling til Bergen og Askøy. Dalane (Eigersund, Lund, Bjerkreim og Sokndal) er den rogalandsregionen med lågast andel høgare utdanning, og har høg andel sysselsette i vareproduserande næringar. Regionen er lite avhengig av store industribedrifter, men litt under middels når det gjeld folketalsutvikling og bedriftsvekst. Sårbarheitsindeksen vert redusert frå 0,62 til 0,58 når det blir teke høgde for ei lita nettopendling til stavangerregionen. Masfjorden og Gulen har også over middels sårbarheit, der dårlegast folketalsutvikling og det lågaste utdanningsnivået og den lågaste netto bedriftsveksten av alle regionane trekker sårbarheita opp. Men regionen har under middels andel arbeidsplassar i vareproduserande næringar og tredje lågaste andel i store industribedrifter, noko som reduserer den samla sårbarheita. Sårbarheitsindeksen vert redusert frå 0,62 til 0,58 når det blir teke høgde for ei lita nettopendling til Bergen og Askøy. 11

12 Vaksdal, Samnanger og Osterøy kjem ut som den mest sårbare av regionane i Bergensområdet. Regionen får høg sårbarheitsskåre på fleire av kriteria, særleg utdanningsnivå, bedriftsvekst og over middels innslag av vareproduserande næringar. Nærleiken til Bergen og arbeidsmarknaden der gjer likevel at regionen sin sårbarheit må reknast som moderat. Den samla sårbarheita vert kraftig redusert frå 0,72 til 0,50 når det blir teke høgde for at nettopendlinga til Bergen og Askøy utgjer 36,4% i høve til talet på sysselsette i regionen. Sauda og Suldal utgjer medianverdien i indeksen. Det er venta ein negativ folkeutvikling og befolkninga er relativt lågt utdanna, men regionen har over middels høg bedriftsvekst og under middels andel sysselsette i vareproduserande næringar samt relativt låg andel sysselsette i store industribedrifter. Pendlingstala justerer indeksen frå 0,51 til 0,49. Forsand, Strand, Hjelmeland og Finnøy ligg tett under medianverdien. Regionen har låg bedriftsvekst, relativt låg andel høgtutdanna og relativt mange sysselsette i vareproduserande næringar, men middels venta folkevekst og låg andel sysselsette i store industribedrifter. Regionen har høg nettopendling til stavangerregionen (21,3% i høve til talet på sysselsette i regionen), noko som reduserer sårbarheitsindeksen frå 0,55 til 0,47. I Nordhordland (Modalen, Meland, Radøy, Lindås og Austrheim) er det først og fremst fleire store industribedrifter som gir regionen den tredje høgaste sårbarheita i bergensregionen. Nordhordland har ein rimeleg god folkevekst og bedriftsvekst, og ligg midt på treet med omsyn til vareproduksjon og utdanningsnivå. Ein pendlingsprosent til Bergen og Askøy på 