Lov om stadnamn. Geovekstsamling i Lakselv, Aud-Kirsti Pedersen, stadnamnansvarleg for Nord-Noreg

Transkript

1 Lov om stadnamn Geovekstsamling i Lakselv, Aud-Kirsti Pedersen, stadnamnansvarleg for Nord-Noreg

2 Lov av 18. mai 1990 nr. 11 om stadnamn Lov om stadnamn - iverksett (endra 2005 og 2015) Lova fastset både grammatiske normer og bruksnormer for stadnamn

3 Lov om stadnamn hovudpunkt i lova Namnebruken regulert av lova m/føresegner + rettleiing: Namnevern og namnsetjing Reglar om skrivemåten Fastsetjing av skrivemåten Om saksbehandlinga Reglar for gards- og bruksnamn Bruk av stadnamn Klage Stadnamnkonsulentar Stadnamnregister

4 1 Formål og verkeområde Første ledd Formålet med denne lova er å ta vare på stadnamn som språklege kulturminne, gi dei ei skriftform som er praktisk, og som ikkje skyggjer for meiningsinnhaldet i namnet, og medverke til kjennskap til og aktiv bruk av namna.

5 1, andre ledd Lova skal sikre omsynet til samiske og kvenske stadnamn i samsvar med nasjonalt lovverk og internasjonale avtalar og konvensjonar.

6 1, tredje ledd Lova gjeld når organ for stat, fylkeskommune og kommune skal fastsetje stadnamn eller skrivemåten av dei, eller bruke dei i tenesta. Lova gjeld også bruk av stadnamn i selskap som det offentlege eig fullt ut og i læremiddel som skal brukast i skolen. Departementet kan i særskilte tilfelle gi forskrift om at lova skal gjelde når selskap som det offentlege ikkje eig fullt ut, skal bruke stadnamn.

7 1, fjerde ledd Lova gjeld ikkje for Svalbard, Jan Mayen og dei norske bilanda, den norske kontinentalsokkelen og Noregs økonomiske sone.

8 2 Definisjonar Kva er eit stadnamn? Namn på terrengformasjonar som fjell og vatn, kulturformasjonar som gardsområde, gardsbruk, vegar, bruer, administrative område som kommunar og sokn, institusjonar og adresser.

9 Gardsnamn? Namn på heile det gardsområdet som eitt eller fleire gardsnummer er knytte til.

10 Bruksnamn? Namn på gardsbruk eller annan eigedom med eitt eller fleire bruksnummer eller festenummer under eit gardsnummer

11 Nedervd stadnamn? Stadnamn som er munnleg eller skriftleg overlevert frå tidlegare generasjonar. Kaldfjorden Susannafjorda Ekkernes Fiskervik Gammelgården Solli Myrseth Thorvold Walthaug Steinheim Nyberg Lund Soleng Brunstad

12 Nedervd lokal uttale? Uttale som er overlevert frå tidlegare generasjonar, som har vore vanleg på staden, og som framleis er i levande bruk. / kva:løya/ > Kvaløya / sumarøya/ > Sommarøya / etṇælva/ > Skittenelva / grøtfju:uɲ/ > Grøtfjorden / ramfju:uɲ/ > Ramnfjorden? Ramfjorden? / mællbʉ/ eller / mællbo/?

13 Rettskrivingsprinsipp Allmenne reglar for korleis lydar og lydkombinasjonar skal givast att i skrift. / / <sj> <sjef> <skj> <skjerf> <sk> + <i, y, ei, øy> <ski, sky> <g> <giro> <sh> <sheriff> <j> <journalist> <sch> <schæfer>

14 4 Reglar om skrivemåten 1. ledd: Dersom ikkje anna er fastsett i denne lova, skal det ved fastsetjing av skrivemåten av stadnamn takast utgangspunkt i den nedervde lokale uttalen. Skrivemåten skal følgje gjeldande rettskrivingsprinsipp for norsk og samisk. For kvenske stadnamn skal skrivemåten følgje gjeldande rettskrivingsprinsipp for kvensk. Skogfinske stadnamn på Austlandet følgjer norske rettskrivingsprinsipp.

