Høyringsutkast 29.05.15 Høyringsfrist 14.08.15 Vedlegg 1 - Detaljerte analysar og talmateriale 2015-2030 HELSE FØRDE
Om dette vedlegget Dette er eit vedlegg til verksemdsmessig utviklingsplan i Helse Førde. Dokumentet gir ein oversikt over detaljerte analysar og talmateriale som ligg til grunn for vurderingar og prioriteringar i den verksemdsmessige utviklingsplanen. Vedlegget har to hovudkapittel. Det første tek føre seg statistikk som gir eit bilete på aktiviteten i Helse Førde HF i dag. Det andre tek føre seg analysar og informasjon om utviklingstrekk i samfunnet som har innverknad på korleis Helse Førde bør innrette sin aktivitet i framtida. Demografisk og epidemiologisk utvikling, samt strukturar i Sogn og Fjordane i form av infrastrukturar, reisetider og kommunegrenser er teke med her. Framskrivingsmodellen som er nytta i analysen, er også skildra i vedlegget. Tala i vedlegget kjem frå ulike kjelder, som er angitt i teksten eller som fotnotar. I hovudsak er det desse kjeldene: Samdata 2013 o Tal pasientar, type opphald o Opphaldsdøgn o Produktivitet o Samanlikning med andre helseføretak Helse Førde HF Aktivitetskuben 1 o Historiske data somatikk o Historiske data psykisk helsevern o Historiske data biletediagnostikk og laboratorietenester Norsk Pasientregister (NPR), basisår 2013 o Type opphald o Eigendekning/pasientstraumar o Diagnosegrupper o Avtalespesialistar o Framskrivningstal for 2030 basert på demografisk utvikling Folketalsdata er henta frå Statistisk Sentralbyrå (SSB). Framskriving av folketal er gjort med føresetnad om middels vekst (MMMM) 2 i både fruktbarheit, levealder, innanlandsk flytting og innvandring. 1 Tal frå Aktivitetskuben gjeld «alle episodar», det vil seie både teljande episodar (refusjonsberettiga) og ikkjeteljande episodar. 2 Mellomalternativet, MMMM, er SSB sitt hovudalternativ i befolkningsframskrivning. Der legg ein til grunn ei middels utvikling i både fruktbarheit, levealder, innlandske flyttingar og innvandring. http://www.ssb.no/befolkning/statistikker/folkfram/aar/2014-06-17 1
Innhald 1. Helse Førde i dag... 4 2 1.1. Aktivitetstal somatikk... 4 1.1.1. Tal pasientar... 4 1.1.2. Type opphald og liggetid... 5 1.1.3. Pasientstraumar / Eigendekning... 7 1.1.4. Diagnosegrupper... 9 1.1.5. Avtalespesialistar og private rehabiliteringsinstitusjonar... 13 1.2. Aktivitetstal psykisk helsevern... 14 1.2.1. Tal pasientar... 14 1.2.2. Type opphald... 16 1.2.3. Produktivitet... 16 1.2.4. Døgnplassar... 19 1.2.5. Diagnosegrupper... 21 1.2.6. Avtalespesialistar... 26 1.3. TSB... 27 1.3.1. Opphaldsdøgn, innleggingar og konsultasjonar... 27 1.3.2. Type opphald... 29 1.3.3. Diagnosegrupper... 29 1.4. Biletediagnostikk og laboratorietenester... 30 1.4.1. Biletediagnostikk... 30 1.4.2. Laboratorietenester... 32 2. Utviklingstrekk med innverknad på Helse Førde... 33 2.1. Demografi... 33 2.2. Epidemiologi... 38 2.3. Strukturar i Sogn og Fjordane... 41 2.3.1. Kommunestruktur og reform... 41 2.3.2. Infrastruktur... 44 2.3.3. Reisetider... 44 3. Framskriving... 45 3.1. Framskrivingsmodell... 45 3.2. Framskriving av aktivitet i Helse Førde basert på demografisk utvikling... 46 3.2.1. Somatikk... 46 3.2.2. Psykisk helsevern for vaksne... 50 3.2.3. Psykisk helsevern for barn og unge... 53 3.2.4. TSB... 56
3.3. Framskriving av aktivitet i Helse Førde justert for epidemiologisk utvikling... 58 3.3.1. Somatikk... 58 3.3.2. Psykisk helsevern for vaksne... 62 3.3.3. Psykisk helsevern for barn og unge... 65 3.3.4. TSB... 65 3
1. Helse Førde i dag 1.1. Aktivitetstal somatikk Helse Førde har ei drift som relativt sett har eit høgare kostnadsnivå (målt i DRG-poeng) samanlikna med dei andre helseføretaka i Helse Vest, Helse Vest samla sett og Helse Møre og Romsdal. Det er peika på at stort tal eldre i befolkninga kan medverke til det høge kostnadsnivået i helse Førde. Tabellen nedanfor syner driftskostnader per DRG-poeng for samla verksemd innanfor døgn, dag og poliklinikk 3. Helseføretak og avtaleinstitusjonar Driftskostnad per DRG-poeng Nivå 2013 Pst end 12-13 Relativt kostnadsnivå Driftskostnad per DRG-poeng utan kapitalkostnader Nivå 2013 Pst end 12-13 Relativt kostnadsnivå Helse Vest samla 47 244 0,0 0,96 45 581 0,0 0,96 Helse Stavanger 46 102 0,6 0,93 44 542 0,0 0,93 Helse Fonna 46 327-4,4 0,94 44 901-4,2 0,94 Helse Bergen 46 766 1,0 0,95 44 970 1,2 0,94 Helse Førde 56 025 0,6 1,13 54 665 1,7 1,15 Haraldsplass Diakonale sykehus 46 210-4,5 0,94 43 868-5,3 0,92 Haugesund san.for.revm 37 172 5,5 0,75 36 498 5,5 0,76 Helse Møre og Romsdal 48 873 0,0 0,99 47 429-0,1 0,99 1.1.1. Tal pasientar Målt i absolutte tal pasientar, var det 45.325 somatiske pasientar totalt i Sogn og Fjordane/Helse Førde i 2013. Dette er ei auke på tre prosent sidan 2009, og på åtte prosent sidan 2003. Tal pasientar - Absolutte tal 4 2003 2005 2007 2009 2011 2013 Tal pasientar totalt 41 936 44 420-44 197 44 824 45 325 Tal døgnpasientar totalt 14 616 14 659-13 679 13 750 13 601 Tal dagpasientar (eks dialyse) 3 012 3 676-4 218 4 872 5 145 Tal polikliniske pasientar 34 850 37 125-39 900 40 465 41 212 Tal døgn- og dagpasientar 17 073 17 662-16 999 17 583 17 535 Befolkninga i Sogn og Fjordane nyttar spesialisthelsetenester i noko større grad enn landsgjennomsnittet 5. Figuren nedanfor viser dette. Den viser samanlikning i tal pasientar per region/bustadområde målt i rate per tusen innbyggarar i 2011 og 2013. 3 Samdata 2013, side 191 4 Tal frå Samdata 2013, Grunnlagsdata Pasientsamansetning 2003-2013 5 Samdata 2013, Grunnlagsdata kapittel 2 4
Tal pasientar totalt - faktisk rate (per 1000 innbyggarar), Samdata 2013 500 450 400 350 300 250 200 150 100 50-2011 2013 1.1.2. Type opphald og liggetid Dei siste fem åra er det to utviklingstrekk som spesielt kjenneteiknar bruken av spesialisthelsetenesta nasjonalt sett: Stor grad av stabilitet i bruken av spesialisthelsetenester Nedgang i innleggingsrater og framleis auke i bruk av polikliniske tilbod 6 Den same utviklinga er tydeleg i Sogn og Fjordane. Utviklinga i type opphald viser at det også i Helse Førde har vore ein nedgang i tal døgnopphald, medan dagopphald og polikliniske konsultasjonar har auka. Frå 2003 til 2013 har tal døgnopphald minka med 10 prosent, medan tal dagopphald og tal polikliniske konsultasjonar har auka med 51 og 31 prosent i same perioden. Type opphald - Absolutte tal 7 2003 2005 2007 2009 2011 2013 Tal døgnopphald 23 564 23 773 22 887 21 115 20 927 21 247 Tal dagopphald 4 060 4 917 4 783 5 028 5 632 6 111 Tal polikliniske konsultasjonar 97 565 104 766 105 493 117 202 120 325 127 373 Av alle døgnopphald, er 58 prosent akutte medisinske opphald. 16 prosent er planlagde medisinske opphald, 16 prosent er planlagde kirurgiske opphald, og ni prosent er akutte kirurgiske opphald. 6 Samdata 2013, Rapport IS-2194, side 23 7 Samdata 2013, Grunnlagsdata kapittel 2 5
Tabellen nedanfor viser utviklinga i tal døgnopphald som er akuttmedisinske opphald, målt i rate per 1000 innbyggarar. Her har Helse Førde (Sogn og Fjordane-området) hatt ein auke i denne typen opphald sidan 2003. I 2013 hadde Helse Førde 113 slike opphald per 1000 innbyggarar, noko som er på omtrent same nivå som dei andre føretaka i regionen, Helse Vest samla, og Norge totalt. Helse Fonna ligg noko høgare, og Helse Stavanger noko lågare. 140 Tal akutt medisinske opphald (døgn), rate per 1000 innbyggarar 130 120 110 100 90 Stavanger-området Bergen--området Fonna-området Sogn og Fjordane Helse Vest samla Møre og Romsdal Totalt (Norge) 80 2003 2005 2007 2009 2011 2013 8 Den gjennomsnittlige liggetida for døgnopphald i Helse Førde ligg på same nivå som dei andre helseføretaka i regionen, med 4,2 liggedagar i 2013. Av desse har Helse Førde hatt største reduksjonen i gjennomsnittleg liggetid frå 2011 til 2013. I eit lengre tidsperspektiv, 2003-2013, har Helse Førde hatt den lågaste reduksjonen i liggetid samanlikna med dei andre i regionen, men hadde også eit lågare utgangspunkt for ti år sidan enn dei andre. Gjennomsnittleg liggetid, døgnopphald -alle pasientar 9 2003 2005 2007 2009 2011 2013 Totalt (Norge) 5,4 5,1 4,9 4,6 4,4 4,1 Helse Vest samla 5,6 5,2 5,0 4,7 4,5 4,2 Stavangerområdet 5,6 5,1 4,9 4,9 4,8 4,4 Fonna-området 5,3 4,9 4,6 4,3 4,1 4,1 Bergen--området 5,9 5,5 5,4 4,7 4,4 4,1 Sogn og Fjordane 5,2 4,9 4,8 4,6 4,6 4,2 Møre og Romsdal 5,6 5,5 5,2 4,9 4,5 4,2 8 Samdata 2013, Grunnlagsdata kapittel 2 9 Samdata 2013, Grunnlagsdata kapittel 2 6
Helse Førde hadde 12 prosent av den totale aktiviteten i region Helse Vest RHF i 2013, målt i summen av tal døgnopphald, dagopphald og polikliniske konsultasjonar (tabell under) 10. Totalt hadde Helse Førde over 137 000 konsultasjonar dette året, og nesten 70 000 liggedagar. Helse Bergen HF Helse Fonna HF Helse Førde HF Helse Stavanger HF Haraldsplass Diakon. Haugesund san. revm. Betanien Bergen Helse Vest RHF Ande l Gj.sn. ligge -tid Døgnopphald Dagopphald Andel Pol. kons. Andel Sum opphald døgn / dag og pol. kons. Andel 74 973 41 % 4,3 26 934 37 % 370 461 41 % 472 368 41 % 320 434 42 % 28 832 16 % 3,7 11 651 16 % 114 910 13 % 155 393 13 % 108 338 14 % 17 143 9 % 4,1 9 551 13 % 110 408 12 % 137 102 12 % 69 777 9 % 49 174 27 % 4,3 20 032 28 % 263 423 29 % 332 629 29 % 212 743 28 % 12 687 7 % 4,0 2 381 3 % 20 165 2 % 35 233 3 % 51 342 7 % 1 370 1 % 4,6 698 1 % 23 813 3 % 25 881 2 % 6 261 1 % 564 0 % 0,6 783 1 % 2 160 0 % 3 507 0 % 338 0 % 184 743 100 % Andel 4,2 72 030 100 % 905 340 100 % 1 162 113 100 % 769 233 100 % 1.1.3. Pasientstraumar / Eigendekning Av all behandla totalaktivitet i Helse Førde HF i 2013, var 97 prosent knytt til pasientar som bur i Sogn og Fjordane 11. Totalt hadde Helse Førde HF over 137 000 opphald i 2013 (sjå tabell nedanfor), og færre enn 4000 av desse var knytt til pasientar frå andre bustadområde enn Sogn og Fjordane. Dei fleste pasientane med bustad utanfor Sogn og Fjordane, kom frå Bergens-området eller opptaksområdet til Helse Sør-Øst. Splitta på opphaldstype, var 95 prosent av opphalda knytt til døgnopphald, 98 prosent til dagopphald og 97 prosent til polikliniske konsultasjonar. Behandlingsstad Totalt liggedagar Døgnopphald Dagopphald Polikliniske kons. Totalt Helse Førde HF 16 233 9 333 107 607 133 173 Helse Bergen HF 379 145 1 180 1 704 Helse Fonna HF 89 10 192 291 Helse Stavanger HF 44 6 121 171 Helse Midt-Norge 83 14 352 449 Helse Nord 43 1 92 136 Helse Sør-Øst 272 42 864 1 178 Totalaktivitet Helse Førde HF 17 143 9 551 110 408 137 102 10 NPR data for spesialisthelsetenesta 2013 v/helse Vest Analyse 11 NPR data for spesialisthelsetenesta 2013 v/helse Vest Analyse 7
