Oppgåver Oppgåvetype Vurdering Status. 1 DEL 1 Vitenskapsteori Skriveoppgave Manuell poengsum Levert

Transkript

1 PSYK113 0 Innføring i metode Kandidat 126 Oppgåver Oppgåvetype Vurdering Status Praktisk informasjon Dokument Ikke vurdert Levert 1 DEL 1 Vitenskapsteori Skriveoppgave Manuell poengsum Levert 2 DEL 2 Metode Skriveoppgave Manuell poengsum Levert PSYK113 0 Innføring i metode Emnekode PSYK113 Vurderingsform PSYK113 Starttidspunkt :00 Sluttidspunkt: :00 Sensurfrist Ikkje sett PDF oppretta :21 Oppretta av Anna Laupsa Helvik Mengd sider 8 Oppgåver inkludert Ja Skriv ut automatisk retta Ja 1

2 PSYK113 V17 Praktisk informasjon PSYK113 - Innføring i metode 3. mars Nynorsk: Klikk på innstillinger i høyre hjørne Ingen hjelpemidler tillatt Du skal svare på 1 av 2 oppgaver i DEL 1 (Vitenskapsteori) og 1 av 2 oppgaver i DEL 2 (Metode). Du skal totalt svare på 2 av 4 oppgaver. Begge oppgavene må besvares tilfredsstillende for å få bestått på eksamen. Eksamensteksten og besvarelsen din vil være tilgjengelig i Inspera Assessment når eksamen er ferdig. Sensur og Mitt UiB Kunngjøring av sensur er senest 24. mars. Du får e-post med informasjon om begrunnelse, klagemuligheter og frister senest denne datoen. PSYK113 0 Innføring i metode Page 2 av 8

3 1 OPPGÅVE DEL 1 Vitenskapsteori DEL 1 - Vitenskapsteori Kandidaten skal besvare 1 av 2 oppgaver. Oppgaven må være besvart tilfredsstillende for å få bestått eksamen. Husk å merke tydelig hvilken oppgave du svarer på. 1. Gjør rede for begrepet falsifiserbarhet. 2. Diskuter begrepet operasjonell definisjon i psykologien. Svar på 1 av 2 oppgaver her: LEVERING Oppgåve 1. Gjør rede for begrepet falsifiserbarhet. Den vitskaplege metoden søker etter å beskrive, predikere, finne ut av og forklare årsak. Innanfor vitenskapen er det viktig med riktig informasjon, og å ikkje gi ut informasjon som er uriktig på nokon måte. Eit begrep som har blitt sentralt innanfor vitenskapeleg metode er falsifiserbarhet. Det at ein teori må vere falsifiserbar har blitt til ein essensiel forutsetning for ein god vitskapeleg teori, og dette hjelp oss å skilje mellom det som kan definerast som god vitenskap, og det som gjerne ikkje kan det. Denne oppgåva vil ta for seg: - Falsifisering - Korleis ein kan skilje vitenskap frå psuedovitenskap (som døme), med grunnlag i falsifisering - Falsifiseringa sin funksjon i vitskapeleg samanheng Falsifisering Innanfor vitskapen blir det laga mange forskjellege teoriar og hypoteser. Det er desse forskning byggjar på først og fremst, ettersom det er det som blir tatt utgangspunkt i for å finne ny eller prøve å endre gamal informasjon. Når det kjem til god vitskapleg metode, er det viktig om teorien eller hypotesa er falsifiserbar eller ikkje. Falsifisering går ut på om det er mogeleg å motbevise teorien/hypotesa. Det fins mange spørsmål PSYK113 0 Innføring i metode Page 3 av 8

