reldre O l f TI TOPP MOBBING! S de råd OG

Transkript

1 Gode råd til foreldre STOPP MOBBING!

2 Vi skal løyse problema i fellesskap Vi skal få kunnskap om kva mobbing er, korleis mobbinga kjem til uttrykk, og kva konsekvensane kan vere. Vi skal vere tydelelge på at mobbing er uakseptabelt Forord Denne publikasjonen handlar om mobbing og kva vi kan gjere for å hindre mobbing. Dels hindre at mobbinga oppstår, dels hindre at ho held fram. Mobbing er eit problem som gjeld oss alle, men problemet kan ikkje løysast av den enkelte eleven eller den enkelte familien det kan berre løysast i fellesskapet mellom heim, skule, skulefritidsordning, ungdomsklubb, idrettslag etc. Dette heftet rettar seg spesielt til foreldra. Det kan brukast i den enkelte familien, i foreldremøte, på konferansetimar, i samarbeidet mellom foreldra og lærarane/skuleleiarane etc. Foreldreutvalet for grunnopplæringa (FUG) Desember 2009 STOPP MOBBING! Gode råd til foreldre Foreldreutvalet for grunnopplæringa post@fug.no FUG 2009 Layout: Månelyst as Foto: istockphoto Innhald 3_Alle barn har rett til eit trygt skulemiljø 3_Kva er mobbing? 3_Kven blir mobba? 3_Kvifor mobbar ein? 3_Kva skade gjer mobbinga? 4_Korleis kan eg vite om barnet mitt blir mobba? 5_Kva kan eg gjere viss barnet mitt blir mobba? 5_Handlingsalternativ 6_Kva gjer eg viss barnet mitt mobbar andre? 7_Kva kan skulen gjere? 7_Samarbeidsutvalet 7_Skulemiljøutvalet 7_Elevrådet 7_Tilsette og skuleleiinga 8_Elevane, kontaktlæraren og foreldrekontaktane 9_Avtale 10_Kva kan alle gjere? 10_FAU arbeidsutvalet til foreldrerådet fug.no Stopp mobbing!_2