Når vi snur på perspektivet, og ser på kor pasientane i Helse Førde HF sitt opptaksområde vert behandla, ser vi at den såkalla eigendekninga til Helse Førde HF ligg på 84 prosent totalt sett. Splitta på opphaldstype vert 77 prosent av alle døgnopphald for pasientar frå Sogn og Fjordane behandla i Helse Førde HF, medan delen dagopphald og polikliniske konsultasjonar ligg på 85 og 86 prosent. Dei fleste pasientane frå fylket som ikkje vert behandla i Helse Førde HF, får behandling i Helse Bergen HF. Nokre få vert òg behandla innanfor andre føretak, men dette er marginale delar mellom null og tre prosent. Unntaket er dei fem prosent av alle dagopphald som vert behandla hos private kommersielle sjukehus 12. Desse opphalda gjeld dagkirurgi. Kvar alle opphald for pasientar i Helse Førde opptaksområde vart behandla i 2013. Somatikk, eks. avtalespesialistar. Alle omsorgsnivå, med/kir DRG. 100% 90% 80% 15% 5% 5% 11% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 77% 85% 86% 0% Døgnopphald Dagopphald Pol. kons. Helse Førde Helse Bergen Haraldsplass Helse Midt-Norge Helse Sør-Øst Privatinstitusjonar Pasientar som kjem frå Sogn og Fjordane vert som regel behandla innan Helse Førde HF. I 2013 vart 84 prosent av alle pasientar frå fylket, behandla i fylket. Dette tilsvarar litt over 141 000 opphald. Av desse opphalda var 120 000 elektive og 21 000 øyeblikkeleg hjelp. Eigendekninga for dei ulike opphaldstypane splitta på elektive opphald og øyeblikkeleg hjelp er vist i figuren nedanfor. Størstedelen av opphalda som ikkje vert behandla i Helse Førde, vert behandla i Helse Bergen. Som figuren viser, er eigendekninga relativt sett lågare for elektive døgnopphald og ø-hjelp enn for polikliniske konsultasjonar. Delen som vert behandla i Bergen for desse to typane, ligg på 26 og 32 prosent. 12 Til dømes Teres, Aleris og Privathospitalet Bergen. Dette er mest anbodspasientar, men kan og vere pasientar under ordninga «Raskare tilbake». 8
Eigendekning Helse Førde HF Elektive opphald vs. øyeblikkeleg hjelp Helse Førde HF opptaksområde (Sogn og Fjordane fylke) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 85% 85% 85% 88% 60% 63% Elektiv Ø-hjelp Elektiv Ø-hjelp Elektiv Ø-hjelp Døgnopphald totalt Dagopphald totalt Pol.kons. totalt 1.1.4. Diagnosegrupper Den største diagnosegruppa innan somatikken hos Helse Førde, målt etter tal konsultasjonar (døgnopphald, dagopphald, polikliniske konsultasjonar), var i 2013 den såkalla Z-kategorien. Dette er i utgangspunktet ein restkategori for ikkje-diagnostiserte tilstandar. I denne kategorien var det over 28 200 konsultasjonar. Langt dei fleste (96 prosent) var polikliniske konsultasjonar. Dei tre neste store diagnosegruppene var hudsjukdommar med over 17 000 konsultasjonar, muskelog skjelettsjukdommar med over 13 500 konsultasjonar og kreftsjukdommar (vondarta svulstar) med over 11 300 konsultasjonar. Samanlikna med nasjonale tal er det stort sett dei same diagnosegruppene som ligg høgast på lista. Det finst samstundes nokre unntak, der fordelinga i Helse Førde av aktivitet på diagnosegrupper avvik frå den nasjonale fordelinga. Først og fremst gjeld dette kategorien «L00-L99 Sjukdommar i hud og underhud». Dette er kategorien med nest høgast del av alle konsultasjonar i Helse Førde, ti prosent. På nasjonalt nivå ligg hudsjukdommar på niande plass på lista. 9
Døgn, dag, poliklinikk 2013 (tal konsultasjonar) Pasientforløp (ICD-10) for Helse Førde HF Opptaksområde Rest (Z) Hud/underhud (L00-L99) Rest muskelskjelett (M15-M99) Ondarta svulstar (C00-C99) Endokrin/ernæring/dialyse (E00-E90, Z49, N00-N19) Auget (H00-H59) Fordøyelsen (K00-K93) Rest sirkulasjon, artymi, hjerte (I) Øret (H60-H95) Symptomer etc. (R00-R99) Nervesystemet (G00-G99) Ekstremitetar / buk (S10-S69) Urinvei / mannl. kjønnsorg. (N20-N51) Hofte/lår, underekstremitetar (S70-S99) Rest åndedrett, luftvei m.m. (J) Kvinnelige kjønnsorg, (N60-N99) Svangerskap, fødsel, barsel (O00-O99, Z37) Godarta svulstar (D00-D48) Kjemoterapi (Z511,Z512) Lunge, astma (J40-J99) Infeks./inflam. leddsjukd. (M00-M14) Ischemske hjertesjukd. (I20-I25) Rest ytre årsaker (S T) Misdanning/deformitet/kromosomavvik (Q00-Q99) Infeksjon, parasitt (A00-B99) Rehabilitering (Z50) Hjernekarsjukd. (I60-I69, G45.9) Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar (F00-F99) Blod, immunssystem (D50-D89) Hovudskade (S00-S09) Perinatal (P00-P96) Intox (T40-T65) 0 5000 10000 15000 20000 25000 30000 Tal døgnopphald Tal dagopphald Tal pol. kons. Ei nedbryting av Z-kategorien syner på eit lågare nivå kva for hendingar som er registrert. Som tabellen nedanfor seier, er det ei stor overvekt av polikliniske konsultasjonar innanfor dei fleste undergruppene (81 prosent totalt). Unntaket er tilfella av kontakt med helsetenesta i samband med spesielle tiltak og behandlingsopplegg (Z40-54). Her er 33 prosent av opphalda dagopphald. Z-gruppa Kontakt med helsetenesta for undersøking og utgreiing Z00-Z13 Potensiell helserisiko i samband med smittsom sjukdom Z20-Z29 Kontakt med helsetenesta i samband med reproduksjonsspørsmål Z30- Z39 Døgnopphald 2013 Dagopphald 2013 Poliklinisk konsult. 2013 Totalt 192 25 13 733 13 950 0 0 146 146 884 92 4 415 5 391 Kontakt med helsetenesta i samband 516 5 217 9 903 15 636 10
Z-gruppa med spesielle tiltak og behandlingsopplegg Z40-Z54 Potensiell helserisiko i samband med sosioøk og psykosos tilhøve Z55-Z65 Kontakt med helsetenesta under andre omstende Z70-Z76 Opplysingar om potensiell helserisiko i familiens og eiga sjukehistorie etc. Z80-Z99 Døgnopphald 2013 Dagopphald 2013 Poliklinisk konsult. 2013 Totalt 0 0 182 182 4 0 811 815 81 30 1 601 1 712 Sum Z 1 677 5 364 30 791 37 832 R-kategorien, som inneheld opphald kategorisert under «symptom, tegn, unormale kliniske funn og laboratoriefunn, ikkje klassifisert anna stad», har ein andel på 77 prosent polikliniske konsultasjonar og 22,5 prosent døgnopphald (delen dagopphald er minimal med 0,5 prosent. R-gruppa Sympt og tegn knytt til sirk og åndedr system R00-F09 Sympt og tegn knytt til fordøyelsessystem og buk R10-R19 Sympt og tegn knytt til hud og underhudsvev R20-R23 Sympt og tegn knytt til nervesystemet og muskelskjelettsystem R25-R29 Sympt og tegn knytt til urinvegane R30-R39 Sympt og tegn knytt til kognisjon, pesepsjon, emosj tilst og åtferd R40- R46 Sympt og tegn knytt til tale og stemme R47-R49 11 Døgnopphald 2013 Dagopphald 2013 Poliklinisk konsult. 2013 Totalt 568 6 1 564 2 138 312 8 1 246 1 566 32 1 311 344 25 0 86 111 27 7 403 437 102 0 223 325 2 0 58 60 Generelle sympt og tegn R50-R69 367 13 931 1 311 Unormale funn ved blodundersøking, utan diagnose R70-R79 Unormale funn ved urinundersøking, utan diagnose R80-R82 Unormale funn ved undersøking av andre kroppsvæsker, stoff og vev, utan diagnose R83-R89 12 0 88 100 1 0 1 2 0 0 11 11 Unormale funn ved diagnostisk 11 0 39 50
R-gruppa avbilding og ved funksjonsstudiar, utan diagnose R90-R94 Dårleg definerte og ukjende dødsorsakar R95-R99 Døgnopphald 2013 Dagopphald 2013 Poliklinisk konsult. 2013 Totalt 0 0 0 0 Sum R 1 459 35 4 961 6 455 Aldersfordelinga innanfor kvar diagnosegruppe vert vist i grafen nedanfor. Totalt sett ligg 13 prosent av opphalda i gruppa 0-18 år, 53 prosent i gruppa 19-64 år og 34 prosent i gruppa 65 år og eldre. Kva for aldersgruppa som er størst i kvar diagnosegruppe varierer. Gruppa 0-18 år har høgast del berre innanfor kategoriane P00-P96 Perinatal og Q00-Q99 Misdanning/deformitet/kromosomavvik. Den eldste aldersgruppa er typisk størst innanfor diagnosegrupper som hjernekarsjukdommar, hjertesjukdommar og ondarta svulstar, medan gruppa 19-64 år er klart størst i kategoriar som svangerskap/fødsel, kvinnelege kjønnsorgan, rehabilitering, muskel-/skjelettsjukdommar og sjukdommar i hud/underhud og nervesystemet. 12
Kvinnelige kjønnsorg, (N60-N99) Rehabilitering (Z50) Rest muskelskjelett (M15-M99) Hud/underhud (L00-L99) Nervesystemet (G00-G99) Rest (Z) Fordøyelsen (K00-K93) Godarta svulstar (D00-D48) Infeks./inflam. leddsjukd. (M00-M14) Rest ytre årsaker (S T) Infeksjon, parasitt (A00-B99) Intox (T40-T65) Symptomer etc. (R00-R99) Hovudskade (S00-S09) Hofte/lår, underekstremitetar (S70-S99) Ekstremitetar / buk (S10-S69) Kjemoterapi (Z511,Z512) Urinvei / mannl. kjønnsorg. (N20-N51) Blod, immunssystem (D50-D89) Rest åndedrett, luftvei m.m. (J) Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar (F00-F99) Ondarta svulstar (C00-C99) Rest sirkulasjon, artymi, hjerte (I) Endokrin/ernæring/dialyse (E00-E90, Z49, N00-N19) Ischemske hjertesjukd. (I20-I25) Øret (H60-H95) Auget (H00-H59) Lunge, astma (J40-J99) Hjernekarsjukd. (I60-I69, G45.9) Misdanning/deformitet/kromosomavvik (Q00-Q99) Manglande tilstandskodar Perinatal (P00-P96) Aldersfordeling, tal konsultasjonar totalt (døgn/dag/pol) Diagnosegrupper somatikk, Helse Førde opptaksområde 0 5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 0-18 år 19-64 år 65 år og eldre 1.1.5. Avtalespesialistar og private rehabiliteringsinstitusjonar 13 I 2013 vart det i Helse Førde HF sitt opptaksområde gjennomført 19 992 polikliniske konsultasjonar hos private avtalespesialistar, medan helseføretaket sjølv gjennomførte 135 177 slike. Prosentdelen avtalespesialistar ligg på 13 prosent. Eit fleirtal (10 8887, 54 prosent) av konsultasjonane hos avtalespesialistar dreia seg om pasientar i aldersgruppa 65 år og eldre. Berre fem prosent (972 konsultasjonar) gjaldt aldersgruppa 0-18 år, medan 41 prosent (8133 konsultasjonar) var i gruppa 19-64 år. Om vi ser på dei ulike diagnosegruppene, skil nokre grupper seg ut med ein spesielt høg prosentdel som vert gjennomført hos avtalespesialist. Dette gjeld først og fremst gruppa augesjukdommar, der 58 prosent av alle polikliniske konsultasjonar vert gjennomført hos avtalespesialist, og endokrine sjukdommar og ernæringssjukdommar (inkl. dialyse) som ligg på 26 prosent. Forholda er vist i grafen nedanfor, der alle diagnosegrupper med prosentdel avtalespesialistar på ti og oppover er med. Resterande diagnosegrupper varierer i prosentdel frå null til ni. 13 Data frå NPR. 13