4 og forskjellege teoriar innanfor vitskapen. Tilnærminga ein brukar, med hovudvekt på falsifisering, gjer til at ein i vitskapen ikkje er så oppteken av å finne svar på alt, men heller å fjerne feil informasjon. Dersom ein teori ikkje går an å falsifisere, vil den vere umogeleg å motbevise. Dette vil då ikkje vere ein god teori sett i eit vitskapeleg perspektiv. Ein person som har vore sentral i utviklinga av falsifiseringskriteriet er Karl Popper. Han var ein filosof, men hadde stor interesse for den vitskaplege metode. I løpet av 1900-talet vart han ein av dei mest innflytelsesrike vitskapsteoretikarane. Han meinte at falsifiseringskriteriet var heilt sentralt innanfor vitskap og forskning. Det er dette som hovudsakleg blir brukt for å skilje vitskap frå psuedovitenskap og folkevitskap. Psuedovitenskap og falsifisering Psuedovitskap tek blandt anna for seg fenomen som ESP (ekstrasensorisk persepsjon), eller klarvoyanse. Med ESP er det påstått at nokre menneskje har ekstra sterk persepsjon innanfor diverse felt, og gjerne kan sjå eller oppleve ting som folk flest ikkje kan. Om dette skal testast vitskapeleg derimot, vil ein gjerne ikkje komme fram til nokon ting. Personane som trur på dette vil gjerne (når presentert med desse fakta) ikkje bli opplyst om at det ikkje gjekk an å måle ESP. Derimot vil dei heller gjerne bli overbevist om at desse fenomena kan ha blitt påverka av forsøket, og då gjerne med bakgrunn av skepsisen til personen som utøvde forsøket som gjer at det blir vanskeleg å måle. Med andre ord seier dei at det fins, men ikkje går an å måle på denne måten. Dette er dermed ikkje falsifiserbart, som gjer det til ein lite truverdig teori innanfor vitskapen. For å samanlikne kan ein trekke inn Stanovich sitt døme med små, grøne menn i hovudet som styrar alt ein gjer, men forsvinn når ein blir utsett for observasjon. Ein teori som dette vil vere lite truverdig i utgangspunktet ettersom vi veit mykje om hjernens oppbygning og funksjon, men det at den ikkje er falsifiserbar (på grunnlag av at dei grøne menna forsvinn når ein skal observere dei), gjer den endå mindre truverdig i ein vitskapeleg samanheng. Likevel kan ein finne teoriar innanfor psykologien som er vanskelege/ umogelege å falsifisere, og som fortsatt har hatt ein sentral påverknad. Det mest kjende dømet her er psykoanalysen til Freud. Til tross for at visse aspekt av teoriane hans er sentral til og med den dag i dag, har teorien fått mykje kritikk frå eit vitskapeleg synspunkt for å ikkje vere falsifiserbar. Falsifiseringa sin funksjon i vitskapeleg samanheng Som nemnd tidlegare, er vitskapen meir oppteken av å rette opp i feil informasjon, over å finne ut svar på alt. Innanfor dette er falsifiseringa heilt sentral. Forskning er ein internasjonal prosess, og ein prøvar gjerne ut andre forskarar sine teoriar og hypoteser. Ein etterprøvar gjerne ein teori fleire gongar, og om teorien blir vertifisert eller falsifisert vil då ha påverknad på teoriens validitet (altså gyldighet). Med vertifisering meinar vi at teorien vert bekrefta, men det er framleis ikkje gitt at det er sånn. Ein teori vil aldri bli bevist, men den informasjonen vi har om ting kan bli bekrefta som riktig. Ein vanleg oppfatning blandt folk er at teoriar som har blitt vertifisert fleire gongar er meir reliable enn dei som har blitt vertifisert få gongar. Dette kan PSYK113 0 Innføring i metode Page 4 av 8

5 selvfølgelig vere tilfelle, men kvaliteten av testinga spelar ein større rolle enn kvantiteten. Til tross for at teorien kan bli vertifisert opptil fleire gongar, er det likevel ikkje meir enn ei oppdaging som skal til før teorien vert falsifisert. Vi kan ta føre oss følgande døme: Teori: Alle ramnar er svarte. - Denne teorien vil vere bygd på mange observasjonar av svarte ramnar, som gir grunnlaget for utsagnet. - Kvar gang ei svart ramn blir observert, vil teorien bli vertifisert. - Dersom det dukkar opp ei kvit ramn derimot, vil teorien bli falsifisert med ein gong. Her kan ein altså sjå at så fort ei ramn som ikkje var svart dukka opp, blei teorien motbevist. Når ein teori blir falsifisert førar dette til at ein anten må endre teorien, eller forkaste den. Med utgangspunkt i ramnene kan ein til dømes endre teorien til: ei av hundre ramnar er kvite istadenfor svarte. Teorien kan no bli testa ut på nytt, og anten bli vertifisert vidare eller falsifisert. Falsifisering gjer til at ein får fram (meir) riktig informasjon, og ikkje byggar vidare på den som er feilgitt. Derfor er det eit viktig begrep innanfor vitskapleg metode. Den gjer rom for at alle som vil kan teste teoriar som har blitt laga, og tar stilling i at ein skal kunne motbevise, som ikkje er noko som hindrer, men heller er noko som tek vitskapen vidare. Falsifisering er óg ein viktig forutsetning for at ein teori skal vere ein god vitskapeleg teori, og vil dermed gjere til at desse teoriane får større empirisk støtte enn dei som ikkje kan falsifiserast. PSYK113 0 Innføring i metode Page 5 av 8