3 Alle barn har rett til eit trygt skulemiljø Mobbing skjer ofte på eller i nærleiken av skulen. Våren 2003 vedtok Stortinget ei ny lov som ofte blir kalla arbeidsmiljølova til barna. Det er kapittel 9a i opplæringslova, og her blir det slått fast at alle elevar har rett til eit godt fysisk og psykososialt miljø som fremjar helse, trivsel og læring. Det vil seie at ingen barn skal utsetjast for krenkande ord eller handlingar som til dømes mobbing. Alle har rett til å føle seg trygge når dei er på skulen. Rett til å klage plikt til å handle Det står òg i lova at dei vaksne på skulen har plikt til å gripe inn dersom dei får vite eller får mistanke om at ein elev blir mobba. Då skal vedkommande anten straks gripe inn sjølv eller varsle skuleleiinga om saka. Dersom ein elev og/eller foreldra seier frå om mobbing, skal skulen straks setje i verk tiltak for å få slutt på mobbinga. Dersom skulen ikkje gjer det, kan eleven og foreldra klage til kommunen og vidare til Fylkesmannen. Kva er mobbing? Mobbing kan skje mellom eit barn og eit anna barn / ei gruppe av barn eller mellom barn og vaksne. Mobbinga kan vere Verbal (til dømes å bruke kallenamn) Sosial (til dømes å halde nokon utanfor) Materiell (til dømes å øydeleggje klede og ting) Psykisk (til dømes å true eller tvinge nokon til å gjere noko) Fysisk (til dømes å slå eller sparke nokon) Verbal, sosial og psykisk mobbing er vanlegare enn materiell og fysisk mobbing. I elevundersøkinga er mobbing definert slik: gjentatt negativ eller vondsinna åtferd frå ein eller fleire retta mot ein elev som har vanskar for å forsvare seg. Gjentatt erting på ein ubehageleg og sårande måte er òg mobbing. Kor alvorleg mobbinga er, er avhengig av ulike faktorar: Kor vond er tanken bak mobbinga? I kor stor grad påverkar mobbinga mobbeofferet? Kor truande er mobbinga? Kor ofte skjer det? Kor lenge varer det? Kor personleg er det? Kor mange deltek i mobbinga? Kven blir mobba? Alle kan bli mobba, og det er umogleg å peike på trekk som fører til mobbing. Undersøking viser at utsjånad, dialekt eller liknande ikkje er årsak til mobbing. Dei som blir mobba, har eit lågare sjølvbilete enn gjennomsnittet, men dette kan også vere eit resultat av mobbinga. Alle som vil mobbe, finn nokon å mobbe for eit eller anna. Kvifor mobbar ein? Barn mobbar av mange ulike grunnar, til dømes fordi: Dei er sjalu. Dei blir mobba sjølve. Dei vil vere tøffe (mest gutar). Dei vil skape samhald ved å stenge andre ute (mest jenter). Dei vil vise seg. Dei vil ha merksemd. Dei vil avreagere. Dei vil kompensere for nederlag. Er det forskjell på gutar og jenter? Gutar mobbar både gutar og jenter, mens jenter hovudsakleg mobbar andre jenter. Gutar vel ut offer på sin eigen alder eller frå yngre aldersgrupper over heile skulen, mens jenter vanlegvis held seg til sin eigen klasse eller si eiga gruppe. Gutar mobbar mest for å vise seg. Mobbinga gutar og jenter blir utsette for, er nokså lik. Gutar blir likevel oftare utsette for fysisk mobbing, mens jenter blir meir utsette for sosial mobbing. Kva skade gjer mobbinga? Mobbing gjer barn ulykkelege og kan få dei til å skamme seg og føle seg einsame. Dei mister sjølvtilliten, blir inneslutta og kanskje sjuke. Dei prøver å fortrengje at dei blir mobba; kanskje føler dei at det er deira eiga skyld. Kanskje avreagerer dei på syskena eller foreldra. Dei vil sannsynlegvis spenne seg og bli ukonsentrerte på skulen. Nokre vil ikkje gå på skulen. Mobbing påverkar læringa og kan øydeleggje skulegangen. Jamleg, fug.no Stopp mobbing!_3

4 men uføreseieleg psykisk mobbing med mange truslar over lang tid, der barnet ikkje kan fortelje nokon om det, er kanskje det verste. Mobbing kan utløyse alvorlege problem som dårleg åtferd, eteforstyrringar, kriminelle handlingar og depresjonar. Barn som mobbar, får sjølve problem med skulen, foreldra eller kameratane. Sjølv om dei fleste mobbarar er populære i byrjinga, kan dei ende med å bli upopulære. Det kan bli utriveleg å gå på skulen, ikkje berre for elevane som blir mobba, men òg for dei som ser mobbinga og kanskje føler seg tvungne til å vere med fordi dei er redde for å bli mobba sjølve. Kvifor fortel ein ikkje om mobbinga? Det er mange grunnar til at barn og unge synest det er vanskeleg å fortelje vaksne om mobbing. Her er dei vanlegaste grunnane: Dei er redde for å bli mobba endå meir. Dei vil ikkje vere sladrehankar. Dei vil ikkje uroe foreldra. Dei skammar seg over ikkje å klare seg sjølve. Korleis kan eg vite om barnet mitt blir mobba? Nedanfor er det ei liste over moglege faresignal. Ingen av dei peiker i seg sjølv direkte på mobbing, og dei kan skrive seg frå andre ting. Men plutselege og store forandringar i åtferda er viktige teikn. Dersom du føler at noko er gale, så er det truleg det òg. Skulen Barnet vil ikkje gå på skulen anten generelt, på bestemte dagar eller til visse timar. Barnet er redd for å gå til og frå skulen eller ber om å bli køyrt. Barnet går omvegar til og frå skulen. Barnet kjem for seint til eller frå skulen. Barnet kjem svolten heim. Barnet klarer seg dårlegare på skulen enn før. Barnet kjem heim med øydelagde bøker, ting eller klede. Barnet «mister» bøker, ting eller klede. Barnet «mister» lommepengane gong på gong. Kameratane Barnet unngår venner og andre barn. Barnet blir inneslutta og kuttar ut fritidsaktivitetar. Åtferd Barnet ber om ekstra pengar eller begynner å stele. Barnet nektar å fortelje kva som er gale. Barnet begynner å mobbe syskena eller foreldra. Barnet blir lett oppfarande, irritabelt og aggressivt og har raseriutbrot. Barnet mister sjølvtillit. Barnet græt seg i søvn eller har mareritt. Helse Barnet har uforklarlege sjukdommar. Barnet endrar sove- eller etevanar. Barnet har uforklarlege skrammer og blåmerke. fug.no Stopp mobbing!_4