20,2% reduserer indeksverdien frå 0,50 til 0,42. Hå, Klepp og Time har den høgaste andelen sysselsette i vareproduserande næringar etter Austevoll, og regionen har høg andel sysselsette i store industribedrifter, men over middels utdanningsnivå, den tredje sterkaste bedriftsveksten, og den nest sterkaste folkeveksten. Regionen har også høg pendlingsandel til stavangerregionen (24,4%). Dette reduserer indeksen frå 0,46 til 0,39. Haugesund, Tysvær, Karmøy, Sveio og Bokn er ein folkerik region som får middels eller relativt låg skåre på alle kriteria. Regionen har lita nettopendling til Stavanger og Bergen. Den ligg likevel tett på regionar med høg sårbarheit, og har næringar med tette band til dei sårbare regionane. Sjølv om regionen isolert sett har relativt få i vareproduserande næringar og berre ein middels andel sysselsette i store industribedrifter, kan regionen vere sårbar på måtar som Sårbarheitsindeksen ikkje fangar opp. Sårbarheitsindeksen fangar til dømes ikkje opp problematikk knytt til næringsklyngar og i kva grad tenesteytarar til sårbare industriar også er sårbare. Sotra og Øygarden har middels eller låg skåre på alle kriteria, der ei sterk folketalsutvikling og nærleik til Bergen og Askøy gir det viktigaste bidraget til at regionen er mellom dei minst sårbare i fylka. Voss, Granvin og Ulvik har ein svært låg andel av sine arbeidsplassar i vareproduserande næringar eller i store industribedrifter, og har eit relativt høgt utdanningsnivå. Frå eit sårbarheitsperspektiv er folketalsutviklinga den største utfordringa. Pendling til Bergen har nesten ingen innverknad. Os og Fusa har ein relativt høg konsentrasjon av arbeidsplassar i store industribedrifter, men den beste folketalsutviklinga av alle regionane, høgt utdanningsnivå, god netto tilvekst av bedrifter og ein høg pendlingsprosent til Bergen og Askøy (34,6%) gjer regionen til den nest minst sårbare i Hordaland. 12

13 Stavangerregionen (Stavanger, Sandnes, Sola, Randaberg, Rennesøy, Kvitsøy og Gjesdal) har låg andel sysselsette i vareproduserande næringar, høg folke- og bedriftsvekst og høgt utdanningsnivå, men berre middels skåre på andel sysselsette i store industribedrifter. Bergen og Askøy kjem ut som den minst sårbare regionen i dei to fylka. Regionen er ikkje mellom dei beste på bedriftsvekst, men har svært låg skåre på alle dei andre kriteria. Sjå også tabellar i vedlegg for meir informasjon om korleis regionane skårar på dei ulike indikatorane. 4 KJELDER, DEFINISJONAR OG MEIR INFORMASJON Definisjonar og fullstendige nemningar: Arbeidsplassar: Vareproduserande næringar (Primærnæringar + industri); Primærnæringar: Jordbruk, skogbruk, fiske og fiskeoppdrett; Industri: Industri og bergverk. Sysselsette etter arbeidsstad. 