15 Forskrifta 1. Generelle reglar om norske, samiske og kvenske stadnamn Stadnamn som inneheld allment kjende ord eller namneledd, skal skrivast i samsvar med gjeldande rettskriving, når ikkje anna følgjer av reglane nedanfor. Stadnamn som inneheld utdøydde eller uklare språkelement, skal skrivast i samsvar med gjeldande rettskrivingsprinsipp. Har skrivemåten vore lenge i bruk og er vel kjend og innarbeidd, kan ein fråvike gjeldande rettskriving og rettskrivingsprinsipp. For samiske og kvenske stadnamn skal det takast særleg omsyn til munnleg tradisjon. Skal eit objekt som ikkje har hatt namn, namnsetjast, skal det takast omsyn til lokale, nedervde stadnamn og tradisjonelt ordtilfang på staden.

16 3. Særleg om norske stadnamn Skrivemåten av norske stadnamn skal følgje den rettskrivingsforma eller regionale samleforma som passar best med den nedervde lokale uttalen. Lokale dialektformer kan veljast når særlege grunnar talar for det. For namn på bruk skal det leggjast særleg vekt på kva slags skrivemåte eigaren ønskjer. Dette gjeld òg i saker der vilkåra for at eigaren kan fastsetje skrivemåten, ikkje er oppfylte.

17 4. Særleg om samiske stadnamn Ta utgangspunkt i den nedarva lokale uttalen. Skrivemåten skal følgje gjeldande rettskrivingsprinsipp i nordsamisk, lulesamisk, skoltesamisk eller sørsamisk. Nordsamisk: Finnmark, Troms og Nordland til Tysfjord kommune. Skoltesamiske stadnamn i Sør-Varanger kommune kan få skoltesamisk rettskriving. Lulesamist frå Tysfjord til Meløy kommune. Frå Rana og sørover: sørsamisk rettskriving Det kan veljast regionale former og lokale dialektformer når særlege grunnar talar for det.

18 5. Særleg om kvenske stadnamn Ta utgangspunkt i den nedervde lokale uttalen. Regionale samleformer kan nyttast. Reine dialektformer kan veljast når særlege grunnar taler for det.

19 Døme på normeringar / rø:bærslætta/ > Rødbergsletta / ry:pholti:iɲ/ > Rypholtinden Rypholtinden Foto: Kjell Harald Jensen

20 Vestvågan med «e» eller «i»? (Helgelendingen ) / vestvo:gan/ Vistvågan Skrivemåten fastsett av Klagenemnda for namnesaker I denne saken er det gode argumenter ba de for Vest- og Vist-. Skrivema ten Vest- har lang tradisjon, selv om de eldste belagte skrivema tene av navnet er med -i-. Prinsippet om a legge uttalen til grunn kan tas til inntekt for begge skrivema tene: For Vest- ettersom navnet faktisk uttales med /e/, men ogsa for Vist- siden den lokale dialekten har uttalen /e/ for skrevet kort i (jf. ord som visst og liste). Navnets antatte historiske opphav tilsier skrivema ten Vist-. Som skrivema te fastsettes: Vistva gan, Vistva gelva og Vistva ghestmarka

21 Nordsamiske normeringar variasjon Hammerfest kommune

22 Lemmijoki Eldste skriftspråklege belegg: Uttale: / lemmijåki/ Lemmijocki (1595, svensk skatteliste)

23 Eks. på feilnormering av kvensk namn frå Alta kommune Vegskilt: Lathari SSR: Laattari el. Laattarinniemi (status foreslått)

