«Kokeboka mi» er eit læreverk for mat og helse-faget i grunnskulen. Læreverket dekkjer alle kompetansemåla for faget og er i tråd med kostråda frå helsestyresmaktene. «Kokeboka mi» blir tilbydd gratis til alle elevar på 5. 7. trinn og 8. 10. trinn og blir supplert med lærestoff på nettportalen mat.no NYN
Velkommen til bords! «Kokeboka mi» gir deg alle dei viktigaste oppskriftene du treng til kvardag og fest. Her kan du lære å lage mat frå grunnen av samtidig som du lærer alle dei viktigaste basisteknikkane du bruker på kjøkkenet. Då får du òg eit kosthald som gir deg grunnlaget for god helse og mykje matglede! Lykke til! Opplysningskontoret for egg og kjøtt 2013 1. utgåve, 1. opplag 2013 Design: Bates United AS Alle fotografi: Esten Borgos Omslagsillustrasjon: Good Evening AS Forfattarar: Berit Ildjarnstad, Åse Kringlebotn Omsetting: Kåre Vigestad Redaktør: Bjørn H. Simonsen Sats: Apex New Book Trykk og innbinding: 07 Media AS
Innhald Frukost 110 117 Lunsj 66 74 / 94 95 / 150 153 Salatar og vegetarretter 18 / 26 27 / 57 / 136 145 / 152 153 Snacks og småretter 6 8 / 70 71 / 88 91 / 140 141 Supper 10 13 / 34 35 Sushi 14 16 Pizza 18 22 Pastaretter 24 25 Pai 26 27 Tex-mex 46 48 Frå naturen sitt spiskammer 28 33 Norsk tradisjonsmat 42 45 / 52 55 / 98 99 Gjærbakst 36 37 / 60 69 Sjømat 14 16 / 56 57 / 72 73 / 92 93 / 102 109 Kjøtretter 38 43 / 53 54 / 98 99 / 118 121 Gåver som kan etast 76 77 Jul 78 91 Påske 142 147 God mat av restar 92 97 Samisk mat 118 121 Mat frå heile verda 40 41 / 122 139 Mat på tur 148 149 / 63 Sommarmat 154 157 Kaker og dessertar 30 33 / 49 51 / 58 59 / 100 101 / 156 159 Drikke 23 / 27 Kjøkkenreiskapar 160 161 Oppskrifter alfabetisk 162 164 Forkortingar 164 4 5
Grønsakssnacks med tre ulike typar dipp Grønsaker ½ raud paprika ½ gul paprika ½ slangeagurk ½ blomkål ½ brokkoli 2 gulrøter 2 skiver kålrot 1 Reins og vask grønsakene. 2 Del dei i fingertjukke stavar, blomkålen og brokkolien i små bukettar. 3 Set grønsakene i glas eller legg dei i grupper på eit fat. Tomatdipp ½ løk 1 båt kvitløk 1 stilk stongselleri 1 ms olje ½ boks hakka, hermetiske tomatar 1 ts basilikum eller timian 1 ts sukker ¼ ts salt ¼ ts pepar 1 Reins løken og kvitløken og vask stongsellerien. 2 Finhakk løken, kvitløken og stongsellerien. 3 Steik grønsakene i olje på svak varme til løken er mjuk og blank. 4 Ha i dei andre ingrediensane og la det småkoke i 5 10 minutt. 5 Avkjøl dippen. TIPS Sausen kan òg brukast varm til andre retter, til dømes kjøtbollar. Pestodipp 3 ms pesto (oppskrift side 18) 2 dl kesam 1 Lag pesto og rør dette inn i kesam. 2 La dippen trekke smak ca. 15 minutt før du serverer han. Rosa dipp ½ raud chili 2 ms søt chilisaus 2 dl lettrømme 1 Ta frøa ut av chilien og finhakk han. 2 Bland chilisausen med finhakka chili og rømme. 3 La sausen trekkje smak i ca. 15 minutt før han skal serverast. 6 7
Grissini 3½ dl lunka vatn ½ pk. gjær (eller ½ pose tørrgjær) 4 ms olje 8 dl kveitemjøl 1 ms sukker 1 ts salt ca. 1 ms valmuefrø, sesamfrø eller tørka urter grissini 1 Set steikjeomnen på 200 C og dekk to steikjebrett med bakepapir. 2 Løys opp gjær i lunka vatn og bland med olje, ca. 37 C dersom du bruker fersk gjær og 40 45 C dersom du bruker tørrgjær. 3 Ha mjøl, sukker og salt i ein bolle og rør inn væska til ein passeleg fast deig. 4 Kna deigen godt for hand, slik at han slepper bakebollen. 5 Dekk bakebollen med plast eller ein rein kjøkkenhandduk og la deigen heve til dobbel storleik (ca. 30 minutt). 6 Ha litt mjøl på bakebordet og skrap deigen ut av bakebollen. Trill deigen ut til ei pølse og del henne i 16 emne. Trill kvart emne ut til blyanttjukke stenger, 25 30 cm. lange A. 7 Legg stengene over på steikjebretta og la grissiniane etterheve i 15 minutt B. 8 Pensl med vatn C og drys frø eller urter over D. Steik kvart brett i 12 minutt. 9 Senk omnsvarmen til 75 C og tørk grissiniane til dei er tørre og sprø, ca. 40 minutt. Då kan begge steikjebretta stå i omnen samtidig. TIPS Kvar gong du skal bake ut ein deig: Ha aldri i alt kveitemjølet på éin gong. For å unngå at deigen blir for hard å bake ut, er det viktig å halde igjen litt av mjølet. Det er betre å arbeide med ein deig som er litt for laus, enn for hard. Resten av mjølet kan du bruke når du baker ut deigen. Eksotisk Fruktsalat 2 appelsinar 1½ banan 4 kiwi 1 mango ½ melon Vaniljesaus 2 eggeplommer 2½ dl mjølk 1 ts vaniljesukker ¼ dl sukker 1 ts maisenna Eksotisk fruktsalat med vaniljesaus 1 Reins frukta, del bananen i skiver og det andre i bitar. 2 Bland frukta saman. Set det kjølig fram til servering. 3 Server fruktsalaten med vaniljesaus til. 1 Skil egga i plomme og kvite. Eggekviten kan frysast og brukast seinare. 2 Bland eggeplommene med dei andre ingrediensane i ein kjele. 3 Varm opp og rør heile tida, til sausen når kokepunktet og tjuknar. (Sausen vil skilje seg og bli knudrete dersom han held fram med å koke.) 4 Set kjelen i kaldt vatn og avkjøl sausen. 5 Server sausen i ei lita glasmugge. A B C D 8 9
Tomatsuppe 1 liten løk 2 båtar kvitløk 3 ms olje 2 ms tomatpuré 4 dl hønsebuljong (4 dl vatn + 1 hønsebuljongterning) 2 boksar hermetiske, hakka tomatar 2 ms finhakka urter, til dømes basilikum eller persille Heimelaga tomatsuppe med brødkrutongar 1 Reins løken og kvitløken. 2 Hakk løken og finhakk kvitløken. 3 Varm oljen i ein kjele, ha i løk og kvitløk og steik til løken er blank, 3 4 minutt. 4 Tilset tomatpuré og rør om. Ha i hønsebuljongen og la det koke opp. 5 Ha tomatane over i kjelen og la alt småkoke i ca. 5 minutt. 6 Vil du ha ei jamn suppe, kan du bruke ein stavmiksar i kjelen. 7 Smak til med salt, pepar og urter. 8 Server tomatsuppa rykande varm saman med brødkrutongar. TIPS Denne suppa kan serverast med kokt egg eller makaroni. Då blir ho meir mettande. Brødkrutongar 4 skiver brød, gjerne nokre dagar gamle (restar) 2 ms olivenolje 1 Skjer brødet i terningar på ca. 1 x 1 cm. 2 Varm oljen i steikjepanna og steik brødterningane til dei blir gylne og sprø. 3 Legg kjøkkenpapir på ei kakerist og fordel krutongane utover til tørk. 4 Krutongar er fint å oppbevare på glas i 3 4 veker. Bruk dei på salatar og til supper. Grove scones (16 stk.) med frysetøy av blåbær Grove scones 5 ms margarin (100 g) 5 dl grov sammalen kveite 5 dl kveitemjøl ¼ ts salt 5 ts bakepulver 4 dl mjølk 2 ms linfrø, solsikkefrø eller graskarkjernar (til å strø på toppen) 1 Set steikjeomnen på 225 C og dekk eit steikjebrett med bakepapir. 2 Bruk hendene og smuldr margarinen og mjølet. 3 Ha i dei andre ingrediensane, bruk ein rørespade og bland alt godt saman. 4 Ha litt mjøl på bakebordet og tøm ut deigen. Del deigen i fire og rull dei til store bollar. 5 Legg bollane på steikjebrettet og klapp dei litt flate. Lag eit kryss i deigen med ein kniv. Ikkje skjer heilt igjennom. 6 Pensl med mjølk og strø med frø. 7 Steik sconesane i 10 15 minutt. Frysetøy av blåbær 1 ms frysepulver 150 g sukker ½ kg reinsa blåbær, eventuelt andre bær 1 Bland frysepulveret godt med sukkeret. 2 Hell sukkerblandinga over bæra og rør med ein rørespade til dei fleste bæra er knuste. 3 Hell frysetøyet i syltetøyglas og frys resten ned i tomme, vaska yoghurtbeger. 10 11