Prosentdel avtalespesialistar utvalde diagnosegrupper Polikliniske konsultasjonar, Helse Førde opptaksområde, 2013 Auget (H00-H59) 58% Endokrin/ernæring/dialyse (E00-E90, Z49, N00-N19) 26% Rest (Z) 13% Infeksjon, parasitt (A00-B99) 13% Øret (H60-H95) 12% Godarta svulstar (D00-D48) 10% Rest åndedrett, luftvei m.m. (J) 10% Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar (F00-F99) 10% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Når det gjeld døgn- og dagopphald, var det i 2013 litt over to prosent av opphalda i opptaksområdet til Helse Førde HF som vart gjennomført ved private rehabiliteringsinstitusjonar. Dette motsvarar 464 døgnopphald og 235 dagopphald. Langt dei fleste kom i aldersgruppa 19-64 år (73 prosent av døgnopphalda og 70 prosent av dagopphalda). For døgnopphald kom 25 prosent i aldersgruppa 65 år og eldre. For dagopphald kom 23 prosent i aldersgruppa 0-18 år. Største diagnosegruppa der private rehabiliteringsinstitusjonar er nytta, er for både døgn- og dagopphold gruppe M15-M99 Rest sjukdommar i muskelskjelettsystemet, med høvesvis 39 og 57 prosentdelar. G00-G99 Sjukdommar i nervesystemet er òg ei relativt stor gruppe, med høvesvis 11 og 20 prosent av døgn- og dagopphalda i private rehabiliteringsinstitusjonar. Private rehabiliteringsinstitusjonar har ingen spesielt høg prosentdel av døgnopphalda totalt sett innanfor nokon av diagnosegruppene. Gruppa M15-M99 Rest muskelskjelettsjukdommar ligg høgast med 9,5 prosent. For dagopphald er biletet noko annleis, der 100 prosent av alle dagopphald (15 stykk) i gruppa F00-F99 Psykiske lidingar var hos private rehabiliteringsinstitusjonar. For gruppa Z50 Rehabilitering er 21 prosent av alle dagopphald privat, medan det for G00-G99 er 20 prosent. 1.2. Aktivitetstal psykisk helsevern 1.2.1. Tal pasientar På nasjonalt nivå har det vore stor auke i pasientrata 14 innan psykisk helsevern for barn og unge. For vaksne har rata for opphaldsdøgn vorte halvert, medan det har vore ein markant vekst i den 14 Pasientrate = tal pasientar per xx tal innbyggarar, i dette tilfellet har Samdata brukt per 10.000 innbyggarar 14
polikliniske aktiviteten 15. Det er store skilnader på behandlingstilbodet i dei ulike regionane i landet, både for vaksne og barn og unge. I Helse Vest og Helse Sør-Øst utgjer pasientar som vert behandla av avtalespesialistar, eit mykje større innslag enn i dei andre regionane 16. Sogn og Fjordane har den høgaste raten for tal pasientar i alderen 0-17 år per 10 000 innbyggarar av føretaka i region Helse Vest, med totalt 592 pasientar. Møre og Romsdal ligg på same nivå med 498 pasientar. Helse Stavanger har færrast pasientar (rate 394). Tabellen nedanfor viser desse forholda. For vaksne er skilnadene mellom dei ulike helseføretaka i regionen mindre, med ei spreiing frå 384 til 423 pasientar per 10 000 innbyggarar. Her ligg Sogn og Fjordane i det nedre sjiktet med rate på 394 pasientar. Pasientar i off. verksemd Tot. Pas. 0-17 år hos avtalespes. 17 Pas. Bustadregion Døgn Dag Polikl. Psykiata r Psykolog Total t totalt 18 Sogn og Fjordane Møre og Romsdal Helse Bergenområdet 18 0 566 567 0 36 36 592 24 0 489 489 1 19 19 498 19 5 435 437 16 31 46 469 Helse Vest 20 5 426 427 8 28 35 451 Helse Fonnaområdet Helse Stavangerområdet 27 3 422 422 7 31 38 444 19 8 377 378 1 20 20 394 Pasientar i off. verksemd Pasientar 18 år og eldre hos avtalespesialistar Pas. totalt Bustadregion Døgn Dag Polikl. Totalt Psykiata r Helse Bergenområdet Møre og Romsdal Psykolog Totalt 69 17 243 267 47 132 175 423 73 1 350 362 12 57 68 418 Helse Vest 69 12 261 282 45 94 136 403 Helse Fonnaområdet Sogn og Fjordane 67 5 269 286 74 57 126 399 62 10 283 306 3 98 100 394 Helse Stavanger 72 9 272 291 42 64 104 384 15 Samdata 2013, side 224 16 Samdata 2013, side 226 17 Jf. Samdata 2013, side 230: «Data fra avtalespesialistene omfatter om lag 95 prosent av virksomheten. Totaltall for pasienter er heller ikke korrigert.» 18 Samme som fotnoten over. 15
1.2.2. Type opphald 19 Psykisk helsevern vaksne (PHV) 2010 2011 2012 2013 2014 %- endring 2010-2014 (1) Døgnopphald 908 778 876 1014 928 2 % (2) Dagbehandling 1609 1176 1568 1599 1165-28 % (3) Poliklinisk konsultasjon 18527 19656 18993 19371 21319 15 % SUM 21044 21610 21437 21984 23412 11 % Psykisk helsevern barn og unge (PHBU) 2010 2011 2012 2013 2014 %- endring 2010-2014 (1) Døgnopphald 524 67 66 65 61-88 % (3) Poliklinisk konsultasjon 16454 16826 14874 17032 17901 9 % SUM 16978 16893 14940 17097 17962 6 % 1.2.3. Produktivitet 77 prosent av kostnadene i Helse Førde HF til psykisk helsevern for vaksne låg i 2013 på døgnavdelingar. Kostnader til poliklinikk stod for resterande 23 prosent 20. Ei slik fordeling mellom døgnavdeling og poliklinikk ligg akkurat på snittet for landet. Utviklinga i kostnadsnivået i perioden 2009-2013 syner vekst på 61 prosent for poliklinikk, medan det for døgnavdelingar var auke på 32 prosent fram til 2012. I 2013 gikk kostnadene ned med ti prosent samanlikna med året før. 19 Datakjelde:Aktivitetskuben Helse Førde HF 20 Samdata 2013 16
Helse Førde HF - Psyskisk helsevern for voksne (PHV) Utvikling kostnader til pasientbehandling totalt, fordelt på poliklinikk og døgnavdelingar iht personellfordeling 350 000 300 000 250 000 200 000 150 000 100 000 50 000-2009 2010 2011 2012 2013 Kostnadar til poliklinikk Kostnadar til døgnavdelingar Om vi ser på kostnadsnivået per døgn, per utskriving, per poliklinisk konsultasjon med rett til refusjon og per poliklinisk pasient, ligg føretaket også her på linje med landsgjennomsnittet. Unntaket er nivået per utskriving, der Helse Førde HF ligg noko under snittet. Figurane nedanfor syner desse forholda. 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 Samanlikning av kostnadsnivå per døgn, per refusjonsberettiga polikliniske konsultasjon, og per polikliniske pasient (PHV) Helse Førde HF og snitt for landet 234 000 232 000 230 000 228 000 226 000 Samanlikning av kostnadsnivå per utskriving (PHV) Helse Førde HF og snitt for landet 5 000 224 000 - Døgn Pol. Konsultasjon Pol. Pasient 222 000 Utskriving Helse Førde HF Totalt (snitt av 26 føretak) Helse Førde HF Totalt (snitt av 26 føretak) 17
Figurane nedanfor syner utviklinga i tal opphaldsdøgn, utskrivingar, polikliniske konsultasjonar med rett til refusjon og polikliniske pasientar. 30 000 Utvikling 2009-2013, Opphaldsdøgn og refusjonsberettiga polikliniske konsultasjonar (PHV) 3 000 Utvikling 2009-2013, Utskrivingar og polikliniske pasientar (PHV) 25 000 2 500 20 000 2 000 15 000 1 500 10 000 5 000 1 000 500 - Tal opphaldsdøgn Tal refusjonsberettiga polikliniske konsultasjonar - Tal utskrivingar Tal polikliniske pasientar 2009 2010 2011 2012 2013 2009 2010 2011 2012 2013 Oppsummering: Tal opphaldsdøgn har gått ned med 24 prosent i perioden 2009-2013. Tal polikliniske konsultasjonar med rett til refusjon har auka med 20 prosent. Tal utskrivingar har auka med åtte prosent. Faktoren har likevel svinga gjennom perioden, og har gått frå ein reduksjon på 16 prosent i perioden 2009-2011, for igjen å auke med 28 prosent i perioden 2011-2013. Tal polikliniske pasientar har lege relativt stabilt i perioden, og har auka på to prosent. Frå 2012 til 2013 vart det ein reduksjon på seks prosent, noko som utgjer 137 pasientar. For PHBU fordeler kostnadene for døgnavdelingar og poliklinikk seg noko annleis enn for PHV. I 2013 var andelen kostnader til døgnavdelingar på 41 prosent av dei totale kostnadene for pasientbehandling, medan kostnader til poliklinikk utgjorde 59 prosent. For PHV var fordelinga 77/23. Landsgjennomsnittet for PHBU har ei fordeling på 34/66. Både for Helse Førde HF og landet totalt er kostnadsfordelinga på døgnavdeling og poliklinikk slik at for PHV ligg poliklinikk høgast, medan for PHBU ligg døgnavdeling høgast. Helse Førde har likevel ein større del av kostnadene til PHBU knytt til poliklinikk enn landet totalt, og ein mindre del knytt til døgnavdeling. Når vi ser på kostnad per refusjonsberettiga polikliniske konsultasjon og per polikliniske pasient, så ligg Helse Førde noko lågare enn snittet for landet på begge områda. 18
50 000 45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 - Samanlikning av kostnadsnivå, per refusjonsberettiga polikliniske konsultasjon og per polikliniske pasient (PHBU), Helse Førde HF og snitt for landet 2 974 3 263 Pol. Konsultasjon 34 848 Pol. Pasient 44 080 Helse Førde HF Totalt (snitt av 26 føretak) 1.2.4. Døgnplassar Samdata-rapporten 2013 seier at «Over de siste femten årene har det vært en betydelig nedgang i antall døgnplasser i det psykiske helsevernet for voksne ( 36 prosent). Ettersom voksenbefolkningen i samme periode har økt, har raten blitt redusert med 45 prosent. Plasstallet i tjenestene til barn og unge er betydelig lavere enn for voksne, men har holdt seg relativt stabilt (tre prosent økning). Korrigert for økning i antall barn og unge har det likevel vært en nedgang på fem prosent» 21. Figuren nedanfor viser utviklinga på nasjonalt nivå. 20 Døgnplassar per 10.000 innbyggarar i det psykiske helsevesenet 1998-2013 15 10 18 17 17 14 14 13 16 16 15 15 14 14 13 13 12 12 11 11 13 11 12 12 11 10 10 9 9 9 8 11 10 10 5 0 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Døgnplassar PHV Døgnplassar totalt Døgnplassar PHBU Helse Førde har per 2013 totalt sett 71 døgnplassar i det psykiske helsevernet, vaksne og barn og ungdom sett under eitt 22. Seks av plassane er for barn og unge, talet er uendra frå 2012. For vaksne var det ein nedgang i tal døgnplassar frå 71 i 2012 til 65 i 2013. 21 Samdata 2013, side 221 22 Samdata 2013. 19
15 av 23 institusjonar hadde ein nedgang frå 2012 til 2013, og Helse Førde var mellom dei tre med størst prosentvis nedgangen. I absolutte tal var Helse Førde den av institusjonane med nedgang som hadde størst nedgang. Fem institusjonar hadde inga endring frå 2012 til 2013, medan tre institusjonar hadde auke på til saman 15 plassar. Om vi ser på døgnplassar i rater per 10 000 innbyggarar syner tala frå Samdata at Helse Førde ligg godt an samanlikna med landet totalt, Helse Vest samla, og dei andre føretaka i regionen når det gjeld aldersgruppa 0-17 år. Her har Helse Førde 2,5 plassar per 10 000 innbyggarar, dette er 0,2 plassar under landssnittet. Berre Helse Fonna ligg over Helse Førde i Helse Vest-regionen (inkludert Møre og Romsdal), med 3,6 plassar. For aldersgruppa 18 år og eldre ligg derimot Helse Førde nedst på lista, med 7,9 plassar per 10 000 innbyggarar mot 9,7 for landsgjennomsnittet og 10,6 for Helse Vest samla. Av dei andre føretaka i regionen ligg Helse Stavanger høgast med 12 plassar. Dette fører til at Helse Førde ligg med færrast tal døgnplassar også totalt sett. Tabellane nedanfor syner 2013-tal for Helse Førde HF og lokale institusjonar for PHV og PHBU når det gjeld døgnplassar, opphaldsdøgn, opphaldsdagar, utskrivingar, tal pasientar og tal polikliniske konsultasjonar 23. PHV: Helseføretak Helse Førde HF totalt Institusjo ns-type Døgnplassar i drift 31.12.20 13 Opphaldsdøgn døgnpasientar Oppholdsdagar dagpasientar Utsk r. frå inst. (døg n) Pasienta r 31.12.201 3 Poliklinis ke konsultasjonar 65 18 659 1 763 991 56 22 297 Helse Førde Sjukehus 14 3 793 0 458 13 739 DPS Førde DPS 25 7 570 0 223 24 9 382 Indre Sogn psykiatrisenter Nordfjord psykiatrisenter PHBU: DPS 13 4 052 354 134 9 5 684 DPS 13 3 244 1 409 176 10 6 492 Helseføretak Helse Førde HF totalt Førde BUP/Ungd.avd psykisk helsev. Institusjon s-type Døgnplass ar i drift 31.12.2013 Opphald s-døgn døgnpasientar Opphald s-dagar dagpasientar Utskr. frå inst. (døgn ) Pasientar 31.12.201 3 Poliklinis ke konsultasjonar 6 1434 46 1453 16547 Klinikk 6 661 46 0 680 8313 23 Samdata 2013. 20
