Vedtak i namnesak 2014/8 Skara-/Skaga- Gol kommune

Transkript

1 GOL KOMMUNE Gamlevegen GOL Dykkar ref.: Vår ref.: Dato: Sak/dok.: 06/ Ark.: Vedtak i namnesak 2014/8 Skara-/Skaga- Gol kommune Kartverket har i dag gjort vedtak om skrivemåten av fylgjande stadnamn i Gol kommune: Skarahovda (høgd) Skarahøgdi og Skagahøgdi vert sette som avslegne namneval Skaga (gard 23) Skaga (bruk 23/1) Skagastølen (seter/støl) på Lauvsetstølan, namnetype endra frå fritidsbustad Skagastølen (bruk 35/23) Skagastølen (bruk 35/37) Skagastølen (setervoll) namnetype endra frå gamal busetjingsplass Nedstedokk med Skagastølen (bruk 23/54) Skagavollen (seter/støl) på Lauvsjø Skagavollen (bruk 23/23) Skaran (seter/støl) fellesnamn for Haugstadskaran og Rudningsskaran Haugstadskaran (seter/støl) vedtaket gjeld namnevalet og etterlekken -skaran Haugstadskaran (bruk 22/3) vedtaket gjeld namnevalet og etterlekken -skaran Rudningsskaran (seter/støl) vedtaket gjeld namnevalet og etterlekken -skaran Rudningsskaran (bruk 24/14) vedtaket gjeld namnevalet og etterlekken -skaran Skaraåsen (ås) Skarabakken (bruk 50/20) namnetype endra frå fritidsbustad til bruk Vedtaket er gjort med heimel i 5 tredje ledd i lov om stadnamn. For Skaraåsvegen er kommunen vedtaksmynde. Skaga fell bort som namn på bruk 23/190. Der det er vedteke både eit hovudnamn og eit undernamn, er det hovudnamnet som vil visast i kartet. Bakgrunn Kartverket reiste hausten 2014 namnesak for namnet Skarahovda/Skarahøgdi/Skagahøgdi. For å avklara denne saka, var det samstundes naudsynt å ta med i saka primærnamna Skaga (gnr. 23), Skaran (seter) og andre namn avleidde av desse namna. Saka vart reist for å avklara rett skrivemåte for offentleg bruk. Me beklagar at saka har teke lang tid. Kartverket Oslo Besøksadresse: Storgata 33 A, Oslo Postadresse: Postboks 600 Sentrum, 3507 Hønefoss Telefon: Telefax: E-post: post@kartverket.no Organisasjonsnummer:

2 Juridisk grunnlag Ved fastsetjing av skrivemåten av stadnamn er hovudregelen at det skal takast utgangspunkt i den nedervde, lokale uttalen, og at namnet skal normerast etter gjeldande rettskrivingsprinsipp, jf. 4 fyrste ledd i lov om stadnamn. Skrivemåten skal vera praktisk og ikke skyggja for meiningsinnhaldet i namnet, jf. 1 fyrste ledd. I utfyllande reglar om skrivemåten av norske stadnamn er det gjeve nærmare reglar om normering av stadnamn. Det må takast omsyn til det som er registrert i Sentralt stadnamnregister (SSR) frå før, normeringspraksisen i området og skrifttradisjonen for namnet saka gjeld. Lokale ynske frå dei som har uttalerett skal spela inn, og serskilt ynsket til eigaren skal vektleggjast når saka gjeld bruksnamn, og skrivemåten som eigaren ynskjer ligg innanfor regelverket. Me presiserer at lov om stadnamn regulerer offentleg bruk av stadnamn. Privatpersonar og bedrifter som ikkje er heileigde av det offentlege, er difor ikkje pålagde å fylgja vedtekne skrivemåtar. Vedtak som gjeld stadnamn får ikkje fylgjer for skrivemåten av slektsnamn, og slektsnamn skal heller ikkje påverka skrivemåten av stadnamn. Skarahovda/Skarahøgdi/Skarahøgde/Skagahøgdi/Skagahøgde (høgd) Embrik Rudningen opplyser i eit høyringssvar at tidlegare eigar av heimstølen hans, Ola Håkon Rudningen, og tidlegare generasjonar konsekvent har omtalt