Suppelapskaus 5 dl kjøtbuljong (= 5 dl vatn + 1 kjøtbuljongterning) 2 gulrøter 4 poteter 3 stilkar stongselleri eller 1 skive sellerirot ½ løk 1 middagspølse ½ ts timian Suppelapskaus med pølse 1 Kok opp kjøtbuljongen. 2 Skrell gulrøtene og potetene og del dei i bitar (stongselleri deler vi berre i bitar). 3 Hakk løken og ha alt i kjelen. 4 La det koke i 10 12 minutt, til grønsakene så vidt er gjennomkokte. 5 Skjer pølsa i bitar og ha dei i suppa saman med timian. Grønsaksuppe 2 gulrøter ½ purre 2 skiver kålrot 1 skive sellerirot 1 l grønsakbuljong (=1 l vann + 1 grønsakbuljongterning 2 ms frisk persille (kan sløyfast) Grønsaksuppe 1 Vask og skrell grønsakene. 2 Del grønsakene i pene, små bitar. 3 Kok opp grønsakbuljongen. 4 Ha i grønsakene og kok dei i 8 10 minutt, til dei er gjennomkokte. (Prøv med ein liten, spiss kniv. Grønsakene skal vere lette å stikke i.) 5 Smak på suppa og tilset eventuelt litt salt og pepar. 6 Ha gjerne litt hakka persille over suppa når du skal servere henne. 7 Server grønsaksuppa med brød eller flatbrød. Fiskesuppe 2 gulrøter 6 dl fiskebuljong (= 6 dl vatn + 1 fiskebuljongterning) 2 dl mjølk 2 ms kveitemjøl ca. 100 g raud fisk utan bein ca. 100 g kvit fisk utan bein 1 dl frosne erter 2 ms fløyte eventuelt litt salt og pepar 1 ms grasløk Fiskesuppe 1 Skrell gulrøtene og del dei i små bitar. 2 Kok opp fiskebuljong i ein kjele og legg gulrøtene oppi. 3 Rist saman mjølk og kveitemjøl i eit glas med skrulok og hell denne blandinga i ein tynn stråle i suppa medan du rører godt. La det koke i 5 minutt. 4 Skjer fisken i små terningar. Ha terningane i suppa saman med ertene. La suppa trekkje like under kokepunktet i ca. 5 minutt. 5 Rør inn fløyte. Smak om suppa treng litt salt eller pepar. 6 Klipp litt grasløk over til slutt. Server suppa saman med brød eller flatbrød. Ertesuppe 2 dl tørka erter 1 liter vatn ca. 1 ts salt 100 g lettsalta flesk (kan sløyfast) 1 løk 1 gulrot 1 ts timian Ertesuppe med kjøt 1 Dagen før: Tøm ertene i ein kjele og fyll han med kaldt vatn. La det stå over natta. 2 Hell vatnet av ertene, ha dei i ein kjele med 1 liter vatn, tilset salt og kok opp. 3 Skjer kjøtet i skiver, så i strimlar og til slutt i terningar. Ha det i kjelen og la det koke i ca. 1 time. 4 Hakk løken og skjer gulrota i små bitar. 5 Ha løk, gulrot og timian i kjelen og la suppa koke vidare i ca. 15 minutt. 6 Smak eventuelt til med meir salt. 7 Server ertesuppa med grovbrød eller flatbrød. 12 13
SASHIMI 300 g laksefilet, utan skinn og bein 2 reddikar ½ potte koriander ½ ts wasabi ½ sitron 3 ms soyasaus 3 ms frisk koriander Sashimi 1 Skjer laksen i 2 3 millimeter tynne skiver. Skjer på skrå og på tvers av fibrane i fiskekjøtet. Legg sashimiskivene på eit flatt fat. 2 Skjer reddikane i tynne skiver og hakk korianderen. 3 Press safta av sitronen og bland henne med soyasausen. 4 Legg reddikskiver og hakka koriander på toppen av laksesashimien. 5 Dryp sitron- og soyablandinga over og rundt. A B Nigiri sushi Nigiri sushi 8 dl sushiris 400 g laksefilet, utan skinn og bein Sushieddik 3 ms riseddik 1½ ms sukker 1 ts salt Tilbehøyr soyasaus wasabi sylta ingefær 1 Ha risen i eit dørslag og skyl han godt under rennande, kaldt vatn. 2 Ha risen over i ein stor kjele, hell på kaldt vatn og la det stå i 20 minutt. Slå av vatnet. 3 Ha på nytt vatn, like mykje vatn som ris, legg på lok og la det koke i 3 4 minutt. 4 Ta kjelen til sides og skru plata ned på lågaste steg. La risen trekkje til alt vatnet er borte, ca. 15 minutt. Avkjøl risen i eit fat med høge kantar. 5 Rør saman riseddik, sukker og salt til alt er oppløyst (sushieddik). 6 Hell sushieddiken over risen og bland forsiktig. 7 Fukt ein rein kjøkkenhandduk og dekk til risen, slik at han ikkje tørkar. 8 Skjer laksefileten i 2 3 mm tynne skiver A. 9 Så formar du kvar nigiri sushi slik: Dypp hendene i vatn, slik at risen ikkje kleimer seg til fingrane. Bruk ei matskei, klem risen litt saman og form han til ein avlang ball B. 10 Smør eit tynt lag wasabi på ei skive laks og legg laksen over risballen, slik at wasabien kjem mot risen. (Wasabi kan sløyfast, det er svært sterkt.) 11 Form sushibiten ved å presse forsiktig langs sidene og på toppen, slik at fisken festar seg til risen. 12 Legg sushibitane pent på eit fat og server med soyasaus, wasabi (sterkt!) og sylta ingefær. 14 15
Maki sushi Gulrotkake med ostekrem Maki 8 dl sushiris 1 mango ½ slangeagurk 200 g laksefilet, utan skinn og bein 6 plater noritang Sushieddik 1½ ms sukker 1 ts salt 3 ms riseddik Tilbehøyr og utstyr soyasaus wasabi sylta ingefær bambusmatte 1 Kok ris og ha på sushieddik på same måten som til nigiri sushi (punkta 1 7). 2 Del mangoen i to, med å skjere på kvar side. Fjern steinen og skrell dei to halvdelane. 3 Skjer mangoen, agurken og laksen i strimlar, ca. 1. tjukke. 4 Legg eit ark noritang på bambusmatta og fordel eit lag ris utover arket med ei skei som har vore dyppa i vatn A. Unngå å leggje ris heilt ut i kanten øvst på noritangen. 5 Legg strimlar av laks, mango og agurk ved sida av kvarandre på risen B. 6 Ha litt eddikvatn på fingeren og gni det utover på den øvste kanten av noritangen. 7 Rull saman til ein fast rull ved hjelp av bambusmatta, som om det var ei rullekake, og klem godt saman. 8 Fjern bambusmatta og legg makirullane i kjøleskap etter kvart som dei blir ferdige. 9 Skjer kvar rull i to, og del så vidare i to og to til du har fått åtte bitar C. 10 Server maki sushi-bitane med soyasaus, wasabi (sterkt!) og ingefær. Gulrotkake 3 gulrøter 1 dl hasselnøtter (kan sløyfast) 4 egg 2½ dl sukker 3½ dl kveitemjøl 3 ts kanel 2 ts natron 1 ts vaniljesukker 1 dl olje Ostekrem 150 g kremost naturell 2½ dl melis 1 ts vaniljesukker Pynt gulrot og sitronmelisse 1 Set steikjeomnen på 180 C og smør ei lita langpanne eller ei brødform (1½ liter). 2 Skrell gulrøtene og riv dei grovt på eit rivjern. 3 Hakk nøttene eller mal dei grovt i ein matprosessor. 4 Pisk egg og sukker til stiv eggedosis. 5 Bland mjøl, kanel, natron, salt og vaniljesukker. 6 Ha mjølblandinga i eggedosisen vekselvis med oljen. 7 Rør forsiktig inn gulrøtene og nøttene og bland godt. 8 Fordel røra i forma og steik kaka i ca. 45 minutt. 9 Sjekk med ein liten trepinne (grillspyd av tre) om kaka er steikt: Stikk pinnen i midten av kaka. Dersom det ikkje festar seg noko til pinnen, er kaka ferdigsteikt. 10 Kvelv kaka ut av forma og avkjøl henne på ei rist. 1 Rør saman kremost, melis og vaniljesukker til det får ein konsistens som gjer at det kan smørjast. 2 Smør ostekremen over kaka når ho er heilt avkjølt. Skjer kaka i bitar/firkantar. 3 Skjer strimlar av gulrot med ein ostehøvel og pynt med desse strimlane, gjerne saman med sitronmelisse, som små «gulrøter». 16 17