24 4, andre ledd: Når det same namnet er brukt om ulike namneobjekt på den same staden, skal den skrivemåten som er brukt for det namneobjektet namnet opphavleg vart brukt om, som hovudregel vere retningsgivande for skrivemåten for dei andre namneobjekta. Dette gjeld ikkje i dei tilfella der det opphavlege namnet på namneobjektet er eit bruksnamn med ein skrivemåte som er fastsett av grunneigaren. To eller fleire skriftformer av same namn på det same namneobjektet kan fastsetjast som sidestilte dersom eitt eller fleire av desse vilkåra er oppfylte: a) det finst fleire uttalevariantar av namnet fordi lokaliteten har stor geografisk utbreiing, eller ligg i eit dialektalt eller administrativt grenseområde b) to eller fleire skriftformer av namnet er vel innarbeidde c) det er sterk lokal interesse for to eller fleire av formene

25 Døme på normeringar av primære og sekundære namnefunksjonar sjí`bbåssvære (lydskrift etter Rygh 1905:102) Normering: Primær funksjon: Øygruppe i Herøy kommune Skipbåtsværet, Nord-Skipbåtsværet, Sør-Skipbåtsværet Sekundær funksjon: Gardsnamn (nr. 20) - Skipbåtsværet

26 6, andre ledd om bruksnamn (unntaksregel) I saker om skrivemåten av nedervde bruksnamn har eigaren rett til å fastsetje skrivemåten dersom han kan dokumentere at den ønskte skrivemåten har vore i offentleg bruk som bruksnamn. Skrivemåten av bruksnamnet kan i desse tilfella vedtakast utan høyring etter første ledd. Vedtak om skrivemåten av gardsnamn skal i alle andre tilfelle vere retningsgivande for skrivemåten av bruksnamn som er identisk med gardsnamnet.

27 Eigarfastsette skrivemåtar av bruksnamn Herøy kommune, Kartverket gjorde vedtak

28 Eigarfastsette skrivemåtar skal ikkje leggast til grunn for offisiell namngjeving eller Brannskognesvegen Brandskognesvegen?

29 Saksgang i namnesaker 1. Ta opp saka med vedtaksorganet (t.d. Kartverket) 2. Kartverket førebur saka og sender ho til kommunen om det er eit kvensk eller samisk namn, skal saka også til Kvensk stadnamnteneste/sametingets stadnamnteneste som gjev førebels (foreløpig) tilråding om skrivemåte. 3. Kommunen kunngjer saka og opplyser om retten lokale organisasjonar har til å uttale seg. Ev. brukseigarar skal tilskrivast direkte. 4. Etter høringa kan kommunen uttale seg og sende eiga fråsegn (uttalelse) og ev. høringsfråsegner til stadnamnteneste. 5. Stadnamntenestene gjev endeleg tilråding (norske namn skal berre éin gong til stadnamntenesta. 6. Vedtaksorganet gjer vedtak og sender vedtaket til kommunen og ev. andre partar. 7. Kommunen kunngjer vedtaket og opplyser om klagerett.

30 Adressenamn Sjå informasjon Adresseveileder seveileder Undersøke lokale stadnamn i Sentralt stadnamnregister innsyn via Norgeskart.no Sjekke på faktaarket om namnet har status vedtatt, godkjent, foreslått eller finnes ikkje namnet i SSR? Finne høvelege namn helst i samråd med lokalsamfunnet Sende forslaga til stadnamntenestene som skal gje råd om skrivemåte og namnelaging

31 Smørstad + brinken > Smørstadbrinken I SSR: Nedre Smørstad, bruksnamn (Vedtatt) Bakkely + -veien > Bakkelyveien Bakkely, ikkje i SSR Laatas +- veien > Laatasveien I SSR: Laatas, kvensk namn på slette og enebolig, status vedtatt

32 Om det skal reisast namnesak, må fastsetting av skrivemåten til adressenamnet vente til Kartverket har fastsett skrivemåten til primærnamnet, jf. 4, andre ledd. Når vedtak er fatta, skal vedtaket kunngjerast og informere om retten til å klage på skrivemåten av namnet. Vedtak skal meldast til Kartverket som fører namna i Sentralt stadnamnregister.