Vedlegg 1 - Detaljerte analysar og talmateriale

Transkript

1 Høyringsutkast Høyringsfrist Vedlegg 1 - Detaljerte analysar og talmateriale HELSE FØRDE

2 Om dette vedlegget Dette er eit vedlegg til verksemdsmessig utviklingsplan i Helse Førde. Dokumentet gir ein oversikt over detaljerte analysar og talmateriale som ligg til grunn for vurderingar og prioriteringar i den verksemdsmessige utviklingsplanen. Vedlegget har to hovudkapittel. Det første tek føre seg statistikk som gir eit bilete på aktiviteten i Helse Førde HF i dag. Det andre tek føre seg analysar og informasjon om utviklingstrekk i samfunnet som har innverknad på korleis Helse Førde bør innrette sin aktivitet i framtida. Demografisk og epidemiologisk utvikling, samt strukturar i Sogn og Fjordane i form av infrastrukturar, reisetider og kommunegrenser er teke med her. Framskrivingsmodellen som er nytta i analysen, er også skildra i vedlegget. Tala i vedlegget kjem frå ulike kjelder, som er angitt i teksten eller som fotnotar. I hovudsak er det desse kjeldene: Samdata 2013 o Tal pasientar, type opphald o Opphaldsdøgn o Produktivitet o Samanlikning med andre helseføretak Helse Førde HF Aktivitetskuben 1 o Historiske data somatikk o Historiske data psykisk helsevern o Historiske data biletediagnostikk og laboratorietenester Norsk Pasientregister (NPR), basisår 2013 o Type opphald o Eigendekning/pasientstraumar o Diagnosegrupper o Avtalespesialistar o Framskrivningstal for 2030 basert på demografisk utvikling Folketalsdata er henta frå Statistisk Sentralbyrå (SSB). Framskriving av folketal er gjort med føresetnad om middels vekst (MMMM) 2 i både fruktbarheit, levealder, innanlandsk flytting og innvandring. 1 Tal frå Aktivitetskuben gjeld «alle episodar», det vil seie både teljande episodar (refusjonsberettiga) og ikkjeteljande episodar. 2 Mellomalternativet, MMMM, er SSB sitt hovudalternativ i befolkningsframskrivning. Der legg ein til grunn ei middels utvikling i både fruktbarheit, levealder, innlandske flyttingar og innvandring. 1

3 Innhald 1. Helse Førde i dag Aktivitetstal somatikk Tal pasientar Type opphald og liggetid Pasientstraumar / Eigendekning Diagnosegrupper Avtalespesialistar og private rehabiliteringsinstitusjonar Aktivitetstal psykisk helsevern Tal pasientar Type opphald Produktivitet Døgnplassar Diagnosegrupper Avtalespesialistar TSB Opphaldsdøgn, innleggingar og konsultasjonar Type opphald Diagnosegrupper Biletediagnostikk og laboratorietenester Biletediagnostikk Laboratorietenester Utviklingstrekk med innverknad på Helse Førde Demografi Epidemiologi Strukturar i Sogn og Fjordane Kommunestruktur og reform Infrastruktur Reisetider Framskriving Framskrivingsmodell Framskriving av aktivitet i Helse Førde basert på demografisk utvikling Somatikk Psykisk helsevern for vaksne Psykisk helsevern for barn og unge TSB... 56

4 3.3. Framskriving av aktivitet i Helse Førde justert for epidemiologisk utvikling Somatikk Psykisk helsevern for vaksne Psykisk helsevern for barn og unge TSB

5 1. Helse Førde i dag 1.1. Aktivitetstal somatikk Helse Førde har ei drift som relativt sett har eit høgare kostnadsnivå (målt i DRG-poeng) samanlikna med dei andre helseføretaka i Helse Vest, Helse Vest samla sett og Helse Møre og Romsdal. Det er peika på at stort tal eldre i befolkninga kan medverke til det høge kostnadsnivået i helse Førde. Tabellen nedanfor syner driftskostnader per DRG-poeng for samla verksemd innanfor døgn, dag og poliklinikk 3. Helseføretak og avtaleinstitusjonar Driftskostnad per DRG-poeng Nivå 2013 Pst end Relativt kostnadsnivå Driftskostnad per DRG-poeng utan kapitalkostnader Nivå 2013 Pst end Relativt kostnadsnivå Helse Vest samla ,0 0, ,0 0,96 Helse Stavanger ,6 0, ,0 0,93 Helse Fonna ,4 0, ,2 0,94 Helse Bergen ,0 0, ,2 0,94 Helse Førde ,6 1, ,7 1,15 Haraldsplass Diakonale sykehus ,5 0, ,3 0,92 Haugesund san.for.revm ,5 0, ,5 0,76 Helse Møre og Romsdal ,0 0, ,1 0, Tal pasientar Målt i absolutte tal pasientar, var det somatiske pasientar totalt i Sogn og Fjordane/Helse Førde i Dette er ei auke på tre prosent sidan 2009, og på åtte prosent sidan Tal pasientar - Absolutte tal Tal pasientar totalt Tal døgnpasientar totalt Tal dagpasientar (eks dialyse) Tal polikliniske pasientar Tal døgn- og dagpasientar Befolkninga i Sogn og Fjordane nyttar spesialisthelsetenester i noko større grad enn landsgjennomsnittet 5. Figuren nedanfor viser dette. Den viser samanlikning i tal pasientar per region/bustadområde målt i rate per tusen innbyggarar i 2011 og Samdata 2013, side Tal frå Samdata 2013, Grunnlagsdata Pasientsamansetning Samdata 2013, Grunnlagsdata kapittel 2 4

6 Tal pasientar totalt - faktisk rate (per 1000 innbyggarar), Samdata Type opphald og liggetid Dei siste fem åra er det to utviklingstrekk som spesielt kjenneteiknar bruken av spesialisthelsetenesta nasjonalt sett: Stor grad av stabilitet i bruken av spesialisthelsetenester Nedgang i innleggingsrater og framleis auke i bruk av polikliniske tilbod 6 Den same utviklinga er tydeleg i Sogn og Fjordane. Utviklinga i type opphald viser at det også i Helse Førde har vore ein nedgang i tal døgnopphald, medan dagopphald og polikliniske konsultasjonar har auka. Frå 2003 til 2013 har tal døgnopphald minka med 10 prosent, medan tal dagopphald og tal polikliniske konsultasjonar har auka med 51 og 31 prosent i same perioden. Type opphald - Absolutte tal Tal døgnopphald Tal dagopphald Tal polikliniske konsultasjonar Av alle døgnopphald, er 58 prosent akutte medisinske opphald. 16 prosent er planlagde medisinske opphald, 16 prosent er planlagde kirurgiske opphald, og ni prosent er akutte kirurgiske opphald. 6 Samdata 2013, Rapport IS-2194, side 23 7 Samdata 2013, Grunnlagsdata kapittel 2 5

7 Tabellen nedanfor viser utviklinga i tal døgnopphald som er akuttmedisinske opphald, målt i rate per 1000 innbyggarar. Her har Helse Førde (Sogn og Fjordane-området) hatt ein auke i denne typen opphald sidan I 2013 hadde Helse Førde 113 slike opphald per 1000 innbyggarar, noko som er på omtrent same nivå som dei andre føretaka i regionen, Helse Vest samla, og Norge totalt. Helse Fonna ligg noko høgare, og Helse Stavanger noko lågare. 140 Tal akutt medisinske opphald (døgn), rate per 1000 innbyggarar Stavanger-området Bergen--området Fonna-området Sogn og Fjordane Helse Vest samla Møre og Romsdal Totalt (Norge) Den gjennomsnittlige liggetida for døgnopphald i Helse Førde ligg på same nivå som dei andre helseføretaka i regionen, med 4,2 liggedagar i Av desse har Helse Førde hatt største reduksjonen i gjennomsnittleg liggetid frå 2011 til I eit lengre tidsperspektiv, , har Helse Førde hatt den lågaste reduksjonen i liggetid samanlikna med dei andre i regionen, men hadde også eit lågare utgangspunkt for ti år sidan enn dei andre. Gjennomsnittleg liggetid, døgnopphald -alle pasientar Totalt (Norge) 5,4 5,1 4,9 4,6 4,4 4,1 Helse Vest samla 5,6 5,2 5,0 4,7 4,5 4,2 Stavangerområdet 5,6 5,1 4,9 4,9 4,8 4,4 Fonna-området 5,3 4,9 4,6 4,3 4,1 4,1 Bergen--området 5,9 5,5 5,4 4,7 4,4 4,1 Sogn og Fjordane 5,2 4,9 4,8 4,6 4,6 4,2 Møre og Romsdal 5,6 5,5 5,2 4,9 4,5 4,2 8 Samdata 2013, Grunnlagsdata kapittel 2 9 Samdata 2013, Grunnlagsdata kapittel 2 6

8 Helse Førde hadde 12 prosent av den totale aktiviteten i region Helse Vest RHF i 2013, målt i summen av tal døgnopphald, dagopphald og polikliniske konsultasjonar (tabell under) 10. Totalt hadde Helse Førde over konsultasjonar dette året, og nesten liggedagar. Helse Bergen HF Helse Fonna HF Helse Førde HF Helse Stavanger HF Haraldsplass Diakon. Haugesund san. revm. Betanien Bergen Helse Vest RHF Ande l Gj.sn. ligge -tid Døgnopphald Dagopphald Andel Pol. kons. Andel Sum opphald døgn / dag og pol. kons. Andel % 4, % % % % % 3, % % % % % 4, % % % % % 4, % % % % % 4, % % % % % 4, % % % % % 0, % % % % % Andel 4, % % % % Pasientstraumar / Eigendekning Av all behandla totalaktivitet i Helse Førde HF i 2013, var 97 prosent knytt til pasientar som bur i Sogn og Fjordane 11. Totalt hadde Helse Førde HF over opphald i 2013 (sjå tabell nedanfor), og færre enn 4000 av desse var knytt til pasientar frå andre bustadområde enn Sogn og Fjordane. Dei fleste pasientane med bustad utanfor Sogn og Fjordane, kom frå Bergens-området eller opptaksområdet til Helse Sør-Øst. Splitta på opphaldstype, var 95 prosent av opphalda knytt til døgnopphald, 98 prosent til dagopphald og 97 prosent til polikliniske konsultasjonar. Behandlingsstad Totalt liggedagar Døgnopphald Dagopphald Polikliniske kons. Totalt Helse Førde HF Helse Bergen HF Helse Fonna HF Helse Stavanger HF Helse Midt-Norge Helse Nord Helse Sør-Øst Totalaktivitet Helse Førde HF NPR data for spesialisthelsetenesta 2013 v/helse Vest Analyse 11 NPR data for spesialisthelsetenesta 2013 v/helse Vest Analyse 7