4. kvartal Kjelde: PANDA/ SSB. Store bedrifter : Etter tilsette 1. kv Kjelde: SSB. Folketal: Per 1. jan Folketalsframskriving SSBMMMM2009; per 1. jan. 2020:. Kjelde: Høg utdanning: % av befolkninga 16 år og over som har utdanning på universitets- og høgskulenivå. Kjelde: Tal bedrifter/ Bedriftsvekst: Endring i talet på bedrifter med tilsette siste to år (1. kv kv. 2009). Kjelde: Inndeling i Bo- og arbeidsmarkedsregioner. Dag Juvkam, NIBR- rapport 2002:20. SNF- rapport nr. 22/08. Indikatorer for lokal sårbarhet. Analyse av norske kommuner og utviklingen NUTEK (2002) Sårbara industriregioner Sårbarhet i lokala arbetsmarknadsregioner och kommuner till följd av industriell omstrukturering, 13

14 5 VEDLEGG: 5.1 SÅRBARHEITSINDEKSEN 2009 UTFYLLANDE TABELLAR Rangering etter kvart enkelt kriterium: % av arbeidsplassane i vareproduserande næringar % av arbeidsplassane i store industribedrifter Framskriven folkevekst , prosentvekst Austevoll 1,00 Stord, Fitjar, Bømlo og Tysnes 1,00 Masfjorden og Gulen 1,00 Hå, Klepp og Time 0,95 Kvinnherad 0,94 Indre Hardanger 0,95 Etne og Vindafjord 0,89 Austevoll 0,89 Jondal og Kvam 0,89 Dalane 0,84 Nordhordland 0,83 Sauda og Suldal 0,84 Kvinnherad 0,79 Indre Hardanger 0,78 Voss, Granvin og Ulvik 0,79 Stord, Fitjar, Bømlo og Tysnes 0,74 Os og Fusa 0,72 Kvinnherad 0,74 Forsand, Strand, Hjelmeland og Finnøy 0,68 Vaksdal, Samnanger og Osterøy 0,67 Etne og Vindafjord 0,68 Vaksdal, Samnanger og Osterøy 0,63 Hå, Klepp og Time 0,61 Vaksdal, Samnanger og Osterøy 0,63 Jondal og Kvam 0,58 Hauges., Tysvær, Karmøy, Sveio, Bokn 0,56 Dalane 0,58 Nordhordland 0,53 Sotra og Øygarden 0,50 Forsand, Strand, Hjelmeland og Finnøy 0,53 Os og Fusa 0,47 Stavangerregionen 0,44 Stord, Fitjar, Bømlo og Tysnes 0,47 Sauda og Suldal 0,42 Jondal og Kvam 0,39 Heile landet 0,42 Masfjorden og Gulen 0,37 Etne og Vindafjord 0,33 Austevoll 0,37 Indre Hardanger 0,32 Dalane 0,28 Hauges., Tysvær, Karmøy, Sveio, Bokn 0,32 Hauges., Tysvær, Karmøy, Sveio, Bokn 0,26 Sauda og Suldal 0,22 Nordhordland 0,26 Sotra og Øygarden 0,21 Forsand, Strand, Hjelmeland og Finnøy 0,17 Sotra og Øygarden 0,21 Heile landet 0,16 Masfjorden og Gulen 0,11 Bergen og Askøy 0,16 Voss, Granvin og Ulvik 0,11 Bergen og Askøy 0,06 Stavangerregionen 0,11 Stavangerregionen 0,05 Voss, Granvin og Ulvik 0,00 Hå, Klepp og Time 0,05 Bergen og Askøy 0,00 Os og Fusa 0,00 % av befolkninga med høgare utdanning Auke i talet på bedrifter, 2007K1-2009K1 Masfjorden og Gulen 1,00 Masfjorden og Gulen 1,00 Vaksdal, Samnanger og Osterøy 0,95 Vaksdal, Samnanger