Tett på praksis Eit forskings- og utviklingsarbeid om tidleg start med skriving og lesing på nynorsk og bokmål

Transkript

1 Tett på praksis Eit forskingsog utviklingsarbeid om tidleg start med skriving og lesing på nynorsk og bokmål Bergen, 16. oktober 2013 Førstelektor Benthe Kolberg Jansson, Høgskolen i Østfold Førstelektor Hilde Traavik, Høgskolen i Bergen

2 Les, og du vert boren til målet, skriv, og du gjeng sjølv Olav H. Hauge

3 OForsking OUtvikling OFormidling FUoF

4 Utgangspunktet Tidleg start med nynorsk ved Våland skole i Stavanger Lese- og skriveprosjekt ved Brattholmen skule, Sotra Oppfølging av prosjektet ved Våland skole

5 Tiltaksplan Prosjekta er knytt til tiltaksplanen til Nynorsksenteret ( ): Setje i gang prosjekt med følgjeforsking for utprøving av tidleg start med nynorskopplæring i lesing og skriving for elevar med bokmål som hovudmål (Tiltaksplan , utg. 2009)

6 Finansiering Prosjektmidlar frå Nynorsksenteret etter søknad : Arbeid og reiser knytt til oppfølging av skoleprosjekta. Samarbeidsmøte. Artiklar og presentasjonar retta mot praksisfeltet FoU-ressurs i stilling ved HiB og HiØ: Analyse av materiale, vitskapleg publisering

7 Tidleg start med skriving på begge målformer Fireårig prosjekt Prosjektet starta med to femteklassar på ein skole utanfor Bergen: ein klasse med nynorsk som hovudmål og ein klasse med bokmål som hovudmål (HT). tre tredjeklassar på ein skole i Stavanger med bokmål som hovudmål (BKJ) to femteklassar i Østfold med bokmål som hovudmål (BKJ)

8 Samarbeidet med skolane og lærarane Stavanger: Lærarstyrt skoleprosjekt. Lærarane la sjølv opp undervisninga og inviterte BKJ til å dokumentere og samtale om opplegga Brattholmen: Samarbeid mellom klasselærar og HT, der HT oftast var «floge på veggen», men også bidrog med høgtlesing av utvalde tekstar og noko kontrastiv undervisning. Samtale om opplegg og dokumentasjon også her.

9 Den fagdidaktiske bakgrunnen

10 Lesing og skriving parallelt Lesing og skriving er parallelle prosesser i den enkeltes læringsforløp. Eleven utvikler skrivekompetanse gjennom å skrive og lese og lesekompetanse gjennom å lese og skrive. Dette skjer gjennom arbeid med ulike sjangere på bokmål og nynorsk med økende krav til forståelse for sammenhenger mellom tekstenes form og funksjon» (LK06 Skriftlige tekster).

11 Relevante kompetansemål frå fagplanen i norsk, småskole- og mellomsteget Frå revidert læreplan, implementert frå : lytte til tekster på bokmål og nynorsk og samtale om dem (2. tr.) samtale om begrepene dialekt, bokmål og nynorsk (2.tr.) lese tekster av ulike typer på bokmål og nynorsk ( ) (4. tr.) samtale om sanger, regler, dikt, fortellinger og eventyr ( ) på bokmål, nynorsk ( ) (4. tr.) lese et bredt utvalg ( ) tekster ( ) på bokmål og nynorsk ( ) (7. tr.) eksperimentere med skriving av enkle tekster på sidemål (7. tr.) sammenlikne språk og språkbruk i tekster på bokmål og nynorsk (7. tr.) sammenlikne talemål i eget miljø med ( ) de skriftlige målformene bokmål og nynorsk (7. tr.) presentere egne tolkninger av personer, handling og tema i et variert utvalg av barne- og ungdomslitteratur på bokmål og nynorsk

12 To skriftspråk: ein ressurs Stortingsmelding nr. 23 ( ): Språk bygger broer: Den norske språksituasjonen med stor dialektvariasjon og to norske målformer er en viktig ressurs. Å møte språk med en annen uttale og andre formuleringsmåter gir et utgangspunkt både for å utvikle språklig bevissthet og språklige ferdigheter og for å reflektere over det som er litt annerledes også i egen kultur (ibid., s. 38).

