Fritt fram i friluft. - eit tipshefte. 4H Nordvest

Transkript

1 Fritt fram i friluft - eit tipshefte

2 ynskjer å løfte friluftslivsarbeide, og har derfor invitert til regionmøter og friluftslivskurs. I dette hefte er det nokre tips og idear til aktivitetar klubbane kan gjer heime. Målet er at fleire born og unge skal få auka glede og kunnskap om naturen og bli kjent med moglegheitene som finst for å vere aktiv i friluft. Innhaldsliste: 3. Allemannsretten 4. Samling rundt bålet 5. Bålstativ 6. Sjusteinsovn 7. Bålpizza, Nuddelsuppe, Egg i potet 8. Vikingpizza 9. Plankefisk, Wok 10. Bakt potet med «hopp og sprett» smør 11. Løvetann 4H sin laksefilet 12. Jegergryte med einebær 13. Pias yoghurtbrød 14. Luna fruktsalat, Heimelaga is i snøkjøleskap 15. Smuldredeig med bær 16. Eplekake på bål 17. Barkebåt 18. Draumefangar, Spikking 19. Bygg eit insektshotell 20. Bygg fuglekasse 21. LandArt/Natutkunst/Søppelkunst 22. Snølykt, Lommelykttur 23. Stjerneorientering, Bjørnen søv 24. Hauk og due, Stiv heks 25. Likar du naboen din?, Tante Knute 26. Beinrangel/Tissetrengt, Naturbingo leiken 2

3 Allemannsretten Alle har lov til å ferdast og opphalde seg i utmarka i Norge. Allemannsretten er eit gratis fellesgode og ein del av vår kulturarv. Miljødirektoratet har det overordna ansvaret for allemannsretten. Retten er forankra i friluftslova som vart vedtatt i Allemannsretten gjeld både i skog, på fjell, ved sjø og elv og i vatn, uavhengig av kven som er grunneigar. Vi har også rett til å hauste av naturen, plukke bær, sopp og blomster, eller fiske saltvassfisk. Ferdsel og opphald må skje på ein slik måte at det ikkje er til ulempe for grunneigar og andre som er på tur. Vi må alltid ta oss fram med forsiktigheit og ta vare på naturen der vi ferdast. Vi har lov å telte, men telt må setjast opp meir enn 150 meter frå hus og hytter der det bur folk. Dersom du har slått det opp i nærleiken av der folk bur, kan du berre ha det ståande inntil to døgn på same stad. Vi pliktar å rydde etter oss, ta omsyn og ikkje øydelegge kulturminner, verne om dyr og fuglar, følgje reglar for bålbrenning og reglar for bandtvang av hund. 3

4 Samling rundt bålet Eit bål er ein hyggeleg samlingsstad når du er ute på tur. Rundt bålet kan du varme deg, og hyggje deg med varm drikke og matlaging. I Noreg kan du tenne bål i skogen mellom 15. september og 15. april. Når vi brenner bål er det viktig å vere forsiktig, og verne naturen. Tenk over kvar du plasserer bålet i forhold til vindretning og vindstyrke. Ver varsam når skogbotnen er tørr, då kan det ver fare for skogbrann. Det er ikkje tillat å brenne plast eller lignande materiale. Det forureinar! Hald oppsyn med bålet så lenge det er tent. Sløkk bålet skikkeleg før du går. Korleis tenne bål? Det viktigaste når de skal tenne bål, er å vite korleis de får fyr uansett ver, vind og nedbør. Ulike båltypar Det mest vanlege er pyramidebålet. Vi startar då innerst med never, fliser og tørre kvistar, og legg tjukkare ved utanpå. Dette stiller vi i ei pyramideform. Vi må passe på at det kjem godt med luft til inn i bålet. Vi tenner bålet nedanfrå. Andre typar bål kan vere pagodebål. Eit slikt bål lagar vi ved å legge vedkubbar lagvis i tette krysslag, med dei største nedst, og tynnare etter kvart oppover i laga. Øvst, flis og never. Vi tenner øvst, og dette vil drysse nedover og tørke veden under. Dette bålet skal ryke mindre. Når vi fyller på med ved, må vi legge det inntil bålet, i firkant rundt, og la det tørke litt før vi legg på. 4

5 Bålstativ (trefot) Bålstativ (trefot) med krok. Hamp og sisal er tau som ikkje har så lett for å smelte eller brenne. Framgangsmåte: Finn 3 passe lange stokkar. Fest den eine enden av tauet med dobbel halvstikk rundt den eine stokken. Surr tauet litt laust rundt alle stokkane ca 8 gonger. Surr tauet nokre omgongar mellom stokkane. Fest tauet med dobbel halvstikk på ein av dei stokkane du ikkje begynte med. Sprei stokkane frå kvarandre slik at dei blir som eit stativ. Bålkroken bør hengjast i ein bevegeleg knute slik at kroken kan justerast opp og ned, f.eks. eit teltstikk. Fest den andre enden av bålkroktauet med eit dobbelt halvstikk i toppen av stativet slik at løkkja heng i passeleg avstand til bålet. Bruk ein krok som tåler varme, f.eks ein slaktekrok, eller spikk ein sjølv. 5

