kommune Rapport frå tiltaksovervaking i Tokke-Vinjevassdraget 2016 Helge Kiland, Kristine Våge og Trond Stabell -me arbeider med natur

Transkript

1 Faun rapport, kommune Oppdragsgjevar: Tokke og Vinje vassområde Rapport frå tiltaksovervaking i Tokke-Vinjevassdraget 2016 Helge Kiland, Kristine Våge og Trond Stabell -me arbeider med natur

2 Føreord Tiltaksovervakinga i Tokke-Vinje vassdraget har i 2016 vore organisert av Faun Naturforvaltning ved Helge Kiland, som er prosjektleiar for arbeidet etter vassforskrifta i Tokke-Vinje vassområde. Prøvene er tekne av Helge Kiland og Kristine Våge og er analysert av Trond Stabell, alle i Faun Naturforvaltning. Helge Kiland har skrive rapporten og lagt inn resultatet i Vannmiljø. Fyresdal den Helge Kiland Faun Naturforvaltning AS 1

3 Faun rapport : Tittel: Rapport frå tiltaksovervaking i Tokke-Vinjevassdraget 2016 Forfattar: Helge Kiland ISBN Tilgang: Fri tilgang Oppdragsgjevar: Tokke-Vinje vassområde Prosjektleiar: Helge Kiland Prosjektstart: Prosjektslutt: Emneord: Botndyrfauna. Forsuringsindeks RAMI og forsuringsindeks 2. Eutrofieringsindeks ASPT. EQR-verdi. Normalisert EQR-verdi. Tilstandsklassifisering etter vassforskrifta. Samandrag: Norsk Dato: Tal sider: 12 + vedlegg Kontaktopplysningar Faun Naturforvaltning AS: Post: Fyresdal Næringshage 3870 FYRESDAL Internett: E-post: post@fnat.no Kontaktopplysningar forfattar: Namn: Helge Kiland E-post: hk@fnat.no Telefon: Faun Naturforvaltning AS 2

4 Innhald 1 Innleiing Samandrag Overvakingsprogrammet Resultat Vurdering Konklusjon Referansar Faun Naturforvaltning AS 3

5 1 Innleiing Forskrift om rammar for vassforvaltning (vassforskrifta) fastset at målet om minst god økologisk tilstand/minst godt økologisk potensial skal vera nådd for alle vassførekomstar innan utgangen av Den økologiske tilstanden i desse vassførekomstane er basert på eksisterande data, som kan vera mangelfulle. Seinare skal tilstanden kontrollerast gjennom overvaking. Det er skilt mellom 3 typar overvaking; basisovervaking, tiltaksovervaking og problemkartlegging. Basisovervaking er eit nasjonalt ansvar og skal mellom anna kontrollere verknaden av klimaendringar. Tiltaksovervaking gjeld i fyrste rekke vassførekomstar med risiko for ikkje å nå miljømåla. Overvakinga skal her kontrollere verknaden av tiltak. Problemkartlegging blir nytta der det er ukjente årsaker til at ikkje miljømåla blir nådd. Rettleiar for vassovervaking etter vassforskrifta (Direktoratsgruppa 2010) gjev retningsliner og standardiserte metodar for korleis overvakinga skal gjennomførast. Der ein kjenner årsaka bak påverknaden kan pålegg om utgifter til overvaking og tiltak påleggast etter sektorlovgjevinga. Løyve til utslepp blir gitt med vilkår om tiltak og tiltaksovervaking. Tokke-Vinje vassområde var eit av dei 29 vassområda i landet som var med i fyrste planfase (pionerfasen) for gjennomføring av vassdirektivet. Prøver av den kjemiske tilstanden i enkelte vassførekomstar kom så smått i gang i Frå 2009 har ein hatt eit overvakingsprogram for vassområdet, med stønad frå Fylkesmannen. Resultata frå overvakinga er presentert i ein samlerapport for og i rapportar frå 2012, 2013, 2014 og Gjennom desse åra har overvakingslokalitetar og overvakingsparametrar variert. Tilstanden skal generelt vera basert på økologiske tilstandsparametrar, med vasskjemi, hydrologi og morfologi som støtteparametrar. Det er i 2016 lagt vekt på å kontrollere tilstanden i elvane Tokkeåi ved Elvarheim, utløpet av Grungevatn, Kjelaåi ved Velemoen, Tansåi, Sauråi og Liåi. Ei evaluering av økologiske tilstandsparametrar har funne at botndyr var det mest sensitive kvalitetselementet. Tiltaksovervakinga i 2016 har derfor konsentrert seg om botndyrfauna. Av dei undersøkte elvane har Sauråi, Liåi og Tansåi naturleg vassføring, medan vassføringa i dei andre elvane er redusert på grunn av kraftutbygging. Faun Naturforvaltning AS 4