dette hovda som Skarahovda. Rudningen skriv vidare at andre eldre folk seier det same. Ola Håkon Rudningen har sjølv sendt eit eige høyringssvar, og han skriv òg at han aldri har høyrt noko anna namn enn Skarahovda på denne fjellformasjonen. Både Embrik Rudningen og Olav Håkon Rudningen presiserer at det er ein meiningsskilnad mellom ei høgd og eit hovda. Olav H. Rudningen skriv at eit hovda er ei høgd der det syner loddrett fjell. Garden Skaga har etter det Embrik Rudningen kjenner til, ikkje noko med dette hovda å gjera. Namnet er skrive Skagahøgdi i Norge1: frå 1982, 1993, 2001 og I økonomisk kartverk frå 1973 er namnet skrive Skarahøgdi. I namnesak 2016/2 vart endinga -ahovda vedteken på grunnlag av eit tilsvarande høyringsinnspel frå Embrik Rudningen, men det vart ikkje teke stilling til førelekken Skar-/Skag- den gongen. Både Embrik Rudningen og Olav Håkon Rudningen vil ha skrivemåten Skarahovda, sjå ovanfor. Stadnamntenesta skriv at høgda ligg rett nordvest for setra Skaran/Skaro, og at ho vel har namn etter den. Dei viser elles til tilrådinga dei gav om Skarahovda i namnesak 2016/2, og dei står ved denne tilrådinga. Som nemnt ovanfor, vart endinga -ahovda vedteken i 2017 på grunnlag av Embrik Rudningen sine uttaleopplysningar. Me finn heller ikkje grunn til å tvila på det han og Olav H. Rudningen skriv om uttalen av førelekken i namnet. Bruken av Skara- finn me att i økonomisk kartverk Skarahøgdi, sjølv om etterlekken der er feil. Namnelekkane hovda og høgd har vorte blanda saman i ein del stadnamn i Gol, og ein må rekna med at det er snakk om feilnormeringar, der ein ikkje har kjent att namnelekken hovde der hallingmålet har uttalen /hövde/ eller /hövda/, men feiltolka det som ordet høgd. Når det gjeld Skaga-/Skara-, er det skjønleg at det har vorte litt forvirring, for både Skaga, Skagastølen og Skaro/Skaran ligg i nærleiken, og då har det vore lett for at ein kunne tru at gardsnamnet Skaga låg - 2 -

3 til grunn. Uttaleopplysningane som har kome fram i denne saka, viser likevel at det må vera stølsnamnet Skaro/Skaran som er primærnamn, slik Stadnamntenesta skriv. Skarahovda vert fastsett i samsvar med lokale ynske og Stadnamntenesta si tilråding, jf. 4 fyrste ledd i lov om stadnamn. Skaga (gard 23) Gardsnamnet vert uttalt /ska`ga/, jf. bokverket Norske Gaardnavne (NG) av Oluf Rygh. Denne uttalen vert stadfest i heradsregisteret, der /ska:`ga/ er ført opp som uttale. I NG står det at namnet kjem av gamalnorsk skagi framstikkende odde og dialektordet skagje ein høg framragande ting, og det vert lagt til at garden ligg lunt under eit framspringande fjell. Namnet er skrive Skaga i 1886-, 1905-, 1950-matrikkelen og i gjeldande matrikkel. Namnet har òg skrivemåten Skaga i alle utgåver av Norge 1: frå 1952, 1982, 1993, 2001 og 2009, og i økonomisk kartverk frå Det kom ingen lokale høyringssvar i saka, men kommunen nyttar skrivemåten Skaga i samband med at dei uttalar seg om andre namn i denne saka. Dei stadfester at Skagastølen (bruk 35/23) på Lauvset og Skagavollen (bruk 23/23) på Lauvsjø har historisk tilknyting til garden Skaga (gard 23), og difor bør ha ein skrivemåte i samsvar med gardsnamnet. Skagastølen (35/23) høyrde ifylgje kommunen til bruk 23/28 Skaga. Kommunen har lagt ved kopi av bygdebøkene