6 Sjusteinsovn Med nokre få steinar er det mogleg å lage ein steikeomn ute. Finn ein stor stein eller helle og sett den på høgkant eller bygg inntil eit berg/stein. Denne er bakveggen i omnen. To steinar leggast så inntil bakveggen. Avstanden mellom dei to steinane kan være omlag 40cm. Legg ei helle oppå dei to steinane. Sett så to nye steinar oppå, og legg ei ny helle på toppen. Tett sprekker med våt mose eller anna som ikkje brenn så godt. Det kan også vere lurt å finne ei helle som skal fungere som dør i front. Namnet på omnen indikerer at ein skal kunne lage den med berre sju steinar det er lov å bruke feire! Fyr opp eit bål i det nederste kammeret, maten tilberedast i det øverste. For å varme opp omnen skikkeleg i forkant kan det vere lurt å tenne eit bål i det øverste kammeret og. Før steikinga starter, må ein koste vekk glørne frå dette kammeret. Sjusteinsomnen kan deretter brukast på same måte som steikeomnen du har heime! 6

7 Mat på bål Bålpizza Tortillalefse Pizza-saus frå boks Skinke, ev. pølse eller anna kjøt Kvitost Krydder Smør saus på tortillalefsa, strø på skinke, ost og krydder. Pakk pizzaen inn i folie, brett eller rull den saman. Legg pizzaen rett på glørne i eit par minutt, eller på rist om varmen er sterk. Snu pizzaen og steik eit par minutt til. Nuddelsuppe 2,5 liter vatn 5 buljongterningar 1 purreløk 4 gulrøter 1 kg middagspølse 5 pk nudlar med krydder Ha buljongterningane i vatnet og kok opp. Skjer grønsakene i tynne skiver, ha dei oppi. Kok opp. Skjer pølsa i bitar og ha den oppi suppa. Tilset nudlane og krydderet. Egg i potet 1 stk stor potet 1 egg Litt oppskoren skinke Salt og pepar Skjer toppen av poteta, og hol ut plass til skinke og egg. Skjer eit kryss med kniven og så kan du bruke ei skei til å grave ut poteta. Ha litt skinke i botnen, knekk egget oppi, strø på salt og pepar. Legg toppen av poteta på som lok og pakk alt inn i aluminiumsfolie. Pass på at poteta står i bålet slik at egget ikkje renn ut. 7

8 Vikingpizza Pizzafyll: (lagast før turen i ein blender) Legg 2 boksar ferdig skrelte valnøtter og 2 dl solsikkefrø i bløyt i lunka vatn i 20 min. Tøm av vatnet. Hakk 1/2 purre Press 2 fedd kvitlauk i ei kvitlaukspresse Køyr alt i ein blendar med 1-2 glas soltørka tomatar med olje, 0,5 ts kajennepepar, 1 ts paprikapulver, litt salt og spe evt med god olivenolje. Smak deg fram. Pizzabotn: (Kan lagast ute) Bruk 2/3 sammalt speltmjøl og 1/3 del kvitt mjøl. Om du skal ha deig til 25 personar treng du totalt 5 kg mjøl. Lag ein deig med mjøl, 1 pose gjær, minst 5 ss olivenolje, lunka vatn og litt salt. La den heve nær bålet i 40 minutt. Topping: (Kan lagast ute) Rasp ei pakke gulrøter og ein kål i kvar sin boks. Ha nokre spiseskeier olivenolje, 3 ts salt, 1 ts peppar og safta frå ein sitron på den raspa kålen. Blandast godt. No kan alle lage sin eigen pizza! Ta ein klump med deig, klapp den flat og steik på takke. Når botnen er gylden så legg du den på ein serviett. Smør på fyll og strø på kål og gulrot. Aller best med litt urter på toppen. F.eks basilikum. 8

9 Plankefisk Fiskefilet Treplanke Trenaglar Kniv Marinade Mariner fiskefileten med den marinaden du sjølv ynskjer. Spikk trepluggar. Dei skal vere litt spisse. Lag eit hol i treplanken for pluggane. Sett fisken fast på planken med trepluggane. Ca 3 pluggar pr fisk. Sett planken i ytterkanten av bålet. Pass på at det er godt med glør og ikkje flammar når du set den ned. Fisken treng minuttar før den er ferdig. Snu fisken etter 7-8 minuttar og steik den vidare på den andre sida. Sjekk at fisken ikkje er rå inni før du serverar. Server gjerne med bakt potet og rømme. Wok Du treng: Wok-blanding frå frysedisken eller oppskorne grønsaker Olje til steiking Laks, kylling, svinekjøt, biff, lam eller kjøtdeig (det du likar, eller ei blanding). Evt marinade til laksen eller kjøtet Du gjer slik: Skjer fisken eller kjøtet i bitar og legg det eventuelt i marinade, minst 30 minutt. Steik fisken eller kjøtet på god varme i olje og legg på grønsakene etter eit par minutt. Wok alt til det er gjennomsteikt, rør ofte. 9