og Osterøy 0,95 Dalane 0,89 Forsand, Strand, Hjelmeland og Finnøy 0,89 Etne og Vindafjord 0,84 Jondal og Kvam 0,84 Austevoll 0,79 Indre Hardanger 0,79 Sauda og Suldal 0,74 Etne og Vindafjord 0,74 Forsand, Strand, Hjelmeland og Finnøy 0,68 Dalane 0,68 Kvinnherad 0,63 Sotra og Øygarden 0,63 Indre Hardanger 0,58 Bergen og Askøy 0,58 Sotra og Øygarden 0,53 Heile landet 0,53 Nordhordland 0,47 Hauges., Tysvær, Karmøy, Sveio, Bokn 0,47 Hå, Klepp og Time 0,42 Sauda og Suldal 0,42 Jondal og Kvam 0,37 Voss, Granvin og Ulvik 0,37 Hauges., Tysvær, Karmøy, Sveio, Bokn 0,32 Nordhordland 0,32 Stord, Fitjar, Bømlo og Tysnes 0,26 Stord, Fitjar, Bømlo og Tysnes 0,26 Voss, Granvin og Ulvik 0,21 Stavangerregionen 0,21 Os og Fusa 0,16 Kvinnherad 0,16 Heile landet 0,11 Hå, Klepp og Time 0,11 Stavangerregionen 0,05 Os og Fusa 0,05 Bergen og Askøy 0,00 Austevoll 0,00 Tabell 5.1: Rangering av regionane for kvart enkelt kriterium. Skåre for heile landet er teken med. Ikkje vekting etter pendling mot Bergen/Askøy og stavangerregionen. 0,00 er best, 1,00 er dårlegast ( mest sårbar ). 14

15 Rangering etter kvart enkelt kriterium, sortert etter regionar: % av arbeidsplassane i vareproduserande næringar store industribedrifter Framskriven folkevekst , prosentvekst % av befolkninga med høgare utdanning Auke i talet på bedrifter, 2007K1-2009K1 Samla ujustert indeks Dalane 0,84 0,28 0,58 0,89 0,68 0,62 0,58 Stavangerregionen 0,05 0,44 0,11 0,05 0,21 0,19 0,19 Hå, Klepp og Time 0,95 0,61 0,05 0,42 0,11 0,46 0,39 Forsand, Strand, Hjelmeland og Finnøy 0,68 0,17 0,53 0,68 0,89 0,55 0,47 Sauda og Suldal 0,42 0,22 0,84 0,74 0,42 0,51 0,49 Etne og Vindafjord 0,89 0,33 0,68 0,84 0,74 0,67 0,65 Hauges., Tysvær, Karmøy, Sveio, Bokn 0,26 0,56 0,32 0,32 0,47 0,39 0,38 Stord, Fitjar, Bømlo og Tysnes 0,74 1,00 0,47 0,26 0,26 0,62 0,60 Kvinnherad 0,79 0,94 0,74 0,63 0,16 0,70 0,68 Indre Hardanger 0,32 0,78 0,95 0,58 0,79 0,69 0,67 Voss, Granvin og Ulvik 0,11 0,00 0,79 0,21 0,37 0,30 0,29 Jondal og Kvam 0,58 0,39 0,89 0,37 0,84 0,63 0,59 Austevoll 1,00 0,89 0,37 0,79 0,00 0,64 0,64 Os og Fusa 0,47 0,72 0,00 0,16 0,05 0,32 0,26 Sotra og Øygarden 0,21 0,50 0,21 0,53 0,63 0,38 0,31 Bergen og Askøy 0,00 0,06 0,16 0,00 0,58 0,14 0,14 Vaksdal, Samnanger og Osterøy 0,63 0,67 0,63 0,95 0,95 0,72 0,50 Nordhordland 0,53 0,83 0,26 0,47 0,32 0,50 0,42 Masfjorden og Gulen 0,37 0,11 1,00 1,00 1,00 0,62 0,58 Samla justert indeks Tabell 5.2: Skåre for regionane på kvart enkelt kriterium, sortert etter region. Vekting etter pendling mot Bergen/Askøy og stavangerregionen er teken med i siste kolonne. 0,00 er best, 1,00 er dårlegast ( mest sårbar ). 15

