BUDSJETT 2017 OG ØKONOMIPLAN

Transkript

1 BUDSJETT 2017 OG ØKONOMIPLAN Rådmannen sitt andre framlegg, formannskapet

2 BUDSJETT 2017 OG ØKONOMIPLAN R Å D M A N N E N S I T T A N D R E F R A M L E G G, F O R M A N N S K A P E T Innhald 1 INNLEIING Hovudtrekk og utfordringar i rådmannen sitt budsjettgrunnlag for 2017 og økonomiplan Risikovurdering av økonomiplanen DET KOMMUNALE STYRINGSSYSTEMET PRIORITERTE SATSINGSOMRÅDER Kommuneplanen sine satsingsområde Utvikling Overordna mål og prioriterte områder for perioden Sektorovergripande mål for perioden ØKONOMISKE RÅMER OG FINANSIELLE TILHØVE Inntekts- og formuesskatt, eigedomsskatt og rammetilskot frå staten OPPVEKST Organisasjon Status Rådmannen sitt budsjettforslag Tiltak som ikkje er lagt inn i budsjettet BISTAND OG OMSORG Organisasjon Status Rådmannen sitt budsjettforslag Tiltak som ikkje er lagt inn i budsjettet KOMMUNEHELSE OG SOSIALE TENESTER Organisasjon Rådmannen sitt budsjettforslag Tiltak som ikkje er lagt inn i budsjettet TEKNISKE TENESTER OG LANDBRUK Organisasjon Rådmannen sitt budsjettforslag Tiltak som ikkje er lagt inn i budsjettet FELLESTENESTER, ADMINISTRASJON OG KULTUR Organisasjon Rådmannen sitt budsjettforslag Tiltak som ikkje er lagt inn i budsjettet INVESTERING Finansiering Side 1

3 VEDLEGG 1: HOVUDOVERSIKT VEDLEGG 2: INVESTERINGSPROGRAM VEDLEGG 3: OMTALE AV INVESTERINGSPROSJEKT... FEIL! BOKMERKE ER IKKE DEFINERT. VEDLEGG 4: SALDERINGSLISTE I HØVE 1. FRAMLEGG (DRIFT) VEDLEGG 5: SALDERINGSLISTE I HØVE 1. FRAMLEGG (INVESTERING)... 28

4 1 INNLEIING 1.1 Hovudtrekk og utfordringar i rådmannen sitt budsjettgrunnlag for 2017 og økonomiplan Med dette legg rådmannen fram sitt framlegg i høve årsbudsjett for 2017 og økonomiplan Budsjettet har vore til handsaming i formannskapet, samt vore arbeidd med i kommunestyret. Innspel frå desse rundane har vore teken med i arbeidet med å få budsjettet for 2017 og særleg økonomiplanen i balanse. Framlegget er i balanse i alle år i planen, men vi har ikkje funne rom for driftsmargin på det nivået vi bør ha. Eg vil likevel halde fast i målsetnaden om 2% driftsresultat, då eg meiner det er viktig å halde fast ved prinsippet om å ha ein driftsmargin som tek høgde for reduserte inntekter og uføresette utgifter. Sjølv om budsjettet og økonomiplanen er i balanse er det ikkje sagt at dette ein plan utan grep som vil smerte. Vi står føre omfattande investeringar, og for å tilpasse drifta til dei økonomiske råmene vi har til rådevelde og til innbyggjartalet har vi sett oss nøydd til å legge inn strukturendringar innan barnehage med i perioden og om lag tilsvarande innan skule. I tillegg er eigedomsskatten sett til høgste moglege promille og vi har ikkje funne plass til ein god del tiltak som kunne vore ynskjelege. I hovudsak kjem grepa inn i planen frå 2018 og utover i planperioden. I positiv lei har kommunen store etableringar, både på Lutelandet, innan detaljhandel i Dale og innan offentleg verksemd som gjer at vi får ei auke i tal arbeidsplassar og på sikt, forhåpentlegvis, og i folketal. Dette vil lette presset i økonomien og gje oss auke i overføringane frå staten. Martin K. Lundgård Rådmann Dale 27/ Side 3

5 1.1.1 Status har vore prega av stramme økonomiske råmer. Likevel ser det ut som om vi klarer å komme i hamn med eit resultat i tråd med budsjett. Mykje av dette skuldast auke i skatteinntekter og lågare pensjonspremie enn estimert, i tillegg til at vi framleis har god budsjettdisiplin i einingane. Dei siste åra har det kome fleire verkty, rangeringar og barometer som måler kvaliteten på dei kommunale tenestene. Det mest omfattande er kommunebarometeret frå kommunal rapport som tek (som dei fleste andre) utgangspunkt i KOSTRA-tala for kommunane. Slike rangeringar har sine svakheiter, til dømes kjem Askvoll ut på 153 plass innan barnevern, sjølv om vi har felles barnevernteneste. Men viss ein tek tala for kva dei er kan ein nytte dei som ei viss rettesnor for korleis vi ligg an i høve dei andre kommunane i Norge Totalplassering Grunnskule Eldreomsorg Barnevern Barnehage Helse Sosial Kultur Økonomi Kostnadsnivå Miljø og ressursar Sakshandsaming Vatn, avløp og renovasjon Kommunal rapport: kommunebarometeret for 2015 og 2016 Som dei fleste andre kommunar, har Fjaler gode resultat på nokre område og nokre resultat med utfordringar. Totalt sett kjem vi godt ut, med ei rangering på 101 plass av 428 kommunar. Utfordringsbiletet ser vi sterkast innan eldreomsorg, der dobbeltrom og overbelegg ved institusjon gjer at vi oppnår ein dårleg score. Der vi jamt over kjem best ut er innan grunnskule, der vi stort sett presterar i øvre sjikt av norske kommunar, til liks med fleire av nabokommunane. Vi har vore gjennom fire år med konstant fokus på kostnadsreduksjon, dette har kosta mykje for einingane. Både i kroner og øre, og tenester til brukarane våre, men og i fokus og arbeidsinnsats. Følgjande prinsipp har vore lagt til grunn for arbeidet med innsparingar siste fire år: Vi kuttar i dei tenestane som er dyrast, samanlikna med andre kommunar. Vi kuttar der det er mulig å gjere endringar innanfor tre år. Vi tek meir i dei tenestane vi veit ein kan styre gjennom planar og vedtak, enn i tenestar der lovverk og brukarane gir premissane. Det har vore henta inn eksterne vurderingar i fleire rundar for å få ei objektiv og fagleg god gjennomgang av økonomien, med eit arbeid i 2014 ved Agenda Kaupang som det mest omfattande. Vi har og ferske analyser frå 2016 frå Kaare Granheim Rådgivning AS innan skule, barnehage og pleie og omsorg. Kort summert so driv Fjaler kommune pleie og omsorgstenestene særs billig, medan vi driv dyrt innan skule og barnehage. Det må her likevel presiserast, og her siterer eg frå rapporten : Utgiftene (til undervisning, min merknad) var imidlertid ikke store dersom man tar hensyn til skolestørrelse. Kommunen har da lavere utgifter enn «landsgjennomsnittet». (Kaare Granheim Rådgiving AS, 2016)