heimelaga Pizza Pizzabotn ½ pk. fersk gjær (eller ½ pose tørrgjær) 1½ dl lunka vatn 2 ms olje ca. 4 dl kveitemjøl 1 Set steikjeomnen på 225 C og dekk eit steikjebrett med bakepapir. 2 Rør gjæren ut i fingervarmt vatn i bakebollen, ca. 37 C dersom du bruker fersk gjær, og ca. 40 45 C dersom du bruker tørrgjær. 3 Ha i olje, salt og kveitemjøl. 4 Elt deigen godt, slik at han slepper reiskapen og bollen. 5 La deigen heve under plast eller ein rein kjøkkenhandduk, til dobbel storleik. 6 Lag pizzasausen medan deigen hevar seg. Pizzasaus ½ løk 1 båt kvitløk 1 ms olje 150 g kjøtdeig eller karbonadedeig 3 ms tomatpuré eller ketsjup ½ dl vatn 1 ts oregano ¼ ts salt ¼ ts pepar 1 Skrell løken og kvitløken og finhakk begge. 2 Ha olje i steikjepanna og steik kjøtdeigen, løken og kvitløken. 3 Tilset tomatpuré, vatn, oregano, salt og pepar, og kok sausen i 5 minutt. 4 Kjevl ut pizzabotnen og legg han over på steikjebrettet. 5 Fordel pizzasausen jamt utover deigen. 6 Skyl vårløken og del han i tynne ringar. Strø vårløk og ost på pizzaen. 7 Steik pizzaen midt i omnen til botnen er steikt og osten er gyllen, ca. 20 minutt. 8 Del pizzaen i snippar og server han varm, gjerne med ein god salat til. 1 vårløk 3 dl riven kvit ost Salat til pizza Salat 1 pk. rapidsalat eller ½ hovud issalat 4 asparges 1 nepe 1 gulrot 4 reddikar eller ½ raud paprika 1 Vask salaten og riv han i strimlar. 2 Vask grønsakene. Skrell asparges, nepe og gulrot. Skjer alt i bitar, tynne skiver eller strimler. 3 Bland saman salaten. Pesto Pesto 3 båtar kvitløk 1 potte basilikum 2 ms pinjekjernar ca. 1 dl olivenolje 50 g riven parmesan ¼ ts pepar 1 Skrell og hakk kvitløken. Plukk av basilikumblada. 2 Bland saman basilikum, kvitløk og pinjekjernar i ein matprosessor eller i ein mortar. 3 Tilset oljen i ein tynn stråle under kjøringa. 4 Rør inn parmesan og smak til med salt og pepar. TIPS Du kan òg lage pesto i ein mortar. Då kan det passe å halvere oppskrifta. 18 19
Min eigen pizza Min eigen pizza til høgre på biletet 1 pitabrød 6 skiver tomat 2 ms pizzasaus 6 skiver mozzarellaost (eller annan ost) 2 ts pesto (sjå side 18) 1 Set steikjeomnen på 225 C og dekk eit steikjebrett med bakepapir. 2 Del pitabrødet i to, slik at det blir to små pizzabotnar. 3 Skjer tomatane i skiver. 4 Smør pizzasaus på pizzabotnane og legg på ost og tomat. Dryp pesto over. 5 Steik pizzaene midt i omnen i 5 minutt. TIPS Tortillalefser, naanbrød, polarbrød og potet lomper kan òg brukast som «pizzabotn». Miks din eigen pizza ut frå dei råvarene de har på kjøkkenet, til dømes kjøtbollar, skinke, chorizo pølse, reker, fiskepålegg, ost, pizza saus, tacosaus, tomatpuré, rømme, pesto, mais, paprika, tomatar, sopp, urter, ananas, avokado, oliven eller nøtter. Bruk fantasien! 20 21
Pizzasnurrar fruktbowle Pizzasnurrar Pizzadeig ½ pk. fersk gjær (eller ½ pose tørrgjær) 3 dl lunka vatn 2 ms olje ca. 7 dl kveitemjøl Fyll ca. 100 g kokt skinke eller kyllingpålegg 5 ms pizzasaus 1 ts oregano 3 dl riven ost 1 Set steikjeomnen på 225 C og dekk eit steikjebrett med bakepapir. 2 Rør ut gjæren i fingervarmt vatn, ca. 37 C dersom du bruker fersk gjær, og ca. 40 45 C dersom du bruker tørrgjær. 3 Tilset olje, mjøl og salt. Elt deigen godt saman og la han heve under plast eller ein rein kjøkkenhandduk, til dobbel storleik. 4 Skjer skinka i strimlar og ta fram dei andre ingrediensane til fyllet. 5 Ha litt mjøl på bakebordet og skrap ut deigen. Elt deigen godt saman og kjevl han til ein avlang firkant, ca. 30 x 50 cm. 6 Smør pizzasaus på det heile, bortsett frå 2 3 ytst langs kantane. 7 Ha på skinke, ost og oregano og rull deigen saman til ei pølse. 8 Skjer pølsa i ca. 1,5 tjukke skiver og legg dei på steikjebrettet. 9 Etterhev pizzasnurrane i ca. 15 minutt og steik dei midt i omnen i ca. 15 minutt. fruktbowle ca. 2 dl appelsinsaft 1½ l mineralvatn med kolsyre 1 appelsin ½ sitron ca. 8 jordbær 10 mynteblad 8 isbitar 1 Bland saft og mineralvatn i ei mugge. 2 Smak til du synest blandinga er passe sterk. 3 Vask appelsinen og sitronen godt og skjer dei i tynne skiver. 4 Del jordbæra i bitar. 5 Ha alle ingrediensane, bortsett frå isbitane, i mugga. 6 Set mugga kjølig i minst 30 minutt. 7 Ha i isbitar like før du skal servere. 22 Internasjonal mat 23
Pasta med brokkoli, ostesaus og laks Pasta med brokkoli 250 g tørr bandspagetti 2 l vatn 2 ts salt ½ brokkoli 1 Kok bandspagettien slik det er forklart på pakken. 2 Skyl og reins brokkolien og del han i små bukettar. Kok dei saman med pastaen dei siste fire minutta. ostesaus med laks 1 ms flytande margarin 2 ms kveitemjøl 3 dl mjølk 1 dl riven ost 2 laksefiletar utan skinn og bein (150 g) 2 ms finhakka basilikum eller persille eventuelt 1 Ha margarinen i ein kjele på svak varme. 2 Tilset kveitemjøl og rør blandinga jamn. 3 Tilset litt og litt av mjølka og rør blandinga klumpfri mellom kvar gong. 4 Kok opp medan du rører godt. 5 La sausen småkoke i ca. 5 minutt. 6 Ha i riven ost og rør til osten smeltar. 7 Skjer laksefiletane i bitar. Ha bitane i sausen saman med basilikum eller persille. 8 Smak om sausen treng meir salt. Hald sausen varm i 3 minutt før du serverer. 9 Server pasta, brokkoli og ostesaus med laks, gjerne med grovt brød til. Spagetti bolognese Spagetti bolognese 1 gulrot ½ løk 1 stilk stongselleri 1 ms flytande margarin eller olje til steiking 250 g kjøtdeig eller karbonadedeig 2 ms tomatpuré 1 boks hakka, hermetiske tomatar 2 dl kjøtbuljong (= 2 dl vatn + ½ terning kjøtbuljong) ½ ts pepar ¼ ts malen muskat 250 g spagetti 1 Skrell gulrota, reins løken og stongsellerien. Skjer alt i små bitar. 2 Set steikjepanna på middels til sterk varme og ha i margarin. 3 Ha i kjøtdeigen. Steik medan du bruker ein steikespade til å dele kjøtdeigen i små bitar. 4 Ha i grønsakene og tomatpureen. Hell dei hermetiske tomatane over. 5 Tilset buljong, rør godt og la kjøtsausen koke i ca. 20 minutt. 6 Smak til med krydder. 7 Kok spagettien slik det står på pakken. Server gjerne med salat til. 24 25