6 2 OPPGÅVE DEL 2 Metode DEL 2 - Metode Kandidaten skal svare på 1 av 2 oppgåver. Du må svare tilfredsstillande på oppgåva for å få greidd på eksamen. Hugs å merke tydeleg kva oppgåve du vel å svare på. 1. I eksperimentell forsking skil ein mellom uavhengig gruppedesign og repetert målingsdesign. Grei ut om desse designa, inklusive deira fordelar og ulemper. 2. Korleis kan forventingar hjå forsøksleiar og hjå forsøkspersonar true den indre validiteten til eksperiment og kva kan bli gjort for å kompensere for dette? Svar på 1 av 2 oppgaver her: LEVERING Oppgåve 2. Hvordan kan forventninger hos forsøksleder og forsøkspersoner true den indre validiteten til eksperimenter og hva kan gjøres for å kompensere for dette? Innanfor forskning er det mange forskjellige faktorar som spelar inn når ein skal utføre eit eksperiment. Dette er heilt avhengig av eksperimentet, og kva måte ein vel å utføre eksperimentet på. Innanfor eit eksperiment er det å halde seg objektiv eit viktig nøkkelord, og å prøve å ikkje påverke forsøket som blir gjort gjennom andre faktorar enn faktisk det som skal målast. Dette gjeld både for forsøksleiarar og personar, men nokre gangar oppstår likevel til dømes forventnignar, og desse vil kunne vere med på å true den indre validiteten til eksperimentet. Denne oppgåva vil ta for seg: - Forventningar - Kva indre validitet er, og korleis det kan oppstå - Konsekvensar og kompensering av forventningar (med døme i tredjevariabelsproblemet) Forventningar PSYK113 0 Innføring i metode Page 6 av 8

7 Forventningar kan definerast som noko ein trur skal hende i ein framtidig situasjon. Det kan vere både positivt og negativt, men blir mest forbunde med positive opplevingar, eller resultat i denne samanhengen. Ein forsøksleiar vil gjerne ha store forutsetningar for å ha forventningar til eit eksperiment. Gjerne har ein utarbeida ein teori sjølv som ein vil teste ut via vitskaplege eksperiment. Dette kan likevel ha stor innverknad på sjølve forskninga. Det same gjeld for ein eller fleire forsøkspersonar (avhengig av kor mange som er involvert i eksperimentet). Til tross for forventningar vil ein framleis kome fram til eit resultat, men dei vil gjerne kunne true den indre vailiditeten til eksperimentet. Indre validitet Validitet betyr gyldighet. Grunnsteinen til validitet kallast reliabilitet. Dette går ut på målets stabilitet, altså om ein målar det ein skal måle. Dersom det er målingar inne i bildet blir reliabilitetsbegrepet brukt, men dersom det ikkje er det er det ikkje like relevant. Den indre vailiditeten til eit eksperiment vil bygger på kor gyldig eksperimentet er, og om det som skal målast (via til dømes manipulasjon av variabel) er det som faktisk gjer resultatet. Innanfor den eksperimentelle metode er formålet å dra slutningar om kausalitet, altså årsak-virkning. Dette gjer ein ved å manipulere ein variabel, som blir kalla uavhengig variabel. Resultatet av denne manipuleringa vil då (om eksperimentet er vellukka) kunne målast på den/dei avhengige variablane, som er variablane som ikkje vert manipulert. Eit døme på dette er å sjå på samanhengen mellom trening og depresjon. Om ein her tar utgangspunkt i det eksperimentelle designet between-subject design, vil ein dele opp personar (via randomisering eller matching) i til dømes to grupper. Her vil ein utsette den eine gruppa for uavhengig variabel (trening), for å sjekke om dette har noko å seie på avhengig variabel (depesjon). Den andre gruppa derimot vil ikkje bli utsett for trening, og denne gruppa kallast kontrollgruppe. Etter ein viss tidsperiode vil ein teste deltakarane, og sjekke gjennomsnittsverdien til gruppa når det kjem til depresjonskjensle. Om ein kan sjå at treninga har hatt ein positiv virkning på eksperimentgruppa (og at depresjonsnivået har minka i større grad enn kontrollgruppa), kan ein seie at eksperimentet har høg indre validitet. Dette er på grunnlag av at ein fekk resultata ein ønska gjennom manipulasjon av uavhengig variabel. Konsekvensar og konpansering av forventningar Dersom ein forsøksledar eller forsøksperson har forventningar til eit forsøk kan det true den indre validiteten til forsøket. Dette kan skje ved at til dømes tredjevariabelsproblemet kan forekomme. Tredjevariabelsproblemet går ut på at det kan oppstå ein variabel ein ikkje hadde tatt stilling til, som kan påverke resultatet på eksperimentet. Dømet nemnd tidlegare tok for seg forhold mellom trening og depresjon. Om vi tek for oss tredjevariabelsproblemet, kan dette oppstå ved forventningane til forsøkspersonane om at eksperimentet skal ha virkning på deira depresjonsnivå. Dermed vil det nødvendigvis ikkje vere sjølve treninga (som er det ein prøvar å sjå verknad av) som verkar inn på resultatet, men derimot deira forventning om at det skal bli betre ved å berre vere med i eksperimentet (til dømes). PSYK113 0 Innføring i metode Page 7 av 8