5 Kva kan eg gjere viss barnet mitt blir mobba? Målet ditt må vere å få barnet til å snakke om problema og gi det sjølvtilliten og trua på seg sjølv tilbake. Du kjem truleg sjølv til å gå gjennom eit breitt spekter av kjensler: Hjelpeløyse det er ingenting du kan gjere. Sinne du vil kanskje ha hemn. Uro for at barnet ditt ikkje trivst. Forvirring du veit ikkje kva du skal gjere. Vonbrot kvifor kan ikkje barnet klare seg sjølv? Så stopp opp, ver roleg og tenk gjennom ting før du gjer noko. Det er viktig at barnet opplever at du har kontroll over situasjonen. Rekn med ein emosjonell reaksjon frå barnet, til dømes skam eller sinne. Ta problemet alvorleg barnet er truleg meir lei seg enn du er klar over. Undervurder aldri angsten hos eit mobba barn. Tenk på problemet som noko de skal løyse og lære noko av. Ta deg god tid til å snakke med barnet finn ein roleg stad. Det første svaret ditt Ikkje ver kynisk: «Det skal du ikkje vere lei deg for.» martyr: «Det er då ingenting då eg gjekk på skulen» forhøyrande: «Eg vil vite alt.» redningsmann: «Det skal eg nok ordne opp i.» trollmann: «Det ordnar eg på eit augeblikk.» Prøv i staden å vere lyttande: Lytt tolmodig og ikkje trekk forhasta konklusjonar. undersøkjande: Gransk saka oppmerksamt og tolmodig. støttande: Sjå problemet frå barnet si side. Ro ned barnet og godta problemet Det er viktig å la barnet få vite kor glad du er for at du fekk vite om mobbinga, at du trur på barnet, at det ikkje er barnet si skyld, og at du er lei deg for at dette har skjedd. Det er ikkje barnet som er problemet! Forviss deg om at barnet ikkje trur på det mobbaren seier. Ro ned barnet og sei at det ikkje er åleine om å bli mobba. Dersom det er fare for tryggleiken til barnet, må du ordne opp. Dersom barnet er i ekstrem krise, må du søkje profesjonell hjelp. Handlingsalternativ Finn ut kva som har skjedd, men unngå langvarige forhøyr. La barnet bestemme tempoet. Få heller informasjon frå andre be skulen om hjelp. La barnet foreslå korleis problemet kan løysast. Dersom problemet held fram, må du kontakte skulen i første omgang kontaktlæraren. Skulen har plikt til å handle. Ikkje vent til neste konferansetime eller foreldremøte. Snakk med lærarane dei kan ikkje gjere noko før dei kjenner til problemet. Truleg veit dei ikkje kva som skjer. Dersom mobbinga skjer i eller omkring SFO eller ein fritidsaktivitet, kontaktar du leiarane der. Undersøk korleis barnet ditt er på skulen. Kanskje blir du overraska. Dersom du er usikker når det gjeld å ta kontakt med skulen, kan du til dømes få ein av foreldrekontaktane eller ein FAU medlem til å ta opp saka. Kanskje har du ikkje lyst til å stå fram med namn, men ikkje la det stoppe deg frå å fortelje skulen om problema. Hjelp barnet med å uttrykkje kva det føler, særleg dersom barnet er sint kunne svare igjen kom med positive og realistiske forslag innsjå at tryggleik er viktigare enn ting (ikkje bli sint fordi noko har gått tapt eller er blitt øydelagt) Hent barnet på ein diskré måte dersom mobbinga skjer på skulevegen. Viss mobbinga har vore grov og langvarig, må du ikkje la vere å snakke om det sjølv om du er redd for å rippe opp i fortida. Barnet har behov for å snakke om det og bearbeide det over tid. Du kan ikkje skaffe venner, men du kan skape rom for å få venner oppmuntre barnet til å få ein ny hobby eller ei ny interesse for å gi sjølvtilliten til barnet eit puff framover prøve å få barnet med i ein organisert fritidsaktivitet med struktur og tilsyn. Så kan barnet gradvis gå inn i litt mindre vaksenstyrte aktivitetar. fug.no Stopp mobbing!_5