der dette går fram. Stadnamntenesta tilrår Skaga i samsvar med uttalen av namnet. Skrivemåten Skaga synest å vera uomstridd, og skrifttradisjonen er eintydig. Kommunen har kommentert den eine av dei to stadene der det heiter Skagastølen, nemleg den som ligg på Lauvsetstølan (bruk 35/23). Det verkar godtgjort at både den og Skagavollen på Lauvsjø (bruk 23/23) har tilknyting til garden Skaga (gard 23) ut frå det kommunen har vist til i bygdebøkene. Når det gjeld Skagavollen (bruk 23/23) og setervollen som òg heiter Skagastølen (på bruk 23/54), ser ein i tillegg av sjølve gardsnummeret at desse eigedomane har ei tilknyting til garden Skaga. Skaga vert fastsett som skrivemåte på gard 23 i samsvar med uttalen og Stadnamntenesta si tilråding, jf. 4 fyrste ledd i lov om stadnamn. I samsvar med dette får namnet på stølen og bruk 23/23 på Lauvsjø skrivemåten Skagavollen. Stølen og bruk 35/23 på Lauvsetstølan får skrivemåten Skagastølen, og namnet på setervollen på bruk 23/54 får òg skrivemåten Skagastølen. I sjølve bruksnamnet Nedstedokk med Skagastølen vart skrivemåten av det fyrste namnet, Nedstedokk, vedteke i Med dette vert òg skrivemåten av namnet Skagastølen vedteke. Skaran/Skaro (seter/støl) Namnet på bruk 22/3 er ført opp med oppslagsforma Skarene og uttalen /ska`ró/ i Norske Gaardnavne (NG). Der står det at det er ei seter på Skaraåsen, og at namnet kjem av dativ flt. av gamalnorsk skǫr avsats i ei bergside. I heradsregistreret har namnet oppslagsforma Skarann sr, og der står det at namnet har uttalen /ska:`radn/. I seternamnregisteret står Skaravollen på Skaraåse som namneform både under bruk 31/4 Juven, som har vore eigar av 22/3, og under bruk 23/15 (truleg feil for 23/18 Rudningen, som har vore eigar av bruk 24/14)

4 Stølsnamnet er skrive Skarann sr i gradteigskart frå 1925, 1954, 1958, 1960 og 1973, og i fyrste utgåva av Norge 1: (N50) frå I seinare utgåver av N50 frå 1982, 1993, 2001 og 2009 er Skaro nytta om stølen på 22/3 og Rudningsstølen på 24/14. I økonomisk kartverk frå 1973 er Skaran nytta om stølen på 22/3 og Rudningsstølen om stølen på 24/14. Namnet på bruk 22/3 er skrive Skarene i og 1905-matrikkelen, og Haugstadskarene i matrikkelen og i gjeldande matrikkel. I bygdeboka vert Haukstadskaradn og Haukstad-Skaradn nytta. Forma Joloskaran (venteleg uttalt /jo:`loska:radn/), som Olav H. Rudningen nemner etter far sin nedanfor, står ikkje i nokon skriftlege kjelder me har funne, men ein må rekna med at namnet kjem av Nijordo (Nedjordene), eit lokalt namn på bruk 31/4 Juven, som eig stølseigedomen. Namnet på bruk 24/14 er skrive Botteskarene i både og 1905-matrikkelen, matrikkelen og i gjeldande matrikkel. I bygdebokene vert både Nivstad-Skaradn, Bøtte-Skaradn og Rudningsskaradn nytta som namn. Embrik Rudningen, eigar av bruk 24/14, skriv i eit høyringssvar at han meiner namnet på 24/14 bør vera Rudningskarane, og han legg til at siste e-en i namnet ikkje vert uttalt. På ulike kart står det Rudningsvollen og Rudningsstølen, men etter det han kjenner til er det Rudningskarane som vert nytta mest på folkemunne, og han veit at den namneforma har vorte nytta av dei to føregåande generasjonane på garden 23/18, som han no er eigar av. I matrikkelen i dag står Botteskarene som namn på bruk 24/14, og det