(UPH) Nordfjord BUP Poliklinikk 0 440 0 0 440 4929 Sogndal BUP Poliklinikk 0 333 0 0 333 3305 1.2.5. Diagnosegrupper 24 Innan psykisk helsevern for vaksne (PHV) var det i 2013 totalt 26 541 opphald, som motsvarar summen av døgnopphald, dagopphald og polikliniske konsultasjonar. Innan psykisk helsevern for barn og unge (PHBU) var det totalt 17 128 opphald. For både PHV og PHBU gjeld at dei fleste opphalda er polikliniske konsultasjonar. Innan PHV er andelen 89 prosent, medan for PHBU er andelen nær 100 prosent. 100,0 % Fordeling tal opphald døgn / dag / poliklinikk PHV og PHBU Helse Førde opptaksområde 89,3 % 99,6 % 80,0 % 60,0 % 40,0 % 20,0 % 0,0 % 4,1 % 6,6 % 0,4 % 0,01% Døgnopphald Dagopphald Pol. kons. PHV PHBU PHV: Den største diagnosegruppa innan psykisk helsevern for vaksne er F30-F39-gruppa som gjeld affektive lidingar og stemningslidingar 25. 21 prosent av opphalda i 2013 var i denne gruppa, noko som utgjer 5457 opphald. Meir enn 5200 av opphalda (96 prosent) var polikliniske konsultasjonar. For dei fleste diagnosegruppene ligg prosentdelen for polikliniske konsultasjonar på over 80 prosent for åtte av gruppene på over 90 prosent. To grupper skil seg ut med eit høgare tal dagopphald enn andre grupper, og det er F20-29 Schizofreni og paranoide lidingar 26 og F60-69 Personlegdoms- og åtferdsforstyrringar hos vaksne. Når det gjeld døgnopphald er det ei gruppe som skil seg ut, og det er gruppa der hovudtilstanden til pasienten manglar eller har ugyldig kode. 24 Alle data i dette kapitlet er frå NPR og for året 2013. 25 Ekskludert F31 bipolar affektiv lidingar som er skilt ut som eiga gruppe 26 Ekskludert F22-23 paranoide og akutte psykosar som er skilt ut i eiga gruppe 21
F30,F32-F39, Affektive lidingar, stemningslidingar F40-F49 eks F43.1 Nevrotiske, belastningsrelaterte og F10-F19 Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar som Z-kodar F20,F21 F24-F29 Schizofreni, schizotyp liding og F60-F69 Personlegdoms- og åtferdsforstyrringar hos F31 Bipolar affektiv lidingar F50-F59 Åtferdssyndrom forbunde med fysiologiske F43.1 PTSD Hovudtilstand manglar/ugyldig kode F90-F98 Atferdsforstyrringar og kjenslemessige F80-F89 Utviklingsforstyrringar F22-F23 Paranoide og akutte psykosar Andre ICD-10 tilstandar F70-F79 Psykisk utviklingshemming F00-F09 Organiske, inkl symptomatiske, psykiske lidingar F99 Uspesifisert psykisk liding Døgn, dag, poliklinikk 2013 (tal konsultasjonar) Diagnosegrupper psykisk helsevern for voksne Helse Førde opptaksområde 0 1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 6 000 Døgnopphald Dagopphald Pol. kons. Innan psykisk helsevern for vaksne er gruppa «Z-kodar» den fjerde største gruppa, med totalt 2689 opphald, der 95 prosent var polikliniske konsultasjonar. Dette er i utgangspunktet ein restkategori for ikkje diagnostiserte tilstandar. Om ein ser nærare på opphalda i Z-kategorien, ligg dei fleste opphalda i gruppa Z00-Z13 Kontakt med helsetenesta for undersøking og utgreiing (90 prosent, 2425 opphald). Også her er andelen polikliniske konsultasjonar høg, med 96 prosent. Psykisk helsevern for vaksne Kontakt med helsetenesta for undersøking og utgreiing Z00-Z13 Potensiell helserisiko i samband med smittsom sjukdom Z20-Z29 Kontakt med helsetenesta i samband med reproduksjonsspørsmål Z30-Z39 Kontakt med helsetenesta i samband med spesielle tiltak og behandlingsopplegg Z40- Z54 Potensiell helserisiko i samband med sosioøk og psykosos tilhøve Z55-Z65 Kontakt med helsetenesta under andre omstende Z70-Z76 Opplysingar om potensiell helserisiko i familiens og eiga sjukehistorie etc. Z80-Z99 Døgnopphald Dagopphald Pol. kons. Totalt 16 93 2 316 2 425 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 64 65 3 0 143 146 11 0 38 49 0 0 4 4 Sum 31 93 2 565 2 689 22
Figuren nedanfor viser aldersfordelinga på alle opphald innan psykisk helsevern for vaksne i 2013. Aldersgruppa 19-64 år står for 93 prosent, medan dei på 65 år og meir utgjer dryge seks prosent. Ein prosent av opphalda innan PHV er registrert i aldersgruppa 0-18 år. 6 000 5 000 4 000 3 000 2 000 1 000 0 Aldersfordeling, tal konsultasjonar totalt (døgn/dag/pol) Diagnosegrupper psykisk helsevern for voksne Helse Førde opptaksområde 0-18 år 19-64 år 65 år og eldre PHBU: Den største diagnosegruppa innan psykisk helsevern for barn og unge er gruppa «Z-kodar», med 8454 opphald totalt (nærare 50 prosent av alle opphald). Ser vi bort frå denne såkalla «restkategorien», er det gruppa F90-98 Atferdsforstyrringar og kjenslemessige forstyrringar som er den største. Her var det i 2013 4.069 opphald, der alle var polikliniske konsultasjonar utanom ni tilfelle som var døgnopphald. Gruppa F40-49 Nevrotiske belastningsrelaterte og somatoforme lidingar (eks F43.1 PTSD) har totalt 1.812 opphald, der alle utanom 26 døgnopphald var polikliniske konsultasjonar. Dei tre diagnosegruppene nemnt her, utgjer totalt 84 prosent av alle opphald innan psykisk helsevern for barn og unge. For barn og unge utgjer polikliniske opphald nær 100 prosent av opphalda innanfor alle diagnosegrupper. Av totalt 17 128 opphald er det berre 67 døgnopphald og eitt dagopphald. 23
F00-F09 Organiske, inkl symptomatiske, psykiske lidingar Døgn, dag, poliklinikk 2013 (tal konsultasjonar) Diagnosegrupper psykisk helsevern for barn og unge Helse Førde opptaksområde Z-kodar F90-F98 Atferdsforstyrringar og kjenslemessige F40-F49 eks F43.1 Nevrotiske, belastningsrelaterte og F30,F32-F39, Affektive lidingar, stemningslidingar F80-F89 Utviklingsforstyrringar Andre ICD-10 tilstandar F43.1 PTSD Hovudtilstand manglar/ugyldig kode F50-F59 Åtferdssyndrom forbunde med fysiologiske F99 Uspesifisert psykisk liding F22-F23 Paranoide og akutte psykosar F10-F19 Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar som F31 Bipolar affektiv lidingar F20,F21 F24-F29 Schizofreni, schizotyp liding og F60-F69 Personlegdoms- og åtferdsforstyrringar hos 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 9000 Døgnopphald Dagopphald Pol. kons. For Z-gruppa for barn og unge, er det tilnærma same fordeling på underkategoriar som for vaksne nær 100 prosent ligg i kategorien Z00-Z13 Kontakt med helsetenesta for undersøking og utgreiing. Tabellen under syner fordelinga elles. Psykisk helsevern for barn og unge Kontakt med helsetenesta for undersøking og utgreiing Z00-Z13 Potensiell helserisiko i samband med smittsom sjukdom Z20-Z29 Kontakt med helsetenesta i samband med reproduksjonsspørsmål Z30-Z39 Kontakt med helsetenesta i samband med spesielle tiltak og behandlingsopplegg Z40- Z54 Potensiell helserisiko i samband med sosioøk og psykosos tilhøve Z55-Z65 Kontakt med helsetenesta under andre omstende Z70-Z76 Opplysingar om potensiell helserisiko i familiens og eiga sjukehistorie etc. Z80-Z99 Døgnopphald Dagopphald Pol. kons. Totalt 4 0 8 421 8 425 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 29 29 0 0 0 0 Sum 4 0 8 450 8 454 24
Når det gjeld aldersfordeling innan psykisk helsevern for barn og unge er langt dei fleste opphalda registrerte i aldersgruppa 0-18 år. Eitt døgnopphald og 499 polikliniske konsultasjonar er registrert i gruppa 19-64 år. For tal utskrivingar ser ein nedanfor den historiske utviklinga innan psykisk helsevern for vaksne 27. Den første tabellen viser totaltala, den andre tabellen viser utviklinga per diagnosegruppe. Totalt sett har tal utskrivingar vore relativt stabilt i perioden 2010-2014. Det har vore ein nedgang på 15 prosent (130 utskrivingar) frå 2010 til 2013, og ei lita auke igjen i 2014 på seks prosent (45 utskrivingar). For heile perioden sett under eitt, har nedgangen totalt sett vore på ti prosent (85 utskrivingar). 1000 Utvikling tal utskrivingar totalt der F00-F99 er registrert som hovuddiagnose Psykisk helsevern for vaksne Helse Førde, 2010-2014 900 800 858 820 735 728 773 700 600 500 400 300 200 100 0 2010 2011 2012 2013 2014 Når ein ser på diagnosegruppene (tabell nedanfor), er det fem grupper som utgjør nærare 80 prosent av utskrivingane; F10-19, F20-29 (eks. F22-23), F30-39 (eks. F3), F31 og F40-49 (eks. F43.1). Utviklinga innanfor kvar diagnosegruppe følgjer ikkje noko fast mønster med tanken på nedgang eller vekst. Den største gruppa, F10-19, har nedgang frå 2010-2013, og deretter vekst i 2014. Det same gjeld for F30-39 (eks. F31), medan det for dei andre gruppene varierer mellom oppgang og nedgang frå år til år. 27 Datakjelde: D-516, uttrekk v/helse Førde HF 25
Utvikling tal utskrivingar per diagnosegruppe, der F00-F99 er registrert som hovuddiagnose Psykisk helsevern for vaksne, Helse Førde, 2010-2014 200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2010 2011 122 2013 2014 1.2.6. Avtalespesialistar 28 I 2013 vart det innanfor psykisk helsevern i opptaksområdet gjennomført 8259 polikliniske konsultasjonar hos private avtalespesialistar, medan helseføretaket sjølv gjennomførte 41 198 slike. Prosentdelen avtalespesialistar ligg av det på 17 prosent. Tala omfattar psykisk helsevern totalt, det vil seie både for vaksne, barn og unge, og TSB. Eit fleirtal (6915, 84 prosent) av konsultasjonane hos avtalespesialistar gjaldt pasientar i aldersgruppa 65 år og eldre. Om vi ser på dei ulike diagnosegruppene, skil nokre grupper seg ut med ein relativt høg prosentdel som blir gjennomført hos avtalespesialist. Om vi ser vekk i frå gruppa F99 Uspesifisert psykisk liding (84 prosent) og kategorien for at hovudtilstand manglar eller har ugyldig kode (50 prosent), er det gruppa F00-F09 Organiske psykiske lidingar som har høgast prosentdel gjennomført hos avtalespesialistar, med 34 prosent. Forholda er vist for alle diagnosegrupper i grafen nedanfor. 28 Data frå NPR, gjeld psykisk helsevern samla (PHV, PHBU, TSB). 26