9 Når vi snur på perspektivet, og ser på kor pasientane i Helse Førde HF sitt opptaksområde vert behandla, ser vi at den såkalla eigendekninga til Helse Førde HF ligg på 84 prosent totalt sett. Splitta på opphaldstype vert 77 prosent av alle døgnopphald for pasientar frå Sogn og Fjordane behandla i Helse Førde HF, medan delen dagopphald og polikliniske konsultasjonar ligg på 85 og 86 prosent. Dei fleste pasientane frå fylket som ikkje vert behandla i Helse Førde HF, får behandling i Helse Bergen HF. Nokre få vert òg behandla innanfor andre føretak, men dette er marginale delar mellom null og tre prosent. Unntaket er dei fem prosent av alle dagopphald som vert behandla hos private kommersielle sjukehus 12. Desse opphalda gjeld dagkirurgi. Kvar alle opphald for pasientar i Helse Førde opptaksområde vart behandla i Somatikk, eks. avtalespesialistar. Alle omsorgsnivå, med/kir DRG. 100% 90% 80% 15% 5% 5% 11% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 77% 85% 86% 0% Døgnopphald Dagopphald Pol. kons. Helse Førde Helse Bergen Haraldsplass Helse Midt-Norge Helse Sør-Øst Privatinstitusjonar Pasientar som kjem frå Sogn og Fjordane vert som regel behandla innan Helse Førde HF. I 2013 vart 84 prosent av alle pasientar frå fylket, behandla i fylket. Dette tilsvarar litt over opphald. Av desse opphalda var elektive og øyeblikkeleg hjelp. Eigendekninga for dei ulike opphaldstypane splitta på elektive opphald og øyeblikkeleg hjelp er vist i figuren nedanfor. Størstedelen av opphalda som ikkje vert behandla i Helse Førde, vert behandla i Helse Bergen. Som figuren viser, er eigendekninga relativt sett lågare for elektive døgnopphald og ø-hjelp enn for polikliniske konsultasjonar. Delen som vert behandla i Bergen for desse to typane, ligg på 26 og 32 prosent. 12 Til dømes Teres, Aleris og Privathospitalet Bergen. Dette er mest anbodspasientar, men kan og vere pasientar under ordninga «Raskare tilbake». 8

10 Eigendekning Helse Førde HF Elektive opphald vs. øyeblikkeleg hjelp Helse Førde HF opptaksområde (Sogn og Fjordane fylke) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 85% 85% 85% 88% 60% 63% Elektiv Ø-hjelp Elektiv Ø-hjelp Elektiv Ø-hjelp Døgnopphald totalt Dagopphald totalt Pol.kons. totalt Diagnosegrupper Den største diagnosegruppa innan somatikken hos Helse Førde, målt etter tal konsultasjonar (døgnopphald, dagopphald, polikliniske konsultasjonar), var i 2013 den såkalla Z-kategorien. Dette er i utgangspunktet ein restkategori for ikkje-diagnostiserte tilstandar. I denne kategorien var det over konsultasjonar. Langt dei fleste (96 prosent) var polikliniske konsultasjonar. Dei tre neste store diagnosegruppene var hudsjukdommar med over konsultasjonar, muskelog skjelettsjukdommar med over konsultasjonar og kreftsjukdommar (vondarta svulstar) med over konsultasjonar. Samanlikna med nasjonale tal er det stort sett dei same diagnosegruppene som ligg høgast på lista. Det finst samstundes nokre unntak, der fordelinga i Helse Førde av aktivitet på diagnosegrupper avvik frå den nasjonale fordelinga. Først og fremst gjeld dette kategorien «L00-L99 Sjukdommar i hud og underhud». Dette er kategorien med nest høgast del av alle konsultasjonar i Helse Førde, ti prosent. På nasjonalt nivå ligg hudsjukdommar på niande plass på lista. 9

11 Døgn, dag, poliklinikk 2013 (tal konsultasjonar) Pasientforløp (ICD-10) for Helse Førde HF Opptaksområde Rest (Z) Hud/underhud (L00-L99) Rest muskelskjelett (M15-M99) Ondarta svulstar (C00-C99) Endokrin/ernæring/dialyse (E00-E90, Z49, N00-N19) Auget (H00-H59) Fordøyelsen (K00-K93) Rest sirkulasjon, artymi, hjerte (I) Øret (H60-H95) Symptomer etc. (R00-R99) Nervesystemet (G00-G99) Ekstremitetar / buk (S10-S69) Urinvei / mannl. kjønnsorg. (N20-N51) Hofte/lår, underekstremitetar (S70-S99) Rest åndedrett, luftvei m.m. (J) Kvinnelige kjønnsorg, (N60-N99) Svangerskap, fødsel, barsel (O00-O99, Z37) Godarta svulstar (D00-D48) Kjemoterapi (Z511,Z512) Lunge, astma (J40-J99) Infeks./inflam. leddsjukd. (M00-M14) Ischemske hjertesjukd. (I20-I25) Rest ytre årsaker (S T) Misdanning/deformitet/kromosomavvik (Q00-Q99) Infeksjon, parasitt (A00-B99) Rehabilitering (Z50) Hjernekarsjukd. (I60-I69, G45.9) Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar (F00-F99) Blod, immunssystem (D50-D89) Hovudskade (S00-S09) Perinatal (P00-P96) Intox (T40-T65) Tal døgnopphald Tal dagopphald Tal pol. kons. Ei nedbryting av Z-kategorien syner på eit lågare nivå kva for hendingar som er registrert. Som tabellen nedanfor seier, er det ei stor overvekt av polikliniske konsultasjonar innanfor dei fleste undergruppene (81 prosent totalt). Unntaket er tilfella av kontakt med helsetenesta i samband med spesielle tiltak og behandlingsopplegg (Z40-54). Her er 33 prosent av opphalda dagopphald. Z-gruppa Kontakt med helsetenesta for undersøking og utgreiing Z00-Z13 Potensiell helserisiko i samband med smittsom sjukdom Z20-Z29 Kontakt med helsetenesta i samband med reproduksjonsspørsmål Z30- Z39 Døgnopphald 2013 Dagopphald 2013 Poliklinisk konsult Totalt Kontakt med helsetenesta i samband

12 Z-gruppa med spesielle tiltak og behandlingsopplegg Z40-Z54 Potensiell helserisiko i samband med sosioøk og psykosos tilhøve Z55-Z65 Kontakt med helsetenesta under andre omstende Z70-Z76 Opplysingar om potensiell helserisiko i familiens og eiga sjukehistorie etc. Z80-Z99 Døgnopphald 2013 Dagopphald 2013 Poliklinisk konsult Totalt Sum Z R-kategorien, som inneheld opphald kategorisert under «symptom, tegn, unormale kliniske funn og laboratoriefunn, ikkje klassifisert anna stad», har ein andel på 77 prosent polikliniske konsultasjonar og 22,5 prosent døgnopphald (delen dagopphald er minimal med 0,5 prosent. R-gruppa Sympt og tegn knytt til sirk og åndedr system R00-F09 Sympt og tegn knytt til fordøyelsessystem og buk R10-R19 Sympt og tegn knytt til hud og underhudsvev R20-R23 Sympt og tegn knytt til nervesystemet og muskelskjelettsystem R25-R29 Sympt og tegn knytt til urinvegane R30-R39 Sympt og tegn knytt til kognisjon, pesepsjon, emosj tilst og åtferd R40- R46 Sympt og tegn knytt til tale og stemme R47-R49 11 Døgnopphald 2013 Dagopphald 2013 Poliklinisk konsult Totalt Generelle sympt og tegn R50-R Unormale funn ved blodundersøking, utan diagnose R70-R79 Unormale funn ved urinundersøking, utan diagnose R80-R82 Unormale funn ved undersøking av andre kroppsvæsker, stoff og vev, utan diagnose R83-R Unormale funn ved diagnostisk

13 R-gruppa avbilding og ved funksjonsstudiar, utan diagnose R90-R94 Dårleg definerte og ukjende dødsorsakar R95-R99 Døgnopphald 2013 Dagopphald 2013 Poliklinisk konsult Totalt Sum R Aldersfordelinga innanfor kvar diagnosegruppe vert vist i grafen nedanfor. Totalt sett ligg 13 prosent av opphalda i gruppa 0-18 år, 53 prosent i gruppa år og 34 prosent i gruppa 65 år og eldre. Kva for aldersgruppa som er størst i kvar diagnosegruppe varierer. Gruppa 0-18 år har høgast del berre innanfor kategoriane P00-P96 Perinatal og Q00-Q99 Misdanning/deformitet/kromosomavvik. Den eldste aldersgruppa er typisk størst innanfor diagnosegrupper som hjernekarsjukdommar, hjertesjukdommar og ondarta svulstar, medan gruppa år er klart størst i kategoriar som svangerskap/fødsel, kvinnelege kjønnsorgan, rehabilitering, muskel-/skjelettsjukdommar og sjukdommar i hud/underhud og nervesystemet. 12

14 Kvinnelige kjønnsorg, (N60-N99) Rehabilitering (Z50) Rest muskelskjelett (M15-M99) Hud/underhud (L00-L99) Nervesystemet (G00-G99) Rest (Z) Fordøyelsen (K00-K93) Godarta svulstar (D00-D48) Infeks./inflam. leddsjukd. (M00-M14) Rest ytre årsaker (S T) Infeksjon, parasitt (A00-B99) Intox (T40-T65) Symptomer etc. (R00-R99) Hovudskade (S00-S09) Hofte/lår, underekstremitetar (S70-S99) Ekstremitetar / buk (S10-S69) Kjemoterapi (Z511,Z512) Urinvei / mannl. kjønnsorg. (N20-N51) Blod, immunssystem (D50-D89) Rest åndedrett, luftvei m.m. (J) Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar (F00-F99) Ondarta svulstar (C00-C99) Rest sirkulasjon, artymi, hjerte (I) Endokrin/ernæring/dialyse (E00-E90, Z49, N00-N19) Ischemske hjertesjukd. (I20-I25) Øret (H60-H95) Auget (H00-H59) Lunge, astma (J40-J99) Hjernekarsjukd. (I60-I69, G45.9) Misdanning/deformitet/kromosomavvik (Q00-Q99) Manglande tilstandskodar Perinatal (P00-P96) Aldersfordeling, tal konsultasjonar totalt (døgn/dag/pol) Diagnosegrupper somatikk, Helse Førde opptaksområde år år 65 år og eldre Avtalespesialistar og private rehabiliteringsinstitusjonar 13 I 2013 vart det i Helse Førde HF sitt opptaksområde gjennomført polikliniske konsultasjonar hos private avtalespesialistar, medan helseføretaket sjølv gjennomførte slike. Prosentdelen avtalespesialistar ligg på 13 prosent. Eit fleirtal ( , 54 prosent) av konsultasjonane hos avtalespesialistar dreia seg om pasientar i aldersgruppa 65 år og eldre. Berre fem prosent (972 konsultasjonar) gjaldt aldersgruppa 0-18 år, medan 41 prosent (8133 konsultasjonar) var i gruppa år. Om vi ser på dei ulike diagnosegruppene, skil nokre grupper seg ut med ein spesielt høg prosentdel som vert gjennomført hos avtalespesialist. Dette gjeld først og fremst gruppa augesjukdommar, der 58 prosent av alle polikliniske konsultasjonar vert gjennomført hos avtalespesialist, og endokrine sjukdommar og ernæringssjukdommar (inkl. dialyse) som ligg på 26 prosent. Forholda er vist i grafen nedanfor, der alle diagnosegrupper med prosentdel avtalespesialistar på ti og oppover er med. Resterande diagnosegrupper varierer i prosentdel frå null til ni. 13 Data frå NPR. 13