6 2 Samandrag I 2016 er det gjennomført tiltaksovervaking i 6 elvar. Overvakinga har vore basert på prøver av botndyr (hovudsakleg insektlarvar). Det er teke prøver vår og haust. Prøvene viser god/særs god tilstand med omsyn til eutrofiering, med unntak av Tansåi, som har hatt dårlegare ASPT-indeks i 2016 enn tidlegare år. Forsuringstilstanden er analysert ved bruk av RAMI-indeks og forsuringsindeks 2, der forsuringsindeks 2 viser god og særs god tilstand, medan RAMI viste seg å vera mindre brukbar på våre stasjonar. Det er rekna ut EQRverdiar og normaliserte EQR-verdiar. Ved ei samla tilstandsvurdering er det det dårlegaste kvalitetselementet som avgjer. Faun Naturforvaltning AS 5

7 3 Overvakingsprogrammet 2016 Overvakingsprogrammet for 2013 hadde vekt på klorofyll a som alternativ til registrering av plankton. Det blei ikkje registrert anna enn svært god tilstand for denne parameteren for alle vasslokalitetar. I 2014 var det lagt vekt på botndyr og ein runde med vasskjemi for å kontrollere tilstanden på stasjonar som har vore med i overvakingsprogrammet før. Det blei også gjort registrering av vassvegetasjon i fire innsjøar, der tri av innsjøane var regulerte. Tiltaksovervakinga i 2015 la vekt på planteplankton i innsjøar og fastsitjande algar i elvar. I 2016 er det registrert botndyr, som er eit svært relevant kvalitetselement både med omsyn til eutrofiering og forsuring. Registreringane er gjennomført i samsvar med Retningslinjer og krav for ferskvannsbiologiske undersøkelser og Norsk Standard NS 9455:2015. For botndyr er det bruka sparkemetoden (NS 4718 og NS-ISO 7828). Det er berekna ASPT indeks for eutrofiering og RAMI-indeks og forsuringsindeks 2 for forsuring. Døgnfluger, steinfluger og vårfluger er registrert på artsnivå (EPT taksa), også som grunnlag for vurdering av biologisk mangfald. Tabell 1. Stasjonar for tiltaksovervaking i Vasstypen er bestemt ut frå høgde over havet og innhaldet av humus og kalsium. Vasstype 16 er kalkfattige og klare. Type 17 er kalkfattige og humusrike. Namn vassførekomst Vann-miljø ID Vasstype Kvalitetselement Prøver pr år Tokkeåi ved Elvarheim Botndyr 2 1 Grungevatn utløp Botndyr 2 1 Kjelaåi nedre (Velemoen) Botndyr 2 1 Liåi Botndyr 2 1 Sauråi nedstraums Rukkemo Botndyr 2 1 Tansåi Botndyr 2 1 Stasjonar Metode for utrekning av indeksar er gitt i Klassifiseringsrettleiar 02:2013: ASPT = (Σ toleranseverdiar for alle familiar)/(tal familiar). RAMI =( ΣSk*Wk*hk)/(ΣWk*hk), der Sk er lik vekta verdi for art, Wk er lik vekta verdi for indikatoren og hk er eit uttrykk for tilhøvet mellom sensitive og tolerante EPT-taksa i prøva. Den kan ha verdien 1, 3 eller 5. Forsuringsindeks 2 (F2) = 0,5+D/S, der D er lik talet på sensitive døgnfluger og S er lik talet på tolerante steinfluger i prøva. Grensa mellom god og særs god tilstand er sett ved ein ASPT-indeks på 6,8. Grensa mellom god og moderat tilstand er ved ein ASPT-indeks på 6,0. ASPT-indeks = (toleranseverdi alle familiar)/tal familiar. Referanseverdien for ASPT er lik 6,9 for alle elvetypar. Faun Naturforvaltning AS 6

