Lauvfôr næringsinnhald og bruk til sau

Transkript

1 næringsinnhald og bruk til sau TORSTEIN H. GARMO¹, ANDERS BRAANAAS², SAMSON L. ØPSTAD 3 OG MARIANNE AAS HALSE 4 Institutt for husdyr-og akvakulturvitenskap, NLH¹, FoU-prosjektet Lauv som ressurs i SF², Planteforsk Fureneset Fag-senter 3 og Gilde Bøndenes salgslag 4 Innleiing Lauv og anna innsanka vedfôr, som ris (kvist) og skav (bork) frå tre og busker, var i tidlegare tider eit viktig fôrmiddel. Bruken av denne fôrressursen tok slutt i første halvdel av førre hundreår. Lauv og småkvist kan utgjera ein varierande del av fôropptaket hos husdyr på beite, men mest hos geit og sau. Beitinga i utmarka har også gått mykje attende i siste halvdel av 1900-talet. Opphøyr av lauving og redusert beiting i utmarka blir rekna som medverkande grunnar til den sterke attgroinga og dermed forringinga av kulturlandskapet både i lågareliggjande strøk (t.d. hamnehagar, lauvenger og heimeutmark ) og i setertraktene her i landet Som ein del av FoU-prosjektet Lauv som ressurs i Sogn og Fjordane vart det prøvt ut nye haustings- og tørkemetodar for lauv, som alternativ til den arbeidskrevjande driftsforma ved tradisjonell lauving (Braanaas 2003). Dei nye metodane omfatta 1) hogging av lauvtre og busker med motorsag eller ryddesag, 2) knusing/ kutting av lauvkvistane med kompostkvern og oppsamling i tilhengar og 3) tørking av den opphakka massen på låvetørke (evt ensilering). (=lauvtrefôr, lauvtrehakk) er såleis det ferdige fôrproduktet ein får etter hausting og tørking av opphakka lauv, kvistar, greiner og tynne stammer av lauvtre eller busker. vil såleis vera samansett av lauvblad med bladstilkar, bark og trefliser. Småfe har evne til å sortere frå dei smaklegaste og næringsrike delane. Restane (treflisa) kan anten nyttast som kompost eller til fyring som biobrensel. I FoU-prosjektet Lauv som ressurs vart næringsverdien av lauvfôr granska (Halse et al. 2003), og det vart også gjennomført prøvefôringar med lauvfôr i tre buskapar i Sunnfjord i åra 1999/2000 og 2000/01 (Garmo & Braanaas 2003). Kjemisk samansetting av lauvfôr Kjemisk innhald av lauv og lauvfôr vart analysert ved Kjemisk analyselaboratorium, NLH ved bruk av standard analysemetodar. Innhaldet av NDF ( nøytral løyseleg fiber ) vart analysert ved bruk av ANKOM Fiber Analyzer ved Inst. for husdyrfag. Almelauv frå nyleg restaurerte styvingstre og lauv frå rognetre vart tørka ved 50 C i 2 døgn. av alm og ei lauvfôrblanding av bjørk, selje, gråor og osp vart tørka på låvetørke.

2 Kjemisk samansetting i lauv og lauvfôr er vist i tabell 1. Innhaldet av råprotein var høgast i lauv frå alm og rogn (16 og 13 %), medan innhaldet i lauvfôr låg på vel 9 %. Det var som venta klart mindre trevleinnhald i lauvprøvene (i kring 10 %) samanlikna med lauvfôret (23 %). Innhaldet av NDF var også lågare i lauv (40 %), enn i lauvfôr (65 %). Tabell 1. Kjemisk innhald (g/kg tørrstoff) i lauv og lauvfôr. Almelauv Rognelauv - Alm - Blanding Oske Råprotein Feitt Trevlar NFE NDF *Samansetting (%) : bjørk (65), selje (15), gråor (15), osp(5) Nedbrytingskarakteristikkar in sacco av lauvfôr Nedbrytingsgraden vart målt etter inkubering av prøvene i nylonposar i vomma på mjølkekyr (in sacco) ved bruk av vanlege rutinar ved IHA. Innhaldet av ufordøyeleg tørrstoff og NDF vart bestemt ved inkubering av prøvene i 6 dagar. Totalt ufordøyeleg råprotein er bestemt som restfraksjonen som er att etter fyrst å inkubere fôrprøvene i vomma i 24 timar og deretter passasje gjennom tynntarmen og stortarmen bestemt med den mobile nylonposeteknikken. In sacco nedbryting av tørrstoff (Figur 1), råprotein og NDF i lauvet har ei raskare stigning dei fyrste 24 timane, og ein langt større del blir nedbrote, samanlikna med prøvene av lauvfôr. Nedbrytingsgrad - TØRRSTOFF, % Inkubasjonstid i vom, timar Alm-lauv Rogn-lauv Alm Bl.-II Figur 1. In sacco nedbrytingsgrad (%) av tørrstoff i lauv og lauvfôr.