6 kontakte andre foreldre i klassen/ gruppa og spørje om dei har opplevd noko liknande undersøkje om barnet ditt sjølv provoserer til mobbing føre dagbok over episodane: kven, kvar, når, korleis snakke med lærarane om problemet og diskutere kva de kan gjere gi foreldra til mobbaren/mobbarane beskjed helst gjennom skulen ta opp temaet på foreldremøte i gruppa/klassen Er løysinga å ta igjen? Nokre foreldre fortel barna sine at dei berre skal gjere gjengjeld og svare eller slå igjen. Men tenk litt over dette: Er barnet ditt i stand til å slå igjen? Ønskjer barnet å gjere det? Er det ikkje berre det mobbaren ventar på? Er du positiv til vald? Kjem barnet då til å tru at det er i orden å slå først? Kjem det til å føre til fleire problem for barnet? Klarer barnet å takle alle vennene til mobbaren òg? Gjer du barnet ei bjørneteneste på denne måten? Løyser dette problemet? Hugs at verbal, sosial og psykisk mobbing er mykje vanlegare enn fysisk mobbing. Dersom barnet ditt blir fysisk mobba, er det nok ikkje typen til å slå igjen det er derfor barnet blir mobba. Ikkje gjer problema til barnet verre ved å oppfordre det til å gjere noko det ikkje kan. Finn heller saman med barnet andre måtar å takle episodar på. Aksepter barnet ditt slik det er! Kva gjer eg viss barnet mitt mobbar andre? Prøv å unngå truslar som berre får barnet til å teie. Målet ditt skal vere å samarbeide med barnet utan å byggje opp motstand. Få barnet til å føle ansvar. Fokuser på mobbinga, ikkje på barnet ver løysingsorientert, ikkje problemorientert. Ikkje mobb barnet ditt! Du må handle! Kontakt straks skulen og finn ut korleis barnet oppfører seg der. Ikkje vent til neste konferansetime eller foreldremøte. Be skulen om å følgje opp, sei at du ønskjer å samarbeide. Orienter kvarandre om korleis det går. Hald hovudet kaldt, ikkje overreager. Få barnet til å fortelje og finn ut kva det skjønnar av det som skjer. Fortel korleis du oppfattar situasjonen, og kva du meiner. Forklar klart og tydelig at det er lov forsvare seg sjølv, men at det ikkje er lov å mobbe. Forklar kva mobbeofferet føler. På lengre sikt Prøv å få mobbaren til å sjå episoden med det mobba barnet sine auge. Få barnet til å gjere det godt igjen på ein eller annan måte. Prøv å oppmuntre barnet til å ha ei fritidsinteresse som gjer at det får det betre med seg sjølv. La barnet vere saman med eit større og rolegare barn. Ros god åtferd overfor andre barn. Gi mykje tid og merksemd. Ver bestemt, men rettferdig. Straff gjer problemet verre, så du bør heller vurdere å inndra nokre av privilegia til barnet. Hjelp barnet ditt med å finne andre måtar å løyse problema på. Sjå på deg sjølv! Har du kanskje sjølv, utan å vilje det, oppmuntra til mobbing? Kanskje ved å ikkje ta mobbing alvorleg eller ikkje tru på barnet seie «Slutt å sladre!» eller «Forsvar deg sjølv!» leggje skylda på barnet som blir mobba gjere forskjell vere med og erte og gi kallenamn for moro skyld vere sarkastisk vere urettferdig henge ut barnet så andre høyrer det gi barnet skylda for alt mogleg fug.no Stopp mobbing!_6