Pai med ost, skinke og brokkoli Paibotn 125 g margarin 3 dl kveitemjøl 2 ms vatn Paifyll 1 båt kvitløk 75 g brokkoli ¼ purre ½ pk. smårettskinke (170 g) 4 egg 2½ dl mjølk ¼ ts pepar 1½ dl riven ost 1 Set steikjeomnen på 200 C. 2 Smuldr margarinen og mjølet og tilset vatn til det blir ein smidig deig. 3 La deigen kvile i kjøleskapet medan du skjer opp fyllet. 4 Reins og finhakk kvitløken. Skyl brokkolien og del han i små bukettar. Snitt purren i to på langs, skyl godt mellom laga og skjer han i ringar. 5 Trykk deigen ut i ei paiform og prikk han med ein gaffel. 6 Steik botnen midt i omnen i 12 15 minutt, til han er litt gyllen. 7 Ta paibotnen ut av omnen og fordel skinka og grønsakene utover han. 8 Visp saman egg, mjølk, salt og pepar. 9 Hell eggeblandinga over paien og strø riven ost på toppen. 10 Steik paien vidare på 180 C i ca. 25 minutt, til eggeblandinga har stivna og paien er gyllenbrun. 11 Server paien nysteikt med salat til. TIPS Paien kan gjerne lagast med steikt sopp i staden for skinke. Visste du? Denne paien er òg kjend under det franske namnet Quiche Lorraine. Salat med olje- og eddikdressing Salat ½ pk. grøn salat, crispi, issalat eller liknande 12 cherrytomatar eller 3 tomatar ¼ honningmelon litt frisk basilikum 1 Skyl og tørk salaten, og riv han opp. 2 Skyl tomatane. Del cherrytomatar i to eller vanlege tomatar i båtar eller skiver. 3 Fjern frøa frå melonen, skjer laus fruktkjøtet og del det i bitar. 4 Bland salaten lett saman med to gaflar. 5 Pynt med blad av frisk basilikum olje- og eddikdressing 1½ ms olje 1 ms balsamicoeddik Rør olje og eddik saman med ein gaffel og dryp dressingen over salaten like før servering. Limonade Limonade 2 dl vatn 2 dl sukker 3 sitronar sitronskiver og mynteblad til pynt 1 Ha vatn og sukker i ein kjele. Kok opp og rør til sukkeret er oppløyst. Avkjøl blandinga. 2 Press safta av sitronane og bland henne i sukkersausen. 3 Hell blandinga i ei mugge og fyll på med så mykje vatn at drikken blir passeleg sterk (smak undervegs). 4 Server med isbitar, sitronskiver og mynteblad til pynt. 26 27
Soppstuing 200 g sopp (kantarell, sjampinjong eller annan trygg matsopp) 1 ts flytande margarin 1 ts kveitemjøl 1 dl matfløyte ¼ ts pepar Soppstuing 1 Reins soppen og del han i skiver. Steik han i tørr panne (utan margarin) på middels varme til det dampar ut vatn. Rør med ein trespade i panna og steik vidare til alt vatnet har dampa bort. 2 Ha i margarin, rør om og drys mjølet over. 3 Rør om medan du heller i fløyten. La soppstuinga småkoke i ca. 5 minutt. 4 Smak til med salt og pepar (smak på stuinga og tilset litt krydder om gongen, til du synest han er passeleg salt og krydra). Rørte tyttebær Rørte tyttebær ½ kg tyttebær 250 g sukker 1 ts vaniljesukker 1 Reins bæra og køyr dei saman med sukker i ein matprosessor eller handmiksar. Hald fram til det dannar seg eit lyseraudt skum på toppen og mesteparten av bæra er knuste. 2 Frys ned dei rørte bæra i passeleg store porsjonar. Rørte tyttebær held seg lenge i kjøleskap, men er òg fine å fryse. Eplemos 2 kg eple 2 dl vatn ca. 2 dl sukker Eplemos 1 Skrell epla. Del dei i bitar med ein epledelar. 2 Kok eplebitane møre i vatnet. 3 Mos epla med eit potetmosejern. 4 Tilset sukker (mengda sukker er avhengig av kor sure epla er). 5 Kok mosen vidare i ca. 2 minutt. Rør om. 6 Hell eplemosen på små glas. Skru på lok når eplemosen er litt avkjølt. 7 Oppbevar eplemosen i kjøleskap. Han kan halde seg i eit par veker. Eplemos er òg fint å fryse. 28 29
Pannekaker med rørte bær eller soppstuing PANNEKAKER 3 dl kveitemjøl 5 dl mjølk 4 egg 2 ms margarin til steiking 1 Bland saman mjøl og salt. Tilset halvparten av mjølka. 2 Bruk ein visp og rør godt, til ei tjukk røre utan klumpar. 3 Ha resten av mjølka oppi og rør til alt er jamt. 4 Visp inn egga. 5 La røra stå på benken for å svelle i ca. 15 minutt. 6 Steik tynne pannekaker på nokså sterk varme. Snu pannekakene når dei har stivna på oversida og har fått ein fin og gyllen farge på undersida. Steik dei gylne på den andre sida. 7 Server pannekakene med rørte bær eller syltetøy. RØRTE BÆR ½ kg blåbær, jordbær eller bringebær 150 g sukker Rør bær og sukker godt saman med ei tresleiv, til mesteparten av bæra er knuste og sukkeret har løyst seg opp. Soppstuing se side 28 Legg ei ms varm soppstuing midt på kvar pannekake, og lag eit knytte med grasløk-strå. grasløk-strå 30 31
Steikte eple Eplekake Steikte eple 4 eple 3 ms hakka nøtter eller mandelflak 1 ts kanel 2 ms sukker 2 ms smør eller margarin 1 Set steikjeomnen på 220 C. 2 Skrell epla og bruk ein kjernehusutstikkar til å fjerne eplekjernen. 3 Set epla i ei eldfast form og strø hakka mandlar, kanel og sukker over. 4 Fordel smøret over epla. 5 Steik epla i omnen i 40 50 minutt, til dei er møre. (For å få kortare steikjetid kan epla delast i to.) Eplekake 3 eple 3 egg 2½ dl sukker 1½ dl margarin eller smør 1 dl mjølk 3 dl kveitemjøl 2 ts bakepulver 1 ms sukker 1 ts kanel litt melis 1 Set steikjeomnen på 200 C og smør ei springform (rund kakeform). 2 Skrell epla og del dei i båtar med ein epledelar. Legg dei i ein bolle med vatn. 3 Bruk ein handmiksar og pisk egg og sukker til stiv eggedosis. 4 Smelt margarinen og ha han i eggedosisen saman med mjølka. Bland forsiktig med ein slikkepott. 5 Sikt kveitemjøl og bakepulver saman og rør det forsiktig inn i kakerøra. 6 Hell kakerøra i forma. Bruk slikkepott. 7 Tørk vatnet av eplebåtane med kjøkkenpapir. Legg eplebåtane over kakerøra og strø sukker og kanel over. 8 Steik kaka lengst ned i omnen i ca. 40 minutt. Avkjøl henne på ei rist. 9 Ha litt melis i ei mjølsikt og drys han over kaka før du serverer. Is smaker godt til. 32 Internasjonal mat Internasjonal mat 33