Prosentdel avtalespesialistar per diagnosegruppe psykisk helsevern Polikliniske konsultasjonar, Helse Førde opptaksområde, 2013 F99 Uspesifisert psykisk liding Hovudtilstand manglar/ugyldig kode F00-F09 Organiske, inkl symptomatiske, psykiske lidingar F30,F32-F39, Affektive lidingar, stemningslidingar F40-F49 eks F43.1 Nevrotiske, belastningsrelaterte og F43.1 PTSD F60-F69 Personlegdoms- og åtferdsforstyrringar hos Andre ICD-10 tilstandar F22-F23 Paranoide og akutte psykosar F50-F59 Åtferdssyndrom forbunde med fysiologiske Z-kodar F70-F79 Psykisk utviklingshemming F90-F98 Atferdsforstyrringar og kjenslemessige F80-F89 Utviklingsforstyrringar F20,F21 F24-F29 Schizofreni, schizotyp liding og F31 Bipolar affektiv lidingar F10-F19 Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar som 15% 12% 11% 10% 10% 9% 6% 5% 3% 2% 2% 34% 29% 27% 26% 50% 84% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 1.3. TSB 1.3.1. Opphaldsdøgn, innleggingar og konsultasjonar Tilbodet innan tverrfagleg spesialisert rusbehandling (TSB) var per 2013 på 1715 døgnplassar i heile landet totalt sett 29. Tilbodet auka i perioden 2008 til 2011, men har sidan stoppa opp. Regionale skilnader i tilbodet har vorte mindre dei seinare åra, då den offentlege tenesta har gått gjennom omorganisering og nyetablert ruspostar ved helseføretak som tidlegare mangla eit slikt døgntilbod. Bruken av TSB-tenesta i Sogn og Fjordane har auka betydeleg frå 2012 til 2013 slik tabellen nedanfor syner. Årsaka til dette var opning av rusposten på Nordfjordeid. I 2013 var det 7875 opphaldsdøgn knytt til TSB, 164 innleggingar og 116 døgnpasientar (estimat 30 ). Bustadområde Opphaldsdøgn 2013 Innleggingar 2013 Pasientar i døgnbehandlin g 2013 Tal Prosent endring frå 2012 Tal Prosent endring frå 2012 Tal Prosent endring frå 2012 Helse Vest 116 675 1 2 340 6 1 615-2 Bergenområdet Stavangerområdet Møre og Romsdal 57 800-3 1 219 2 827-5 30 554 0 587 5 410-3 29 251-4 784 7 472 0 Fonnaomr. 20 447 6 369 9 262-1 29 Samdata 2013, side 252 30 Samdata 2013, side 266, om skildring av volumet 27
Sogn og Fjordane 7 875 50 164 44 116 20 Dersom vi ser på dekningsrater per 1000 eller 10 000 innbyggarar, ligg Sogn og Fjordane lågare enn dei andre helseføretaka i regionen. Dette trass i ein sterk vekst frå 2012 til 2013 då dei andre føretaka låg stabile eller hadde nedgang. Helse Vest totalt ligg med 142 opphaldsdøgn per 1000 innbyggarar frå 18 år og eldre. Landsgjennomsnittet er 143. Sogn og Fjordane ligg på 94, som er 65 prosent av snittet i landet. Same forhold gjeld for tal innleggingar, slik tabellen nedanfor syner. Møre og Romsdal Opphaldsdøg n 2013 Per 1000 innb. 18 år+ Prosent av landet totalt Prosent endring frå 2012 Innleggingar i 2013 Per 10 000 innb. 18 år+ Prosent av landet totalt 172 120-5 36 111 0 151 105 5 27 83 8 144 101-5 39 118 5 Helse Vest 142 99 0 28 87 4 Sogn og Fjordane 115 80-2 22 68 3 94 65 49 19 60 44 Prosent endring frå 2012 Når det gjeld polikliniske konsultasjonar innan TSB, ligg Sogn og Fjordane med vesentleg lågare rater per 1000 innbyggarar enn dei andre helseføretaka i regionen. Der Helse Stavanger har 136 konsultasjonar og Helse Vest totalt sett 105, ligg Sogn og Fjordane med 40. Til skilnad frå dei andre føretaka er det også slik at i Sogn og Fjordane kjem nær 90 prosent av konsultasjonane som bidrag frå psykisk helsevern for vaksne gjennom tilvisingar for rusbehandling. Bustadområde Bergenområdet Fonnaområdet Stavangerområdet Bustadområde Stavangerområdet Fonnaområdet 28 Konsultasjonar 2013 (inkl RUS i psykisk helsevern) Per 1000 vaksne innb Prosent av landet totalt Prosent endring frå 2012 Bidrag frå psykisk helsevern for vaksne (prosent) 2013 2012 136 141-6 4 3 126 130 5 11 11 Helse Vest 105 109 3 8 7 Bergen- 89 92 13 0 1
området Møre og Romsdal Sogn og Fjordane 73 76 4 44 51 40 42 20 87 91 1.3.2. Type opphald 31 Rus 2010 2011 2012 2013 2014 %- endring 2010-2014 (1) Døgnopphald 141 123 125 159 209 48 % (2) Dagbehandling 138 164 236 164 110-20 % (3) Poliklinisk konsultasjon 2504 2302 2561 2901 2835 13 % SUM 2783 2589 2922 3224 3154 13 % LAR 2010 2011 2012 2013 2014 %- endring 2011-2014 (1) Døgnopphald - 14 11 8 6-57% (3) Poliklinisk konsultasjon - 374 407 360 343-8% SUM - 388 418 368 349-10% Spelavhengigheit 2010 2011 2012 2013 2014 %- endring 2010-2014 (3) Poliklinisk konsultasjon 29 18 8 11 36 24 % 1.3.3. Diagnosegrupper 32 Innan TSB var det i 2013 totalt 634 opphald, som motsvarar summen av døgnopphald, dagopphald og polikliniske konsultasjonar. 67 prosent (424 stk.) var polikliniske konsultasjonar, 32 prosent (205 stk.) var døgnopphald og under ein prosent var dagopphald. Tre diagnosegrupper står for 98 prosent av alle opphalda, der F10-19 naturleg nok er den største (psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar som skuldast bruk av psykoaktive stoff). F10-19 hadde totalt 417 opphald i 2013 141 døgnopphald og 275 polikliniske konsultasjonar. Dei to andre store gruppene er Z-gruppa og gruppa for at hovudtilstanden manglar eller har ugyldig kode. Om vi ser på underkategorisering av Z-gruppa er det for TSB som for PHV og PHBU Z00-Z13 Kontakt med 31 Datakjelde:Aktivitetskuben Helse Førde HF. Der det er 5 tilfelle eller færre er data teke bort for å sikre anonymitet. 32 Alle data i dette kapitlet er frå NPR og for året 2013. 29
helsetenesta for undersøking og utgreiing som er størst. Gruppa utgjer 90 prosent av alle opphald innanfor Z-kategorien. Døgn, dag, poliklinikk 2013 (tal konsultasjonar) Diagnosegrupper psykisk helsevern TSB Helse Førde opptaksområde F10-F19 Psykiske lidingar og åtferdsforstyrringar som skuldast bruk av psykoaktive stoff Z-kodar Hovudtilstand manglar/ugyldig kode F30,F32-F39, Affektive lidingar, stemningslidingar F60-F69 Personlegdoms- og åtferdsforstyrringar hos vaksne F90-F98 Atferdsforstyrringar og kjenslemessige forstyrringar som vanlegvis oppstår i barne- og Andre ICD-10 tilstandar F40-F49 eks F43.1 Nevrotiske, belastningsrelaterte og somatoforme lidingar eks PTSD F20,F21 F24-F29 Schizofreni, schizotyp liding og paranoide lidingar 0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 Døgnopphald Dagopphald Pol. kons. Aldersfordelinga innanfor TSB viser at 97,5 prosent av opphalda kjem i aldersgruppa 19-64 år. Gruppa for dei som er 65 år eller eldre står for 2,4 prosent, medan berre eitt tilfelle er registrert i aldersgruppa 0-18 år. 1.4. Biletediagnostikk og laboratorietenester 1.4.1. Biletediagnostikk Innan biletdiagnostikk var det i 2014 over 79 000 undersøkingar, og over 62 000 konsultasjonar 33. 61 prosent av desse vart utførte ved Førde sentralsjukehus, 21 prosent ved Nordfjord sjukehus, 14 prosent ved Lærdal sjukehus, og tre prosent i Florø. Ved årsskiftet 2011-2012 vart kodeverket for radiologi bytta ut, noko som førte med seg ei endring i korleis ein registrerer ei radiologisk undersøking. Der det tidlegare var fleire kodar per undersøking, blir det no i langt større grad brukt berre ein prosedyrekode. Med dette som bakgrunn, viser utviklinga i grafen nedanfor at omfanget av undersøkingar har vore relativt stabilt dei siste åra. 33 Kjelde: Radiologisk avdeling, Helse Førde HF. 30
Utvikling tal undersøkingar, biletediagnostikk, 2010-2014 140000 120000 100000 80000 60000 40000 20000 26540 17369 10680 68359 29077 18525 9067 76187 15673 16141 16836 11107 12453 11327 4968 3458 2607 46029 48498 48532 0 2010 2011 2012 2013 2014 Førde Florø Lærdal Eid Om ein ser på dei ulike type undersøkingane, er konvensjonell røntgen den største gruppa med 55 prosentdelar. Vidare følgjer CT, MR og ultralyd med høvesvis 13, 12 og 12 prosentdelar. Ser vi på dei siste tre åra, etter innføring av nytt kodeverk som nemnt ovanfor, er omfanget av undersøkingar relativt stabilt innanfor dei største kategoriane. Ultralyd har auka mest, med åtte prosent MR har auka med fire prosent i perioden 2012-2014 Konvensjonell røntgen og CT ligg på ein og null prosent endring Når det gjeld dei minste kategoriane, har intervensjon auka med 29 prosent dei siste tre åra, medan nukleærmedisin har auka med 14 prosent. Angiografi har stor varians i tal undersøkingar, med 83 i 2012, berre 16 i 2013 og 105 i 2014. Type undersøking 2010 2011 2012 2013 2014 Konvensjonell radiografi 54237 53607 43681 44502 43978 Computertomografi (CT) 31022 35538 10125 10726 10079 Magnettomografi (MR) 16901 21224 9139 9371 9472 Ultralyd 11524 12850 8709 9730 9403 Mammascreening 4885 4972 5064 5042 5078 Intervensjon 34 0 0 518 687 667 Nukleærmedisin 529 473 458 476 520 Angiografi 120 54 83 16 105 Mammadiagnostikk 35 3730 4138 0 0 0 Undersøkingar totalt 122948 132856 77777 80550 79302 34 Nemning ikkje brukt før i 2012 35 Undersøkingan er frå og med 2012 inkludert i «konvensjonell radiografi» 31
1.4.2. Laboratorietenester Laboratoria i Helse Førde HF gjorde i 2014 over 1,75 millionar analysar og prøver totalt 36. Medisinsk biokjemi utgjorde 94 prosent av prøvene, medan medisinsk mikrobiologi utgjorde litt over fire prosent. Patologi har hatt den største prosentvise veksten i perioden 2011-2014 med 26 prosent. Medisinsk biokjemi har auka med sju prosent, medan analysar i blodbanken har gått tilbake med 13 prosent. Type analyse / prøve 2011 2012 2013 2014 Medisinsk biokjemi 1 551 797 1 557 215 1 611 983 1 654 938 Medisinsk mikrobiologi 37 - - 83594 82313 Patologi 38 7 304 7 793 8 212 9 234 Blodbank 8 553 8 003 7 807 7 427 Immunhistologi 4 361 4 767 5 046 4 328 Molekylærpatologi 0 0 432 608 Analysar / prøver totalt 1 572 015 1 577 778 1 717 074 1 758 848 Immunhistologi og molekylærpatologi er spesielle analyser som vert gjort på ein del av dei patologiske prøvene. Desse er særs ressurskrevjande både med omsyn til personell og økonomi, og er difor teke med i oversikta. Tal nyregistrerte blodgjevarar per år har gått med frå totalt 248 i 2011 til 189 i 2014. Nedgangen har kome ved alle tre sjukehus, men på Eid er det i 2014 ein markant oppgang som vi ikkje ser på dei to andre sjukehusa. 300 Utvikling tal nyregistrerte blodgjevarar, 2011-2012, per sjukehus 250 200 150 42 46 12 16 36 17 18 18 100 50 160 156 133 135 0 2011 2012 2013 2014 Førde Lærdal Eid 36 Kjelde: Helse Førde HF laboratorietenester 37 Avdeling for medisinsk mikrobiologi skifta datasystem i 2012, og har difor ikkje samanliknbare tal for meir enn 2013 og 2014 38 Tala for patologi inneheld summen av mottatte prøver innanfor histologi, cytologi og obduksjon. Av totalt tal prøver utgjer obduksjon 51 stykk i 2014 (53 i 2011, 31 i 2012 og 53 i 2013) 32