6 Hovudutfordringane for planperioden er: Driftsutgiftene er p.t ikkje tilpassa driftsinntektene Folketalet er stabilt litt nedadgåande Bygningmassen er ikkje tilpassa dagens krav og har store behov for oppgradering Nye oppgåver og krav utfordrar kompetansen til dei tilsette Økonomiske nøkkeltal (prognose) Netto driftsresultat 0,4 % 1,0 % 0,7 % 0,5 % 0,0 % Disposisjonsfond Langsiktig gjeld Profil i årsbudsjettet for 2017 og økonomiplan Vi har valt å samle einingane i underkapittel, både for å gjere det enklare å lese budsjettet, men og følgje opp vedtak i 2016 om å innføre kommunalsjefar innan oppvekst og tekniske tenester. I grove trekk er dette eit budsjett der ein vidareførar drifta på dagens nivå, justert for auke i behov innan skule (klassedeling) og eldreomsorg (heimetenester, helsesyster og institusjon). Økonomiplanen legg opp til store investeringar, særleg innan skule og helse. Mykje av investeringane er naudsynte grunna låge løyvingar til vedlikehald, dette slår ekstra hardt inn når store delar av bygningsmassen er om lag same alder. I tillegg har vi investeringar som er naudsynte for å møte framtida og dei utfordringane vi ser i litt lengre perspektiv i samband med eldrebølga, og på kortare sikt med auke i barnetalet i Dingemoen krins. Desse investeringane gjer at lånegjelda vil auke kraftig i løpet av planperioden, og vi vil måtte nytte ein stadig større del av inntektene til å betale avdrag og renter. 1.2 Risikovurdering av økonomiplanen I budsjettet for 2017 og økonomiplanen er det ei lang rekkje usikre moment. Nokre er knytt til drifta, og er innan det vi kan kontrollere gjennom målretta arbeid, men ein stor del er og knytt til høve som ligg utanfor kommunen sin kontroll. I det følgjande vert ein del av dei største usikkerheitene drøfta, og, der det er mogleg, talfesta Vekst Både kommuneplanen og økonomiplanen legg til grunn ei auke i folketalet på om lag 30 personar per år. Dette er, som ein kan sjå i kapittel ikkje garantert. Inntektene frå innbyggjarane vert ikkje berre berekna ut frå tal innbyggjarar, men og ut frå vår andel i høve andre kommunar og i høve fordeling innan kostnadsnøklane. Ein familie med to vaksne og to born i skulealder vil kunne utgjere (eks skatteinntekter) om lag i inntekt, med enkelte atterhald. Eg estimerar total risiko til mellom 1,5 millionar -2,5 millionar Investeringar, rente og avdrag Prognosane og rentebana til Norges bank seier at vi vil ha låg rente i Noreg i mange år framover. Det som uansett er sikkert er at renta i framtida vil auke. Ved inngangen til 2017 vil vi ha fastrente på 80% av låneportefølja, det vil sei at vi ikkje vil vere veldig sårbare i høve ein renteauke på dagens renteportefølje. Men vi har framfor oss mange og store investeringar. Dersom framlagt investeringsprogram for planperioden vert vedteken vil kommunen få stor auke i finansutgiftene dei komande år. Når lånemassen aukar vil vi sjølvsagt vere meir sårbare i høve renteauke om vi ikkje har rentesikring på låneportefølja. Avdragsutgiftene vil auke, uavhengig av rentenivå. Side 5