Gratinert Løksuppe Gratinert løksuppe 4 løkar 2 ms olje 1 l hønsebuljong (1 liter vatn + 2 hønsebuljongterningar) 1 laurbærblad 1 ts timian ½ ts pepar 4 skiver brød 4 ms riven ost 1 Reins og del løken i to, deretter i tynne skiver. 2 Ha olje i ein kjele, ha i løken og steik han på middels varme medan du rører. Løken skal bli mjuk og blank. 3 Tilset hønsebuljong, laurbærblad og timian. 4 La suppa småkoke under lok i ca. 15 minutt. 5 Smak til med pepar. 6 Rist brødskivene anten i brødristar eller i steikjeomnen på 275 C midt i omnen, til dei er gylne og sprø. 7 Ha suppa over i eldfaste porsjonsskåler eller i ei større eldfast form. Legg rista brød på toppen og strø ost over. 8 Gratiner suppa på 275 C midt i omnen i ca. 5 minutt. Ho er ferdig til servering når osten er smelta og har fått fin farge (gratinering). Visste du? Til løksuppa over skjer vi løkane i tynne skiver. Til mange andre retter i kokeboka skal løken hakkast. Her ser du korleis vi hakkar løk. A B C 34 35
Klippekrans Klippekrans 1 pk. fersk gjær (eller 1 pose tørrgjær) 4 dl mjølk 150 g margarin 8 10 ms sukker 1 ts kardemomme 2 egg ca. 11 dl kveitemjøl Fyll 4 ms margarin 4 ms sukker 1½ ts kanel 2 eple (kan sløyfast) 1 egg til pensling 1 Set steikjeomnen på 220 C og dekk eit steikjebrett med bakepapir. 2 Smuldr gjæren i bakebollen. Varm mjølka til ho blir lunken, ca. 37 C dersom du bruker fersk gjær, og 40 45 C dersom du bruker tørrgjær. Tilset litt av den lunkne mjølka og rør ut gjæren. 3 Smelt margarinen. 4 Ha i resten av mjølka, smelta margarin, sukker, salt og kardemomme. 5 Rør saman egget med ein gaffel og ha det i blandinga. 6 Tilset mesteparten av kveitemjølet og elt deigen godt med ein rørespade til han slepper bakebollen. 7 Dekk bakebollen med plast eller ein rein kjøkkenhandduk og la deigen heve til dobbel storleik. 8 Ha litt mjøl på bakebordet. Skrap deigen ut av bollen, ha han på bakebordet og trill han til ei pølse, ca. 50 cm. 9 Kjevl pølsa til eit rektangel, ca. 25 breitt. 10 Smør eit tynt lag med mjuk margarin utover leiven og strø på eit jamt lag med sukker og kanel. 11 Bruk den grovaste delen på rivjernet og riv epla direkte på den utkjevla leiven. 12 Rull leiven fast saman til ei pølse, frå langsida, og legg henne i ein ring på steikjebrettet med skøyten ned. 13 Klipp djupt i kransen med ca. 1½ mellomrom og bøy «blada» vekselvis til høgre og venstre. 14 Dekk til med ein rein kjøkkenhandduk og la klippekransen etterheve til eit lett fingertrykk går sakte tilbake. 15 Visp egget saman med ein gaffel og pensl klippekransen med egg. 16 Steik klippekransen på den nedste rilla i omnen i 15 20 minutt. Avkjøl han på ei rist. 36 37
Fårikål Fårikål 1 kg hovudkål 1 kg fårikålkjøt 2 ts heil pepar 2 ts salt 3 dl vatn 1 Ta av det ytste skalet på kålen og skjer bort den grovaste delen av stilken. 2 Del hovudkålen i båtar. 3 Legg kjøt og kål lagvis i ei gryte (kjøtet nedst, med feittsida ned). Strø salt og pepar mellom laga. Peparkorna kan eventuelt leggjast i ein spesiell peparhaldar. (Somme liker òg å jamne fårikålen. Strø då litt kveitemjøl, ca. 1 2 ms, mellom laga.) 4 Hell på vatn. Kok opp og la fårikålen trekkje på svak varme til kjøtet er mørt (til det losnar frå beinet), ca. 2 timar. 5 Fårikålen serverer vi rykande varm, på varme tallerkenar, med kokte poteter. Smuldrepai med bær Smuldrepai 1 ms margarin til smørjing av forma 400 g bær, til dømes solbær eller blåbær 1 dl sukker 1½ ms potetmjøl 1 Set steikjeomnen på 200 C og smør ei eldfast form. 2 Bland bær, sukker og potetmjøl og ha det i forma. 3 Smuldr saman mjukt smør, sukker, havregryn og kveitemjøl til toppinga. 4 Strø smuldretoppinga over bæra og steik paien på den nedste rilla i ca. 40 minutt. 5 Serverer paien lun, gjerne med vaniljesaus, sjå side 9. Smuldretopping 75 g smør 4 ms sukker 3 dl havregryn 1 dl kveitemjøl 38 39
Rogan Josh indisk lammegryte Rogan Josh 400 g beinfritt lammekjøt frå steik 1 løk 2 ms olje til steiking 2 ms indisk, raud karripasta 1 boks hakka, hermetiske tomatar 1 ts sukker 2 ms kokosmasse ¼ potte frisk koriander 1 Del lammekjøtet i terningar (ca. 3 x 3 cm.). 2 Skrell og hakk løken. 3 Ha olje i steikjepanna og varm han opp. 4 Ha i kjøt og løk og steik i to omgangar, i 2 3 minutt. 5 Tilset karripasta og hermetiske tomatar og la alt småkoke i 10 15 minutt. 6 Rør inn sukker og kokosmasse. Klipp frisk koriander over. 7 Server retten saman med raita, chutney, naanbrød og basmatiris. Ein grøn salat smaker òg godt til. Visste du? Karripasta er ei blanding av ulike kryddersortar og olje. Du kan få kjøpt han i ulike variantar. I India er det vanleg at kvar husstand lagar sin eigen karripasta. Raita ¼ slangeagurk ¼ potte frisk koriander ¼ potte frisk mynte 2 dl yoghurt naturell ½ ts sukker ¼ ts salt ¼ ts pepar Raita 1 Riv agurken grovt på eit rivjern. La det stå 15 minutt og slå av væska som har danna seg. 2 Hakk korianderen og mynta. 3 Bland agurk, yoghurt, urter, sukker og krydder. Smak til. 4 La raitaen stå i kjøleskap ein time før servering, slik at smaken får sett seg. Heimebaka naanbrød naanbrød 1 dl mjølk 1 ms sukker ¼ pakke fersk gjær (ca. 12 g) 1 ts bakepulver 2 ms olje 1½ dl yoghurt naturell ca. 5 dl kveitemjøl 2 ts garam masala, spisskum eller malen koriander 1 Set steikjeomnen på 275 C og dekk eit steikjebrett med bakepapir. 2 Varm mjølka til ho er fingervarm (ca. 37 C) og tilset sukker og smuldra gjær. 3 Rør om og la blandinga stå i ca. 15 minutt. 4 Tilset dei andre ingrediensane og elt deigen saman. Bruk så mykje mjøl at deigen blir smidig og glatt. 5 Dekk bakebollen med plast eller ein rein kjøkkenhandduk og la deigen heve ca. 1 time på ein lun stad. 6 Ha litt mjøl på bakebordet, skrap ut deigen og del han i seks emne. Trykk emna flate og kjevl dei ut til dei er ca. ½ cm. tjukke. 7 Legg emna på steikjebrettet og steik dei midt i omnen i 2 4 minutt. Snu naanbrøda ein gong under steikinga. Pass på at dei ikkje blir brende. Server dei lune. Visste du? Naanbrød blir ofte brukt som tilbehøyr til karriretter og ulike småretter. Du kan smakssetje naan med mykje, til dømes garam masala eller kvitløk, og dekorere med valmuefrø, solsikkefrø eller sesamfrø. 40 41