7 Kva kan skulen gjere? Mykje av mobbinga skjer i eller omkring skulen. I «arbeidsmiljølova» til elevane (kapittel 9a i opplæringslova) står det mellom anna at dei tilsette ved skulen har plikt til å gripe inn dersom dei får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for mobbing, diskriminering, vald eller rasisme. Skulemiljøutvalet (SMU) Stortinget har bestemt at alle skular skal ha eit skulemiljøutval der elevane og foreldra skal vere i fleirtal. Alle råda og utvala i skulen har rett til å uttale seg og komme med forslag i alle saker som er viktige for skulemiljøet, men skulemiljøutvalet har eit spesielt ansvar for å følgje opp saker som gjeld kapittel 9a. Samarbeidsutvalet Samarbeidsutvalet (her sit elevar, foreldre, tilsette, skuleleiaren og ein politikar) skal få jamleg informasjon om læringsmiljøet ved skulen. Ved nokre skular har eit driftsstyre erstatta samarbeidsutvalet. Utvalet skal vere med og planleggje og gjennomføre miljøtiltak. Samarbeidsutvalet kan til dømes ta med sanksjonar mot mobbing i ordensreglane til skulen lage ein handlingsplan mot mobbing. følgje opp det lova seier om at skuleleiaren, lærarane og andre tilsette har plikt til å vere merksame på mobbing, gripe inn dersom dei har mistanke om mobbing, og reagere på spørsmål frå elevar og foreldre gi kontaktlærarane pålegg om å ha trivsel, tryggleik og mobbing som fast tema på alle foreldremøta informere alle foreldra om kva haldning skulen har til mobbing, om retningslinjene for samarbeid for å hindre/stoppe mobbing og om kva som blir gjort for å gjere læringsmiljøet trygt melde saker til skulemiljøutvalet Elevrådet Med støtte frå samarbeidsutvalet, FAU og dei tilsette på skulen kan elevrådet: lage kampanjar på skulen mot mobbing opprette ein «mobbepatrulje», det vil seie eit korps av elevar på tvers av klassane/gruppene som andre elevar kan ta kontakt med for å få hjelp innføre ein «klagekasse» eventuelt med standardskjema der elevar som blir mobba, kan seie frå hjelpe elevar som blir mobba, ved å seie frå til skuleleiinga aktivt motarbeide mobbing ved å vere gode førebilete og gripe inn når nokon blir mobba gi dei tillitsvalde elevane ein del av ansvaret for faste møte om læringsmiljø og mobbing med heile klassen/gruppa og med kontakt læraren og foreldrekontaktane ha faste møte med FAU ha læringsmiljø og mobbing som fast sak på alle elevrådsmøta behandle og melde saker til skulemiljøutvalet Dei tilsette og skuleleiinga Skulen er pålagd å arbeide kontinuerleg for å sikre at skulemiljøet fremjar helsa og tryggleiken til elevane, og skal mellom anna straks setje i verk tiltak når nokon blir mobba (jf. retten elevane har til eit godt læringsmiljø) sørgje for at skulemiljøutvalet fungerer etter intensjonane i lova arbeide kontinuerleg i samarbeid med foreldra og elevane for eit godt læringsmiljø utan mobbing og slik førebyggje mobbing arbeide systematisk i samarbeid med foreldra og elevane for å utvikle den sosiale kompetansen til elevane fug.no Stopp mobbing!_7