7 1.2.3 Pensjon Pensjonskostnadane til kommunane har auka mykje dei siste åra. Grunna lågt rentenivå har avkastninga på pensjonsmidlane vore lågare enn for ei tid tilbake. samstundes har ein hatt relativt god lønsvekst i offentleg sektor, dette er element som er med på å auke pensjonskostnadane. Andre risikoelement når det gjeld pensjon er: Endring i kva som er pensjonsgjevande inntekt (td. Stillingsstorleik) Redusert amortiseringstid Nye soliditetkrav til eigenkapital i liveselskapa AFP uttak Tal uføre og uføregrad Regulering levetid Tilsette i offentleg sektor har gode pensjonsordningar politikarar har varsla at dagens ordning ikkje er berekraftig over tid, det ein veit er at pensjonsordningane framover kjem til å bli endra men det er umuleg å meine noko om kva konsekvensar dette vil få for kommunane sin økonomi Budsjettoppfølging og andre driftsutgifter Driftsråmene til einingane er særs stramme, etter fleire år med innsparingar og bruk av «ostehøvel». Samstundes har vi liten kontroll på tenestesida, og vi må yte tenester dersom det vert eit behov som oppstår i løpet av året. Med stoda i bygningsmassen vil vi og kunne oppleve at det oppstår utgifter og situasjonar som må dekkast inn/løysast fortløpande, døme frå i år er stenging av gamleskulen på Dingemoen og utbetring av elektrisk anlegg på ungdomsskulen. Ut frå resultatet i 2014 estimerer eg denne risikoen til 5-7,5 millionar kroner Berekningsrisiko Det er alltid ein viss risiko for at berekningar i budsjettet og økonomiplanen inneheld feil, utan at det vert oppdaga. Ut frå erfaringar er det snakk om mindre korrigeringar, om lag 0 til Skatt og rammetilskot Dei to siste åra er Fjaler blant dei kommunane i Sogn og Fjordane som har hatt høgast prosentvis inntektsauke. Dette er ikkje grunna auke i folketalet men utslag av utgiftsutjamninga i inntektssystemet. Risikoen i planperioden er nedgang i folketalet, endring i dei demografiske føresetnadane og endring av kriterier i inntektssystemet frå sentralt hald. I tillegg til dette vil skjønsmidlane som blir tildelt av fylkesmannen kunne bli redusert i framtida. Det som er avgjerande for kommunane dersom dei skal behalde og auke dagens inntekter er ein folketalsvekst som ligg på snitt eller over landet samla sett. Skatteinntektene til kommunane vert påverka av den generelle veksten i den norske økonomien. Vi har no nokre år bak oss med låge oljeprisar og store reduksjonar innanfor denne sektoren. Dette har påverka skatteinntektene til mange kommune negativt og har samla sett ført til lågare vekst. Auka arbeidslause i kommunen vil medføre lågare skatteinngang. Ut i frå at auken i inntekter i aldersgruppa 6-15 år frå 2016 til 2017 er på 3,5 millionar og skjønstilskotet frå Fylkesmannen er på 2,6 millionar set eg denne til 5 millionar Flyktningar 2015 synte at føresetnadane kan endre seg raskt. Vi sto (og står framleis) midt oppe i den største humanitære krisa sidan 2. verdskrigen og mange kommunar fekk store utfordringar nær sagt over natta. Det er ikkje lagt inn buffer i økonomiplanen for tilsvarande hendingar.

8 1.2.8 Beredskap BUDSJETT 2017 OG ØKONOMIPLAN Med stadig meir ekstremvær kan vi hyppigare enn før kome i situasjonar kor kommunen får store ekstraordinære utgifter. Døme på dette er flaumane i Flåm og Odda, uveret Dagmar og ulike rashendingar. Basert på erfaringstal må ein rekne millionbeløp dersom noko skal skje, til dømes var skadane i Aurland kommune rekna til 130 millionar kroner. Ein del vert dekka gjennom forsikringar og ulike ordningar, men ein del må kommunen ta sjølv. Side 7

9 2 DET KOMMUNALE STYRINGSSYSTEMET Kommuneplanen er kommunen sitt overordna styringssystem, og består på den eine sida av ein samfunnsdel med handlingsplan, og på den andre sida av ein arealdel (overordna arealplan og reguleringsplan). Planhierarkiet, og samhandlinga mellom dei ulike delane er vist i skissa nedanfor. Kommuneplanen vert omsett i meir detaljerte planar, viktigast av desse er økonomiplanen. Økonomiplanen inneheld overordna målsettingar, økonomiplan og årsbudsjett. Planperspektivet er fire år, med årleg rullering.

10 3 PRIORITERTE SATSINGSOMRÅDER 3.1 Kommuneplanen sine satsingsområde Kommuneplanen sin samfunnsdel som vart vedteken i 2014 har følgjande mål for samfunnsutviklinga i Fjaler: Overordna mål: Fjaler kommune skal ha ein positiv folketalsvekst. Veksten skal i hovudsak skje i aldersgruppa år. med ein årleg vekst i overkant av 1% og 15% innan 2025 Fjaler kommune skal vere ein god og trygg plass å bu med fokus på folkehelse og gode oppvekstvilkår Fjaler kommune skal ha vekst i næringslivet. Veksten skal skje i eksisterande verksemder og i nye arbeidsplassar Fjaler kommune skal ivareta innbyggjarane sin samfunnstryggleik Fjaler kommune skal redusere utslepp av klimagassar og miljøskadeleg stoff Fjaler kommune skal sikre ei berekraftig forvalting av naturressursane og ivareta viktig natur- og kulturlandskap Utbygging av hytteområde og enkelthytter skal ta omsyn til natur- og landskapsverdiar og ålmenta si tilgang til friluftsområder. Fjaler kommune skal jobbe for betre infrastruktur med hovudvekt på veg, overnattingskapasitet og gode kommunikasjonsløysingar (som mobil og fiber) Fjaler kommune skal styrke Dale som kommunesenter og skape ein levande tettstad 3.2 Utvikling Befolkningsutvikling Fjaler kommune har hatt eit nokolunde stabilt folketal siste åtte år, etter ei kraftig nedgang midt på 2000-talet. (Men med ei viss nedgåande trend). Fødselstala var i perioden gode, men dei har stagnert siste to år, noko som gjer det krevjande å planlegge behovet innan oppvekstområdet. Fjaler kommune har særleg to utfordringar når det gjeld folketal. For det første er folketalet stabilt, men ikkje aukande, noko som gjer utslag på inntektssida. For at Fjaler kommune skal få kompensert for løns -og prisvekst i overføringane frå staten, må vi ha ei årleg auke i befolkninga på om lag 1%. For det andre har vi ei sterk befolkningsauke i Dale. Stor befolkningsvekst er krevjande for ein kommune å handtere, og legg press på utbygging, sosial og teknisk infrastruktur. Det merkast og gjennom prispress og bustadmangel som gjer at kommunen får ei utfordring. Ei jamn tilgang på areal til bustadar og regulert areal til leilegheiter og bustadareal vere ei viktig oppgåve for Fjaler kommune i kommunestyreperioden. For perioden er estimatet frå SSB at Fjaler kommune vil ha ei årleg vekst på mellom 0,1% og 0,5%, noko som er langt lågare enn målet i kommuneplanen som er 1%. Ein må og ta med seg at elevtalet ved UWC tradisjonelt sett har ført til at estimatet for fødde har vore høgare enn det reelle talet (grunna ei kunstig høg yngre befolkning). For at vi skal kunne nytte tala har vi korrigert for auke i årskull, slik at dei ligg på det som har vore historisk gjennomsnitt. For å nå kommuneplanen sitt mål om befolkningsvekst må vi slå SSB sin prognose med 620 personar innan 2025 (3240 mot 2620). Viss ein ser utviklinga siste 12 år, vil eg si at dette krev endring i korleis vi nytter inntektene til kommunen. Side 9