kjem av at bruk 28/21 Botn (Botten) var eigar av 24/14 fram til siste del av 1800-talet. Han peikar på at gardsnummeret (24) på denne stølseigedomen tyder på at han ikkje alltid har høyrt til Botn, noko som viser at det òg tidlegare har vore tradisjon for namnebyte i samband med eigarskifte. Det er to vollar i området, 24/14 og 22/3, og Embrik Rudningen har den oppfatninga at båe på folkemunne vert kalla Skaran, men med namnet på hovudgardsbruket fyrst i namnet. Olav Håkon Rudningen stadfester dette, og skriv at dei to heimstølane fremst på Skaraåsen båe heiter Skaran. Rudningsskaran ligg inst, og den har han ått tidlegare. Haugstadskaran ligg fremst, og han opplyser at far hans, som var fødd i 1908 og var gjætlegut der, kalla denne vollen for Joloskaran (med tjukk l). Stadnamntenesta tilrår skrivemåten Skaran i samsvar med uttalen og lokale ynske. Uttalen /ska:`ro/ og /ska:`radn/ stadfester at det må vera ordet skor f. berghylle som ligg til grunn for dette namnet, slik det står Norske Gaardnavne, og ikkje ordet skard, som ville ha gjeve ein uttale med tjukk l i dette området og e-ending i staden for -adn-ending i bunden form fleirtal. Hallingmålet er tradisjonelt eit dativsmål, og formene /ska:`radn/ og /ska:`ro/, som båe er dokumenterte lokalt, viser at både nominativsforma og dativsforma har vore i bruk i nyare tid. Dette ser ein i praksis på s. 36 i Boka om Gol 4, der det står «nedafor Skaradn» i nominativ, men «av Skaro» og «under Skaro» i dativ. Høyringssvara og uttaleopplysninga i heradsregisteret kan tyda på at det er nominativsforma som i dag står sterkast i dette namnet. I utfyllande reglar om skrivemåten av norske stadnamn står det i punkt 5 at namn som opphavleg var dativsformer, bør halda på dativsendinga. Men dette må nok tolkast slik at det er meint namn med dativsforma som eineform i talemålet, jf. det som stod i punkt 3.1.b.iv i den gamle rettleiinga til forskrifta: «Når dativforma er - 4 -

5 eineform, bør ho brukast.» Dativsforma Skaro er ikkje eineform i dette namnet, og det må difor vera ope for å velja nominativsforma Skaran, slik det er ynske om lokalt. I Gol er det normeringspraksis for fleirtalsendinga -an i bunden form der rettskrivinga har -ane og talemålet har /-adn/, og skrivemåten vert difor fastsett i samsvar med det, jf. punkt i utfyllande reglar om skrivemåten av norske stadnamn: «Ein kan elles nytte an(e) når dialektuttalen er -an(e), -ain(e), -æn(e), -æin [o.l.].» Skaran vert fastsett som skrivemåte i samsvar med lokale ynske og Stadnamntenesta si tilråding, jf. 4 i lov om stadnamn. Rudningsskaran/Rudningsstølen/Botteskaran/Botteskarene/Nifstadskaran (seter/støl og bruk 24/14) Embrik Rudningen peikar på gardsnummeret på bruk 24/14 peikar mot tidlegare namneskifte på denne stølsvollen. Det vert stadfest av bruken av Nivstadskaradn i bygdeboka, som viser at Botteskaran heller ikkje er det opphavlege namnet. Det er tradisjon for slike namneskifte på stølseigedomar etter kvart som dei byter eigar, og Kartverket vurderer at det må vera rom for tilsvarande namnebyte i offentleg bruk når det nyare namnet òg har vorte ein del av den lokale stadnamntradisjonen, og det er ynskt av eigaren. Dette opnar òg 3 andre ledd i lov om stadnamn opp for: «Eit nedervd stadnamn kan berre bytast