8 Ettersom ein ikkje vil at fenomen som tredjevariabelsproblemet oppstår, er det viktig at både forsøksledar og forsøkspersonar prøver å halde seg objektive innanfor eksperimentet. Likevel kan dette vere vanskeleg, spesielt med tanke på forsøkspersonane som faktisk er dei som blir forska på. Eit døme på kva som kunne gjort til mindre forventning av forsøkspersonane er å gje dei mindre informasjon. Til tross for at dette kunne vore smart i diverse tilfeller så vil likevel dei etiske retningslinjene vege meir opp. Det er viktig innanfor forksningsetikk at forsøkspersonar samtykker til forsøket, og får tilstrekkelig informasjon. Dette overgår resultatet ein kunne fått av forsøket dersom ein hadde holdt tilbake informasjon. Om ein forskningsleiar har store forventningar til eit eksperiment, vil han/ho gjerne kunne prøve å påverke resultatet slik at det går i favør til det ein ville finne ut av. For forskningsleiaren kan det vere lettare å forholde seg objektivt til eksperimentet enn for forksningspersonane, ettersom han i mange tilfeller er utanforsåande. Leiaren veit om kva som skal målast, og kva ein vil sjå det i forhold til. Dermed må ein gjerne ta stilling til å ikkje lage rom for at til dømes tredjevariabelsproblemet kan oppstå, eller at ein sjølv kan vere med på å påverke resultat. Ei konpansering for at dette ikkje skal skje (eller rette seg opp igjen), kan til dømes vere å bruke fleire personar i forsøket, men óg til å kontrollere forsøket. Ein objektiv tredjepart for å sjå over forsøket kan vere til hjelp til å få objektive resultat, og faktisk måle det som skal bli målt utan påverknad frå forskarane. Ein kan óg bruke fleire forsøksgrupper til dømes, slik at ein vil få eit breiare spekter, og ein vil kunne sjå resultat av fleire personar. Det å få eit eksperiment til å bli utelukka objektivt kan vere vanskeleg, ettersom det ofte er menneskjelige eksperiment som foregår. Dermed er det faktum at det kan oppstå forventningar ein naturleg reaksjon, men om desse forventningane går ut over eksperimentet er dette noko ein burde prøve å unngå (eller kompansere for). Ein vil ikkje at forventningar skal kunne korrelere med eksperimentet. Ettersom ein vil ha eit forsøk så objektivt som mogeleg i dei fleste samanhengar, kan det vere lurt å trekke inn andre for å overholde forsøket til dømes. Om eksperimentet oppnår høg indre validitet, er dette eit vellukka eksperiment, men dersom forventningar oppstår vil det i stor grad kunne true den indre validiteten, om dei ikkje blir holdt i sjakk. PSYK113 0 Innføring i metode Page 8 av 8