11 Folkemengd 1. januar (kjelde: SSB) Framskriving basert på middels nasjonal vekst, korrigert for barnetal (kjelde: SSB) FIGUR 1:FOLKETALSUTVIKLING PR GRUNNKRETS, KJELDE: SOGN OG FJORDANE FYLKESKOMMUNE Næringsutvikling Dersom vi ser utvikling over tid har Fjaler hatt ei endringar i retning av fleire kunnskapsarbeidsplassar, jf. til dømes Enoro og selskapa på Haugland. Siste åra har vi hatt ein auke med nye selskap som er i vekst. Døme på dette er Brødrene Dahl, Avans og Pecom. Dette veg opp mot nedgang innan jordbruk og industri. Kommunane i HAFS etablerte felles utviklingsorganisasjon frå og med juni Dette er viktige føresetnader for å kunne bidra til større samla vekst i regionen. Utviding av bu- og arbeidsområde som følgje av Dalsfjordsambandet, samt industriutvikling i ytre deler av kommunen gir nye muligheiter. Kontinuerleg fokus på og pågåande prosjekt mellom anna innan breibandsutbygging, betre overnattingskapasitet og betre vegar vil vere med å fremje vekst. Vidare mogelegheit er at ein i samarbeid med nabokommunane, der ein har felles bu- og arbeidsområde, har tettare samarbeid om utviklingsarbeidet (samfunnsutvikling)

12 3.2.3 Attraktivt sentrum BUDSJETT 2017 OG ØKONOMIPLAN Eitt av måla i kommuneplanen er at «Fjaler kommune skal styrke Dale som kommunesenter og skape ein levande tettstad». Dette heng saman med ynskje om folketalsvekst, då folketalsveksten i Dale har vore om lag 8% høgre enn landsgjennomsnittet (eks innvandring) siste ti år. 3.3 Overordna mål og prioriterte områder for perioden Økonomiplanen legg opp til eit svært ambisiøst investeringsløp, med opprusting av skular, ny gravplass, ny brannstasjon/beredskapshus og oppussing/opprusting/nybygg innan helsesektoren. Grepa er naudsynte både med omsyn på kva utfordringar vi har på kort, men og mellomlang sikt. Dette, i tillegg til nye lovpålagte oppgåver (Psykolog frå 2019 og Rus/psykiatri frå 2017) vert dei prioriterte områdane for perioden. 3.4 Sektorovergripande mål for perioden Resultat 2015 Ambisjon 2017 Ambisjon 2020 Lojalitet til kommunestyret sine vedtekne råmer Sunn kommuneøkonomi Andel einingar som held budsjettet (a) 63 % 100 % 100 % Andel av planlagde investeringsprosjekt som er gjennomførde 100 % 100 % a) tal prosjekt 36,5 % 78 % 78 % b) bruk av bevilling 36 % 100 % 100 % Netto driftsresultat 0,5 % 0 % 2 % Langsiktig gjeld 76,8 % >100 % >100 % Frie driftsfond (disposisjonsfond) 0,68 % 0,68 % 5 % Vidareutvikle godt arbeidsmiljø Sjukefråvær, inkludert eigenmeldt fråvær 5,3 % 5,5 % 5,5 % Medarbeidarundersøking (b) a) Innan ein feilmargin på 1,0% b) Fjaler kommune vil frå 2016 ta i bruk KS sin nye medarbeidarundersøking, «10-faktor». Undersøkinga er ei utviklingsorientert medarbeidarundersøking, og dei ti faktorane er valde ut frå fleire kriterie. Dei viktigaste er at faktorane er dokumentert viktige for oppnåing av resultat, samt mogleg å påverke. Side 11

13 4 ØKONOMISKE RÅMER OG FINANSIELLE TILHØVE 4.1 Inntekts- og formuesskatt, eigedomsskatt og rammetilskot frå staten Anslag skatteinntekter Totalt rammetilskot Anslag frie inntekter Inntekts- og formueskatt Skatteinntektene til Fjaler kommune er estimert til i 2017, inkludert inntektsutjamning. Ettersom skatteinntektene for 2017 ikkje er kjent før i januar 2018 er estimatet basert på nivået i skatteinntektene i Dette er framskrive i tråd med veksten i det samla skatteanslaget, slik at ein føreset ein lik skattevekst per innbyggjar Rammetilskot Slik vert det samla rammetilskotet berekna: Innbyggjartilskot før omfordeling Omfordeling: Utgiftsutjaming Korreksjon for elevar i statlege og private skular Tilskot med særskild fordeling Inntekstgarantiordninga (INGAR) Regionalpolitiske tilskot: Distrikstilskot Sør-Norge Skjønsmidlar Totalt rammetilskot INNBYGGJARTILSKOT Innbyggjartilskotet vert først fordelt med eit likt beløp per innbyggjar. For 2017 er dette beløpet kr