8 sørgje for at elevane og foreldra blir tekne på alvor når dei melder frå om mobbing sørgje for at elevane har aktivitets- og leiketilbod i frikvartera med tilsyn ha temaveker om mobbing og trivsel dele skuleplassen inn i fleire område. Det kan vere éin del til å leike og spele ball i, éin del til å sitje og snakke saman i også vidare. innføre fadderordning der eldre elevar tek seg av yngre elevar aktivt kjempe mot mobbing ved sjølve å vere gode førebilete Elevane, kontaktlæraren og foreldrekontaktane Diskutere mobbing i timane I fellesskap finne gode løysingar på korleis ein kan hindre mobbing Innføre ei ordning med trivselsobservatørar. Vel eller peik ut to elevar som kvar si veke skal registrere kva dei ser, og rapportere det til kontaktlæraren. Dei skal ikkje gripe inn sjølve. Elevane i klassen/gruppa skal orienterast, men ikkje dei andre elevane på skulen. Rolla som observatørar skal gå på omgang blant alle elevane i klassen/gruppa. Foreldra i klassen/gruppa blir einige om kva retningslinjer som skal følgjast når nokon blir mobba, eller når det er mistanke om at nokon blir mobba. Elevane må kjenne til desse rutinane. Prinsippet skal vere informasjon, dialog og samarbeid mellom heim og skule. Når nokon blir mobba, skal alle (både tilsette, foreldre og elevar) reagere straks. Jamlege møte mellom kontaktlæraren, foreldrekontaktane og dei elevtillitsvalde om miljøet i klassen/gruppa. Foreldra og lærarane skal tydeleg seie frå til elevane at mobbing er uakseptabelt. Gjennomføre elevsamtalar med kvar enkelt elev der berre læraren og eleven er til stades. Ta opp spørsmål som arbeidsinnsats, arbeidsvanar, trivsel (inkludert mobbing), motivasjon og dei faglege og sosiale måla til eleven. Gjennomføre konferansetimar mellom foreldra og læraren (og eventuelt eleven). I desse samtalane skal ein ta opp tema som trivsel og mobbing. Kontaktlæraren kan leggje til rette for møte mellom mobbarar og den som blir mobba, og/eller mellom foreldra deira. Alle skal få snakke saman og høyre kva dei andre meiner om saka, og ein skal få høve til å gjere avtalar. fug.no Stopp mobbing!_8

9 Avtale STOPP MOBBING! Mobbing gjeld alle! Alle vaksne: tilsette, foreldrekontaktar, medlemmer av arbeidsutvalet til foreldra (FAU), skulemiljøutval og samarbeidsutvalet (SU) og frivillige organisasjonar har ansvar for å stoppe mobbinga. Derfor gjer vi ein avtale! Eg/vi (namn) som er *) (funksjon) ved (skule) vil gripe inn og stoppe mobbing hjelpe den som blir mobba la andre få vite kva som skjer *) tilsett, foreldre, foreldrekontakt, medlem av FAU, medlem av SMU, medlem av SU, frivillig organisasjon Underskrift Eg/vi er einige om desse tiltaka: fug.no Stopp mobbing!_9

10 FAU arbeidsutvalet til foreldrerådet Ved nokre skular er det foreldrekontaktar som utgjer FAU. Her ligg det godt til rette for erfaringsutveksling: Korleis arbeider foreldrekontaktane med læringsmiljø og mobbing? Uansett korleis utvalet er sett saman, må det vere ein pådrivar i arbeidet mot mobbing. Dei må sjå til at elevane og foreldra er aktivt med på å planleggje og evaluere tiltak mot mobbing. Kva kan alle gjere? Alle må gjere ein innsats: Forstå at mobbing betyr dårlegare opplæring og læringsutbytte for alle elevane, og at dei elevane som blir mobba, har problem med å lære. Ta mobbing på alvor og hindre at det skjer. Finne ut kva som eigentleg har skjedd, når vi høyrer om eit problem. Oppmuntre elevane til å fortelje om mobbing og støtte dei når dei tek det opp. Hjelpe alle barn som blir mobba. Hjelpe mobbarane til å endre åtferd. Foreldreutvalet for grunnopplæringa (FUG) er eit nasjonalt utval for og med foreldre som har barn i skulen. FUG er opptatt av: Heim-skule-samarbeid Å ta vare på foreldra sine interesser i skulesamanheng Å gje kunnskap om korleis eit heim-skule-samarbeid fungerer Å gje kunnskap om korleis foreldre kan støtte sine barn Å sette dagsorden og støtte foreldre når det gjeld sentrale tema som inneklima, mobbing, foreldremøter, skulearbeid, med meir. ein nettressurs for foreldre med barn i skulen STOPP MOBBING! FUG 2009