2. Utviklingstrekk med innverknad på Helse Førde 2.1. Demografi Ei oppsummering av den demografiske utviklinga i Sogn og Fjordane fram mot 2030 og 2040 viser følgjande hovudtrekk: Folketalet vil auke, totalt sett Folketalsveksten vil relativt sett vere lågare enn i andre fylke i Helse Vest regionen Folketalsveksten vil relativt sett også vere lågare enn i nabofylket Møre og Romsdal i Helse Midt-Norge, og enn i landet totalt sett Aldersgruppene 67-79 år og 80+ vil relativt sett auke mest dette gjeld for Sogn og Fjordane som for nabofylka og landet totalt sett Aldersgruppa 67-79 år vil auke meir i absolutte innbyggjartal, medan aldersgruppa 80+ vil auke mest i prosent Folketalsutviklinga per kommune har store variasjonar samanlikna med tala for heile fylket dette gjeld både totalt sett og per aldersgruppe I absolutte tal er det dei kommunane som er størst i dag, som også har den største folketalsauka fram mot 2030-2040. Fjaler og Luster kommunar skil seg ut som to mindre kommunar som ser ut til å få eit høgt tal nye innbyggjarar samanlikna med dagens situasjon Aldersgruppene 0-17 år, 18-49 år og 50-66 år vil totalt sett for fylket ikkje ha nokon endring i innbyggjartal, men ser vi på kvar einskild kommune er det svært store variasjonar i utviklinga Utviklinga i tal eldre held fram frå 2030 og fram mot 2040, slik at vi står overfor ei varig endra alderssamansetjing. Samstundes vil tal innbyggarar i dei arbeidsføre aldersgruppene verte reduserte, slik at det vil bli ein situasjon med auka spurnad etter helsetenester og redusert tilgang på arbeidskraft 39 Per 1. januar 2015 hadde Sogn og Fjordane, som er identisk med Helse Førde HF sitt opptaksområde, 109 170 innbyggarar. Folketalet er venta å auke med totalt 6,1 prosent fram mot 2030 (6693 innbyggarar), og med 9,3 prosent (10 103 innbyggarar) fram til 2040 40. Samanlikna med andre fylke i Helse Vest, er dette ein låg folketalsauke. I Hordaland vil veksten vere på 17,4 og 26,1 prosent i 2030 og 2040, medan dei same prosenttala for Rogaland er 19,0 og 28,2. Denne veksten utgjer i reine tal nærare 90 000 innbyggarar innan 2030 i kvart fylke, og meir enn 130 000 innbyggarar i 2004. Nabofylket Møre og Romsdal, som er ein del av Helse Midt-Norge, vil òg få ein kraftigare vekst enn Sogn og Fjordane, med 12,2 prosent vekst mot 2030 (32 258 innbyggarar), og 17,9 prosent mot 2040 (47 270 innbyggarar). 39 Helsedirektoratet, Rapport IS-1966, «Behovet for spesialisert kompetanse i helsetjenesten, en status-, trendog behovsanalyse fram mot 2030» (02/2012), s. 48 40 Ifølgje SSB folketalsframskriving med middels vekst (alternativ MMMM), samanlikna med folketal per 1. januar 2015. 33
SSB framskriving av folketalet, alternativ for middels vekst (MMMM) 800000 600000 400000 200000 0 Sogn og Fjordane Rogaland Hordaland Møre og Romsdal 2015 2030 2040 For landet totalt sett er det venta ei samla folketalsauke på over 782 000 fram mot 2030 (15,1 prosent), og nesten 1,16 millionar i 2040 (22,4 prosent). Sjølv om folketalet i fylket vil auke totalt sett, er det store skilnader på utviklinga for den einskilde kommune. 15 av 26 kommunar vil få auke i folketalet, dei resterande elleve vil få stadig færre innbyggarar. Sogndal, Leikanger og Førde vil auke høvesvis mest, medan Hyllestad, Solund og Vik vil få høvesvis størst reduksjonen i tal innbyggarar. Figuren nedanfor viser folketalsendringa i prosent for kvar kommune fram mot 2030 og 2040. Prosenttala som vert viste er for 2040. Folketalsendring, prosent frå 2015 til 2040 (MMMM) Endring 2015-2040 Endring 2015-2030 Sogndal Leikanger Førde Fjaler Gaular Luster Gulen Stryn Naustdal Jølster Flora Vågsøy Gloppen Bremanger Eid Aurland Selje Balestrand Lærdal Hornindal Askvoll Høyanger Årdal Vik Solund Hyllestad -23,8 % -0,2 % -1,1 % -2,6 % -3,8 % -6,1 % -8,6 % -8,7 % -9,9 % -12,5 % -16,4 % 20,0 % 19,2 % 17,3 % 17,0 % 16,3 % 16,0 % 15,0 % 11,5 % 10,4 % 9,9 % 8,1 % 5,3 % 4,3 % 2,5 % 41,4 % -30,0 % -20,0 % -10,0 % 0,0 % 10,0 % 20,0 % 30,0 % 40,0 % 50,0 % 34
Tabellen nedanfor viser også endringa i folketalet i reine tal per kommune. 2015 2020 2025 2030 2035 2040 Endring 2015-2030 Endring 2015-2040 Hyllestad 1405 1299 1230 1183 1132 1071-222 -334 Solund 800 771 745 711 693 669-89 -131 Vik 2678 2569 2491 2437 2392 2342-241 -336 Årdal 5429 5352 5216 5098 4995 4889-331 -540 Høyanger 4169 3993 3900 3853 3829 3806-316 -363 Askvoll 3008 2923 2880 2838 2791 2749-170 -259 Hornindal 1221 1183 1170 1165 1155 1146-56 -75 Lærdal 2146 2131 2098 2085 2068 2064-61 -82 Balestrand 1304 1277 1267 1274 1277 1270-30 -34 Selje 2752 2743 2746 2747 2745 2722-5 -30 Aurland 1738 1720 1725 1735 1740 1734-3 -4 Eid 5987 5968 6034 6080 6114 6139 93 152 Bremanger 3890 3996 4008 4030 4057 4057 140 167 Gloppen 5751 5739 5833 5923 5997 6053 172 302 Vågsøy 6082 6203 6317 6422 6510 6575 340 493 Flora 11862 12240 12479 12709 12894 13041 847 1179 Jølster 3026 3117 3190 3246 3303 3340 220 314 Naustdal 2777 2852 2928 3002 3050 3097 225 320 Stryn 7155 7385 7611 7849 8054 8227 694 1072 Gulen 2335 2382 2456 2548 2622 2708 213 373 Luster 5118 5289 5465 5642 5798 5953 524 835 Gaular 2960 3072 3186 3281 3387 3463 321 503 Fjaler 2823 2928 3067 3183 3247 3312 360 489 Førde 12801 13353 13921 14437 14880 15262 1636 2461 Leikanger 2276 2396 2488 2577 2667 2731 301 455 Sogndal 7677 8493 9180 9808 10364 10853 2131 3176 SOGN OG FJORDANE 109170 111374 113631 115863 117761 119273 6693 10103 35
Som for landet totalt sett, og som i nabofylka, vil folketalet i dei eldre gruppene auke relativt sett mykje meir enn dei yngre også i Sogn og Fjordane. Aldersgruppa 80+ aukar med nesten 40 prosent fram mot 2030, som motsvarar eit innbyggartal på 2.398 personar. Mot 2040 vil veksten vere på 84,5 prosent (5104 innbyggarar). I dei yngste aldersgruppene (0-17 år, 18-49 år, og 50-66 år) vil det nesten ikkje vere endring i folketalet. Aldersgruppa 67-79 år vil også ha stor auke, med 36,7 prosent i 2030, og 46,5 prosent i 2040. I reine tal innbyggarar er det denne gruppa som vil ha den største vekst i perioden, med 4280 innbyggarar i 2030, og 5430 i 2040. 90,0 % 80,0 % 70,0 % 60,0 % 50,0 % 40,0 % 30,0 % 20,0 % 10,0 % 0,0 % -10,0 % 0,1 % 0,8 % Endring i folketal per aldersgruppe, i prosent, Sogn og Fjordane totalt -0,3 % 0,4 % -2,0 % 36,7 % 46,5 % 39,7 % 84,5 % 9,3 % 6,1 % 0-17 år 18-49 år 50-66 år 67-79 år 80+ Totalt Endring 2015-2030 Endring 2015-2040 Samanlikna med dei andre fylka i Helse Vest, nabofylket Møre og Romsdal, og landet totalt sett, så er auken i den eldste aldersgruppa (80+) i Sogn og Fjordane på eit lågare nivå. Dette går fram av figuren under. Også for dei andre fylka og for landet totalt sett er det aldersgruppa 67-79 år, og ikkje 80+, som har størst auke i tal faktiske innbyggarar. 36
Folketalsendring i prosent, aldersgruppa 80+ Per 1. januar 2015 mot år 2030 og år 2040 140,0 % 128,6 % 120,0 % 100,0 % 84,5 % 104,2 % 97,0 % 106,7 % 80,0 % 60,0 % 40,0 % 39,7 % 61,8 % 53,0 % 46,6 % 57,3 % 20,0 % 0,0 % Sogn og Fjordane Rogaland Hordaland Møre og Romsdal NORGE Endring 2015-2030 Endring 2015-2040 For kvar einskild kommune i Sogn og Fjordane er biletet noko annleis med tanke på utviklinga i dei ulike aldersgruppene. Der det nesten ikkje er endring i aldersgruppene 0-17 år, 18-49 år og 50-66 år totalt for fylket, så svingar utviklinga veldig frå kommune til kommune. I gruppa for 0-17 år er det til dømes ein variasjon frå 72 prosent vekst i Fjaler og 28 prosent vekst i Sogndal, til 35 og 26 prosent nedgang i Hyllestad og Høyanger. Dei to kommunane med størst folketal i dag, Førde og Flora, har bortimot inga endring i folketalet i denne aldersgruppa. Den same type variasjon gjeld dei to andre aldersgruppene her nemnt. I aldersgruppa 67-79 år har alle kommunane i fylket vekst fram mot 2030, med unntak av Hyllestad som ventar nedgang på 12 prosent. Førde, Gaular og Flora ventar størst vekst, med 85, 64 og 57 prosent. Dei same prosenttala for 2040 er 116, 48 og 76. Dei to mest folkerike kommunane i fylket vil også få størst auka i den aldersgruppa som forventar størst vekst. Også i aldersgruppa 80+ ligg Førde og Flora mellom kommunane med størst vekst (79 og 63 prosent). Elles for denne aldersgruppa, der Hornindal er einaste kommunen som ventar ein nedgang i folketalet fram mot 2030 (-1,2 prosent), varierer veksten frå 8 prosent i Vik til 91 prosent i Hyllestad. Tabellen nedanfor viser venta endring i folketalet i prosent per kommune, sortert på endringa i aldersgruppa 67-79 år i stigande rekkefølgje. Kommune 37 Folketal 2015 Endring i aldersgruppa 67-79 år, 2015-2030 Endring i aldersgruppa 80+, 2015-2030 Hyllestad 1405-12 % 91 % Bremanger 3890 4 % 17 % Askvoll 3008 13 % 29 % Fjaler 2823 13 % 42 % Gulen 2335 15 % 45 % Vik 2678 22 % 8 % Årdal 5429 24 % 30 % Hornindal 1221 27 % -1 % Stryn 7155 27 % 51 % Leikanger 2276 30 % 73 %
Kommune Folketal 2015 Endring i aldersgruppa 67-79 år, 2015-2030 Endring i aldersgruppa 80+, 2015-2030 Solund 800 32 % 56 % Høyanger 4169 32 % 22 % Naustdal 2777 34 % 41 % Eid 5987 35 % 62 % Sogndal 7677 35 % 57 % Gloppen 5751 36 % 28 % Aurland 1738 36 % 20 % Luster 5118 37 % 20 % Selje 2752 38 % 50 % Jølster 3026 38 % 35 % Lærdal 2146 38 % 45 % Vågsøy 6082 48 % 25 % Balestrand 1304 48 % 33 % Flora 11862 57 % 63 % Gaular 2960 64 % 12 % Førde 12801 85 % 79 % 2.2. Epidemiologi 41 Dei fleste endringar knytt til epidemiologi har samanheng med demografisk utvikling og korleis innbyggarane si alderssamansetning utviklar seg. I tillegg er det venta at ein del trendar i samfunnet vil påverke sjukdomspanoramaet i framtida. Døme på dette er livsstilssjukdommar knytt til fedme og ein stillesitjande livsstil. På kort sikt vil det for innbyggarane si helse og helseføretaka sin aktivitet dreie seg om relativt marginale endringar, men om vi tenkjer så langt fram som 30 år vil det likevel kunne vere store utslag. 42 Prognosane for demografisk utvikling viser at auken i tal eldre innbyggarar er sterk samanlikna med utviklinga for yngre aldersgrupper innan Helse Førde. I dag brukar pasientgruppa over 70 år sjukehustenester fem gonger meir enn resten av befolkninga. Dei som er eldre enn 80 år utgjer berre rundt fem prosent av befolkninga i dag og brukar 45 prosent av dei somatiske sjukehussengene 43. Auken i tal eldre vil gi ei auke i diagnosar som hjartesvikt, hjerneslag, kreft, slitasje i muskel og skjelett, diabetes type 2, urinlekkasje, KOLS, sansetap og alderspsykiatriske sjukdommar som depresjon og demens. 41 Epidemiologi er læra om sjukdommar og sjukdomsframkallande faktorar si utbreiing i befolkinga 42 Helsedirektoratet sin rapport (IS1966) «Behovet for spesialisert kompetanse i helsetjenesten - En status-, trend- og behovsanalyse fram mot 2030», side 49: Ein beskjeden årleg vekst på 2,3 prosent i forekomsten av ein sjukdom vil gi ein fordobling over 30 år. 43 Helsedirektoratet rapport IS1966 side 49 38