3 Tabell 2.Nedbrytingskarakteristikkari av råprotein og NDF i lauv og lauvfôr. Almelauv Rognelauv - Alm - Blanding Potensielt nedbrytbart protein, % av CP Totalt ufordøyeleg protein, % av CP 6, Nedbrytingshastigheit i vom av potensielt 5,8 6,9 4,1 0,8 nedbrybart protein, %/t Eff. nedbr.grad av råprotein (k=5%/t), % Potensielt nedbrytbart NDF, % av NDF Totalt ufordøyeleg NDF, % av NDF Nedbrytingshastigheit i vom av potensielt 5,9 6,2 4,2 2,4 nedbrybart NDF, %/t Eff. nedbrytingsgrad av NDF (k=3%/t), % Nedbrytingskarakteristikkar i vom (in sacco) av råprotein og NDF i lauv og lauvfôr er vist i tabell 2. Innhaldet og nedbrytingshastigheita av potensielt nedbrytbart protein i vomma var større i alme- og rognelauv enn i lauvfôrblandinga, medan lauvfôret laga av alm kom i ei mellomstilling. Dei berekna verdiane for totalt ufordøyeleg protein låg på same nivå (6,5-7 %) for alme- og rognelauv, medan innhaldet vart utrekna til 20 % i almelauvfôr og heile 74 % i lauvfôr-blandinga. Tarmfordøyelegheita av ikkje-nedbrote fôrprotein var svært høg i lauv frå alm, rogn og almelauvfôr (87, 84 og 70 %), men svært låg i lauvfôrblandinga (8 %). Til samanlikning fann Garmo et al. (2002) ein markert skilnad på fordøyelegheita av ikkje nedbrote protein i bjørk og selje (30 %) samanlikna med ask og rogn (70 %). Det var stor skilnad i innhaldet av potensielt nedbrytbart NDF i vomma for dei ulike lauv- og lauvfôrslaga (Tabell 2). Mengda av totalt ufordøyeleg NDF målt ved 6 dagar inkubering i vom viste tilsvarande store skilnader; % i lauv og opp mot 70 % i lauvfôr. Den berekna nedbrytingshastigheita av NDF var om lag den same i lauv frå alm og rogn og almelauvfôr. Næringsverdi i lauv og lauvfôr Berekna energi- og proteinverdi i lauv og lauvfôr går fram av tabell 3. Tabell 3.Nedbrytingskarakteristikkari av råprotein og NDF i lauv og lauvfôr. Almelauv Rognelauv - Alm - Blanding Mjølkefôreiningar, FEm pr kg tørrstoff 1,01 0,95 0,65 0,41 Fordøyeleg råprotein, g/kg tørrstoff AAT, g/kg tørrstoff PBV, g/kg tørrstoff