ut med eit anna namn som er på same språk, og som har tradisjon som namn på det same namneobjektet.» I samsvar med ynsket til eigaren og lokal talemålstradisjon vert Rudningsskaran fastsett som namn på både stølen og bruk 24/14. Rudningsstølen, Botteskaran og Nifstadskaran vert sette som historiske namn i Sentralt stadnamnregister (SSR). Haugstadskaran/Jordoskaran/Skaran (seter/støl og bruk 22/3) Ut frå høyringssvara og bruken i bygdebøkene synest det å vera Haugstadskaran som i dag er i vanleg bruk lokalt om stølen på bruk 22/3, sjølv om dette namnet eigentleg knyter seg til eit tidlegare eigarbruk. Stølen vart ifylgje bygdeboka på eit tidspunkt overdregen frå Nordigarden Haugstad (bruk 22/1) til Juven (bruk 31/4). Ut frå eigartilhøva kunne Jordoskaran høvt betre, jf. det lokale namnet Nijordo på bruk 31/4, men det ser ikkje ut til at namnet Jordoskaran er i bruk lenger i dag. Det usamansette namnet Skaran bør setjast av til fellesnamn på stølane Haugstadskaran og Rudningsskaran, slik dei lokale høyringssvara og den lokale bruken ser ut til å peika mot. Haugstadskaran vert fastsett som namn på både stølen og bruk 22/3. Jordoskaran og Skaran vert der sette som historiske namn i Sentralt stadnamnregister (SSR). Skaraåsen/Skardaåsen (ås) Embrik Rudningen opplyser at skrivemåten Skaraåsen ligg nærmast uttalen. Det ligg ikkje føre nokon uttaleopplysningar med lydskrift for namnet, men i ein merknad i Sentralt stadnamnregister (SSR) står det at det ikkje er tjukk l-uttale i dette namnet. Namnet står ikkje i gradteigskart, økonomisk kartverk eller i fyrste utgåva av Norge 1:50 000, men i seinare utgåver av Norge 1: er namnet skrive Skardaåsen. I seternamnregisteret er mange stølsnamn førde opp frå dette området med presiseringa «på Skaraåse». Bygdeboka brukar konsekvent Skara- som namneform (Skaraåsen/Skaraåse)

6 Både Embrik Rudningen og Ola Håkon Rudningen meiner at Skaraåsen er rett namneform. Ola H. skriv at det er namn på fjellplatået (åsen) som ligg mellom hovuddalføret og Hemsedal-dalføret. Stadnamntenesta skriv at åsen ligg ved setra Skaran, og at han vel har namn etter den. Dei tilrår difor Skaraåsen i samsvar med Skaran og lokale ynske. Namneforma Skara- i genitiv er i samsvar med det ein ville venta i ei samansetning der namnet Skaran/Skaro står i ei samansetning, og det verkar rimeleg at stølsnamnet Skaran, som ligg i byrjinga av denne åsen, har gjeve namn til heile åsen. Alle opplysningar som har kome fram i saka tyder på at det er Skaraåsen som er rett namneform på staden, og ikkje Skardaåsen. Skaraåsen vert fastsett som skrivemåte i samsvar med lokale høyringssvar og Stadnamntenesta si tilråding, jf. 4 fyrste og andre ledd i lov om stadnamn. Skarabakken (bruk 50/20) Det ligg ikkje føre uttaleopplysningar, men i bygdeboka står det at bruket, som er eit tidlegare husmannsplass, no vert kalla Skarabakken. Skarabakken står òg som namneform i matrikkelen i dag, og det er nytta i økonomisk kartverk frå Det kom ingen høyringssvar i saka. Stadnamntenesta tilrår Skarabakken. Namnet har ikkje nokon direkte tilknyting til dei andre namna, men vart teke med i saka sidan det har likelydande førelekk. Namneforma Skara- tyder på at det er ordet skor f. berghylle som ligg til grunn her òg, på same måte som i