Epidemiologiske vurderingar forventar auke i fedme, diabetes type 2, KOLS, astma, nyresvikt, allergiar, tjukktarmskreft, lungekreft, brystkreft, prostatakreft, depresjon og angst. Totalt sett indikerer det framtidige sjukdomsbiletet eit stort behov for ulik eller tverrfagleg tilnærming 44. Nedanfor er den epidemiologiske utviklinga skildra for dei diagnosegruppene der det er venta vesentlege endringar som har innverknad på aktiviteten i helseføretaket utover effekten av folketalsutviklinga. Inkludert i skildringa er også effekt av førebygging, nye behandlingsmåtar og medisinsk utvikling. I tillegg til kunnskap om trendar henta frå rapportar på nasjonalt nivå, er det vurderingar gjort av arbeidsgruppene i Helse Førde som står bak avvegingane kring effekten av den epidemiologiske utviklinga. Kreft: Generelt sett vil fleire eldre gi auka førekomst av dei fleste krefttypane. 50 prosent av alle nye krefttilfelle vert registrert hos pasientar som er 70 år og eldre 45. Helse Førde vil difor få ein vesentleg auke på dette området, der også ein betydeleg del av kirurgisk behandling og strålebehandling vil måtte føregå i Helse Bergen (HUS). Utgreiing, medikamentell behandling, oppfølging og palliativ behandling vil skje i Helse Førde. For kreftkirurgi er det nasjonale signal som kan bety mindre kreftkirurgi innan føretaket sjølv (Rapport IS-2284 Kreftkirurgi i Norge) (t.d. mammakirurgi). Kjemoterapi: Kjemoterapibehandling av kreftjukdommar har auka betydeleg dei seinare åra med bakgrunn i at fleire pasientar lever lengre med sjukdommen og dermed får fleire behandlingsperiodar. I tillegg kjem at kjemoterapi nyttast både til kurativ og palliativ behandling. Vi trur auken i bruken av kjemoterapibehandling vil halde fram i større grad enn aktivitetsauken som er føresett gjennom demografisk utvikling, også fordi det vil kome nye medikamentelle behandlingsmoglegheiter framover. Fram mot 2030 vurderer Helse Førde at ein tilleggsauke på 10 prosent er realistisk. Endokrine sjukdommar, ernæringssjukdommar, metabolske sjukdommar: Denne diagnosegruppa inkluderer også livsstilssjukdommar som er eit aukande helseproblem i befolkninga. Til dømes har det over mange år vore ein vekst i omfanget av fedme både hos vaksne, barn og unge. Når fedmeomfanget veks, aukar også vektrelaterte sjukdommar som til dømes diabetes 2, høgt blodtrykk, slitasjesjukdommar. For vaksne tyder helseundersøkingar på at denne trenden vil halde fram, medan for barn og unge er situasjonen meir usikker 46. I følgje Barnevekststudien 2012 var det ingen auke i overvektige barn i perioden 2008-2012 47. Omfang og konsekvensar for spesialisthelsetenesta i høve fedme og andre livstilssjukdommar vil også vere avhengig av primærførebygging og korleis primærhelsetenesta fungerer. Når det gjeld ein sjukdom som diabetes 2 generelt, så er det mykje som tyder på at omfanget av denne vil auke i åra framover, mellom anna som følgje av at eldre aldersgrupper auker mest. Blant 60- og 75-åringer har høvesvis fem og ti prosent kjent diabetes 2 48. Truleg vil meir av behandlinga her kunne føregå i kommunehelsa framover, og for Helse Førde vil auken skje mest som poliklinikk/dagbehandling. 44 Helsedirektoratet rapport IS1966 side 64 45 Helsedirektoratet rapport IS1966 side 52-53 46 Helsedirektoratet rapport IS1966 side 54 47 http://www.fhi.no/studier/barnevekststudien/resultater. Neste studie vil verte gjennomført i oktober 2015. 48 Helsedirektoratet rapport IS1966 side 55 39
Nyresvikt og dialyse: Tal pasientar med kronisk nyresjukdom har auka mykje dei siste 20 åra. Årsaka til nyresjukdom har endra seg frå infeksjon til karliding. Gruppa av nyretransplanterte har vorte større, og oppfølging av desse auker, i tillegg er indikasjonane for dialyse utvida. Auken i nye dialysepasientar ser ut til å avta, men betre teknikk og lengre overleving av sjukdommen gjer at om ikkje det vil vere auka aktivitet så vil det vere behov for meir spesialpersonell innan dette feltet 49. Det må forventast auke i dialysebehandling framover, men her er det truleg også mogleg med desentralisering av dette til kommune og evt. eigen heim. Helse Førde vil likevel ha det overordna behandlingsansvaret for gruppa. Astma, allergi, overfølsomheitssjukdommar og KOLS: Førekomsten av astma og allergisk sjukdom aukar, og har vakse relativt mykje dei siste ti åra. Auken blant barn har vore stor, og vil føre til aukande førekomst også hos vaksne på sikt. Livstidsrisikoen for astma er også svært høg fordi den startar tidleg, gir høg grad av sjukelegheit, stort behov for oppfølging og kontrollar i tillegg til stort forbruk av medikament. Førekomsten av KOLS er nesten dobla fra rundt sju prosent midt på 1990-tallet til rundt 13 prosent midt på 2000-tallet. Rundt 370 000 personer i Norge levde med KOLS i 2011 50. Røyking som er hovudårsaka til KOLS, har vore noko mindre utbreidd i Sogn og Fjordane. Utviklinga vil i stor grad følgje demografi, men også aukande rolle for kommunehelsetenesta vil spele inn. Sjukdommar i muskel- og skjelettsystemet: Muskel- og skjelettlidingar har stort omfang, og er den hyppigaste årsaken til legebesøk, korttids- og langtids sjukefråvær og uføretrygd. Fleire undersøkingar tyder på at omfanget av slike plager held seg stabilt i befolkninga over tid 51. Terskelen for å søkje hjelp for slike plager, og grensa for å definere dei som sjukdom kan spele inn på framtidig behov i spesialisthelsetenesta. Behandling av revmatikarar er mykje endra dei siste åra. Biologiske legemiddel gir behov for gjentekne konsultasjonar/behandlingar som også genererer behov for dagplassar. Det reduserer bruk av andre behandlingsmåtar betydeleg, både medisinske og kirurgiske. Pasientane vert hovudsakeleg behandla poliklinisk eller ved dagbehandlingseining og har i liten grad bruk for døgnplassar. For pasientar med artroser (ortopedi) vil det kunne bli vekst på grunn av auka forventingar i befolkninga om å sette i verk kirurgi. Terskelen for å behandle er lågare enn tidlegare. Nye og skånsomme behandlingsmåtar kan gjere at fleire kan bli operert. I forhold til folketalet blir det operert inn berre halvparten så mange kneproteser i Noreg som i Sverige, medan Sogn og Fjordane ligg generelt høgt på tal ortopediske inngrep i høve folketalet også i dag. For fleire område (t.d. rygg/skulder/kne) vil det truleg bli noko overgang til ikkje-operative behandlingsmåtar (fysioterapi). Det er føresett ein auke i ortopediske operasjonar på fem prosent. Infeksjonssjukdommar/smitteproblematikk/beredskap: Tuberkulose og seksuelt overførbare sjukdommar har auka noko i Noreg. Det er få, men ressurskrevjande pasientar i samband med isoleringsregime. Auka migrasjon ved immigrasjon til Noreg og nordmenn som bur/ferierar i utlandet fører til at smitte overførast i større grad enn tidlegare over landegrenser. Overføring av resistente mikrober er ei stor utfordring med omsyn til isolasjonskapasitet. Det er eit auka tal pasientar som får aggressiv behandling med kjemoterapi og som er spesielt utsette for infeksjonar. Dette kan gi auke i tal 49 Helsedirektoratet rapport IS1966 side 56 50 Helsedirektoratet rapport IS1966 side 57 51 Helsedirektoratet rapport IS1966 side 56 40
infeksjonspasientar. På den andre sida kan utvikling av nye vaksiner (t.d. mot RS virus) føre til reduksjon i tal pasientar. Vi ser likevel at til dømes pneumokokkar tilpassar seg og lagar nye variantar som "fyller i hola". Men området infeksjonssjukdom/smittsame sjukdommar er vanskeleg å føresjå. Særleg gjeld dette nye komande pandemiar, og auke av immunsvekka pasientar, antibiotikaresistens etc. Dette vil setje betydelege krav til organisering både kapasitetsmessig og ikkje minst bygningsmessig. Det bør organiserast slik at føretaket har kapasitet og spesialrom nok til å kunne hanskast med stor pasienttilgang i høve pandemisituasjonar. Fødslar/svangerskap(savbrot)/barsel: 80 prosent av svangerskapsavbrot går no føre seg med hjelp av medikamentell behandling. Dette får noko betydning for kapasitetsbehov i operasjonseiningane. Demografiske prognosar tyder ikkje på auka fødselstal i Sogn og Fjordane, slik at behovet samanlikna med i dag vil vere uendra framover. Dette kan bli endra ved eventuelt auka tilflytting av yngre personar framover, sjølv om prognosane ikkje tek høgde for dette. Psykiske lidingar: Folkehelseinstituttet reknar med at omtrent halvparten av befolkninga vil bli ramma av minst ei psykisk liding gjennom livet. Vi kan ikkje finne tydelege haldepunkt for at førekomsten av slike lidingar har auka, men det er eit faktum at fleire får behandling no enn tidlegare. Det er venta auke innan depresjon og angst, mykje som følgje av ei aldrande befolkning men også generelt. I 2020 vil psykiske lidingar vere den viktigaste årsaka til sjukdom i vestlege land 52. Sogn og Fjordane har truleg noko mindre mentale lidingar enn andre stader (ref. Kringlen), men vil få ein stor auke først og fremst som følgje av den demografiske utviklinga, men også at tilbodet innan demens og anna alderspsykiatriske lidingar har vore lite utbygd. Funksjonshemming: Det kan vere grunn til å anta auka forbruk av helsetenester frå funksjonshemma som har fått lengre levetid. Til dømes har personar med Downs syndrom auka forventa levealder vesentleg, frå 20 til 60 år. Dette er ei gruppe som ofte får fleire og samansette lidingar etter kvart som dei vert eldre 53. 2.3. Strukturar i Sogn og Fjordane 2.3.1. Kommunestruktur og reform Sogn og Fjordane fylke har per i dag 26 kommunar og ei befolkning på 109 170 innbyggarar 54. Kommunane er Askvoll, Aurland, Balestrand, Bremanger, Eid, Fjaler, Flora, Førde, Gaular, Gloppen, Gulen, Hornindal, Høyanger, Hyllestad, Jølster, Leikanger, Luster, Lærdal, Naustdal, Selje, Sogndal, Solund, Stryn, Vik, Vågsøy og Årdal. 52 Helsedirektoratet rapport IS1966 side 60-61 53 Helsedirektoratet rapport IS1966 side 59 54 SSB folketal per 1. januar 2015. 41
Kommunane er organisert i fire regionråd; Nordfjordrådet(Eid, Gloppen, Hornindal, Selje, Stryn, Vågsøy) Samarbeidsforum i Sunnfjord (Flora, Førde, Gaular, Jølster, Naustdal) Sogn regionråd (Aurland, Balestrand, Høyanger, Leikanger, Luster, Lærdal, Sogndal, Vik, Årdal) HAFS regionråd (Hyllestad, Askvoll, Fjaler, Solund, Gulen). Gulen er også med i Nordhordland sitt regionråd. Bremanger er ikkje med i nokon av regionråda. Stortinget gav i 2014 tilslutnad til å gjennomføre ei kommunereform 55 der målet er større kommunar med auka makt og mynde. Dette er vurdert som naudsynt for å møte framtidas utfordringar og stadig auka forventingar frå innbyggarane. Korleis kommunekartet i Sogn og Fjordane vil sjå ut som følgje av reforma er vanskeleg å vite per i dag, ettersom kommunane i Sogn og Fjordane er i gang med sonderingsprosessar. Det einaste som er sikkert, er at det vil kome endringar som igjen vil kunne få konsekvensar for Helse Førde. Til dømes: Endring i tal kontaktpunkt mot kommunar og primærhelseteneste etter kor mange kommunar ein ender opp med Endring i opptaksområde/befolkningsgrunnlag om nokre kommunar vel å gå ut av Sogn og Fjordane fylke og slå seg saman med kommunar i nabofylke Endring i oppgåvefordeling mellom spesialisthelseteneste og primærhelseteneste Målet er at reforma skal vedtakast innan 1. januar 2018, etter ein lokal og regional prosess der kommunane sjølve har greidd ut kven dei ønskjer å slå seg saman med 56. Reformprosessen er godt i gang i kvart fylke i regi av Fylkesmannen, som samarbeider med KS. Målet for prosessen i Sogn og 55 Kommuneproposisjonen 2015 (Prop. 95 S) 56 www.kommunereform.no 42