14 KORREKSJON FOR ELEVAR I STATLEGE OG PRIVATE SKULAR Enkelte kommunar har elevar i statlege og private grunnskular. Trekkordninga gjer at desse kommunane vert trekt eit gitt beløp per elev som dei yt grunnskuletenester til. Summen av trekk frå kommunar med elevar i statlege og private skular delast ut att til alle kommunane i landet etter kommunen sin andel av berekna utgiftsbehov (kostnadsnøkkelen). Skulekategori Sats Tal elevar i Fjaler Sum trekk Vanlig undervisning kr 0 = 0 kr Spesialskoler kr 0 = 0 kr Skoler med opphold kr 0 = 0 kr Totalt trekk for Fjaler = 0 kr For Fjaler kommune vert dette utslaget: Trekk for elever i statlige og private skoler 0 kr + Landssum fordelt etter kostnadsnøkkelen kr = Omfordeling statlige og private skoler kr TILSKOT MED SÆRSKILD FORDELING Nokre einskilde saker fordelast ikkje etter inntektssystemet sine ordinære kriterie, men gjevast i ein særskild fordeling. Saker med særskild fordeling for Fjaler kommune: Enkeltsaker Helsestasjon/skolehelsetjeneste Utdanning deltidsbrannpersonell Frivilligsentraler Sum tilskudd med særskilt fordeling Fjaler kommune Fordeling beløp kr kr kr kr INNTEKSTGARANTIORDNINGA (INGAR) Dette tilskotet skjermar kommunar mot brå nedgang i rammetilskotet frå eit år til eit anna. Tilskotet fungerer slik at det tek lang tid før større endringar i får fullt gjennomslag i inntektssystemet, medan det tek kortare tid for mindre endringar. Sidan INGAR er ei ordning for omfordeling, er alle kommunane med på å finansiere tilskotet med eit likt beløp pr. innbyggjar. Fjaler får ikkje denne kompensasjonen i 2017 men er med på å finansiere ordninga SKJØNSMIDLAR Fylkesramma for skjønsmidlar er redusert med 11 MNOK frå Kommunar med høge utgifter til særleg ressurskrevjande brukarar, språkdeling (nynorsk/bokmål), svak økonomi og høgare sats for arbeidsgjevaravgift er prioritert i skjønnsfordelinga for Fjaler kommune får for 2017 eit skjønstilskot på , noko som i prosent er same tildeling som i 2016, men i kroner er det mindre. Side 13

15 UTGIFTSUTJAMNING Gjennom utgiftsutjamning vert rammetilskotet til dei lettdrevne kommunane redusert, og dei relativt sett tungdrevne får ekstra overføringar. Dette vert gjort gjennom berekning av ein behovsindeks. Tabellen under syner kva faktorar som er med, og utrekninga av behovsindeksen for Fjaler kommune. Menneska i tabellen syner verdien på kriterieindeksen. Den tredjedelen av kommunane som ligg nærmast landsgjennomsnittet på kvart kriterie er vist med eitt menneske, den neste tredjedelen er vist med to menneske osv. Fjaler kommune har for 2017 ein indeks på 1,3158, noko som betyr at kommunen er 31,58% meir tungdreven enn snittet av kommunane i Norge.

16 Kjelde: Side 15

17 4.1.3 Eigedomsskatt Eigedomsskatt er ein kommunal skatt som vert skrive ut i samsvar med lov om eigedomsskatt til kommunane, samt vedtekter godkjent av kommunestyret. Eigedomsskatt vart innført for alle eigedomar i Fjaler kommune med verknad frå 2011 Eigedomsskatt Hus, hytter og ubebygd grunn Næring, verk og bruk Nyetablering I budsjettet for 2017 er skattesatsen på hus og hytter sett til 4,5 promille, sats på verk og bruk er sett til 7 promille. Dette er uendra frå Frå og med 2017 er det lagt opp til at ein fjernar sonefaktoren på fritidsbustadar. Det er lagt inn generell auke med 1 promille i 2018 og 2019 og ein halv promille i 2020, slik at ein når full promille på alle eigedommar i I tillegg er det lagt inn eigedomsskatt på nytt bygg Steien (Coop Extra og Europris), samt fire nye einebustadar årleg i perioden frå (punktet «Nyetablering») 5 OPPVEKST 5.1 Organisasjon Ansvar Årsverk 16/ Oppvekst 4, Dingemoen skule 26,9 211 Flekke skule og barnehage 12,3 212 Guddal skule og barnehage 5, Våge skule 11,6 215 Fjaler Ungdomsskule 14,7 260 PPT 5,2 270 Yksnebjør Barnehage 19,6 272 Hellevik Barnehage 3,8 5.2 Status Barnetal i barnehagane per November 16: Barnetal Tal plassar Yksnebjør Hellevik 9 11 Guddal 6 9 Flekke Elvetun Våge 12 15