15 Prosentdel avtalespesialistar utvalde diagnosegrupper Polikliniske konsultasjonar, Helse Førde opptaksområde, 2013 Auget (H00-H59) 58% Endokrin/ernæring/dialyse (E00-E90, Z49, N00-N19) 26% Rest (Z) 13% Infeksjon, parasitt (A00-B99) 13% Øret (H60-H95) 12% Godarta svulstar (D00-D48) 10% Rest åndedrett, luftvei m.m. (J) 10% Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar (F00-F99) 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Når det gjeld døgn- og dagopphald, var det i 2013 litt over to prosent av opphalda i opptaksområdet til Helse Førde HF som vart gjennomført ved private rehabiliteringsinstitusjonar. Dette motsvarar 464 døgnopphald og 235 dagopphald. Langt dei fleste kom i aldersgruppa år (73 prosent av døgnopphalda og 70 prosent av dagopphalda). For døgnopphald kom 25 prosent i aldersgruppa 65 år og eldre. For dagopphald kom 23 prosent i aldersgruppa 0-18 år. Største diagnosegruppa der private rehabiliteringsinstitusjonar er nytta, er for både døgn- og dagopphold gruppe M15-M99 Rest sjukdommar i muskelskjelettsystemet, med høvesvis 39 og 57 prosentdelar. G00-G99 Sjukdommar i nervesystemet er òg ei relativt stor gruppe, med høvesvis 11 og 20 prosent av døgn- og dagopphalda i private rehabiliteringsinstitusjonar. Private rehabiliteringsinstitusjonar har ingen spesielt høg prosentdel av døgnopphalda totalt sett innanfor nokon av diagnosegruppene. Gruppa M15-M99 Rest muskelskjelettsjukdommar ligg høgast med 9,5 prosent. For dagopphald er biletet noko annleis, der 100 prosent av alle dagopphald (15 stykk) i gruppa F00-F99 Psykiske lidingar var hos private rehabiliteringsinstitusjonar. For gruppa Z50 Rehabilitering er 21 prosent av alle dagopphald privat, medan det for G00-G99 er 20 prosent Aktivitetstal psykisk helsevern Tal pasientar På nasjonalt nivå har det vore stor auke i pasientrata 14 innan psykisk helsevern for barn og unge. For vaksne har rata for opphaldsdøgn vorte halvert, medan det har vore ein markant vekst i den 14 Pasientrate = tal pasientar per xx tal innbyggarar, i dette tilfellet har Samdata brukt per innbyggarar 14

16 polikliniske aktiviteten 15. Det er store skilnader på behandlingstilbodet i dei ulike regionane i landet, både for vaksne og barn og unge. I Helse Vest og Helse Sør-Øst utgjer pasientar som vert behandla av avtalespesialistar, eit mykje større innslag enn i dei andre regionane 16. Sogn og Fjordane har den høgaste raten for tal pasientar i alderen 0-17 år per innbyggarar av føretaka i region Helse Vest, med totalt 592 pasientar. Møre og Romsdal ligg på same nivå med 498 pasientar. Helse Stavanger har færrast pasientar (rate 394). Tabellen nedanfor viser desse forholda. For vaksne er skilnadene mellom dei ulike helseføretaka i regionen mindre, med ei spreiing frå 384 til 423 pasientar per innbyggarar. Her ligg Sogn og Fjordane i det nedre sjiktet med rate på 394 pasientar. Pasientar i off. verksemd Tot. Pas år hos avtalespes. 17 Pas. Bustadregion Døgn Dag Polikl. Psykiata r Psykolog Total t totalt 18 Sogn og Fjordane Møre og Romsdal Helse Bergenområdet Helse Vest Helse Fonnaområdet Helse Stavangerområdet Pasientar i off. verksemd Pasientar 18 år og eldre hos avtalespesialistar Pas. totalt Bustadregion Døgn Dag Polikl. Totalt Psykiata r Helse Bergenområdet Møre og Romsdal Psykolog Totalt Helse Vest Helse Fonnaområdet Sogn og Fjordane Helse Stavanger Samdata 2013, side Samdata 2013, side Jf. Samdata 2013, side 230: «Data fra avtalespesialistene omfatter om lag 95 prosent av virksomheten. Totaltall for pasienter er heller ikke korrigert.» 18 Samme som fotnoten over. 15

17 Type opphald 19 Psykisk helsevern vaksne (PHV) %- endring (1) Døgnopphald % (2) Dagbehandling % (3) Poliklinisk konsultasjon % SUM % Psykisk helsevern barn og unge (PHBU) %- endring (1) Døgnopphald % (3) Poliklinisk konsultasjon % SUM % Produktivitet 77 prosent av kostnadene i Helse Førde HF til psykisk helsevern for vaksne låg i 2013 på døgnavdelingar. Kostnader til poliklinikk stod for resterande 23 prosent 20. Ei slik fordeling mellom døgnavdeling og poliklinikk ligg akkurat på snittet for landet. Utviklinga i kostnadsnivået i perioden syner vekst på 61 prosent for poliklinikk, medan det for døgnavdelingar var auke på 32 prosent fram til I 2013 gikk kostnadene ned med ti prosent samanlikna med året før. 19 Datakjelde:Aktivitetskuben Helse Førde HF 20 Samdata

18 Helse Førde HF - Psyskisk helsevern for voksne (PHV) Utvikling kostnader til pasientbehandling totalt, fordelt på poliklinikk og døgnavdelingar iht personellfordeling Kostnadar til poliklinikk Kostnadar til døgnavdelingar Om vi ser på kostnadsnivået per døgn, per utskriving, per poliklinisk konsultasjon med rett til refusjon og per poliklinisk pasient, ligg føretaket også her på linje med landsgjennomsnittet. Unntaket er nivået per utskriving, der Helse Førde HF ligg noko under snittet. Figurane nedanfor syner desse forholda Samanlikning av kostnadsnivå per døgn, per refusjonsberettiga polikliniske konsultasjon, og per polikliniske pasient (PHV) Helse Førde HF og snitt for landet Samanlikning av kostnadsnivå per utskriving (PHV) Helse Førde HF og snitt for landet Døgn Pol. Konsultasjon Pol. Pasient Utskriving Helse Førde HF Totalt (snitt av 26 føretak) Helse Førde HF Totalt (snitt av 26 føretak) 17

19 Figurane nedanfor syner utviklinga i tal opphaldsdøgn, utskrivingar, polikliniske konsultasjonar med rett til refusjon og polikliniske pasientar Utvikling , Opphaldsdøgn og refusjonsberettiga polikliniske konsultasjonar (PHV) Utvikling , Utskrivingar og polikliniske pasientar (PHV) Tal opphaldsdøgn Tal refusjonsberettiga polikliniske konsultasjonar - Tal utskrivingar Tal polikliniske pasientar Oppsummering: Tal opphaldsdøgn har gått ned med 24 prosent i perioden Tal polikliniske konsultasjonar med rett til refusjon har auka med 20 prosent. Tal utskrivingar har auka med åtte prosent. Faktoren har likevel svinga gjennom perioden, og har gått frå ein reduksjon på 16 prosent i perioden , for igjen å auke med 28 prosent i perioden Tal polikliniske pasientar har lege relativt stabilt i perioden, og har auka på to prosent. Frå 2012 til 2013 vart det ein reduksjon på seks prosent, noko som utgjer 137 pasientar. For PHBU fordeler kostnadene for døgnavdelingar og poliklinikk seg noko annleis enn for PHV. I 2013 var andelen kostnader til døgnavdelingar på 41 prosent av dei totale kostnadene for pasientbehandling, medan kostnader til poliklinikk utgjorde 59 prosent. For PHV var fordelinga 77/23. Landsgjennomsnittet for PHBU har ei fordeling på 34/66. Både for Helse Førde HF og landet totalt er kostnadsfordelinga på døgnavdeling og poliklinikk slik at for PHV ligg poliklinikk høgast, medan for PHBU ligg døgnavdeling høgast. Helse Førde har likevel ein større del av kostnadene til PHBU knytt til poliklinikk enn landet totalt, og ein mindre del knytt til døgnavdeling. Når vi ser på kostnad per refusjonsberettiga polikliniske konsultasjon og per polikliniske pasient, så ligg Helse Førde noko lågare enn snittet for landet på begge områda. 18

20 Samanlikning av kostnadsnivå, per refusjonsberettiga polikliniske konsultasjon og per polikliniske pasient (PHBU), Helse Førde HF og snitt for landet Pol. Konsultasjon Pol. Pasient Helse Førde HF Totalt (snitt av 26 føretak) Døgnplassar Samdata-rapporten 2013 seier at «Over de siste femten årene har det vært en betydelig nedgang i antall døgnplasser i det psykiske helsevernet for voksne ( 36 prosent). Ettersom voksenbefolkningen i samme periode har økt, har raten blitt redusert med 45 prosent. Plasstallet i tjenestene til barn og unge er betydelig lavere enn for voksne, men har holdt seg relativt stabilt (tre prosent økning). Korrigert for økning i antall barn og unge har det likevel vært en nedgang på fem prosent» 21. Figuren nedanfor viser utviklinga på nasjonalt nivå. 20 Døgnplassar per innbyggarar i det psykiske helsevesenet Døgnplassar PHV Døgnplassar totalt Døgnplassar PHBU Helse Førde har per 2013 totalt sett 71 døgnplassar i det psykiske helsevernet, vaksne og barn og ungdom sett under eitt 22. Seks av plassane er for barn og unge, talet er uendra frå For vaksne var det ein nedgang i tal døgnplassar frå 71 i 2012 til 65 i Samdata 2013, side Samdata

21 15 av 23 institusjonar hadde ein nedgang frå 2012 til 2013, og Helse Førde var mellom dei tre med størst prosentvis nedgangen. I absolutte tal var Helse Førde den av institusjonane med nedgang som hadde størst nedgang. Fem institusjonar hadde inga endring frå 2012 til 2013, medan tre institusjonar hadde auke på til saman 15 plassar. Om vi ser på døgnplassar i rater per innbyggarar syner tala frå Samdata at Helse Førde ligg godt an samanlikna med landet totalt, Helse Vest samla, og dei andre føretaka i regionen når det gjeld aldersgruppa 0-17 år. Her har Helse Førde 2,5 plassar per innbyggarar, dette er 0,2 plassar under landssnittet. Berre Helse Fonna ligg over Helse Førde i Helse Vest-regionen (inkludert Møre og Romsdal), med 3,6 plassar. For aldersgruppa 18 år og eldre ligg derimot Helse Førde nedst på lista, med 7,9 plassar per innbyggarar mot 9,7 for landsgjennomsnittet og 10,6 for Helse Vest samla. Av dei andre føretaka i regionen ligg Helse Stavanger høgast med 12 plassar. Dette fører til at Helse Førde ligg med færrast tal døgnplassar også totalt sett. Tabellane nedanfor syner 2013-tal for Helse Førde HF og lokale institusjonar for PHV og PHBU når det gjeld døgnplassar, opphaldsdøgn, opphaldsdagar, utskrivingar, tal pasientar og tal polikliniske konsultasjonar 23. PHV: Helseføretak Helse Førde HF totalt Institusjo ns-type Døgnplassar i drift Opphaldsdøgn døgnpasientar Oppholdsdagar dagpasientar Utsk r. frå inst. (døg n) Pasienta r Poliklinis ke konsultasjonar Helse Førde Sjukehus DPS Førde DPS Indre Sogn psykiatrisenter Nordfjord psykiatrisenter PHBU: DPS DPS Helseføretak Helse Førde HF totalt Førde BUP/Ungd.avd psykisk helsev. Institusjon s-type Døgnplass ar i drift Opphald s-døgn døgnpasientar Opphald s-dagar dagpasientar Utskr. frå inst. (døgn ) Pasientar Poliklinis ke konsultasjonar Klinikk Samdata