13 «Tospråkligheit» på norsk? ( ) det å være tospråklig har ikke bare negative sider i skolehverdagen. De ser ut til å lære seg å lese (teknisk) litt hurtigere enn enspråklige. Dette kan trolig forklares ved at tospråklige, som følge av det å lære to språk, får bedre oversikt over språkets bestanddeler såkalte metalingvistiske ferdigheter (Lervåg og Melby- Lervåg 2009, s. 277).

14 Problemstillingar, tilnærming og (nokre) resultat

15 Problemstillingar Korleis utviklar elevane seg som skrivarar på begge målformer? Delproblemstilling: Kan analyse av språkformelle trekk i elevtekstene seie noko om korleis elevane posisjonerer seg som skrivarar på «den andre målforma»? Metode: Analyse av elevtekster, intervju med elevar, observasjon

16 Posisjonering Vi brukar posisjonering «as a basis for operationalized research methods or approaches» (Ongstad 2007: 130). INNHALD FORM BRUK (FORMÅL)

17 To skrivarar, to posisjonar Resultat frå 3. og 4. klasse Cristina (9 år): ein god skrivar for alderen Casper (9 år): skriv som ein kan vente for alderen

18 Tekst 1: Cristina, mars, 3. klasse Cristina Ord i teksta: 316

19 Casper, mars, 3. klasse Talet på ord: 101

20 Korleis kan vi forstå ulik posisjonering? Identifisere seg som skrivar Metaspråkleg medvit Ressursar i heimen Oppleva at læraren brukar talemålet til å «overføre identitet» Kjønn? Kulturkonteksten?

21 Resultat frå 5. trinn, elev A

22 Resultat 5. trinn, elev C

23 Konklusjonar, 5. trinn (etter det første prosjekt-året) Prosenttala på rett stava ord i bokmålstekstane er jamt over noko høgare enn på nynorsk-tekstane, men ikkje mykje. TIDLEG START-elevane viser klare teikn på at dei er i ferd med å utvikle kompetanse i å skrive på nynorsk. I tillegg uttrykkjer dei fleste elevane i loggar, intervju og haldingar som lærar og forskar har observert, at det er kjekt eller heilt ok å skrive på nynorsk.

24 Kva erfarte elevane?

25

26 Variert tilnærming Samtalar om språk Songar Høgtlesing Eiga lesing Skriving i tilknyting til bøker elevane har lese eller høyrt Tverrfaglege prosjekt Utprøvande skriving Lærebøker i samfunnsfag på nynorsk

27 Gje meg handa di.

28 Høgtlesing, eiga lesing, lesing og skriving Bøker elevane har lese individuelt eller som læraren eller forskaren har lese høgt for dei. Somme har dei skrive tekstar til. Vaffelhjarte (Parr) Tonje Glimmerdal(Parr) Jada, jada (Ingebrigtsen) Forteljingar om Jolver (Belsvik) Rosas buss (Siley/Quarello)

29 Tekst- og tankeboka

30 Tverrfagleg prosjekt Glad i blomar Han hvar Glad i blomar og preset i en bok å limte i en aen bok /son kom han i snak med folk for alle er glad i blomar. han reiste runt i noreg for å få vek Dansk / alle hvile ikke forandre språket men han klarte det til slutt. og han hviste blomar samlingen til mange mange mange folk.

31 Utprøvande skriving, 7. trinn: Boka om meg sjølv

32 Boka om meg sjølv: arbeid med tekst Elev A, mars, 7. trinn

33 Samfunnsfagbøker på nynorsk trinn

34 Tekster frå samfunnsfag, 7. trinn: slavehandel Frå Globus 7 Samfunnsfag (Cappelen), kapittel 8, «Kjeldene fortel historikaren i arbeid». Elevane skulle velje ei av oppgåvene frå s. 153:

35 Elev A sin tekst, skriven 2. mars 2013

36 Oppsummering: Loggar frå samfunnsfagklassen. Først elev C, som altså er ein relativt svak elev

37 Ein elev som ikkje har vore i fokus, men som har hatt ei svært god utvikling i skriving på nynorsk:

38 Ein sidegevinst, sett ord på av ein elev som ikkje har hatt samfunnsfagsbøker på nynorsk

39 Vegen vidare Vi skal analysere meir av det omfattande materialet dokumentere og publisere meir frå prosjektet, mellom anna skrive ein fyldig rapport