4 Energi-verdien av lauvet var høg (0,95-1,0 FEm pr kg ts) tilsvarande fersk beitegrøde, medan det var ein stor skilnad i energiverdien mellom dei to lauvfôrslaga (0,4-0,65 FEm pr kg ts). Den berekna AAT-verdien for lauv og almelauvfôr var høg (93-99 og 77 g AAT pr kg ts) samanlikna med lauvfôrblandinga (43 g pr kg ts). PBV-verdien for lauv og lauvfôr var negativ for både lauv (-10 til -25 pr kg ts) og lauvfôr (-50 g pr kg ts). Dette samsvarar med proteinverdiar for andre typer lauv (Garmo et al. 2002). Prøvefôring med lauvfôr et på det eine bruket var laga av alm og på det andre bruket blanding av bjørk, rogn, selje, osp, gråor. På det eine bruket var det eit relativt høgt innslag av kløver i surfôret, medan det var dominert av gras på det andre bruket. Surfôret vart analysert ved Grovfôrlaboratoriet, Hellerud. Innhaldet av råprotein i surfôret var høgt (i middel 15 %), og energiverdien i surfôret var også relativt høg (0,85 FEm). Surfôret inneheldt meir fosfor, kalium, natrium og molybden enn lauvfôret, men lauvfôret inneheldt meir kobolt enn surfôret (Tabell 4). Blodanalyser viste høgare B 12 -verdiar i mars-april i lauvfôr-gruppa i den eine buskapen (Kleppa 2003). Kopar/molybden-tilhøvet var svært høgt (>40) i lauvfôret, utan at det vart påvist høge koparverdiar i blodserum eller teikn til koparforgifting. Tabell 4. Nærings-innhald og -verdi av surfôr og lauvfôr (middel for 2 buskapar i 2 år). Surfôr Råprotein, g/ kg ts NDF, g/ kg ts Kalsium, g/ kg ts 8,3 10,1 Fosfor, g/ kg ts 3,0 1,5 Magnesium, g/ kg ts 2,0 1,7 Kalium, g/ kg ts 19,0 7,6 Natrium, g/ kg ts 0,64 0,22 Jern, mg/ kg ts Sink, mg/ kg ts Mangan, mg/ kg ts Kopar, mg/ kg ts 7,9 8,1 Molybden, mg/ kg ts 2,02 0,20 Kobolt, mg/ kg ts 0,15 9,33 Selen, mg/ kg ts 0,02 0,04 FEm pr kg ts 0,85 0,49 AAT, g /kg ts PBV, g/kg ts På dei to bruka vart det kvart år valt ut 24 søyer ved innsetting om hausten og delt i to jamlike grupper etter vekt og alder. I drektigheitstida frå paring fram mot lamming fekk halvparten av sauene 1-2 kg mindre surfôr enn den andre gruppa som fekk tildelt lauvfôr. Kraftfôrmengda var den same hos dei to gruppene.

5 Opptaket av lauvfôr varierte, og utgjorde frå 40 til 60 % av tildelt mengde. Dagleg opptak av almelauvfôr (dalasau) låg i middel på 0,8 kg, medan opptaket av lauvfôrblandinga låg på ca 0,4 kg (spælsau), men med tydeleg nedgang i opptaket i siste del av drektigheitsperioda. et utgjorde i middel 25 % av fôret i drektigheitsperioda. Det var ein tendens til ein litt høgare tilvekst hos søyene på surfôr enn lauvfôr frå innsett i november til nokre veker før lamming i april (Tabell 5). I middel vart det født litt fleire lam pr søye i surfôr-gruppa enn i lauvfôr-gruppa. På den andre sia var det ein tendens til litt høgare fødselsvekt for lauvfôr-gruppa. I tida på fjellbeite var det ein svært god dagleg tilvekst ( g/dag) hos lamma frå båe gruppene. Tabell 5. Fôringa i drektigheitstida og produksjonsresultat (middel for 2 buskapar i 2 år). Surfôr-gruppa -gruppa Surfôr, FEm 0,98 0,71, FEm - 0,29 Kraftfôr, FEm 0,17 0,17 Vekt søyer - november, kg 70,7 70,3 Vekt søyer - april, kg 84,1 81,6 Vektauke nov-april, % 22,5 19,3 Fødde lam pr søye 2,36 2,08 Fødselsvekt, kg 4,3 4,4 Konklusjon Tyngre saueraser (Dala) kan ta opp 0,7-0,8 kg tørt almelauvfôr (25-40 % av grovfôret på energibasis) i middel frå innsetting til langt ut i drektigheitstida utan at produksjonsresultata blir påverka i negativ lei. (lauvtrehakk) av vanlege treslag, som bjørk, or og selje, har ein lågare næringsverdi og opptaket er derfor lågare. Kvaliteten av lauvfôr kan også variere mykje pga varierande innhald av lauvblad, bork og treflis. Dette påverkar innhaldet av tannin og fiber (NDF), som båe verkar inn på fordøyelegheita, protein- og energiverdien i fôret. Referansar Austad, I., A. Braanaas & M. Haltvik (red.) Lauv som ressurs. Ny bruk av gammel kunnskap. HSF rapport nr. 4/03. Høgskulen i Sogn og Fjordane og Fylkesmannen i Sogn og Fjordane. I HSF rapport nr. 4/03: Braanaas s.31-36; Kleppa s.37-42; Halse, Garmo & Øpstad s.43-57; Garmo & Braanaas s (Litteraturtilvisingar i teksten) Garmo, T.H., H. Volden & E. Norberg Næringsverdi av lauv. s I:Husdyrforsøksmøtet 2002.