Fjordane er at kommunane skal kome seg gjennom utgreiingsfasen og fram til avgjerdsfasen innan våren 2016 57. Status for reformarbeidet i dei fire regionane er som følgjer 58 : Nordfjord-regionen ønskjer å greie ut mange ulike alternativ, men det vert ikkje noko utgreiing som inkluderer alle kommunane som i dag er med i Nordfjordrådet. Stryn og Hornindal ønskjer også å greie ut alternativ over fylkesgrensa mot Sunnmøre. Sunnfjord-regionen (SiS Samarbeidsforum i Sunnfjord) vurderer tre alternativ: o SiS-kommunane saman med Gloppen, Fjaler, Askvoll og Hyllestad o SiS-kommunane med Flora o SiS-kommunane utan Flora HAFS-regionen (minus Gulen) greier ut ein storkommune med SiS. I tillegg ser dei også på Askvoll, Fjaler, Hyllestad og Solund som ein kommune. Eit tredje alternativ som vert drøfta er også Hyllestad, Balestrand og Høyanger. Solund er med i eit kystkommuneprosjekt, og har i tillegg alternativ med Gulen og kommunar i Nordhordland. Sogneregionen gjer ei felles stor utgreiing med faktagrunnlag for alle kommunane. Unnateke Luster, er dei andre kommunane opne for andre alternativ, medan Vik og Aurland også ser over fylkesgrensa. Med bakgrunn i denne statusen er det for tidleg å seie noko om kva kommunestruktur Sogn og Fjordane mest sannsynleg vil få om nokre år. Endringar i kommunestrukturen vil truleg ikkje få vesentlege konsekvensar for tenesteutviklinga som føretaket jobbar med i neste femårsperiode, eller for samhandlingsarbeidet som pågår mellom helseføretaket og kommunane. Når det gjeld kva oppgåver som skal overførast til kommunane i samband med reforma, et lagt fram ei stortingsmelding om dette våren 2015 59. Eit ekspertutval laga eit forarbeid i ein rapport som drøftar kriterium for god kommunestruktur 60. Mandatet for ekspertutvalet var mellom anna å vurdere og analysere døme på oppgåver som kan vere aktuelle å overføre til større og meir robuste kommunar. Relevant for Helse Førde er at både psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert rusbehandling (TSB) var mellom dei tenestene som vart vurdert. Ekspertutvalet si sluttvurdering var at for både psykisk helsevern og TSB finst ei rekkje forhold som dreg i retning av at ansvar og oppgåver ikkje bør overførast til kommunane. Det er likevel slik at fordelane med at kommunane tek over ansvaret vil kunne vere vesentlege. Utvalet rår difor til å greie ut og prøve ut ein modell der kommunane overtek ressursar og finansieringsansvar, medan dei spesialiserte tenestene framleis blir gitt av dei regionale helseføretaka. I stortingsmeldinga er dette teke vidare i form av eit forslag om å opprette ei prøveordning med overføring av driftsansvar for DPS til kommunar som har tilstrekkeleg kapasitet og kompetanse. Om dette vil vere aktuelt for ein eller fleire kommunar i Sogn og Fjordane i samband med kommunestrukturprosessen, er det for tidleg å seie noko om. 57 Fylkesmannen i Sogn og Fjordane og KS, «Prosjektplan for gjennomføring av kommunereforma i Sogn og Fjordane 2014 2016» 58 Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, Referat frå møte i referansegruppa 4. februar 2015 59 Meld.St. 14 (2014-2015) Kommunereformen nye oppgaver til større kommuner 60 Ekspertutvalg for kommunereformen, Sluttrapport desember 2014 «Kriterier for god kommunestruktur» 43
2.3.2. Infrastruktur Samferdsla i Sogn og Fjordane er utfordrande. Dei seinare åra har fylket likevel fått utbetra ein god del av dei mest utsette vegstrekningane med både tunnelar, bruer og breiare vegar. Eit døme er Dalsfjordsambandet, med bru over Dalsfjorden som har erstatta ferja mellom Dale i Fjaler kommune og Eikenes i Askvoll. Eit anna døme er Bremangersambandet som gjennom bygging av tunnel og nye vegar også har erstatt ferja. Ved Lavik ved Sognefjorden er det bygd ny ferjekai inkludert ny tilkomstveg. Det er likevel mange vanskelege område igjen. Pågåande prosjekt i fylket er utbetring av E39 Dregebø-Grytås og E39 Birkeland-Sande, som vil gi tryggare og raskare framkomst i området frå Førde og sørover mot Sognefjorden 61. I perioden 2014-2017 er det også planlagt oppstart av utbetringsarbeid på E39 Bjørset-Skei ved Jølstravatnet. Fylkeskommunen sitt investeringsprogram for vegnettet i perioden 2014-2017 har Olden-Innvik som eit større prosjekt, dessutan ei rekkje mindre vegprosjekt og skredsikringstiltak. I tillegg blir det jobba med store prosjekt som har ein lengre tidshorisont, til dømes bru over Nordfjord i samband med ferjefri E39, Kyststamvegen, ulike ferjeavløysingsprosjekt, tunnel gjennom Vikafjellet og Stad skipstunnel. 2.3.3. Reisetider Reiseavstandane for å kome seg til sjukehus i fylket er varierande i samsvar med dei utfordrande transporttilhøva skildra ovanfor. Oversikten nedanfor viser i grove trekk kor lang tid det tek å reise med bil frå ulike kommunesentra til dei tre sjukehusinstitusjonane i fylket (Førde sentralsjukehus, Lærdal sjukehus, Nordfjord sjukehus) 62. Kommune (tettstad) Førde Lærdal 1 t 54 min Lærdal Eid (Nordfjordeid) 1 t 21 min 2 t 3 min Eid Askvoll 56 min 2 t 46 min 2 t 15 min Aurland 2 t 20 min 27 min 2 t 30 min Balestrand (via Gaularfjellet) 1 t 30 min - 2 t 32 min Balestrand (via Sogndal) 2 t 12 min 1 t 6 min 2 t 20 min Balestrand (via Høyangar) 1 t 32 min - 2 t 51 min Bremanger (Svelgen) 1 t 11 min 2 t 47 min 44 min Bremanger (Hauge) 1 t 51 min 3 t 5 min 1 t 2 min Fjaler (Dale) 38 min 2 t 28 min 1 t 58 min Flora (Florø) 51 min 2 t 44 min 1 t 35 min Gaular (Sande) 19 min 2 t 13 min 1 t 39 min Gloppen (Sandande) 1 t 7 min 1 t 49 min 18 min Gulen 1 t 31 min 3 t 6 min 2 t 51 min Hornindal 1 t 53 min 2 t 46 min 33 min Hyllestad 1 t 10 min 2 t 45 min 2 t 29 min Høyanger 53 min 1 t 43 min 2 t 12 min Jølster 37 min 1 t 18 min 46 min 61 http://www.vegvesen.no/vegprosjekter/om+vegprosjekter/vegprosjekter+2014-2017 62 Kjelde: Gule Sider. Tid på ferje er ikkje inkludert. 44
Leikanger (via Sogndal) 1 t 52 min 45 min 1 t 59 min Leikanger (via Balestrand) 1 t 34 min - 2 t 36 min Luster 2 t 10 min 1 t 2 min 2 t 19 min Naustdal 12 min 2 t 5 min 1 t 33 min Selje (via Eid) 2 t 19 min 3 t 1 min 59 min Sogndal 1 t 30 min 25 min 1 t 40 min Solund (Hardbakke) 1 t 35 min 3 t 10 min 2 t 55 min Stryn 1 t 44 min 2 t 26 min 42 min Vik (via Balestrand) 1 t 32 min - 2 t 34 min Vik (via Sogndal) 2 t 14 min 1 t 7 min 2 t 21 min Vik (via Aurland) - 1 t 51 min - Vågsøy (Måløy, via Bremanger) 1 t 41 min 3 t 34 min - Vågsøy (Måløy, via Eid) 2 t 11 min 2 t 52 min 50 min Årdal 2 t 8 min 28 min 2 t 18 min Fargekoding i tabellen over: Gult = 1 ferje inkludert Oransje = 2 ferjer inkludert Grått = 3 ferjer inkludert Grønt = Vinterstengt veg Blått = Vinterstengt veg + 1-2 ferger Oversynet over reisetider i Sogn og Fjordane viser at få av dei moglege reisekombinasjonane som ikkje inneber bruk av ferje, med dei implikasjonar det har for ventetid, nattestenging, mogleg stans i trafkken osb. To kommunar er avhengig av ferje same kva for sjukehus dei skal reise til (Gulen og Solund), medan ein kommune (Vik) er delvis avhengig av ferje på grunn av at vegen over Vikafjellet, via Aurland og ned til Lærdal, er stengd store delar av året. Vik, Solund, Luster, Hyllestad, Gulen, Bremanger (Hauge) og Balestrand har meir enn ein time til sjukehus, same kva for sjukehus dei skal til. 3. Framskriving 3.1. Framskrivingsmodell Framskriving av aktivitet til 2030 (sjå kapitla 8.2.2 og 8.3.2.) er gjennomført med utgangspunkt i «Modell for framskriving av aktivitet i sjukehus» 63, del 1 og 2. Modellen er skildra i figuren nedanfor, og er utvikla med tanke på å kunne brukast som grunnlag for berekning av framtidig kapasitets- og arealbehov. 63 Presentasjon for Helse Førde HF v/helse Vest analyseavdelingen 11. mars 2015. 45
Del 1, kvantitativ metode, gir berekna framtidig aktivitet for framskrivingstidspunktet basert på endringar i demografi gitt at alt anna vert halde likt. Demografisk endring er den sterkaste drivaren for endring i og forbruk av helsetenester. I denne planen er dette år 2030, med år 2013 som basisår. Framskrivinga er gjort med føresetnad om middels vekst (MMMM) i folketalet på alle variablar; fruktbarheit, levealder, innanlandsk flytting og innvandring. Del 2, kvalitativ metode analyse av pasientforløp, inneheld vurderingar kring ulike endringsfaktorar som påverker framtidig aktivitet utover den effekten som demografisk utvikling har. Gjennom ei vurdering av til dømes epidemiologisk utvikling, kan ein modifisere effekten av den demografisk framskrivne aktiviteten basert på ein fagleg gjennomgang av dagens pasientforløp, status for dagens verksemd og den demografisk framskrivne aktiviteten. Dette har vore diskutert i arbeidsgruppene og ein har kome fram til at ved å ta omsyn til epidemiologi vil vi sjå noko større auke innan visse område enn ved ei rein demografisk framskriving. Effekten av andre faktorar som til dømes ny teknologi, endra samhandling med andre, og endra pasientforventningar er relativt usikre og vanskeleg å spå. Vi har derfor vald å skildre desse endringane i ein tekstdel, men late vere å talfeste desse faktorane sjølv om dei etter alt sannsyn vil spele inn på framtidas helseteneste i større eller mindre grad. 3.2. Framskriving av aktivitet i Helse Førde basert på demografisk utvikling I kapittel 7 «Helse Førde i dag» vart det lagt fram ein oversikt over aktiviteten i helseføretaket med utgangspunkt i opphaldstyper (døgnopphald, dagopphald, poliklinisk konsultasjon) for basisåret 2013 64. Aktiviteten vart skildra per diagnosegruppe innanfor somatikk og psysisk helsevern. I avsnitta nedanfor presenterer vi framskriving av denne aktiviteten slik den vil vere per diagnosegruppe i 2030 basert på demografisk utvikling 65. 3.2.1. Somatikk Totalt sett vil tal konsultasjonar i somatikken auke med 22 prosent frå 2013 til 2030. Dette betyr ei auke på 37 000 opphald (døgn, dag, poliklinisk), frå 166 000 til 203 000 opphald. Døgnopphald vil 64 Basisår 2013 brukes av NPR i framskrivningsmodellen, fordi det er det siste året en har komplette data for p.t. 65 Alle data fra NPR, med utgansgpunkt i framskrivningsmodell presentert i kapittel 6.3. 46