Raspeballar med steikt bacon og grov pølse Raspeballar 10 poteter (ca. 1 kg) ca. 3 dl byggmjøl 2 ms kveitemjøl 1 ts salt 1 l kjøtbuljong (1 liter vatn + 2 kjøtbuljongterningar) ca. 150 g bacon 200 300 g vossakorv 1 Skrell potetene. Kok tre av potetene og riv dei andre sju grovt på eit rivjern eller i ein matprosessor. 2 Mos dei kokte potetene med eit potetmosejern og bland dei saman med dei rivne potetene, mjøl og salt. 3 Kok opp kjøtbuljongen. 4 Form raspeballar ved hjelp av ei skei som du dyppar i vatn. Ta ei skei røre og kvar raspeball forsiktig i handa di. 5 Kok først ei prøve: Legg ein raspeball forsiktig over i den kokande buljongen for å sjå om konsistensen er passeleg. Raspeballen skal halde forma når han koker. 6 Dypp skeia i kaldt vatn mellom kvar raspeball du formar. Prøv å få dei så glatte som råd. Legg raspeballane forsiktig over i kjøtbuljongen. Buljongen må koke når du legg dei i. 7 Når alle raspeballane er lagde i, skal dei småkoke i 30 40 minutt. Del ein raspeball for å sjå om han er ferdig. Han skal ha jamn konsistens og farge tvers igjennom. 8 Server raspeballar med steikt bacon, vossakorv og kålrotstappe. TIPS Raspeball kan lagast med fyll («dott») inni. Då steikjer du bacon eller sideflesk i små bitar og legg ei teskei av dette inni raspeballen medan du formar han i handa. Kålrotstappe Kålrotstappe 1 kålrot (ca. 1 kg) 2 gulrøter 1 l vatn 1 dl kremfløyte eller matfløyte 3 ms smør 2 ts salt ½ ts pepar 1 Del kålrota i tjukke skiver og fjern skalet. Skrell gulrøtene. Del kålrota og gulrøtene i bitar. 2 Kok opp vatn med litt salt og kok grønsakene møre. 3 Slå av kokevatnet og mos grønsakene med eit potetmosejern. 4 Ha i fløyte og smør og smak til med salt og pepar. 42 43
Varm fruktsuppe 1 eple 1 pære 4 plommer 8 dl vatn ca. 4 ms sukker ca. 1 ms potetmjøl ½ dl vatn 4 ms vaniljekesam 2 ms mandelflak Varm fruktsuppe med vaniljekesam og mandlar 1 Stikk ut kjernehuset av eplet og pæra med ein kjernehusutstikkar og skrell dei. Ta ut steinen av plommene. 2 Del alt opp i bitar. 3 Kok opp vatn og sukker og ha frukta i. La det koke i nokre få minutt, til frukta er mør. Smak til om suppa er passeleg søt. 4 Rør potetmjøl ut i kaldt vatn, trekk kjelen bort frå plata og tilset potetmjøljamninga i ein tynn stråle medan du rører. 5 Set kjelen tilbake på plata og varm opp til første kokeboble, ikkje lenger. Suppa skal ikkje koke etterpå, for då blir ho seig. 6 Avkjøl suppa til ho er lunken og server gjerne ein klatt vaniljekesam og hakka mandlar eller mandelflak til. Ferskost 1 l mjølk ½ ts osteløype (kjøpast på apotek) FersKost cottage cheese TIPS Blandar du ein ½ dl fløyte og i ferskosten, får du cottage cheese. A B 1 Varm mjølka til 37 C og tilset osteløypen. 2 Rør om. Set mjølka til sides. La henne stå på kjøkkenbenken til ho har skilt («osta») seg A. 3 Sil det heile gjennom ei sikt, slik at væska (mysa) renn ned i ein bolle og ostemassen (ferskosten) blir liggjande att i sikta B. 4 Server ferskosten saman med friske eller rørte bær C. C TIPS Denne suppa smaker òg godt med litt is eller krem. Heimelaga smør Heimelaga smør 6 dl kremfløyte ca. 1 Bruk ein handmiksar og pisk fløyten til krem. Hald fram til du tydeleg ser at kremen skil seg. Det faste er smør, det flytande heiter «kinnemjølk» A. 2 Bruk ein slikkepott og ta alt ut av bollen. Kinnemjølka kan frysast. Ho er fin som deigvæske når du baker brød. 3 Form smøret til ein ball med hendene B. 4 Legg smøret i ein stor bolle med kaldt vatn og elt det i hendene. Det gjer du for å få ut all kinnemjølka. Skift vatn 3 4 gonger og kna smøret godt mellom kvar gong. 5 Elt salt inn i smøret og smak på det, til du synest at det er passe salt C. Pakk smøret inn i matpapir og oppbevar det i kjøleskapet. A B C 44 45
Heimebaka tortillalefser (12 stk.) Heimebaka tortillalefser ½ dl rapsolje 2 ts bakepulver ca. 3 dl byggmjøl (maismjøl) ca. 4 dl sikta kveitemjøl 2 dl vatn 1 Bland alle ingrediensane saman til ein smidig deig. Hald tilbake litt av kveitemjølet. Deigen skal ikkje vere hard. 2 Dekk bollen med plast eller ein rein kjøkkenhandduk og la deigen kvile på kjøkkenbenken i ca. 20 minutt. 3 Ha litt mjøl på bakebordet, skrap ut deigen og del han i tolv like store emne. Trill emna til bollar og klem dei litt flate. 4 Dekk dei flate bollane med plast eller ein rein kjøkkenhandduk og la dei kvile på kjøkkenbenken i 10 minutt. 5 Kjevl bollane ut til rundingar, som tjukke pannekaker, omtrent så store som steikjepanna. 6 Steik tortillalefsene i tørr steikjepanne på middels sterk varme. Snu dei når dei blæs seg opp (det dannar seg bobler) og steik dei på den andre sida. 7 Legg dei ferdigsteikte tortillalefsene oppå kvarandre og pakk dei inn i ein rein kjøkkenhandduk, for å unngå at dei blir tørre. 8 Fyll tortillalefsene med det fyllet du ønskjer (sjå under), og server gjerne med heimelaga tomatsalsa og guacamole, rømme, riven ost, salat, agurk, mais osv. Kjøt- og bønnefyll Kjøt- og bønnefyll 200 g mørt biffkjøt 2 ms olje 1 raudløk 1 båt kvitløk ½ boks brune bønner (black beans) ¼ ts chilipulver 1 Skjer kjøtet i strimlar om lag så tjukke som veslefingeren din. 2 Ha 1 ms olje i ei varm steikjepanne og steik kjøtet pent brunt på alle sider. Ta kjøtet ut av steikjepanna. 3 Skrell løken og kvitløken. Hakk løken og finhakk kvitløken. 4 Ha 1 ms olje i steikjepanna og steik løken og kvitløken gyllen på middels varme. 5 Ha kjøtet tilbake i panna, tilset bønner og la det småkoke i eit par minutt. Smak til med salt og chilipulver. 6 Fyll ca. 3 matskeier kjøt- og bønnefyll i kvar tortillalefse ved servering. Kylling- og grønsaksfyll Kylling- og grønsaksfyll 2 kyllingfiletar 2 ms olje 1 raud paprika 1 gul paprika 2 vårløkar 1 båt kvitløk ½ raud chili ½ ts spisskum 1 Skjer kyllingfiletane i strimlar så tjukke som veslefingeren din. 2 Ha 1 ms olje i ei varm steikjepanne og steik kjøtet til det blir kvitt. Ta kjøtet ut av panna. 3 Skyl og reins grønsakene. Del paprikaen i strimlar, vårløken i ringar og finhakk kvitløken. Ta frøa ut av chilien og finhakk han. 4 Ha 1 ms olje i steikjepanna og steik grønsakene på middels varme i 3 4 minutt. 5 Ha kyllingkjøtet tilbake i panna og tilset krydder. 6 La alt steikje på svak varme i ca. 2 minutt. Smak til med krydder. 7 Fyll ca. 3 matskeier kylling- og grønsaksfyll i kvar tortillalefse ved servering. TIPS Fylte tortillalefser kan leggjast i ei eldfast form, strøast med riven ost og gratinerast på 225 C midt i omnen, til osten har smelta og er blitt gyllen (ca. 10 minutt). 46 47