18 Barnetal per skule etter barne/elevtalsprognose per 1.November 2016 Dingemoen Flekke Guddal Våge BUDSJETT 2017 OG ØKONOMIPLAN Fjaler kommune har, viss vi ser barnetala frå 2001 opp mot fødte i kommunen ei tilflytting per kull på mellom 7 og 15 born, slik at elevtalsprognosene kan vere noko låge sett opp mot reelle tal. Dette gjeld i hovudsak Dingemoen og Flekke krinsar. Dingemoen krins fekk i år, for første gong sidan 70-talet, klassedeling i første klasse, og vil mest sannsynleg ha klassdeling tre år på rad. 5.3 Rådmannen sitt budsjettforslag Ansvar Ansvar (T) Budsjett 2017 Justert Budsjett 16 Budsjett Oppvekst Dingemoen skule Flekke skule og barnehage Guddal skule og barnehage Våge skule Fjaler Ungdomsskule PPT Yksnebjør Barnehage Hellevik Barnehage Sum Tiltak som ikkje er lagt inn i budsjettet Tiltaka er ikkje kostnadsrekna Tiltak Innsats retta mot flyktningar/framandspråklege Spesialpedagog i barnehagen Oppgradering uteområde Topedagogsystem Kursmidlar Midlar til reising i skulen Digitalt utstyr Auke i vikarbudsjettet Høgtalaranlegg i klasseromma Begrunning Fleire timar til flyktningar i ungdomsskulealder og tospråklege assistentar Tidleg innsats, dedikerte spes.pedressursar til barnehage Barnehagane i Flekke og på Yksnebjør. Utslitte og farlege leikeapparat To pedagogar per avdeling vil gje auke i faglegheita i barnehagen Barnehage- særs lite midlar til kurs og kompetanseheving Leige minibuss/buss for å komme seg avgårde med ungane Tidleg innsats, betre digitalt utstyr på avdelingane i barnehagane Gjeld særleg dei små einingane, der løn tel inntil 95-97% av totalt budsjett Gjeld dei store skulane, der alvorlege hendingar ikkje bør varslast via brannalarm Side 17

19 6 BISTAND OG OMSORG 6.1 Organisasjon Årsverk 2016 Årsverk 2017 Administrasjon 3,60 3,60 Miljøarbeid - eigen bustad 8,70 8,70 Arbeidslag 1 23,00 25,43 Arbeidslag 2 18,83 18,83 Arbeidslag 3 16,25 16,25 Arbeidslag 4 4,31 4,31 Arbeidslag 5 24,00 26,87 Arbeidslag 6 kjøkken /matombringing 2,68 2,68 Born/unge koordinator/miljøarbeid /avlastning/prosjekt barn. 5,75 5,75 BPA- brukarstyrt assistanse 7,94 7,94 Omsorgsløn 0,35 0,62 Støttekontakt/treningskontakt 0,65 0,70 Totale årsverk 116,06 121,67 Det har vore ei auke i mengda vedtak om omsorgsløn og støttekontakt. Arbeidslag 1 og arbeidslag 5 har auke grunna overbelegg på institusjonen, samt at brukarar i omsorgsbustad har større og meir omfattande behov. Det kjem to nye rom knytt til sjukeheimen og tal eldre som treng heildøgnspleie aukar. Sidan vi har få institusjonsplassar i høve eit stort og aukande behov må vi yte meir heimetenester, også utanfor sentrum. Det er ikkje mogeleg å gje lovpålagde tenester utan å auke i ressursar til heimetenestene. 6.2 Status Praktisk /personleg bistand/ heimesjukepleie 2015 (pr ) 2016 (pr ) Tenestemottakarar Tenestemottakarar Støttekontakt born og vaksne Vaksenopplæring (Vevang Dagsenter) 1 (Dale VGS kjøper tenester frå BIO) (Dale VGS kjøper tenester frå BIO) Langtidsopphald i sjukeheim 8707 døgn 9057 døgn Dagopphald sjukeheim 24 (2848 dagar) 30 (2100 dagar) Avlastning i sjukeheim 22 (707 døgn) 14 (402 døgn) Korttidsopphald sjukeheim 32 (1152 døgn) 26 (1240 døgn) Rehabilitering i 8 (283 døgn) 16 (398 døgn) Naustmyra/Løvollen Brukarstyrt personleg assistent 4 3 Avlastning born/unge 2 4 Matombringing 35 35

20 6.3 Rådmannen sitt budsjettforslag Justert Ansvar Ansvar (T) Budsjett 2017 Budsjett 16 Budsjett BIO BUDSJETT 2017 OG ØKONOMIPLAN Rådmannen sitt budsjettforslag legg i hovdsak opp til å vidareføre drifta på dagens nivå. Grunna auke i behovet er det lagt inn auke i bemanning til omsorgsbustadar knytt til sjukeheimen. I tillegg er det lagt inn ei auke i heimetenestene for å kunne avlaste overbelegget på sjukeheimen, samt ei nattevaktsstilling ved Fjaler sjukeheim 6.4 Tiltak som ikkje er lagt inn i budsjettet (Prioritert rekkjefølge) Tiltak Begrunning Kostnad Auka bemanning på Vevang dagsenter Vaken nattevakt på Øyra buområde Nytt lokale til dagsenter for personar med psykisk utviklingshemming Lønsmiddel: velferdsteknologi Leasingbil til arbeidslag 3 Dette vart saldert ved nedskjeringar. Med så lav bemanning kan dei ikkje ta imot alle brukarane (som søkjer). Det vil føre til høgre kostnad i andre arbeidslag. Nattevakt er mykje våken grunna urolege brukarar Lokalet er slitt og tungvint. Velferdsteknologi: Krevst ressursar til å jobbe med det (lønskostnader) og må setje av midlar til å kjøpe utstyr. Ein bil vil gje personalet ein meir effektiv arbeidsdag. Bruke meir tid på brukarane istadenfor å gå til butikk med varer, gå fram og tilbake frå dagsenter m.m. Lønsmiddel: rekruttering Kompetanseheving- vikarutgifter Nye datamaskiner Krevst ressursar til å jobbe med det. Auka lønskostnader grunna rekrutteringsvanskar. Døme: for å få nok personar med medisinkompetanse i helgar må ein tilby høgre løn. Alternativet er vikarbyrå (noko som er mykje dyrare og vil gje lågare kvalitet på tenestene). Kommunen har fått, og får, stadig nye oppgåver. I tillegg har vi låg andel av fagutdanna Mange av datamaskinene er gamle og fungerar lite tilfredsstillande Side 19