22 (UPH) Nordfjord BUP Poliklinikk Sogndal BUP Poliklinikk Diagnosegrupper 24 Innan psykisk helsevern for vaksne (PHV) var det i 2013 totalt opphald, som motsvarar summen av døgnopphald, dagopphald og polikliniske konsultasjonar. Innan psykisk helsevern for barn og unge (PHBU) var det totalt opphald. For både PHV og PHBU gjeld at dei fleste opphalda er polikliniske konsultasjonar. Innan PHV er andelen 89 prosent, medan for PHBU er andelen nær 100 prosent. 100,0 % Fordeling tal opphald døgn / dag / poliklinikk PHV og PHBU Helse Førde opptaksområde 89,3 % 99,6 % 80,0 % 60,0 % 40,0 % 20,0 % 0,0 % 4,1 % 6,6 % 0,4 % 0,01% Døgnopphald Dagopphald Pol. kons. PHV PHBU PHV: Den største diagnosegruppa innan psykisk helsevern for vaksne er F30-F39-gruppa som gjeld affektive lidingar og stemningslidingar prosent av opphalda i 2013 var i denne gruppa, noko som utgjer 5457 opphald. Meir enn 5200 av opphalda (96 prosent) var polikliniske konsultasjonar. For dei fleste diagnosegruppene ligg prosentdelen for polikliniske konsultasjonar på over 80 prosent for åtte av gruppene på over 90 prosent. To grupper skil seg ut med eit høgare tal dagopphald enn andre grupper, og det er F20-29 Schizofreni og paranoide lidingar 26 og F60-69 Personlegdoms- og åtferdsforstyrringar hos vaksne. Når det gjeld døgnopphald er det ei gruppe som skil seg ut, og det er gruppa der hovudtilstanden til pasienten manglar eller har ugyldig kode. 24 Alle data i dette kapitlet er frå NPR og for året Ekskludert F31 bipolar affektiv lidingar som er skilt ut som eiga gruppe 26 Ekskludert F22-23 paranoide og akutte psykosar som er skilt ut i eiga gruppe 21

23 F30,F32-F39, Affektive lidingar, stemningslidingar F40-F49 eks F43.1 Nevrotiske, belastningsrelaterte og F10-F19 Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar som Z-kodar F20,F21 F24-F29 Schizofreni, schizotyp liding og F60-F69 Personlegdoms- og åtferdsforstyrringar hos F31 Bipolar affektiv lidingar F50-F59 Åtferdssyndrom forbunde med fysiologiske F43.1 PTSD Hovudtilstand manglar/ugyldig kode F90-F98 Atferdsforstyrringar og kjenslemessige F80-F89 Utviklingsforstyrringar F22-F23 Paranoide og akutte psykosar Andre ICD-10 tilstandar F70-F79 Psykisk utviklingshemming F00-F09 Organiske, inkl symptomatiske, psykiske lidingar F99 Uspesifisert psykisk liding Døgn, dag, poliklinikk 2013 (tal konsultasjonar) Diagnosegrupper psykisk helsevern for voksne Helse Førde opptaksområde Døgnopphald Dagopphald Pol. kons. Innan psykisk helsevern for vaksne er gruppa «Z-kodar» den fjerde største gruppa, med totalt 2689 opphald, der 95 prosent var polikliniske konsultasjonar. Dette er i utgangspunktet ein restkategori for ikkje diagnostiserte tilstandar. Om ein ser nærare på opphalda i Z-kategorien, ligg dei fleste opphalda i gruppa Z00-Z13 Kontakt med helsetenesta for undersøking og utgreiing (90 prosent, 2425 opphald). Også her er andelen polikliniske konsultasjonar høg, med 96 prosent. Psykisk helsevern for vaksne Kontakt med helsetenesta for undersøking og utgreiing Z00-Z13 Potensiell helserisiko i samband med smittsom sjukdom Z20-Z29 Kontakt med helsetenesta i samband med reproduksjonsspørsmål Z30-Z39 Kontakt med helsetenesta i samband med spesielle tiltak og behandlingsopplegg Z40- Z54 Potensiell helserisiko i samband med sosioøk og psykosos tilhøve Z55-Z65 Kontakt med helsetenesta under andre omstende Z70-Z76 Opplysingar om potensiell helserisiko i familiens og eiga sjukehistorie etc. Z80-Z99 Døgnopphald Dagopphald Pol. kons. Totalt Sum

24 Figuren nedanfor viser aldersfordelinga på alle opphald innan psykisk helsevern for vaksne i Aldersgruppa år står for 93 prosent, medan dei på 65 år og meir utgjer dryge seks prosent. Ein prosent av opphalda innan PHV er registrert i aldersgruppa 0-18 år Aldersfordeling, tal konsultasjonar totalt (døgn/dag/pol) Diagnosegrupper psykisk helsevern for voksne Helse Førde opptaksområde 0-18 år år 65 år og eldre PHBU: Den største diagnosegruppa innan psykisk helsevern for barn og unge er gruppa «Z-kodar», med 8454 opphald totalt (nærare 50 prosent av alle opphald). Ser vi bort frå denne såkalla «restkategorien», er det gruppa F90-98 Atferdsforstyrringar og kjenslemessige forstyrringar som er den største. Her var det i opphald, der alle var polikliniske konsultasjonar utanom ni tilfelle som var døgnopphald. Gruppa F40-49 Nevrotiske belastningsrelaterte og somatoforme lidingar (eks F43.1 PTSD) har totalt opphald, der alle utanom 26 døgnopphald var polikliniske konsultasjonar. Dei tre diagnosegruppene nemnt her, utgjer totalt 84 prosent av alle opphald innan psykisk helsevern for barn og unge. For barn og unge utgjer polikliniske opphald nær 100 prosent av opphalda innanfor alle diagnosegrupper. Av totalt opphald er det berre 67 døgnopphald og eitt dagopphald. 23

25 F00-F09 Organiske, inkl symptomatiske, psykiske lidingar Døgn, dag, poliklinikk 2013 (tal konsultasjonar) Diagnosegrupper psykisk helsevern for barn og unge Helse Førde opptaksområde Z-kodar F90-F98 Atferdsforstyrringar og kjenslemessige F40-F49 eks F43.1 Nevrotiske, belastningsrelaterte og F30,F32-F39, Affektive lidingar, stemningslidingar F80-F89 Utviklingsforstyrringar Andre ICD-10 tilstandar F43.1 PTSD Hovudtilstand manglar/ugyldig kode F50-F59 Åtferdssyndrom forbunde med fysiologiske F99 Uspesifisert psykisk liding F22-F23 Paranoide og akutte psykosar F10-F19 Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar som F31 Bipolar affektiv lidingar F20,F21 F24-F29 Schizofreni, schizotyp liding og F60-F69 Personlegdoms- og åtferdsforstyrringar hos Døgnopphald Dagopphald Pol. kons. For Z-gruppa for barn og unge, er det tilnærma same fordeling på underkategoriar som for vaksne nær 100 prosent ligg i kategorien Z00-Z13 Kontakt med helsetenesta for undersøking og utgreiing. Tabellen under syner fordelinga elles. Psykisk helsevern for barn og unge Kontakt med helsetenesta for undersøking og utgreiing Z00-Z13 Potensiell helserisiko i samband med smittsom sjukdom Z20-Z29 Kontakt med helsetenesta i samband med reproduksjonsspørsmål Z30-Z39 Kontakt med helsetenesta i samband med spesielle tiltak og behandlingsopplegg Z40- Z54 Potensiell helserisiko i samband med sosioøk og psykosos tilhøve Z55-Z65 Kontakt med helsetenesta under andre omstende Z70-Z76 Opplysingar om potensiell helserisiko i familiens og eiga sjukehistorie etc. Z80-Z99 Døgnopphald Dagopphald Pol. kons. Totalt Sum

26 Når det gjeld aldersfordeling innan psykisk helsevern for barn og unge er langt dei fleste opphalda registrerte i aldersgruppa 0-18 år. Eitt døgnopphald og 499 polikliniske konsultasjonar er registrert i gruppa år. For tal utskrivingar ser ein nedanfor den historiske utviklinga innan psykisk helsevern for vaksne 27. Den første tabellen viser totaltala, den andre tabellen viser utviklinga per diagnosegruppe. Totalt sett har tal utskrivingar vore relativt stabilt i perioden Det har vore ein nedgang på 15 prosent (130 utskrivingar) frå 2010 til 2013, og ei lita auke igjen i 2014 på seks prosent (45 utskrivingar). For heile perioden sett under eitt, har nedgangen totalt sett vore på ti prosent (85 utskrivingar) Utvikling tal utskrivingar totalt der F00-F99 er registrert som hovuddiagnose Psykisk helsevern for vaksne Helse Førde, Når ein ser på diagnosegruppene (tabell nedanfor), er det fem grupper som utgjør nærare 80 prosent av utskrivingane; F10-19, F20-29 (eks. F22-23), F30-39 (eks. F3), F31 og F40-49 (eks. F43.1). Utviklinga innanfor kvar diagnosegruppe følgjer ikkje noko fast mønster med tanken på nedgang eller vekst. Den største gruppa, F10-19, har nedgang frå , og deretter vekst i Det same gjeld for F30-39 (eks. F31), medan det for dei andre gruppene varierer mellom oppgang og nedgang frå år til år. 27 Datakjelde: D-516, uttrekk v/helse Førde HF 25

27 Utvikling tal utskrivingar per diagnosegruppe, der F00-F99 er registrert som hovuddiagnose Psykisk helsevern for vaksne, Helse Førde, Avtalespesialistar 28 I 2013 vart det innanfor psykisk helsevern i opptaksområdet gjennomført 8259 polikliniske konsultasjonar hos private avtalespesialistar, medan helseføretaket sjølv gjennomførte slike. Prosentdelen avtalespesialistar ligg av det på 17 prosent. Tala omfattar psykisk helsevern totalt, det vil seie både for vaksne, barn og unge, og TSB. Eit fleirtal (6915, 84 prosent) av konsultasjonane hos avtalespesialistar gjaldt pasientar i aldersgruppa 65 år og eldre. Om vi ser på dei ulike diagnosegruppene, skil nokre grupper seg ut med ein relativt høg prosentdel som blir gjennomført hos avtalespesialist. Om vi ser vekk i frå gruppa F99 Uspesifisert psykisk liding (84 prosent) og kategorien for at hovudtilstand manglar eller har ugyldig kode (50 prosent), er det gruppa F00-F09 Organiske psykiske lidingar som har høgast prosentdel gjennomført hos avtalespesialistar, med 34 prosent. Forholda er vist for alle diagnosegrupper i grafen nedanfor. 28 Data frå NPR, gjeld psykisk helsevern samla (PHV, PHBU, TSB). 26