Heimelaga guacamole Heimelaga guacamole 1 avokado 2 ms sitronsaft ¼ løk eller 1 sjalottløk ¼ ts kverna pepar 1 Del avokadoen i to på langs. Ta ut steinen og skrap ut avokadokjøtet med ei skei. 2 Mos avokadokjøtet med ein gaffel. 3 Ha over sitronsaft med éin gong for at avokadoen ikkje skal bli mørk på farge. 4 Finhakk løken og bland han i, saman med salt og pepar. 5 La gjerne guacamolen stå i ca. ein halv time før du serverer han. Då får han god smak. Tomatsalsa Tomatsalsa 2 tomatar ½ grøn paprika ½ ts sukker ½ ts nykverna pepar 1 Skjer tomatane og paprikaen i små bitar. 2 Ha i salt, sukker og pepar og bland godt. 3 La gjerne salsaen stå i ca. ein halv time før du serverer han. Då får han god smak. Sjokolademousse (4 porsjonar) Sjokolademousse 100 g kokesjokolade 50 g smør 2 ms kakaopulver 3 egg 2 ms melis 1 appelsin ca. 50 g høvla kokesjokolade til pynt TIPS Skal du bruke skal av appelsin, sitron eller lime i maten, må du skylje og skrubbe skalet godt først. Sjokolademousse kan gjerne lagast dagen i førevegen. 1 Knekk sjokoladen i bitar og ha han i ein stålbolle (helst) eller glasbolle (ikkje plastbolle). 2 Kok opp vatn i ein liten kjele. Set bollen over kjelen, slik at sjokoladen smeltar (vassbad). Pass på at det ikkje kjem vassdamp i sjokoladen. Ikkje rør i sjokoladen før han er heilt smelta. 3 Ta bollen av vassbadet og visp inn smør, litt om gongen. Rør inn kakaoen. 4 Skil egga. Visp inn éi og éi eggeplomme. 5 Bruk ein handmiksar og stivpisk eggekvitane. Eggekviten skal vere så stiv at du kan snu bollen på hovudet utan at innhaldet renn ut. 6 Visp inn melis, til eggekvitemassen blir litt seig. 7 Bruk ein slikkepott og bland eggekvitemassen forsiktig inn i sjokoladeblandinga, litt om gongen. 8 Fordel sjokolademoussen i dessertglas og set dei i kjøleskapet fram til dei skal serverast. 9 Pynt med strimla appelsinskal og høvla sjokolade ved servering. 48 49
Rullekake Crème Brûlée (4 porsjonar) Rullekake 4 egg 1¼ dl sukker (120 g) 2 dl kveitemjøl (120 g) ½ ts bakepulver Fyll 2½ dl syltetøy eller frysetøy 1 Set steikjeomnen på 200 C. 2 Dekk botnen av ei langpanne med bakepapir. 3 Pisk egga og sukkeret til stiv eggedosis. Dersom du kan skrive OLE med vispen i eggedosisen, er han stiv nok. 4 Sikt mjølet og bakepulveret saman og vend det inn i eggedosisen med ein slikkepott. 5 Brei røra godt utover i langpanna. 6 Steik kaka midt i omnen i 8 10 minutt. 7 Legg bakepapir på ei kakerist. 8 Bruk gryteklutar og kvelv rullekaka på papiret. La forma liggje over kaka til ho er avkjølt. 9 Fjern langpanna med bakepapiret og smør syltetøy jamt utover kaka. 10 Rull kaka godt saman ved hjelp av bakepapiret ho ligg på. 11 Pakk kaka litt stramt inn i bakepapiret og legg henne kjølig med skøyten ned. Crème Brûlée 3 egg 3 dl matfløyte 2 ms sukker ½ ts vaniljesukker 4 ts sukker (til karamell på toppen) 8 10 appelsinbåtar til pynt TIPS Crème brûlée kan òg steikjast i ei paiform, i ei langpanne med vatn, på same måten. Steik då i ca. 40 minutt. 1 Set steikjeomnen på 150 C. 2 Visp egg, fløyte, sukker og vaniljesukker lett saman. 3 Sil blandinga og la henne stå i 4 5 minutt. 4 Set fire eldfaste porsjonsformer i langpanna. Fyll langpanna med så mykje vatn at botnen blir dekt. 5 Fordel eggeblandinga i formene og set langpanna forsiktig inn midt i omnen. 6 Steik eggeblandinga i 30 40 minutt, til ho har stivna. 7 Ta langpanna forsiktig ut. Ta ut formene og hell vatnet ut av langpanna. 8 Set på grillen på steikjeomnen. Strø ei teskei sukker på kvar av formene og set dei på eit steikjebrett. Set brettet øvst i omnen og følg med i omnsvindauget! Etter kort tid (ca. 2 3 minutt), når sukkeret har karamellisert seg, tek du brettet forsiktig ut. 9 Server avkjølt crème brûlée med appelsinbåtar utan skal. 50 51
Kjøtkaker i brun saus Kjøtkaker i brun saus 400 g kjøtdeig 1 ¼ ts pepar ¼ ts malen muskat ¼ ts malen ingefær 2 ms potetmjøl 1½ dl mjølk eller vatn 2 ms margarin til steiking 1 løk 6 dl kjøtbuljong (6 dl vatn + 1 kjøtbuljongterning) 1 Bruk ein trespade eller nyvaska hender og rør saltet godt inn i kjøtdeigen. Rør inn krydder og potetmjøl og tilset mjølk eller vatn, litt om gongen. 2 Form runde kaker ved hjelp av ei skei og handa di. Dypp skeia i eit glas kaldt vatn mellom kvar kake. 3 Ha margarin i steikjepanna og steik kjøtkakene på middels varme i nokre minutt på kvar side, til dei har fått ein fin brunfarge. 4 Finhakk løken. 5 Ha kjøtbuljong i ei gryte og varm opp. Ha i kjøtkakene og løken. 6 La det småkoke i ca. 10 minutt, til kjøtkakene er gjennomkokte. Server kjøtkakene med brun saus, kokte poteter, kålstuing og tyttebærsyltetøy. Brun saus 5 dl buljongkraft frå kjøtkakene jamning av 3 ms kveitemjøl utrørt i litt kaldt vatn ca. 1 ts salt ca.½ ts pepar ca. 5 dropar sukkerkulør Brun saus 1 Bruk ein holspade og ta opp kjøtkakene frå gryta. Legg dei på ein stor tallerken. 2 Kjøtbuljongkrafta i gryta skal bli saus. Dersom du ikkje lagar kjøtkaker, kan du bruke 5 dl kjøtbuljong. 3 Bland kveitemjølet med kaldt vatn og spe (tilset litt og litt) i gryta under omrøring, til sausen er passeleg tjukk. 4 La sausen koke i 5 minutt. 5 Smak til med salt og pepar. 6 Tilset sukkerkulør til du får passeleg farge på sausen. Rør godt. 7 Ha kjøtkakene tilbake i sausen og kok opp slik at dei blir gjennomvarme. TIPS Brun saus kan gjerne smakast til med eit par skiver brunost, litt fløyte eller worcestersaus. Kålstuing Kålstuing ½ kålhovud (ca. 500 g) ½ l vatn 1 ts salt 2 ms flytande margarin 2½ ms kveitemjøl 4 dl mjølk ¼ ts malen muskat ¼ ts pepar 1 Ta av dei ytste blada på kålen og skjer bort den grovaste delen av stilken. 2 Del kålen i skiver, og så i bitar, ca. 2 x 2, og kok dei saman med vatn og salt (ca. 15 minutt), til kålen er gjennomkokt. 3 Ha kålen over i eit dørslag og la alt vatnet renne av. 4 Ha margarinen i ein kjele og tilset mjølet. Spe med mjølk til du får ein litt tjukk saus. Rør godt mellom kvar speing, slik at sausen ikkje blir klumpete. 5 La sausen småkoke ca. 5 minutt. Smak til med muskat, salt og pepar. 6 Ha kålen i den kvite sausen, bland og gi kålstuinga eit raskt oppkok før servering. TIPS Du kan lage grønsakstuingar på same måten av ulike typar grønsaker, til dømes blomkål, brokkoli, gulrøter, kålrot, bønner og sukkererter. Bland gjerne fleire grønsaker i den same stuinga, til dømes gulrøter og sukkererter. 52 53