16 Datagrunnlaget: Tabell 6. Datagrunnlaget som er brukt i berekningane. For nærare beskriving av dataene, sjå oversikt over datagrunnlaget i kap. 2.1 og kap. 4. * Kommunar som ikkje er inkludert i Sårbarheitsindeksen. Arbeidsplassar etter næring, 4. kvartal 2008 Sysselsette i store industribedrifter, 1.kv 2009 Alle Vareprod. Primærn. Industri Eigersund Lund Bjerkreim Sokndal Dalane Stavanger Sandnes Sola Randaberg Rennesøy Kvitsøy Gjesdal Stavangerregionen Hå Klepp Time Hå, Klepp og Time Forsand Strand Hjelmeland Finnøy Forsand, Strand, Hjelmeland og Finnøy Suldal Sauda Sauda og Suldal Utsira* Haugesund Tysvær Karmøy Sveio Bokn Haugesund, Tysvær, Karmøy, Sveio og Bokn Vindafjord Etne Vindafjord og Etne Rogaland med Sveio og Etne Landet

17 Arbeidsplassar etter næring, 4. kvartal 2008 Sysselsette i store industribedrifter, 1.kv 2009 Alle Vareprod. Primærn. Industri Bømlo Stord Fitjar Tysnes Stord, Fitjar, Bømlo og Tysnes Kvinnherad Odda Ullensvang Eidfjord Indre Hardanger Ulvik Granvin Voss Voss, Granvin og Ulvik Jondal Kvam Jondal og Kvam Fusa Os Os og Fusa Bergen Askøy Bergen og Askøy Austevoll Sund Fjell Øygarden Sotra og Øygarden Vaksdal Samnanger Osterøy Vaksdal, Samnanger, Osterøy Modalen Meland Radøy Lindås Austrheim Nordhordland Fedje* Masfjorden Gulen Masfjorden og Gulen Hordal. m/gulen, u/sveio, Etne Landet

18 Folketal Pers m. Tal bedrifter m. tils år høg. utd Eigersund Lund Bjerkreim Sokndal Dalane Stavanger Sandnes Sola Randaberg Rennesøy Kvitsøy Gjesdal Stavangerregionen Hå Klepp Time Hå, Klepp og Time Forsand Strand Hjelmeland Finnøy Forsand, Strand, Hjelmeland og Finnøy Suldal Sauda Sauda og Suldal Utsira* Haugesund Tysvær Karmøy Sveio Bokn Haugesund, Tysvær, Karmøy, Sveio og Bokn Vindafjord Etne Vindafjord og Etne Rogaland med Sveio og Etne Landet K K K 933 K 178 K 191 K 18

19 Folketal Pers m. Tal bedrifter m. tils år høg. utd Bømlo Stord Fitjar Tysnes Stord, Fitjar, Bømlo og Tysnes Kvinnherad Odda Ullensvang Eidfjord Indre Hardanger Ulvik Granvin Voss Voss, Granvin og Ulvik Jondal Kvam Jondal og Kvam Fusa Os Os og Fusa Bergen Askøy Bergen og Askøy Austevoll Sund Fjell Øygarden Sotra og Øygarden Vaksdal Samnanger Osterøy Vaksdal, Samnanger og Osterøy Modalen Meland Radøy Lindås Austrheim Nordhordland Fedje* Masfjorden Gulen Masfjorden og Gulen Hordaland med Gulen, eks Sveio og Etne Landet K K K 933 K 178 K 191 K 19