28 Prosentdel avtalespesialistar per diagnosegruppe psykisk helsevern Polikliniske konsultasjonar, Helse Førde opptaksområde, 2013 F99 Uspesifisert psykisk liding Hovudtilstand manglar/ugyldig kode F00-F09 Organiske, inkl symptomatiske, psykiske lidingar F30,F32-F39, Affektive lidingar, stemningslidingar F40-F49 eks F43.1 Nevrotiske, belastningsrelaterte og F43.1 PTSD F60-F69 Personlegdoms- og åtferdsforstyrringar hos Andre ICD-10 tilstandar F22-F23 Paranoide og akutte psykosar F50-F59 Åtferdssyndrom forbunde med fysiologiske Z-kodar F70-F79 Psykisk utviklingshemming F90-F98 Atferdsforstyrringar og kjenslemessige F80-F89 Utviklingsforstyrringar F20,F21 F24-F29 Schizofreni, schizotyp liding og F31 Bipolar affektiv lidingar F10-F19 Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar som 15% 12% 11% 10% 10% 9% 6% 5% 3% 2% 2% 34% 29% 27% 26% 50% 84% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 1.3. TSB Opphaldsdøgn, innleggingar og konsultasjonar Tilbodet innan tverrfagleg spesialisert rusbehandling (TSB) var per 2013 på 1715 døgnplassar i heile landet totalt sett 29. Tilbodet auka i perioden 2008 til 2011, men har sidan stoppa opp. Regionale skilnader i tilbodet har vorte mindre dei seinare åra, då den offentlege tenesta har gått gjennom omorganisering og nyetablert ruspostar ved helseføretak som tidlegare mangla eit slikt døgntilbod. Bruken av TSB-tenesta i Sogn og Fjordane har auka betydeleg frå 2012 til 2013 slik tabellen nedanfor syner. Årsaka til dette var opning av rusposten på Nordfjordeid. I 2013 var det 7875 opphaldsdøgn knytt til TSB, 164 innleggingar og 116 døgnpasientar (estimat 30 ). Bustadområde Opphaldsdøgn 2013 Innleggingar 2013 Pasientar i døgnbehandlin g 2013 Tal Prosent endring frå 2012 Tal Prosent endring frå 2012 Tal Prosent endring frå 2012 Helse Vest Bergenområdet Stavangerområdet Møre og Romsdal Fonnaomr Samdata 2013, side Samdata 2013, side 266, om skildring av volumet 27

29 Sogn og Fjordane Dersom vi ser på dekningsrater per 1000 eller innbyggarar, ligg Sogn og Fjordane lågare enn dei andre helseføretaka i regionen. Dette trass i ein sterk vekst frå 2012 til 2013 då dei andre føretaka låg stabile eller hadde nedgang. Helse Vest totalt ligg med 142 opphaldsdøgn per 1000 innbyggarar frå 18 år og eldre. Landsgjennomsnittet er 143. Sogn og Fjordane ligg på 94, som er 65 prosent av snittet i landet. Same forhold gjeld for tal innleggingar, slik tabellen nedanfor syner. Møre og Romsdal Opphaldsdøg n 2013 Per 1000 innb. 18 år+ Prosent av landet totalt Prosent endring frå 2012 Innleggingar i 2013 Per innb. 18 år+ Prosent av landet totalt Helse Vest Sogn og Fjordane Prosent endring frå 2012 Når det gjeld polikliniske konsultasjonar innan TSB, ligg Sogn og Fjordane med vesentleg lågare rater per 1000 innbyggarar enn dei andre helseføretaka i regionen. Der Helse Stavanger har 136 konsultasjonar og Helse Vest totalt sett 105, ligg Sogn og Fjordane med 40. Til skilnad frå dei andre føretaka er det også slik at i Sogn og Fjordane kjem nær 90 prosent av konsultasjonane som bidrag frå psykisk helsevern for vaksne gjennom tilvisingar for rusbehandling. Bustadområde Bergenområdet Fonnaområdet Stavangerområdet Bustadområde Stavangerområdet Fonnaområdet 28 Konsultasjonar 2013 (inkl RUS i psykisk helsevern) Per 1000 vaksne innb Prosent av landet totalt Prosent endring frå 2012 Bidrag frå psykisk helsevern for vaksne (prosent) Helse Vest Bergen

30 området Møre og Romsdal Sogn og Fjordane Type opphald 31 Rus %- endring (1) Døgnopphald % (2) Dagbehandling % (3) Poliklinisk konsultasjon % SUM % LAR %- endring (1) Døgnopphald % (3) Poliklinisk konsultasjon % SUM % Spelavhengigheit %- endring (3) Poliklinisk konsultasjon % Diagnosegrupper 32 Innan TSB var det i 2013 totalt 634 opphald, som motsvarar summen av døgnopphald, dagopphald og polikliniske konsultasjonar. 67 prosent (424 stk.) var polikliniske konsultasjonar, 32 prosent (205 stk.) var døgnopphald og under ein prosent var dagopphald. Tre diagnosegrupper står for 98 prosent av alle opphalda, der F10-19 naturleg nok er den største (psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar som skuldast bruk av psykoaktive stoff). F10-19 hadde totalt 417 opphald i døgnopphald og 275 polikliniske konsultasjonar. Dei to andre store gruppene er Z-gruppa og gruppa for at hovudtilstanden manglar eller har ugyldig kode. Om vi ser på underkategorisering av Z-gruppa er det for TSB som for PHV og PHBU Z00-Z13 Kontakt med 31 Datakjelde:Aktivitetskuben Helse Førde HF. Der det er 5 tilfelle eller færre er data teke bort for å sikre anonymitet. 32 Alle data i dette kapitlet er frå NPR og for året

31 helsetenesta for undersøking og utgreiing som er størst. Gruppa utgjer 90 prosent av alle opphald innanfor Z-kategorien. Døgn, dag, poliklinikk 2013 (tal konsultasjonar) Diagnosegrupper psykisk helsevern TSB Helse Førde opptaksområde F10-F19 Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar som skuldast bruk av psykoaktive stoff Z-kodar Hovudtilstand manglar/ugyldig kode F30,F32-F39, Affektive lidingar, stemningslidingar F60-F69 Personlegdoms- og åtferdsforstyrringar hos vaksne F90-F98 Atferdsforstyrringar og kjenslemessige forstyrringar som vanlegvis oppstår i barne- og Andre ICD-10 tilstandar F40-F49 eks F43.1 Nevrotiske, belastningsrelaterte og somatoforme lidingar eks PTSD F20,F21 F24-F29 Schizofreni, schizotyp liding og paranoide lidingar Døgnopphald Dagopphald Pol. kons. Aldersfordelinga innanfor TSB viser at 97,5 prosent av opphalda kjem i aldersgruppa år. Gruppa for dei som er 65 år eller eldre står for 2,4 prosent, medan berre eitt tilfelle er registrert i aldersgruppa 0-18 år Biletediagnostikk og laboratorietenester Biletediagnostikk Innan biletdiagnostikk var det i 2014 over undersøkingar, og over konsultasjonar prosent av desse vart utførte ved Førde sentralsjukehus, 21 prosent ved Nordfjord sjukehus, 14 prosent ved Lærdal sjukehus, og tre prosent i Florø. Ved årsskiftet vart kodeverket for radiologi bytta ut, noko som førte med seg ei endring i korleis ein registrerer ei radiologisk undersøking. Der det tidlegare var fleire kodar per undersøking, blir det no i langt større grad brukt berre ein prosedyrekode. Med dette som bakgrunn, viser utviklinga i grafen nedanfor at omfanget av undersøkingar har vore relativt stabilt dei siste åra. 33 Kjelde: Radiologisk avdeling, Helse Førde HF. 30

32 Utvikling tal undersøkingar, biletediagnostikk, Førde Florø Lærdal Eid Om ein ser på dei ulike type undersøkingane, er konvensjonell røntgen den største gruppa med 55 prosentdelar. Vidare følgjer CT, MR og ultralyd med høvesvis 13, 12 og 12 prosentdelar. Ser vi på dei siste tre åra, etter innføring av nytt kodeverk som nemnt ovanfor, er omfanget av undersøkingar relativt stabilt innanfor dei største kategoriane. Ultralyd har auka mest, med åtte prosent MR har auka med fire prosent i perioden Konvensjonell røntgen og CT ligg på ein og null prosent endring Når det gjeld dei minste kategoriane, har intervensjon auka med 29 prosent dei siste tre åra, medan nukleærmedisin har auka med 14 prosent. Angiografi har stor varians i tal undersøkingar, med 83 i 2012, berre 16 i 2013 og 105 i Type undersøking Konvensjonell radiografi Computertomografi (CT) Magnettomografi (MR) Ultralyd Mammascreening Intervensjon Nukleærmedisin Angiografi Mammadiagnostikk Undersøkingar totalt Nemning ikkje brukt før i Undersøkingan er frå og med 2012 inkludert i «konvensjonell radiografi» 31

33 Laboratorietenester Laboratoria i Helse Førde HF gjorde i 2014 over 1,75 millionar analysar og prøver totalt 36. Medisinsk biokjemi utgjorde 94 prosent av prøvene, medan medisinsk mikrobiologi utgjorde litt over fire prosent. Patologi har hatt den største prosentvise veksten i perioden med 26 prosent. Medisinsk biokjemi har auka med sju prosent, medan analysar i blodbanken har gått tilbake med 13 prosent. Type analyse / prøve Medisinsk biokjemi Medisinsk mikrobiologi Patologi Blodbank Immunhistologi Molekylærpatologi Analysar / prøver totalt Immunhistologi og molekylærpatologi er spesielle analyser som vert gjort på ein del av dei patologiske prøvene. Desse er særs ressurskrevjande både med omsyn til personell og økonomi, og er difor teke med i oversikta. Tal nyregistrerte blodgjevarar per år har gått med frå totalt 248 i 2011 til 189 i Nedgangen har kome ved alle tre sjukehus, men på Eid er det i 2014 ein markant oppgang som vi ikkje ser på dei to andre sjukehusa. 300 Utvikling tal nyregistrerte blodgjevarar, , per sjukehus Førde Lærdal Eid 36 Kjelde: Helse Førde HF laboratorietenester 37 Avdeling for medisinsk mikrobiologi skifta datasystem i 2012, og har difor ikkje samanliknbare tal for meir enn 2013 og Tala for patologi inneheld summen av mottatte prøver innanfor histologi, cytologi og obduksjon. Av totalt tal prøver utgjer obduksjon 51 stykk i 2014 (53 i 2011, 31 i 2012 og 53 i 2013) 32