21 7 KOMMUNEHELSE OG SOSIALE TENESTER 7.1 Organisasjon Årsverk 2016 Årsverk 2017 Helsestasjon 2,16 2,36 Fysioterapitenesta 4,30 4,50 Legekontoret 4,65 4,65 Flyktningtenesta 1,00 1,00 Nav 2,00 2,00 Barnevern 8,50 8,50 Folkehelse 1,00 1, Rådmannen sitt budsjettforslag Ansvar Ansvar (T) Budsjett 2017 Justert Budsjett 16 Budsjett Helsestasjon Fysioterapitenesta Legekontoret Flyktningtenesta Nav Barnevern Sum Tiltak som ikkje er lagt inn i budsjettet Ikkje prioritert rekkjefølge Tiltak Begrunning Kostnad Auka bemanning Fysio Auka stillingsressursar/fleire stillingar for å kunne auke opp tilbodet/prioritere førebyggande tiltak spesielt for unge og eldre. I tillegg kunne utvikle Frisklivssentralen med fleire tiltak. Oppgradering fysiosalen Auka bemanning NAV Auka bemanning barnevern Auka bemanning barnevern Utstyrssentral for barn, flyktningar m. fl med t.d utstyr til leirskule, skidagar mm. Behov for nytt utstyr/oppgradering i fysiosalen. Har over tid vore slitasje som ikkje vorte prioritert grunna kommuneøkonomien. Stillingsressursar til økonomisk rettleiing/gjeldsrågjevar (lovpålagt oppgåve for kommunane). Pr i dag har kontoret 20 % vakant stilling som kan nyttast, men behovet er mykje større enn dette. I tillegg klarar vi ikkje å rekruttere rett kompetanse til ei 20 % stilling. Tidleg inn og jobbe med rettleiingskurs for foreldre. Tiltaksarbeid i heimen det er eit behov for «husmorvikar», praktisk bistand i heimen (avlastning). Dette vil gi foreldre handlingsrom til å drive eige endringsarbeid. Blir søkt eksterne midlar, men behov for kommunal finansiering for å få til permanente tilbod.

22 8 TEKNISKE TENESTER OG LANDBRUK 8.1 Organisasjon Årsverk 2016 Årsverk 2017 Teknisk kontor 4,80 5,80 Reinhaldssentralen 5,16 5,16 Driftssentralen 5,00 5,00 Landbruk 4,70 4,70 Ein tilsett ved teknisk kontor har vore ført i investeringsrekneskapen, dette er no endra. Årsverka ved kontoret er det same. 8.2 Rådmannen sitt budsjettforslag Ansvar Ansvar (T) Budsjett 2017 Justert Budsjett 16 Budsjett Teknisk LAF Sum Stilling ved teknisk kontor er lagt inn i budsjettet, men ikkje før frå April. Det kjem eiga sak på om stillinga skal vidareførast, men stillinga er lagt inn. 8.3 Tiltak som ikkje er lagt inn i budsjettet Tiltak Begrunning Kostnad Det einaste vi nyttar pengar på er klipping av gras samt nokre sporadiske blomster. Kommunegartnar/ vedlikehald av grøne område Sykkel- og gangveg på strekning Yksnebjør Dale sentrum og Sletteland - Dingemoen Vedlikehald bygg Vegvedlikehald Auka bemanning Vedlikehaldsetterslepet er på om lag 500 millionar, og auker årleg grunna manglande midler til vedlikehald. Gjer at investeringsbehovet vert stort Ref og asfalteringsbudsjettet. Manglande juridisk kompetanse Side 21

23 9 FELLESTENESTER, ADMINISTRASJON OG KULTUR 9.1 Organisasjon Årsverk 2016 Årsverk 2017 Rådmannen si leiargruppe 3,00 3,00 Sørviskontoret 3,75 3,75 Økonomi 4,00 4,00 Kultur 3,00 3,00 I rådmannen si leiargruppe ligg rådmannen, økonomisjef og personalsjef. Kommunalsjef teknisk og kommunalsjef oppvekst ligg i sine tilhøyrande kapittel. Ei av stillingane har stått vakant sidan April, men det er ikkje lagt inn auke i stillingar i Rådmannen sitt budsjettforslag Ansvar Ansvar (T) Budsjett 2017 Justert Budsjett 16 Budsjett Rådmannen Kultur Sum Tiltak som ikkje er lagt inn i budsjettet Tiltak Begrunning Kostnad Lavterskeltiltak og møteplassar retta mot ungdom Kommunen har i liten grad møteplassar/tiltak retta mot ungdom med ein låg terskel, t.d. ungdomsklubb Tiltak for vekst i grendene Det er ikkje lagt inn midlar til støtte for grendelaga Ressursar til kurs og opplæring Kurs og opplæringspotten er skore til beinet etter mange runder med saldering. Gjeld store delar av kommunen Inventar og utstyr Vedlikehaldsetterslep og på inventar og utstyr. Mykje har standard frå då bygga vart teken i bruk Fleire møterom Auka bemanning Vi saknar ressursar innan beredskap, ikt, informasjon, innkjøp og juss. Gjennomgangsbustadar Behov for gjennomgangsleiligheiter/-hyblar til studentar, vikarar mm. Det er utfordrande å finne bustader i den private marknaden.