20 % store ind. bedr. Folketal % høg. utd. Nettopendling til % vareprod. Bedriftsvekst Stavangerregionen Bergen og Askøy Eigersund 25,8 10,0 17,0 7,6 Lund 46,0 3,0 16,1 2,0 Bjerkreim 38,2 8,1 14,4 0,6 Sokndal 30,8 1,0 12,4 11,8 Dalane 30,7 7,2 7,6 15,9 6,1 7,6 0,7 Stavanger 11,5 19,3 34,1 8,8 Sandnes 10,9 23,5 25,4 10,0 Sola 16,9 21,9 25,9 10,9 Randaberg 12,7 16,3 23,8 6,9 Rennesøy 18,2 29,5 19,2 0,9 Kvitsøy 12,8 1,5 13,6 3,2 Gjesdal 23,6 18,3 18,4 2,8 Stavangerregionen 12,4 8,0 20,7 29,6 8,9-0,1 Hå 33,2 18,4 15,2 9,6 Klepp 40,1 29,3 17,7 10,1 Time 26,0 21,7 23,8 9,5 Hå, Klepp og Time 32,8 13,0 23,2 18,9 9,8 24,4 0,5 Forsand 30,8 7,7 15,5 4,8 Strand 22,5 11,3 17,8 3,8 Hjelmeland 36,0 3,4 19,3 3,7 Finnøy 38,8-0,9 17,9 3,5 Forsand, Strand, 28,8 6,7 7,9 17,9 3,8 21,3 0,5 Hjelmeland og Finnøy Suldal 25,4-2,6 19,4 9,6 Sauda 24,8-1,5 16,2 5,8 Sauda og Suldal 25,1 7,2-2,0 17,6 7,7 5,4 0,5 Utsira* 9,0 0,0-3,3 21,0 22,2 5,4-0,9 Haugesund 13,2 17,8 25,6 5,8 Tysvær 15,2 11,6 18,2 2,3 Karmøy 26,1 12,3 17,2 9,7 Sveio 17,8 11,6 19,1 11,9 Bokn 32,0 3,7 10,5 4,8 Haugesund, Tysvær, 18,3 10,1 14,2 20,5 7,2 3,1 1,7 Karmøy, Sveio og Bokn Vindafjord 33,9 3,1 16,1 2,0 Etne 23,6-0,2 17,1 11,8 Vindafjord og Etne 31,1 7,8 2,0 16,4 5,1 2,5 1,1 Rogaland m/sveio og Etne 17,5 8,7 17,4 24,6 8,1 Landet 14,3 11,5 25,9 6,9 20

21 % store ind. bedr. Folketal % høg. utd. Bømlo 34,0 6,0 16,9 6,9 Stord 29,6 12,2 25,1 12,1 Fitjar 16,1 2,7 17,1 3,3 Tysnes 23,9-2,4 17,8 3,5 Nettopendling til % vareprod. Bedriftsvekst Stavangerregionen Bergen og Askøy Stord, Fitjar, Bømlo 29,6 19,6 8,2 21,1 8,8 1,7 2,7 og Tysnes Kvinnherad 30,2 18,4 1,1 18,0 9,4 1,4 3,4 Odda 26,3-5,9 17,8-1,5 Ullensvang 20,3-7,1 18,8 10,3 Eidfjord 4,0 8,8 16,9 12,5 Indre Hardanger 23,1 14,6-5,0 18,0 4,3 0,8 2,3 Ulvik 15,0-13,1 21,5 3,2 Granvin 23,7-9,5 18,0 7,0 Voss 13,7 2,4 21,6 9,4 Voss, Granvin og Ulvik 14,3 0,9 0,6 21,4 8,7 1,2 6,3 Jondal 18,9-1,4 20,1 5,0 Kvam 28,0-7,8 19,8 0,0 Jondal og Kvam 27,1 7,8-2,1 20,1 4,3 1 6,2 Fusa 47,1 3,1 16,5 8,3 Os 18,0 2,8 18,6 14,7 Os og Fusa 25,7 14,3 23,7 22,1 9,9 1,3 34,6 Bergen 9,1 19,8 22,1 11,1 Askøy 10,7 16,8 15,6 4,6 Bergen og Askøy 9,2 5,2 19,3 32,1 6,7 0 - Austevoll 34,8 13,4 12,1 16,5 10,6 0,7 0,4 Sund 13,4 17,9 18,5 6,9 Fjell 20,4 15,2 33,1 6,2 Øygarden 6,5 26,5 21,4 11,8 Sotra og Øygarden 18,1 9,5 16,2 18,5 6,5 1,1 27,6 Vaksdal 27,5 1,9 16,1-0,7 Samnanger 18,4 4,2 17,4 4,3 Osterøy 30,0 7,5 14,2 5,7 Vaksdal, Samnanger 27,8 13,4 5,3 15,3 3,3 0,9 36,4 og Osterøy Modalen 6,8 21,4 20,8 11,6 Meland 36,4 0,6 18,7-5,4 Radøy 25,4 9,5 15,1 16,4 Lindås 27,1 15,4 19,5 6,1 Austrheim 14,0 5,3 14,9 12,1 Nordhordland 27,0 15,6 14,6 18,6 8,8 1,1 20,2 Fedje* 14,8 0,0-14,9 17,2 3,7 1,5 9,5 Masfjorden 12,6-8,5 13,5 0,0 Gulen 29,6-6,5 15,3 3,7 Masfjorden og Gulen 23,9 5,3-7,4 14,5 2,3 1,7 7,7 Hordaland med Gulen, eks 14,5 7,8 13,3 26,9 6,9 Sveio og Etne Landet 14,3 11,5 25,9 6,9 21