34 2. Utviklingstrekk med innverknad på Helse Førde 2.1. Demografi Ei oppsummering av den demografiske utviklinga i Sogn og Fjordane fram mot 2030 og 2040 viser følgjande hovudtrekk: Folketalet vil auke, totalt sett Folketalsveksten vil relativt sett vere lågare enn i andre fylke i Helse Vest regionen Folketalsveksten vil relativt sett også vere lågare enn i nabofylket Møre og Romsdal i Helse Midt-Norge, og enn i landet totalt sett Aldersgruppene år og 80+ vil relativt sett auke mest dette gjeld for Sogn og Fjordane som for nabofylka og landet totalt sett Aldersgruppa år vil auke meir i absolutte innbyggjartal, medan aldersgruppa 80+ vil auke mest i prosent Folketalsutviklinga per kommune har store variasjonar samanlikna med tala for heile fylket dette gjeld både totalt sett og per aldersgruppe I absolutte tal er det dei kommunane som er størst i dag, som også har den største folketalsauka fram mot Fjaler og Luster kommunar skil seg ut som to mindre kommunar som ser ut til å få eit høgt tal nye innbyggjarar samanlikna med dagens situasjon Aldersgruppene 0-17 år, år og år vil totalt sett for fylket ikkje ha nokon endring i innbyggjartal, men ser vi på kvar einskild kommune er det svært store variasjonar i utviklinga Utviklinga i tal eldre held fram frå 2030 og fram mot 2040, slik at vi står overfor ei varig endra alderssamansetjing. Samstundes vil tal innbyggarar i dei arbeidsføre aldersgruppene verte reduserte, slik at det vil bli ein situasjon med auka spurnad etter helsetenester og redusert tilgang på arbeidskraft 39 Per 1. januar 2015 hadde Sogn og Fjordane, som er identisk med Helse Førde HF sitt opptaksområde, innbyggarar. Folketalet er venta å auke med totalt 6,1 prosent fram mot 2030 (6693 innbyggarar), og med 9,3 prosent ( innbyggarar) fram til Samanlikna med andre fylke i Helse Vest, er dette ein låg folketalsauke. I Hordaland vil veksten vere på 17,4 og 26,1 prosent i 2030 og 2040, medan dei same prosenttala for Rogaland er 19,0 og 28,2. Denne veksten utgjer i reine tal nærare innbyggarar innan 2030 i kvart fylke, og meir enn innbyggarar i Nabofylket Møre og Romsdal, som er ein del av Helse Midt-Norge, vil òg få ein kraftigare vekst enn Sogn og Fjordane, med 12,2 prosent vekst mot 2030 ( innbyggarar), og 17,9 prosent mot 2040 ( innbyggarar). 39 Helsedirektoratet, Rapport IS-1966, «Behovet for spesialisert kompetanse i helsetjenesten, en status-, trendog behovsanalyse fram mot 2030» (02/2012), s Ifølgje SSB folketalsframskriving med middels vekst (alternativ MMMM), samanlikna med folketal per 1. januar

35 SSB framskriving av folketalet, alternativ for middels vekst (MMMM) Sogn og Fjordane Rogaland Hordaland Møre og Romsdal For landet totalt sett er det venta ei samla folketalsauke på over fram mot 2030 (15,1 prosent), og nesten 1,16 millionar i 2040 (22,4 prosent). Sjølv om folketalet i fylket vil auke totalt sett, er det store skilnader på utviklinga for den einskilde kommune. 15 av 26 kommunar vil få auke i folketalet, dei resterande elleve vil få stadig færre innbyggarar. Sogndal, Leikanger og Førde vil auke høvesvis mest, medan Hyllestad, Solund og Vik vil få høvesvis størst reduksjonen i tal innbyggarar. Figuren nedanfor viser folketalsendringa i prosent for kvar kommune fram mot 2030 og Prosenttala som vert viste er for Folketalsendring, prosent frå 2015 til 2040 (MMMM) Endring Endring Sogndal Leikanger Førde Fjaler Gaular Luster Gulen Stryn Naustdal Jølster Flora Vågsøy Gloppen Bremanger Eid Aurland Selje Balestrand Lærdal Hornindal Askvoll Høyanger Årdal Vik Solund Hyllestad -23,8 % -0,2 % -1,1 % -2,6 % -3,8 % -6,1 % -8,6 % -8,7 % -9,9 % -12,5 % -16,4 % 20,0 % 19,2 % 17,3 % 17,0 % 16,3 % 16,0 % 15,0 % 11,5 % 10,4 % 9,9 % 8,1 % 5,3 % 4,3 % 2,5 % 41,4 % -30,0 % -20,0 % -10,0 % 0,0 % 10,0 % 20,0 % 30,0 % 40,0 % 50,0 % 34

36 Tabellen nedanfor viser også endringa i folketalet i reine tal per kommune Endring Endring Hyllestad Solund Vik Årdal Høyanger Askvoll Hornindal Lærdal Balestrand Selje Aurland Eid Bremanger Gloppen Vågsøy Flora Jølster Naustdal Stryn Gulen Luster Gaular Fjaler Førde Leikanger Sogndal SOGN OG FJORDANE

37 Som for landet totalt sett, og som i nabofylka, vil folketalet i dei eldre gruppene auke relativt sett mykje meir enn dei yngre også i Sogn og Fjordane. Aldersgruppa 80+ aukar med nesten 40 prosent fram mot 2030, som motsvarar eit innbyggartal på personar. Mot 2040 vil veksten vere på 84,5 prosent (5104 innbyggarar). I dei yngste aldersgruppene (0-17 år, år, og år) vil det nesten ikkje vere endring i folketalet. Aldersgruppa år vil også ha stor auke, med 36,7 prosent i 2030, og 46,5 prosent i I reine tal innbyggarar er det denne gruppa som vil ha den største vekst i perioden, med 4280 innbyggarar i 2030, og 5430 i ,0 % 80,0 % 70,0 % 60,0 % 50,0 % 40,0 % 30,0 % 20,0 % 10,0 % 0,0 % -10,0 % 0,1 % 0,8 % Endring i folketal per aldersgruppe, i prosent, Sogn og Fjordane totalt -0,3 % 0,4 % -2,0 % 36,7 % 46,5 % 39,7 % 84,5 % 9,3 % 6,1 % 0-17 år år år år 80+ Totalt Endring Endring Samanlikna med dei andre fylka i Helse Vest, nabofylket Møre og Romsdal, og landet totalt sett, så er auken i den eldste aldersgruppa (80+) i Sogn og Fjordane på eit lågare nivå. Dette går fram av figuren under. Også for dei andre fylka og for landet totalt sett er det aldersgruppa år, og ikkje 80+, som har størst auke i tal faktiske innbyggarar. 36

38 Folketalsendring i prosent, aldersgruppa 80+ Per 1. januar 2015 mot år 2030 og år ,0 % 128,6 % 120,0 % 100,0 % 84,5 % 104,2 % 97,0 % 106,7 % 80,0 % 60,0 % 40,0 % 39,7 % 61,8 % 53,0 % 46,6 % 57,3 % 20,0 % 0,0 % Sogn og Fjordane Rogaland Hordaland Møre og Romsdal NORGE Endring Endring For kvar einskild kommune i Sogn og Fjordane er biletet noko annleis med tanke på utviklinga i dei ulike aldersgruppene. Der det nesten ikkje er endring i aldersgruppene 0-17 år, år og år totalt for fylket, så svingar utviklinga veldig frå kommune til kommune. I gruppa for 0-17 år er det til dømes ein variasjon frå 72 prosent vekst i Fjaler og 28 prosent vekst i Sogndal, til 35 og 26 prosent nedgang i Hyllestad og Høyanger. Dei to kommunane med størst folketal i dag, Førde og Flora, har bortimot inga endring i folketalet i denne aldersgruppa. Den same type variasjon gjeld dei to andre aldersgruppene her nemnt. I aldersgruppa år har alle kommunane i fylket vekst fram mot 2030, med unntak av Hyllestad som ventar nedgang på 12 prosent. Førde, Gaular og Flora ventar størst vekst, med 85, 64 og 57 prosent. Dei same prosenttala for 2040 er 116, 48 og 76. Dei to mest folkerike kommunane i fylket vil også få størst auka i den aldersgruppa som forventar størst vekst. Også i aldersgruppa 80+ ligg Førde og Flora mellom kommunane med størst vekst (79 og 63 prosent). Elles for denne aldersgruppa, der Hornindal er einaste kommunen som ventar ein nedgang i folketalet fram mot 2030 (-1,2 prosent), varierer veksten frå 8 prosent i Vik til 91 prosent i Hyllestad. Tabellen nedanfor viser venta endring i folketalet i prosent per kommune, sortert på endringa i aldersgruppa år i stigande rekkefølgje. Kommune 37 Folketal 2015 Endring i aldersgruppa år, Endring i aldersgruppa 80+, Hyllestad % 91 % Bremanger % 17 % Askvoll % 29 % Fjaler % 42 % Gulen % 45 % Vik % 8 % Årdal % 30 % Hornindal % -1 % Stryn % 51 % Leikanger % 73 %

39 Kommune Folketal 2015 Endring i aldersgruppa år, Endring i aldersgruppa 80+, Solund % 56 % Høyanger % 22 % Naustdal % 41 % Eid % 62 % Sogndal % 57 % Gloppen % 28 % Aurland % 20 % Luster % 20 % Selje % 50 % Jølster % 35 % Lærdal % 45 % Vågsøy % 25 % Balestrand % 33 % Flora % 63 % Gaular % 12 % Førde % 79 % 2.2. Epidemiologi 41 Dei fleste endringar knytt til epidemiologi har samanheng med demografisk utvikling og korleis innbyggarane si alderssamansetning utviklar seg. I tillegg er det venta at ein del trendar i samfunnet vil påverke sjukdomspanoramaet i framtida. Døme på dette er livsstilssjukdommar knytt til fedme og ein stillesitjande livsstil. På kort sikt vil det for innbyggarane si helse og helseføretaka sin aktivitet dreie seg om relativt marginale endringar, men om vi tenkjer så langt fram som 30 år vil det likevel kunne vere store utslag. 42 Prognosane for demografisk utvikling viser at auken i tal eldre innbyggarar er sterk samanlikna med utviklinga for yngre aldersgrupper innan Helse Førde. I dag brukar pasientgruppa over 70 år sjukehustenester fem gonger meir enn resten av befolkninga. Dei som er eldre enn 80 år utgjer berre rundt fem prosent av befolkninga i dag og brukar 45 prosent av dei somatiske sjukehussengene 43. Auken i tal eldre vil gi ei auke i diagnosar som hjartesvikt, hjerneslag, kreft, slitasje i muskel og skjelett, diabetes type 2, urinlekkasje, KOLS, sansetap og alderspsykiatriske sjukdommar som depresjon og demens. 41 Epidemiologi er læra om sjukdommar og sjukdomsframkallande faktorar si utbreiing i befolkinga 42 Helsedirektoratet sin rapport (IS1966) «Behovet for spesialisert kompetanse i helsetjenesten - En status-, trend- og behovsanalyse fram mot 2030», side 49: Ein beskjeden årleg vekst på 2,3 prosent i forekomsten av ein sjukdom vil gi ein fordobling over 30 år. 43 Helsedirektoratet rapport IS1966 side 49 38