24 10 INVESTERING BUDSJETT 2017 OG ØKONOMIPLAN Sjølv om investeringsbudsjettet og driftsbudsjettet er to ulike budsjett, vil investeringsbudsjettet i stor grad påverke driftsbudsjettet. Vi finansierer store delar av investeringane våre med lånemidlar. Investeringbudsjettet slik det er lagt fram, vil medføre ei netto auke i lånegjelda til Fjaler kommune på kr 83,2 mill over ein 4-års periode. Dette får store konsekvensar på driftsbudsjettet til kommunen. I 2020 vil vi ha auka finansutgiftene i driftsbudsjettet med kr 5,6 mill i høve I tillegg til finansutgiftene vil auka investeringar påverke FDV utgiftene til kommunen. Dersom investeringa medfører auka kapasitet vil og lønsutgiftene på sektoren bli påverka. Tabellen under viser utviklinga av Fjaler kommune sine finansutgifter dersom framlagt investeringsprogram for planperioden vert vedteke. År Renter Avdrag Sum Netto auke i lånegjeld Finansiering Det er viktig å presisere at tabellen over investeringane viser bruttoinvesteringar. For fleire av postane ligg det inntekter/tilskot som er vist til i tabellen Momskompensasjon Tilskot rehabilitering av sjukeheim Tilskot nybygg sjukeheim Bruk av fond Låneopptak Kapitalinntekt (sal av FUS) Sal av tomter Hatledalen Avsetnad til utviklingsfondet Sum finansiering Side 23

25 VEDLEGG 1: HOVUDOVERSIKT DRIFTSOVERSIKT Økonomiplan (Tal i 1000 kr) Skatt på inntekt og formue Rammetilskot Eigedomsskatt Investeringstilskot eldreomsorg Rentekompensasjon skule SUM FRIE INNTEKTER Renteinntekter Renteutgifter lån Netto renteutgifter/-inntekter Avdragsutgifter eksisterande lån Netto avdragsutgifter NETTO RENTE- OG AVDRAGSUTGIFTER TIL FORDELING Ansvar 100 Rådmannen Ansvar 200 Oppvekst Ansvar 210 Dingemoen skule Ansvar 210/215 Dale skule Ansvar 211 Flekke skule og barnehage Ansvar 212 Guddal skule og barnehage Ansvar 214 Våge skule Ansvar 215 Fjaler ungdomsskule Ansvar 260 PPT Ansvar 270 Yksnebjør barnehage Annsvar 272 Hellevik barnehage Ansvar 300 BIO Ansvar 312 Helsesyster Ansvar 313 Fysioterapi Ansvar 320 Legetenesta Ansvar Flyktningtenesta Ansvar 355 NAV Ansvar 360 HAFS barnevern Ansvar 500 Kulturtenesta Ansvar 600 Teknisk Ansvar 650 Landbruk Sum fordelt til driftsråmer Disposisjonar: Avsetjing til disposisjonsfond Avsetjing til bundne fond Bruk av disposisjonsfond Overføring til investeringsrekneskapen Netto disposisjonar Balanse

26 VEDLEGG 2: INVESTERINGSPROGRAM Prosjekt Veg og anna infrastruktur Asfaltering kommunale vegar Bruer Trafikktryggingstiltak Damsikring Hatledalen («Demma») Gatelys Sum Kommunale formålsbygg Våge skule - Fasadar og taktekking Våge Skule - Ny septiktank 200 Dingemoen skule BIO - Fjaler sjukeheim trinn 2 og Fjaler Helsetun nytt bygg lege, fysio Sum Kommunale Bygg Heildøgnsbemanna omsorgsbustader Naustmyra og krinshellen- Fasadeoppgradering 300 Beredskapshus Kommunale bygg - Oppgradering Fjalerhallen - ventilasjonsanlegg 500 Sum IKT Nytt system for merking av mat på sjukeheimen 200 Klassesett og lærarmaskiner Velferdsteknologi - Fullisensiering helse 450 Velferdsteknologi - system og utstyr 500 Sum Kyrkje og Kultur Gravplass Handikaptoalett Guddal Kyrkje 300 Dale Kyrkje - måling Sum Utstyr Ny traktorhengar 150 Ny traktor 500 Kantklyppar og klype til gravemaskin 150 Sum KLP - Eigenkapitalinnskot Sum Sum Side 25

27 VEDLEGG 3: ENDRINGAR I HØVE 1. FRAMLEGG Desse endringane er innarbeidd i framlegget før saldering: Tiltak/endring Beløp Bio 1 ekstra nattevakt Legevakt 141 Revisjon 11 Psykolog 120 Eigedomsskatt kraftanlegg -65 Kultur - tastefeil % stilling Yksnebjør - budsjettert på ansvar Stilling plan teknisk 671 Flyktningkoordinator 1 ny stilling - frå aug 264 Nytt tiltak Barnevern 400 Underbalanse 2 524

28 VEDLEGG 4: SALDERINGSLISTE I HØVE 1. FRAMLEGG (DRIFT) Tiltak Ansvar 100: 1% reduksjon Sum ansvar Guddal Barnehage - nedlegging Skuleskyss Yksnebjør Barnehage Saldering Hellevik Barnehage - nedlegging Skulestruktur - Guddal skule Sum ansvar Saldering Effekt 1-10 skule Tilskot private barnehagar Sum ansvar BIO Fysioterapieininga - auka inntekter Legekontoret 1% reduksjon Tiltak Barnevern -100 Effektivisering ved innf. velferdsteknologi Sum ansvar Sal av Lillingstonheimen Sum ansvar Teknisk kontor vakant stilling i 4 mnd -223 Sjølvkost brøyting private vegar Sum ansvar Samla endring, ekskl. skatt Eigedomsskatt sonefaktor Fritid Eigedomsskatt nye bygg Renteinntekter Utbytte Sunnfjord energi gamalt nivå (2013) Eigedomsskatt 1 promille Eigedomsskatt 1 promille Eigedomsskatt 0,5 promille Avdrag Avsetnad til disposisjonsfond Netto endring Finans Sum drift og finans Side 27

29 VEDLEGG 5: SALDERINGSLISTE I HØVE 1. FRAMLEGG (INVESTERING) Desse tiltaka er teken ut av investeringsbudsjettet i perioden eller fått redusert kostnadsramme: Prosjekt Damsikring Hatledalen Demma -500 Fjaler Ungdomsskule - taktekking Fjaler Ungdomsskule - brannsikring Bio - Arbeidslag 2 - Carport -250 Fjaler Helsetun nytt bygg lege, fysio Fjalerhuset - Brannsikring Beredskapshus Velferdsteknologi - Fullisensiering helse -450 Velferdsteknologi - system og utstyr