Grøn ertestuing 1 liten pakke frosne erter 1 dl kjøtbuljong ( 1 dl vatn + ½ kjøtbuljongterning) 2 ms flytande margarin ¼ ts pepar Grøn ertestuing 1 Kok opp dei frosne ertene i kjøtbuljongen. 2 Mos alt med ein stavmiksar eller matprosessor. Du kan òg bruke ein potetmosar. 3 Tilset margarin og smak til med pepar kokte poteter Semulepudding 1 l mjølk ca. 1 ¼ dl semulegryn 2 ms sukker Semulepudding med raud saus 1 Kok opp mjølka, drys i gryna og rør til det koker. Senk varmen og la det småkoke under lok i ca. 15 minutt, til gryna er møre. Rør med jamne mellomrom. 2 Smak puddingen til med sukker. 3 Skyl ein dessertbolle med kaldt vatn og hell puddingen over i bollen. 4 Strø litt sukker på toppen, slik at det ikkje dannar seg hinne («snerk»). 5 Server puddingen lun eller heilt kald med raud saus til. TIPS Friske bær smaker òg godt til! kokte poteter 4 store eller 8 små poteter 1 l vatn 1 Skyl potetene og skrell dei med ein potetskrellar. (Skrubb potetene med ein potetbørste først dersom det er jord på dei.) 2 Set på vatnet til koking. 3 Ha i saltet og legg i potetene når vatnet koker. 4 Kok potetene til dei er så møre (gjennomkokte) at dei «slepper» når du stikk i dei med ein kniv eller ein potetgaffel. 5 Hell av kokevatnet, bruk gryteklutar og lok. 6 Set kjelen utan lok tilbake på plata til resten av kokevatnet er dampa bort. 7 Server potetene straks. Raud saus 2½ dl raud saft (ublanda) 2½ dl vatn 1 ms potetmjøl 1 Bland alt kaldt i ein kjele. 2 Rør heile tida og kok raskt opp. 3 Set kjelen i kaldt vatn og avkjøl sausen til han blir lunken. 4 Hell sausen i ei lita glasmugge før servering. Strø litt sukker på toppen, slik at det ikkje blir snerk på sausen. 54 55
Thailandsk fiskegryte Thailandsk fiskegryte ½ purre ½ raud paprika ½ gul paprika 1 ms olje ca. 1 cm. riven, fersk ingefær ¼ boks kokosmjølk (ca. 1 dl) 1 ms søt chilisaus 1 dl grønsakbuljong (1 dl vatn + ½ terning grønsakbuljong) 200 g fiskefilet frå kvit fisk ¼ ts salt ¼ pepar 1 Skyl grønsakene, skjer purren i ringar og paprikaen i bitar. 2 Ha olje i ein kjele og steik grønsakene raskt. 3 Skrap bort skalet på ingefæren med ei teskei. Finhakk ingefæren. 4 Bland kokosmjølk, søt chilisaus, grønsakbuljong og ingefær, og hell dette over grønsakene. 5 La alt småkoke i ca. 3 minutt. 6 Skjer fisken i litt store bitar og legg dei i sausen. La sausen trekkje i 8 10 minutt, til fisken har endra farge heilt igjennom og er ferdigkokt. 7 Smak til med salt og pepar. 8 Server ris til. Kokt Ris 4 dl vatn 2 dl ris, gjerne fullkornsris Kokt Ris 1 Kok opp vatn. Ha i risen og saltet. 2 Rør om og legg på lok. 3 Kok slik det er forklart på pakken. Legg lok over risen medan han står og svell. 4 Ta av loket og rør risen luftig før servering. salat med soltørka tomatar salat med Soltørka tomatar 4 5 soltørka tomatar 1 lite salathovud 1. Skjer dei soltørka tomatane i tynne strimlar. 2. Skyl salaten og riv han i bitar. 3 Bland alt. TIPS Grunnsmaken umami kan du kjenne tydeleg i soltørka tomatar. 56 57
Sitrussalat med karamellkrem Sjokoladefondant Sitrussalat 1 grapefrukt 2 appelsinar 1 2 dl druer Karamellsaus 1½ dl sukker 2 dl vatn 1 Skrell grapefrukta og appelsinane og del dei i båtar. 2 Skjer av skinnet inst på kvar båt. Trekk forsiktig av resten av skinnet og del båtane i bitar. 3 Vask druene og del dei i to. 4 Bland frukta og server karamellkrem til. TIPS Fruktsalaten kan gjerne toppast med eit par matskeier nøtter eller mandlar. 1 Varm sukkeret i ei steikjepanne ved relativt svak varme, til det smeltar. Rør ikkje i sukkeret før det er heilt smelta. Bruk ein rørespade av tre. 2 Auk varmen og la sukkeret bli pent brunt. Pass på at varmen ikkje blir for sterk, for då kan karamellen bli brend. 3 Trekk panna bort frå varmen og sjekk fargen ved å drype ein drope karamell i ei skål. Han skal vere kastanjebrun på farge. OBS: Karamellen er svært varm! 4 Kok opp vatnet i ein liten kjele. 5 Avkjøl karamellen litt og tilset kokande vatn. 6 La sausen koke i 1 2 minutt og rør om, slik at han blir jamn. Avkjøl sausen. Sjokoladefondant 50 g smør 50 g mørk kokesjokolade 2 egg ½ dl sukker ½ dl kveitemjøl ca. 1 dl rips (4 8 ripsklasar) og litt melis til pynt 1 Set steikjeomnen på 180 C. 2 Smelt smøret i ein liten kjele. 3 Del sjokoladen i småbitar og ha sjokoladebitane i det varme smøret. La det stå i 2 3 minutt, til sjokoladen har smelta. Rør saman med ein slikkepott til alt er godt blanda. 4 Visp egga og sukkeret godt saman. 5 Tilset sjokoladeblandinga og bland godt. Ha mjølet i ei mjølsikt og sikt det over i sjokoladeblandinga. Rør godt. 6 Fyll muffinsformer ¾ fulle med sjokoladeblandinga. Set formene på eit steikjebrett. 7 Steik midt i omnen i ca. 7 minutt. Avkjøl i formene i ca. 15 minutt. 8 Ha litt melis i ei mjølsikt og sikt melis over formene ved servering. 9 Pynt med friske rips. Karamellkrem 2 dl kremfløyte 3 ms karamellsaus (oppskrift ovanfor) 1 Bruk ein handmiksar og pisk fløyten til krem. 2 Bland inn kald karamellsaus. Server til sitrussalat. 58 59
Gjærbakst grunndeig Gjærbakst grunndeig 1 ms flytande margarin ½ pk. fersk gjær (eller ½ pose tørrgjær) 2 dl vatn eller mjølk 5 dl kveitemjøl 1 Smelt margarinen i ein kjele. Ta kjelen til sides og tilset vatn eller mjølk. (Blandinga skal vere fingervarm, ca. 37 C dersom du bruker fersk gjær, og 40 45 C dersom du bruker tørrgjær.) 2 Ha gjæren i bakebollen og rør han ut. 3 Tilset mesteparten av kveitemjølet og elt deigen smidig og jamn, slik at han slepper reiskapen og bollen. 4 Dekk bakebollen med plast eller ein rein kjøkkenhandduk og la deigen heve til dobbel storleik. Av den fine gjærdeigen kan du til dømes bake rundstykke, fletteloff, fine horn eller loff, sjå framgangsmåte i den vidare teksten. TIPS Dersom du eltar inn eit egg i den fine gjærdeigen, får du betre smak og smidigare konsistens. Då må du bruke ca. ½ dl mindre væske i grunndeigen. TIPS Hugs at gjærsoppen er «vennen» vår når vi lagar gjærdeig. Gjærsoppen hevar deigen best når bakebollen står på ein lun stad. TIPS Ha den ferdigheva deigen over på bakebordet og skrap ut av bollen med ein slikkepott eller ei deigskrape. TIPS Før steiking penslar vi all gjærbakst med samanvispa egg (eller vatn), for å få ei fin, blank overflate. Strø også gjerne på valmuefrø, sesamfrø, solsikkekjernar eller graskarkjernar til pynt. Fine rundstykke/brytebrød Rundstykke 1 porsjon gjærbakst grunndeig (fin gjærdeig, ferdig heva til dobbel storleik) 1 egg til pensling 2 ms valmuefrø 1 Set steikjeomnen på 240 C og dekk eit steikjebrett med bakepapir. 2 Drys litt mjøl på bakebordet og skrap ut deigen. Elt deigen lett saman og trill han til ei pølse, som du deler i 8 like delar (blir òg kalla emne). 3 Trill glatte, sprekkfrie rundstykke og legg dei på steikjebrettet. Legg du dei tett saman, får du eit brytebrød. 4 La rundstykka etterheve under ein rein kjøkkenhandduk til eit lett fingertrykk går langsamt tilbake. 5 Bruk ein kakepensel og pensl rundstykka med samanpiska egg. Drys over valmuefrø. 6 Steik brytebrødet eller rundstykka midt i omnen til det er gyllent, i ca. 20 minutt. Avkjøl på ei rist. 60 61