40 Epidemiologiske vurderingar forventar auke i fedme, diabetes type 2, KOLS, astma, nyresvikt, allergiar, tjukktarmskreft, lungekreft, brystkreft, prostatakreft, depresjon og angst. Totalt sett indikerer det framtidige sjukdomsbiletet eit stort behov for ulik eller tverrfagleg tilnærming 44. Nedanfor er den epidemiologiske utviklinga skildra for dei diagnosegruppene der det er venta vesentlege endringar som har innverknad på aktiviteten i helseføretaket utover effekten av folketalsutviklinga. Inkludert i skildringa er også effekt av førebygging, nye behandlingsmåtar og medisinsk utvikling. I tillegg til kunnskap om trendar henta frå rapportar på nasjonalt nivå, er det vurderingar gjort av arbeidsgruppene i Helse Førde som står bak avvegingane kring effekten av den epidemiologiske utviklinga. Kreft: Generelt sett vil fleire eldre gi auka førekomst av dei fleste krefttypane. 50 prosent av alle nye krefttilfelle vert registrert hos pasientar som er 70 år og eldre 45. Helse Førde vil difor få ein vesentleg auke på dette området, der også ein betydeleg del av kirurgisk behandling og strålebehandling vil måtte føregå i Helse Bergen (HUS). Utgreiing, medikamentell behandling, oppfølging og palliativ behandling vil skje i Helse Førde. For kreftkirurgi er det nasjonale signal som kan bety mindre kreftkirurgi innan føretaket sjølv (Rapport IS-2284 Kreftkirurgi i Norge) (t.d. mammakirurgi). Kjemoterapi: Kjemoterapibehandling av kreftjukdommar har auka betydeleg dei seinare åra med bakgrunn i at fleire pasientar lever lengre med sjukdommen og dermed får fleire behandlingsperiodar. I tillegg kjem at kjemoterapi nyttast både til kurativ og palliativ behandling. Vi trur auken i bruken av kjemoterapibehandling vil halde fram i større grad enn aktivitetsauken som er føresett gjennom demografisk utvikling, også fordi det vil kome nye medikamentelle behandlingsmoglegheiter framover. Fram mot 2030 vurderer Helse Førde at ein tilleggsauke på 10 prosent er realistisk. Endokrine sjukdommar, ernæringssjukdommar, metabolske sjukdommar: Denne diagnosegruppa inkluderer også livsstilssjukdommar som er eit aukande helseproblem i befolkninga. Til dømes har det over mange år vore ein vekst i omfanget av fedme både hos vaksne, barn og unge. Når fedmeomfanget veks, aukar også vektrelaterte sjukdommar som til dømes diabetes 2, høgt blodtrykk, slitasjesjukdommar. For vaksne tyder helseundersøkingar på at denne trenden vil halde fram, medan for barn og unge er situasjonen meir usikker 46. I følgje Barnevekststudien 2012 var det ingen auke i overvektige barn i perioden Omfang og konsekvensar for spesialisthelsetenesta i høve fedme og andre livstilssjukdommar vil også vere avhengig av primærførebygging og korleis primærhelsetenesta fungerer. Når det gjeld ein sjukdom som diabetes 2 generelt, så er det mykje som tyder på at omfanget av denne vil auke i åra framover, mellom anna som følgje av at eldre aldersgrupper auker mest. Blant 60- og 75-åringer har høvesvis fem og ti prosent kjent diabetes Truleg vil meir av behandlinga her kunne føregå i kommunehelsa framover, og for Helse Førde vil auken skje mest som poliklinikk/dagbehandling. 44 Helsedirektoratet rapport IS1966 side Helsedirektoratet rapport IS1966 side Helsedirektoratet rapport IS1966 side Neste studie vil verte gjennomført i oktober Helsedirektoratet rapport IS1966 side 55 39

41 Nyresvikt og dialyse: Tal pasientar med kronisk nyresjukdom har auka mykje dei siste 20 åra. Årsaka til nyresjukdom har endra seg frå infeksjon til karliding. Gruppa av nyretransplanterte har vorte større, og oppfølging av desse auker, i tillegg er indikasjonane for dialyse utvida. Auken i nye dialysepasientar ser ut til å avta, men betre teknikk og lengre overleving av sjukdommen gjer at om ikkje det vil vere auka aktivitet så vil det vere behov for meir spesialpersonell innan dette feltet 49. Det må forventast auke i dialysebehandling framover, men her er det truleg også mogleg med desentralisering av dette til kommune og evt. eigen heim. Helse Førde vil likevel ha det overordna behandlingsansvaret for gruppa. Astma, allergi, overfølsomheitssjukdommar og KOLS: Førekomsten av astma og allergisk sjukdom aukar, og har vakse relativt mykje dei siste ti åra. Auken blant barn har vore stor, og vil føre til aukande førekomst også hos vaksne på sikt. Livstidsrisikoen for astma er også svært høg fordi den startar tidleg, gir høg grad av sjukelegheit, stort behov for oppfølging og kontrollar i tillegg til stort forbruk av medikament. Førekomsten av KOLS er nesten dobla fra rundt sju prosent midt på 1990-tallet til rundt 13 prosent midt på 2000-tallet. Rundt personer i Norge levde med KOLS i Røyking som er hovudårsaka til KOLS, har vore noko mindre utbreidd i Sogn og Fjordane. Utviklinga vil i stor grad følgje demografi, men også aukande rolle for kommunehelsetenesta vil spele inn. Sjukdommar i muskel- og skjelettsystemet: Muskel- og skjelettlidingar har stort omfang, og er den hyppigaste årsaken til legebesøk, korttids- og langtids sjukefråvær og uføretrygd. Fleire undersøkingar tyder på at omfanget av slike plager held seg stabilt i befolkninga over tid 51. Terskelen for å søkje hjelp for slike plager, og grensa for å definere dei som sjukdom kan spele inn på framtidig behov i spesialisthelsetenesta. Behandling av revmatikarar er mykje endra dei siste åra. Biologiske legemiddel gir behov for gjentekne konsultasjonar/behandlingar som også genererer behov for dagplassar. Det reduserer bruk av andre behandlingsmåtar betydeleg, både medisinske og kirurgiske. Pasientane vert hovudsakeleg behandla poliklinisk eller ved dagbehandlingseining og har i liten grad bruk for døgnplassar. For pasientar med artroser (ortopedi) vil det kunne bli vekst på grunn av auka forventingar i befolkninga om å sette i verk kirurgi. Terskelen for å behandle er lågare enn tidlegare. Nye og skånsomme behandlingsmåtar kan gjere at fleire kan bli operert. I forhold til folketalet blir det operert inn berre halvparten så mange kneproteser i Noreg som i Sverige, medan Sogn og Fjordane ligg generelt høgt på tal ortopediske inngrep i høve folketalet også i dag. For fleire område (t.d. rygg/skulder/kne) vil det truleg bli noko overgang til ikkje-operative behandlingsmåtar (fysioterapi). Det er føresett ein auke i ortopediske operasjonar på fem prosent. Infeksjonssjukdommar/smitteproblematikk/beredskap: Tuberkulose og seksuelt overførbare sjukdommar har auka noko i Noreg. Det er få, men ressurskrevjande pasientar i samband med isoleringsregime. Auka migrasjon ved immigrasjon til Noreg og nordmenn som bur/ferierar i utlandet fører til at smitte overførast i større grad enn tidlegare over landegrenser. Overføring av resistente mikrober er ei stor utfordring med omsyn til isolasjonskapasitet. Det er eit auka tal pasientar som får aggressiv behandling med kjemoterapi og som er spesielt utsette for infeksjonar. Dette kan gi auke i tal 49 Helsedirektoratet rapport IS1966 side Helsedirektoratet rapport IS1966 side Helsedirektoratet rapport IS1966 side 56 40

42 infeksjonspasientar. På den andre sida kan utvikling av nye vaksiner (t.d. mot RS virus) føre til reduksjon i tal pasientar. Vi ser likevel at til dømes pneumokokkar tilpassar seg og lagar nye variantar som "fyller i hola". Men området infeksjonssjukdom/smittsame sjukdommar er vanskeleg å føresjå. Særleg gjeld dette nye komande pandemiar, og auke av immunsvekka pasientar, antibiotikaresistens etc. Dette vil setje betydelege krav til organisering både kapasitetsmessig og ikkje minst bygningsmessig. Det bør organiserast slik at føretaket har kapasitet og spesialrom nok til å kunne hanskast med stor pasienttilgang i høve pandemisituasjonar. Fødslar/svangerskap(savbrot)/barsel: 80 prosent av svangerskapsavbrot går no føre seg med hjelp av medikamentell behandling. Dette får noko betydning for kapasitetsbehov i operasjonseiningane. Demografiske prognosar tyder ikkje på auka fødselstal i Sogn og Fjordane, slik at behovet samanlikna med i dag vil vere uendra framover. Dette kan bli endra ved eventuelt auka tilflytting av yngre personar framover, sjølv om prognosane ikkje tek høgde for dette. Psykiske lidingar: Folkehelseinstituttet reknar med at omtrent halvparten av befolkninga vil bli ramma av minst ei psykisk liding gjennom livet. Vi kan ikkje finne tydelege haldepunkt for at førekomsten av slike lidingar har auka, men det er eit faktum at fleire får behandling no enn tidlegare. Det er venta auke innan depresjon og angst, mykje som følgje av ei aldrande befolkning men også generelt. I 2020 vil psykiske lidingar vere den viktigaste årsaka til sjukdom i vestlege land 52. Sogn og Fjordane har truleg noko mindre mentale lidingar enn andre stader (ref. Kringlen), men vil få ein stor auke først og fremst som følgje av den demografiske utviklinga, men også at tilbodet innan demens og anna alderspsykiatriske lidingar har vore lite utbygd. Funksjonshemming: Det kan vere grunn til å anta auka forbruk av helsetenester frå funksjonshemma som har fått lengre levetid. Til dømes har personar med Downs syndrom auka forventa levealder vesentleg, frå 20 til 60 år. Dette er ei gruppe som ofte får fleire og samansette lidingar etter kvart som dei vert eldre Strukturar i Sogn og Fjordane Kommunestruktur og reform Sogn og Fjordane fylke har per i dag 26 kommunar og ei befolkning på innbyggarar 54. Kommunane er Askvoll, Aurland, Balestrand, Bremanger, Eid, Fjaler, Flora, Førde, Gaular, Gloppen, Gulen, Hornindal, Høyanger, Hyllestad, Jølster, Leikanger, Luster, Lærdal, Naustdal, Selje, Sogndal, Solund, Stryn, Vik, Vågsøy og Årdal. 52 Helsedirektoratet rapport IS1966 side Helsedirektoratet rapport IS1966 side SSB folketal per 1. januar

43 Kommunane er organisert i fire regionråd; Nordfjordrådet(Eid, Gloppen, Hornindal, Selje, Stryn, Vågsøy) Samarbeidsforum i Sunnfjord (Flora, Førde, Gaular, Jølster, Naustdal) Sogn regionråd (Aurland, Balestrand, Høyanger, Leikanger, Luster, Lærdal, Sogndal, Vik, Årdal) HAFS regionråd (Hyllestad, Askvoll, Fjaler, Solund, Gulen). Gulen er også med i Nordhordland sitt regionråd. Bremanger er ikkje med i nokon av regionråda. Stortinget gav i 2014 tilslutnad til å gjennomføre ei kommunereform 55 der målet er større kommunar med auka makt og mynde. Dette er vurdert som naudsynt for å møte framtidas utfordringar og stadig auka forventingar frå innbyggarane. Korleis kommunekartet i Sogn og Fjordane vil sjå ut som følgje av reforma er vanskeleg å vite per i dag, ettersom kommunane i Sogn og Fjordane er i gang med sonderingsprosessar. Det einaste som er sikkert, er at det vil kome endringar som igjen vil kunne få konsekvensar for Helse Førde. Til dømes: Endring i tal kontaktpunkt mot kommunar og primærhelseteneste etter kor mange kommunar ein ender opp med Endring i opptaksområde/befolkningsgrunnlag om nokre kommunar vel å gå ut av Sogn og Fjordane fylke og slå seg saman med kommunar i nabofylke Endring i oppgåvefordeling mellom spesialisthelseteneste og primærhelseteneste Målet er at reforma skal vedtakast innan 1. januar 2018, etter ein lokal og regional prosess der kommunane sjølve har greidd ut kven dei ønskjer å slå seg saman med 56. Reformprosessen er godt i gang i kvart fylke i regi av Fylkesmannen, som samarbeider med KS. Målet for prosessen i Sogn og 55 Kommuneproposisjonen 2015 (Prop. 95 S)