Skaran og Skaraåsen. Alternativet ville ev. vera ordet skard. Skard- står i nokre andre samansetningar i Gol, t.d. Skardhøgde og Skardmyran, og ser vanlegvis ikkje ut til å ha binde-a i samansetningar. Skarabakken vert fastsett som skrivemåte i samsvar med innarbeidd skrivemåte og det sannsynlege opphavet til namnet, jf. 4 fyrste ledd i lov om stadnamn. Kunngjering Kommunen skal syta for at vedtaket vert gjort kjent for dei partane i kommunen som har klagerett etter 10 fyrste ledd i lova, og som ikkje er adressatar i dette brevet. For vedtak som gjeld bruksnamn, skal kommunen sende melding direkte til eigarane av bruk som vert påverka av vedtaket. Bruksnamn Etter lov om stadnamn har grunneigaren rett til å fastsetja skrivemåten av namn på eige bruk dersom han kan dokumentera at skrivemåten har vore i offentleg bruk som bruksnamn (på offentleg kart, på skilt, i matrikkelen, skøyte e.l.), jf. 6 andre ledd i lov om stadnamn. Dersom grunneigaren ynskjer ein annan skrivemåte enn den Kartverket har vedteke, kan han senda krav om det til Kartverket og leggja ved gyldig dokumentasjon. Dersom kravet vert godteke, er det framleis Kartverket som formelt vedtek skrivemåten. Bruk av vedtekne skrivemåtar Me vil minna om reglane i stadnamnlova om plikt til å bruka vedtekne skrivemåtar, jf. 9, serskilt fyrste setning, som har denne ordlyden: Når skrivemåten av eit stadnamn er fastsett etter denne lova - 6 -

7 og ført inn i stadnamnregisteret, skal han brukast av eige tiltak av dei som er nemnde i 1 tredje ledd. Det vil seia organ for stat, fylkeskommune og kommune og selskap som det offentlege eig fullt ut. Når same namnet er brukt om ulike namneobjekt på same staden, skal skrivemåten i primærfunksjonen som hovudregel vera retningsgjevande for skrivemåten i dei andre funksjonane. Dersom dette vedtaket vert ståande utan at det vert påklaga, legg me difor til grunn at kommunen vedtek same skrivemåten i ev. adressenamn og adressetilleggsnamn der namnet vert nytta. Kommunen sender relaterte adressenamnvedtak til Kartverket på vanleg måte, slik at me kan leggja namna inn i Sentralt stadnamnregister (SSR). Klage Etter 10 i lov om stadnamn kan vedtak om skrivemåten påklagast av dei som etter 5 fyrste ledd bokstav a til c har rett til å ta opp saker om skrivemåten av stadnamn. Klagefristen er tre veker frå meldinga om vedtaket er komen fram til mottakaren. Dersom meldinga skjer med offentleg kunngjering, tek klagefristen til frå den dagen vedtaket vert kunngjort fyrste gongen. Dei som har klagerett, har rett til å sjå saksdokumenta, som er arkiverte hjå vedtaksorganet. Det er høve til å søkja om utsett iverksetjing av vedtaket til klagefristen er ute eller klaga er avgjord. Ei eventuell klage skal sendast til Kartverket med kopi til kommunen. Klaga skal grunngjevast, og grunngjevinga må omtala alle namn eller namneledd klaga gjeld. Når ein reiser ei klagesak, gjeld dei same sakshandsamingsreglane som for namnesaker elles. Dersom vedtaket vert oppretthalde, sender Kartverket saka vidare til ei serskild klagenemnd oppnemnd av Kulturdepartementet. Venleg helsing Tor Ivar S. Majercsik fylkeskartsjef Erlend Trones stadnamnansvarleg Dokumentet vert sendt utan underskrift. Det er godkjent i samsvar med interne rutinar. Kopi Språkrådet - 7 -