40 Formidling: Kven publiserer vi for? Korfor? O Publisering for praksisfeltet O Publisering for kommande lærarar (lærarstudentar) O Publisering for kollegaer (vitskapleg) O Publisering for allmenta

41 Praksisfeltet Traavik, Hilde. Skriving og lesing hand i hand. Revisjon av fagplanen i norsk: Eit godt høve til å gi elevar ein tidleg start med «det andre skriftspråket». Utdanning 12/2012 (+ nettdiskusjon på utdanning.no) Traavik, Hilde; Jansson, Benthe Kolberg. Tidleg start med nynorsk. I: Nynorskopplæring nr. 14/ Traavik, Hilde. Då eg lerte å lese va det akurat som vera blei snud opp ned.. Nynorsksenteret.no 2011 Juhl, Gudrun Kløve (2013): «Dei fyrste møta» (Intervju med BKJ). Nynorskopplæring nr. 19 Benthe K. Jansson og Hilde Traavik (2013): Tidleg start med nynorsk som sidemål. Nynorskkonferansen Under planlegging: Metodebok for lærarar

42 Lærarutdanninga Jansson, Benthe Kolberg; Traavik, Hilde. (2013). Lesing og skriving på begge målformer. (u.u.) I: Norskboka 1 7. (bind 2). Oslo: Universitetsforlaget

43 For kollegaer (1) Jansson, B.K. (2012): «Tidlig start med skriving på begge målformer». I Matre, Synnøve og Atle Skaftun (red.): Skriv! Les! Trondheim: Akademika forlag Jansson, B.K. Tidlig start med skriving på begge målformer. Konferansen Skriv! Les!; Jansson, B.K.; Traavik, H. Literacy på norsk: både nynorsk og bokmål. Kan denne utfordringa møtas med tidlig start med skriving på begge målformer?. Tredje nordiske morsmålsdidaktiske forskningskonferanse;

44 For kollegaer (2) Jansson, B.K.; Traavik, H. (2012) : Early Start with Writing Both Varieties of Written Norwegian. Poliglotti4.eu Expert Seminar on Early Language Learning. Mercator European Research Centre on Multilingualism and Languane learning. Fryske Akademy, Leeuwarden Jansson, B.K.; Traavik, H. (2013). Tidleg start med skriving og lesing på begge målformer. Nynorskkonferansen, Bergen, Traavik, H.; Jansson, B.K. (2013). Tett på praksis. Eit forskingsog utviklingsarbeid om tidleg start med skriving og lesing på nynorsk og bokmål. NOLES-seminar, Bergen,

45 Allmenta Nationen : Bør få lære nynorsk. Intervju med Hilde Traavik, Benthe Kolberg Jansson og Marthe Forsth-Svensson (lærar i prosjektet) NRK Østfold : Mindre sidemål. Intervju med bl.a. BKJ NRK Dagsrevyen : Språkstrid: Intervju med bl.a. BKJ., Lise Lunde Nilsen (lærar i prosjektet) og elevar på prosjektskolen i Stavanger NRK P1 (Her og nå) og P2 (Kulturnytt) : : Kva seier forskinga om sidemålsopplæringa? Intervju med BKJ Stavanger Aftenblad : Bokmål+nynorsk = god norskkompetanse. Lesarinnlegg, BKJ

46 Kjeldeliste Lervåg, Arne Ola & Melby-Lervåg, Monica (2009). Muntlig språk, ordavkoding og leseforståelse hos tospråklige: En sammenfatning av empiriske studier. Norsk pedagogisk tidsskrift. 93(4), s Ongstad, S. (2007). Positioning in theory. A methodological framework for MTEstudies and beyond. I W. Herrlitz, S. Ongstad & Piet-Hein van de Ven (red.). Research on mother tongue education in a comparative international perspective. Theoretical and methodological issues (s ). Amsterdam, New York: Rodopi. LK06 Skjong, S. (2011). Toskriftspråkskompetanse på barnetrinnet: Nynorsk for elevar med bokmål som opplæringsskriftspråk. I B.K. Jansson & S. Skjong (red.). Norsk = nynorsk og bokmål. Ei grunnbok om nynorsk i skolen (s ). Oslo: Det Norske Samlaget. Stortingsmelding nr. 23. ( ). Språk bygger bruer.