44 Fjordane er at kommunane skal kome seg gjennom utgreiingsfasen og fram til avgjerdsfasen innan våren Status for reformarbeidet i dei fire regionane er som følgjer 58 : Nordfjord-regionen ønskjer å greie ut mange ulike alternativ, men det vert ikkje noko utgreiing som inkluderer alle kommunane som i dag er med i Nordfjordrådet. Stryn og Hornindal ønskjer også å greie ut alternativ over fylkesgrensa mot Sunnmøre. Sunnfjord-regionen (SiS Samarbeidsforum i Sunnfjord) vurderer tre alternativ: o SiS-kommunane saman med Gloppen, Fjaler, Askvoll og Hyllestad o SiS-kommunane med Flora o SiS-kommunane utan Flora HAFS-regionen (minus Gulen) greier ut ein storkommune med SiS. I tillegg ser dei også på Askvoll, Fjaler, Hyllestad og Solund som ein kommune. Eit tredje alternativ som vert drøfta er også Hyllestad, Balestrand og Høyanger. Solund er med i eit kystkommuneprosjekt, og har i tillegg alternativ med Gulen og kommunar i Nordhordland. Sogneregionen gjer ei felles stor utgreiing med faktagrunnlag for alle kommunane. Unnateke Luster, er dei andre kommunane opne for andre alternativ, medan Vik og Aurland også ser over fylkesgrensa. Med bakgrunn i denne statusen er det for tidleg å seie noko om kva kommunestruktur Sogn og Fjordane mest sannsynleg vil få om nokre år. Endringar i kommunestrukturen vil truleg ikkje få vesentlege konsekvensar for tenesteutviklinga som føretaket jobbar med i neste femårsperiode, eller for samhandlingsarbeidet som pågår mellom helseføretaket og kommunane. Når det gjeld kva oppgåver som skal overførast til kommunane i samband med reforma, et lagt fram ei stortingsmelding om dette våren Eit ekspertutval laga eit forarbeid i ein rapport som drøftar kriterium for god kommunestruktur 60. Mandatet for ekspertutvalet var mellom anna å vurdere og analysere døme på oppgåver som kan vere aktuelle å overføre til større og meir robuste kommunar. Relevant for Helse Førde er at både psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert rusbehandling (TSB) var mellom dei tenestene som vart vurdert. Ekspertutvalet si sluttvurdering var at for både psykisk helsevern og TSB finst ei rekkje forhold som dreg i retning av at ansvar og oppgåver ikkje bør overførast til kommunane. Det er likevel slik at fordelane med at kommunane tek over ansvaret vil kunne vere vesentlege. Utvalet rår difor til å greie ut og prøve ut ein modell der kommunane overtek ressursar og finansieringsansvar, medan dei spesialiserte tenestene framleis blir gitt av dei regionale helseføretaka. I stortingsmeldinga er dette teke vidare i form av eit forslag om å opprette ei prøveordning med overføring av driftsansvar for DPS til kommunar som har tilstrekkeleg kapasitet og kompetanse. Om dette vil vere aktuelt for ein eller fleire kommunar i Sogn og Fjordane i samband med kommunestrukturprosessen, er det for tidleg å seie noko om. 57 Fylkesmannen i Sogn og Fjordane og KS, «Prosjektplan for gjennomføring av kommunereforma i Sogn og Fjordane » 58 Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, Referat frå møte i referansegruppa 4. februar Meld.St. 14 ( ) Kommunereformen nye oppgaver til større kommuner 60 Ekspertutvalg for kommunereformen, Sluttrapport desember 2014 «Kriterier for god kommunestruktur» 43

45 Infrastruktur Samferdsla i Sogn og Fjordane er utfordrande. Dei seinare åra har fylket likevel fått utbetra ein god del av dei mest utsette vegstrekningane med både tunnelar, bruer og breiare vegar. Eit døme er Dalsfjordsambandet, med bru over Dalsfjorden som har erstatta ferja mellom Dale i Fjaler kommune og Eikenes i Askvoll. Eit anna døme er Bremangersambandet som gjennom bygging av tunnel og nye vegar også har erstatt ferja. Ved Lavik ved Sognefjorden er det bygd ny ferjekai inkludert ny tilkomstveg. Det er likevel mange vanskelege område igjen. Pågåande prosjekt i fylket er utbetring av E39 Dregebø-Grytås og E39 Birkeland-Sande, som vil gi tryggare og raskare framkomst i området frå Førde og sørover mot Sognefjorden 61. I perioden er det også planlagt oppstart av utbetringsarbeid på E39 Bjørset-Skei ved Jølstravatnet. Fylkeskommunen sitt investeringsprogram for vegnettet i perioden har Olden-Innvik som eit større prosjekt, dessutan ei rekkje mindre vegprosjekt og skredsikringstiltak. I tillegg blir det jobba med store prosjekt som har ein lengre tidshorisont, til dømes bru over Nordfjord i samband med ferjefri E39, Kyststamvegen, ulike ferjeavløysingsprosjekt, tunnel gjennom Vikafjellet og Stad skipstunnel Reisetider Reiseavstandane for å kome seg til sjukehus i fylket er varierande i samsvar med dei utfordrande transporttilhøva skildra ovanfor. Oversikten nedanfor viser i grove trekk kor lang tid det tek å reise med bil frå ulike kommunesentra til dei tre sjukehusinstitusjonane i fylket (Førde sentralsjukehus, Lærdal sjukehus, Nordfjord sjukehus) 62. Kommune (tettstad) Førde Lærdal 1 t 54 min Lærdal Eid (Nordfjordeid) 1 t 21 min 2 t 3 min Eid Askvoll 56 min 2 t 46 min 2 t 15 min Aurland 2 t 20 min 27 min 2 t 30 min Balestrand (via Gaularfjellet) 1 t 30 min - 2 t 32 min Balestrand (via Sogndal) 2 t 12 min 1 t 6 min 2 t 20 min Balestrand (via Høyangar) 1 t 32 min - 2 t 51 min Bremanger (Svelgen) 1 t 11 min 2 t 47 min 44 min Bremanger (Hauge) 1 t 51 min 3 t 5 min 1 t 2 min Fjaler (Dale) 38 min 2 t 28 min 1 t 58 min Flora (Florø) 51 min 2 t 44 min 1 t 35 min Gaular (Sande) 19 min 2 t 13 min 1 t 39 min Gloppen (Sandande) 1 t 7 min 1 t 49 min 18 min Gulen 1 t 31 min 3 t 6 min 2 t 51 min Hornindal 1 t 53 min 2 t 46 min 33 min Hyllestad 1 t 10 min 2 t 45 min 2 t 29 min Høyanger 53 min 1 t 43 min 2 t 12 min Jølster 37 min 1 t 18 min 46 min Kjelde: Gule Sider. Tid på ferje er ikkje inkludert. 44

46 Leikanger (via Sogndal) 1 t 52 min 45 min 1 t 59 min Leikanger (via Balestrand) 1 t 34 min - 2 t 36 min Luster 2 t 10 min 1 t 2 min 2 t 19 min Naustdal 12 min 2 t 5 min 1 t 33 min Selje (via Eid) 2 t 19 min 3 t 1 min 59 min Sogndal 1 t 30 min 25 min 1 t 40 min Solund (Hardbakke) 1 t 35 min 3 t 10 min 2 t 55 min Stryn 1 t 44 min 2 t 26 min 42 min Vik (via Balestrand) 1 t 32 min - 2 t 34 min Vik (via Sogndal) 2 t 14 min 1 t 7 min 2 t 21 min Vik (via Aurland) - 1 t 51 min - Vågsøy (Måløy, via Bremanger) 1 t 41 min 3 t 34 min - Vågsøy (Måløy, via Eid) 2 t 11 min 2 t 52 min 50 min Årdal 2 t 8 min 28 min 2 t 18 min Fargekoding i tabellen over: Gult = 1 ferje inkludert Oransje = 2 ferjer inkludert Grått = 3 ferjer inkludert Grønt = Vinterstengt veg Blått = Vinterstengt veg ferger Oversynet over reisetider i Sogn og Fjordane viser at få av dei moglege reisekombinasjonane som ikkje inneber bruk av ferje, med dei implikasjonar det har for ventetid, nattestenging, mogleg stans i trafkken osb. To kommunar er avhengig av ferje same kva for sjukehus dei skal reise til (Gulen og Solund), medan ein kommune (Vik) er delvis avhengig av ferje på grunn av at vegen over Vikafjellet, via Aurland og ned til Lærdal, er stengd store delar av året. Vik, Solund, Luster, Hyllestad, Gulen, Bremanger (Hauge) og Balestrand har meir enn ein time til sjukehus, same kva for sjukehus dei skal til. 3. Framskriving 3.1. Framskrivingsmodell Framskriving av aktivitet til 2030 (sjå kapitla og ) er gjennomført med utgangspunkt i «Modell for framskriving av aktivitet i sjukehus» 63, del 1 og 2. Modellen er skildra i figuren nedanfor, og er utvikla med tanke på å kunne brukast som grunnlag for berekning av framtidig kapasitets- og arealbehov. 63 Presentasjon for Helse Førde HF v/helse Vest analyseavdelingen 11. mars

47 Del 1, kvantitativ metode, gir berekna framtidig aktivitet for framskrivingstidspunktet basert på endringar i demografi gitt at alt anna vert halde likt. Demografisk endring er den sterkaste drivaren for endring i og forbruk av helsetenester. I denne planen er dette år 2030, med år 2013 som basisår. Framskrivinga er gjort med føresetnad om middels vekst (MMMM) i folketalet på alle variablar; fruktbarheit, levealder, innanlandsk flytting og innvandring. Del 2, kvalitativ metode analyse av pasientforløp, inneheld vurderingar kring ulike endringsfaktorar som påverker framtidig aktivitet utover den effekten som demografisk utvikling har. Gjennom ei vurdering av til dømes epidemiologisk utvikling, kan ein modifisere effekten av den demografisk framskrivne aktiviteten basert på ein fagleg gjennomgang av dagens pasientforløp, status for dagens verksemd og den demografisk framskrivne aktiviteten. Dette har vore diskutert i arbeidsgruppene og ein har kome fram til at ved å ta omsyn til epidemiologi vil vi sjå noko større auke innan visse område enn ved ei rein demografisk framskriving. Effekten av andre faktorar som til dømes ny teknologi, endra samhandling med andre, og endra pasientforventningar er relativt usikre og vanskeleg å spå. Vi har derfor vald å skildre desse endringane i ein tekstdel, men late vere å talfeste desse faktorane sjølv om dei etter alt sannsyn vil spele inn på framtidas helseteneste i større eller mindre grad Framskriving av aktivitet i Helse Førde basert på demografisk utvikling I kapittel 7 «Helse Førde i dag» vart det lagt fram ein oversikt over aktiviteten i helseføretaket med utgangspunkt i opphaldstyper (døgnopphald, dagopphald, poliklinisk konsultasjon) for basisåret Aktiviteten vart skildra per diagnosegruppe innanfor somatikk og psysisk helsevern. I avsnitta nedanfor presenterer vi framskriving av denne aktiviteten slik den vil vere per diagnosegruppe i 2030 basert på demografisk utvikling Somatikk Totalt sett vil tal konsultasjonar i somatikken auke med 22 prosent frå 2013 til Dette betyr ei auke på opphald (døgn, dag, poliklinisk), frå til opphald. Døgnopphald vil 64 Basisår 2013 brukes av NPR i framskrivningsmodellen, fordi det er det siste året en har komplette data for p.t. 65 Alle data fra NPR, med utgansgpunkt i framskrivningsmodell presentert i kapittel