8 EPT-indeks er lik summen av artar innanfor gruppene døgnfluger (Ephemeroptera), steinfluger (Plecoptera) og vårfluger (Trichoptera) når alle gruppene er representert i prøva. RAMI (River Acidification Macroinvertebrate Index) er basert på relativ mengde av botndyrtaksa og deira toleranseverdi for forsuring og er meir var for endringar i botndyrfaunaen enn Forsuringsindeks 2. Indeksgrunnlaget har vist seg å ikkje vera heilt avklart og har i vårt materiale gitt for låge verdiar. Derfor har me valt å bruke forsuringsindeks 2 (tidlegare Raddum 2) som også tilfredsstiller krava i Vassdirektivet. Referanseverdien er lik 1,5. EQR (økologisk kvalitetsforhold) er lik observert verdi/referanseverdi. EQR > 1 får verdi 1 og normalisert EQR-verdi neqr blir derfor også lik 1,0. Normaliserte EQR-verdiar gjer det mogleg å samanlikne tilstanden direkte med internasjonale mål. neqr = [(EQR nedre klassegrense)/(øvre klassegrense nedre klassegrense)]*0,2 + nedre klassegrense. Resultatet byggjer på gjennomsnittet av vår- og haustregistreringa. Feltarbeidet blei utført og Under den fyrste runden var det stor vassføring, noko som på enkelte stasjonar gjorde det vanskelegare å ta prøvene. Under den andre runden var det derimot lita vassføring, med unntak av Tokkeåi som hadde fullt slepp frå Lio kraftverk. I utløpet frå Grungevatn måtte prøvetakinga flyttast frå den gamle brua til i nedkant av den nye. Faun Naturforvaltning AS 7

9 4 Resultat For Liåi og utløpet av Grungevatnet varierte resultatet ganske mykje frå vår til haust. For dei andre lokalitetane var det små variasjonar. I Tansåi blei det funne fleire individ av steinfluga Dinocras cephalotes som er den største steinflugearten i Skandinavia. Elles merkjer me oss at døgnfluger av slekta Baetis blei funne i alle elvane. Døgnfluga Baetis rhodani er rimeleg tolerant overfor eutrofiering men lite tolerant for forsuring. Det gjer sitt til at ingen av elvane kan karakteriserast som veldig forsura. ASPT-indeks over 6 viser god tilstand med omsyn til eutrofiering og ASPT over 6,8 er særs god tilstand. Av dei elvane me undersøkte hamna Tansåi i moderat tilstandsklasse, medan Liåi og Sauråi kom ut med særs god tilstand. 8,00 7,50 7,00 7,39 7,07 6,50 6,00 6,38 6,35 5,79 6,06 5,50 5, Figur 1. ASPT-indeks for stasjonane Tokkeåi, Kjelaåi, Tansåi, Liåi, Sauråi og utløpet frå Grungevatn. Blått er særs god tilstand, grønt er god tilstand og gult er moderat tilstand. Forsuringsindeksen RAMI er rekna ut for alle elvane og hamnar på verdiar mellom 4,02 og 5,7. Grensa for god/moderat tilstand er 6,4. Det betyr at med bruk av denne indeksen har ingen av elvane god tilstand med omsyn til forsuring. Sidan Baetis er funne i alle elvane må tilstanden vera minst moderat. Me har derfor i staden valt å bruke forsuringsindeks 2. Her har alle stasjonane minst god økologisk tilstand og 4 av stasjonane har særs god tilstand. Tokkeåi ved Elvarheim og utløpet av Grungevatn har god tilstand, med indeksverdiar på 1 og 0,83. Tabell 2. Forsuringsindeksar for dei undersøkte stasjonane, vår og haustprøve Stasjon Namn RAMI Forsuringsindeks Tokkeåi 4, Grungevatn 5,70 0, Kjelaåi nedre 4,82 > Tansåi 4,67 > Liåi 4,86 > Sauråi 4,02 > 1 Faun Naturforvaltning AS 8

10 6 Vurdering Når ulike kvalitetselement skal kombinerast er det «verste styrer» prinsippet som gjeld. Det kvalitetselementet som har den dårlegaste tilstanden avgjer også tilstanden for vassførekomsten. Tilstanden for støtteparameterar kan bare trekke den økologiske tilstanden ned eit steg, frå særs god til god og frå god til moderat. EQR = Observert verdi/referanseverdi. EQR > 1 får verdi 1 og normalisert EQR-verdi neqr blir derfor også lik 1,0. Normaliserte EQR-verdiar gjer det mogleg å samanlikne tilstanden direkte med internasjonale mål. neqr = [(EQR nedre klassegrense)/(øvre klassegrense nedre klassegrense)]*0,2 + nedre normaliserte klassegrense. Tabell 3.Resultat frå botndyrprøvene i 2016, med tal artar av døgnfluger, vårfluger og steinfluger (EPT-artar) samt ASPT-verdiar. Gult er moderat tilstandsklasse, grønt er god tilstand og blått særs god tilstand. Lokalitet Tokkeåi v/ Elvarheim Grungevatn utløp Kjelaåi v/ Velemoen Tansåi Liåi Sauråi EPT artar Døgnfluger Steinfluger Vårfluger ASPT 6,38 6,06 6,35 5,79 7,39 7,07 EQR ASPT 0,92 0,89 0,92 0, neqr ASPT 0,68 0,63 0,68 0, For Grungevatn utløp var det stor skilnad på vår- og haustprøva. Haustprøva gav mykje dårlegare ASPT-indeks enn vårprøva. Som nemnt tidlegare blei prøvetakinga flytt frå den gamle brua til nedsida av den nye. Bortsett frå mogleg påverknad frå vegbanen kjenner me ikkje til nokon annan lokal påverknad på denne lokaliteten. Tansåi kjem ikkje betre ut enn med moderat tilstand i 2016, sjølv om alle tidlegare registreringar har vist god tilstand på denne lokaliteten. Både Sauråi og Liåi endar i Tansvatn/Lognvikvatn, men begge desse elvane syntes å ha god vasskvalitet i Lognvikvatnet har vore belasta med avrenning frå jordbruk og kan ha vore med på å påverke vasskvaliteten i Tansåi. Faun Naturforvaltning AS 9

11 7 Konklusjon Tabell 4. Resultat frå perioden For enkelte år er tilstanden bare vurdert ut frå dei kjemiske støtteparameterane. Stasjon Kjelaåi før Bora SG SG SG SG Kjelaåi nedre G G G SG G Grungevatn utløp G M M G G Tokkeåi v/dalen G M M G D G Tokkeåi oppstraums Hovdestad G G G SG SG SG Liåi M G SG SG SG Sauråi ved Rukkemo M G M G SG SG SG SG Tveitevatn SG G M SG G G Vågslivatn G G SG G G Tansvatn M G G Tansåi G G G G G G M Tilstanden for alle dei undersøkte stasjonane har heile tida vore god/særs god med omsyn til eutrofiering. Det er forsuringsparametrane som i enkelte tilfelle har trekt ned den samla tilstanden til moderat. Her er det særleg påvekstalgane med forsuringsindeksen AIP som tidlegare har gitt noko negative utslag. Likevel blir ikkje dette tolka som om det er noko forsuringsproblem på dei undersøkte stasjonane. I 2016 var det låg ASPT-indeks i Tansåi. Me har ikkje noko naturleg forklaring på det. Faun Naturforvaltning AS 10

12 8. Referansar Direktoratsgruppa Veileder for vannovervåking iht. kravene i Vannforskriften. Versjon Direktoratsgruppa Klassifisering av miljøtilstand i vann. Økologisk og kjemisk klassifiseringssystem for kystvann, grunnvann, innsjøer og elver. Veileder 02: Kaste, Ø., Schneider, S.C., Eriksen, T.E. og Skancke L.B Overvaking av Tokke- Vinjevassdraget NIVA rapport LNR Kaste, Ø., Skancke, L.B., Eriksen, T.E. og Røste, M Overvaking av Tokke-Vinjevassdraget NIVA rapport L.NR Kiland, H. og Nylend, A Tilstandsovervaking i Tokke-Vinjevassdraget Faun rapport Kiland, H. og Nylend, A Rapport frå tilstandsovervaking i Tokke-Vinjevassdraget Faun rapport Kiland, H Rapport frå tilstandsovervaking i Tokke-Vinjevassdraget Faun rapport Faun Naturforvaltning AS 11