10 Bakt potet med hopp og sprett-smør Korleis lagar ein smør, eigentleg? Svaret er: med hopp og sprett! Men pakk først inn ei potet i aluminiumsfolie og legg i glørne, for den brukar lengst tid. 2 poteter og to bitar aluminiumsfolie 2 dl fløyte Eit glas med lokk. Litt salt Krydderurter eller pressa kvitlauk. Pakk inn kvar si potet i folie og legg ho i glørne på bålet. Ho brukar minst ein halv time før ho er ferdig. Tøm fløyten på eit glas og rist! Og.. rist! Og rist-og-rist-og hoppogsprett-og litt til! Bytt på å riste på glaset. Ser de kva som skjer? Det vert ein klump med smør inni glaset. Og vatnet kallar me myse. Når de har rista ferdig og tømt av mysen kan de tilsetje ei klype salt, og litt urter og så de heilt eige kryddersmør. Når poteta er ferdig steikt, skjer kryss i den og tilsett krydder smøret. 10

11 Løvetann 4H sin laksefilet Til 4 porsjonar treng du: 4 stykke laksefilet 4 ss rømme ½ purreløk ½ paprika Sitronpepper Olje Aluminiumsfolie, 4 ark Gjer slik: Smør aluminiumsfolien med nøytral olje, t.d. soyaolje. Legg 1 stykke laksefilet i kvar pakke. Ha på 1 ss rømme og strø over litt sitronpepper. Legg på grønsakene og pakk folien godt saman rundt maten. Legg pakken på bålet. Tips! Skriv namnet ditt på pakken med tusj, så veit du kva for ein du har laga. 11

12 Jegergryte med einebær Du treng: Ei bålpanne, røresleiv, skjerefjøl og kniv. Ingrediensar: 1 dl vann 3 dl seterrømme 1 dl mjølk 3 skiver ekte geitost 5 stk knuste einebær ½ ts tørket timian 1 ts salt 500 g reinsdyrskav (eller anna kjøtt) 2 ss smør til steiking 250 g sjampinjong/ anna sopp 150 g bacon Grønsaker etter ynskje. F.eks: gulrot, sjarlottløk og brokkoli. Brun kjøtt, bacon og sopp i ei steikepanne med smør. Tilsett grønsakene og steik et par minutter. Legg alt over i ei gryte med 1 dl vann. La det koke opp, og så trekke i 10 minuttar. Tilsett rømme, geitost, knuste einebær og timian og la det trekke i 5 minuttar. Smak til med salt og peppar. Server med bakt potet. Einebæra kan du plukke sjølv, det er dei mørke bæra som er modne. 12

13 Pias yoghurtbrød Du treng: 1 ss tørrgjær 2 ss romtemperert vatn 300 g yoghurt naturell 350 g kveitemjøl 1 ss sukker 1 ts salt Litt olivenolje Slik gjer du: 1. Bland gjær og vatn saman i ein stor bolle. 2. Legg til yoghurt og bland godt. 3. Legg til resten av ingrediensane og elt i cirka 5 minutt. 4. Lat deigen heve i ein times tid. Det er ikkje så viktig med hevetid, brøda hevar veldig i steikeprosessen. 5. Hell over litt olivenolje på hendene og på deigen, og del deigen i 6 deler. 6. Ta ein av delane og bruk hendene til å lage eit flatt brød. Hugs at brødet hevar veldig i steikepanna, så lag det veldig tynt. Strekk ut og legg over i ei steikepanne på middels varme. Ikkje bruk smør eller olje, olivenolja fra forrige steg burde vere nok. Press gjerne brøda ned med hendene eller med ei skei medan dei steiker for å få ei flat og rund form. 7. Steik under eitt minutt på kvar side. Ikkje steik for mykje, elles blir dei litt stive. Et brøda med pålegg eller som eit pitabrød. 13

14 Del frukta i bitar. Forsyn deg av den frukta du vil og pakk den i aluminiumsfolie. Legg folien på rist på bålet i 5-10 min. Opne pakken og ta på kesam eller vaniljesaus. Heimalaga is i snøkjøskap Om det er frost og snø så kan du lage is! Du treng: 1 spade, 2 boller og 2 vispar Ingrediensar 3 dl kremfløyte 3 egg 1 kopp melis Og noko å smaksette isen med. Det kan vere vaniljestang, kakao, vaniljesukker, (eller prøv med noko heilt nytt: einebær eller svisker for eksempel??) Her er arbeid til 3 personar på ein gong om ein vil: Det skal gravast et snøkjøleskap Det skal vispast krem av 3 dl kremfløyte 3 eggeplommer og ein kopp melis skal piskast stivt. Bland så roleg og forsiktig kremen inn i eggeblandinga utan å røre for mykje. Sett is blandinga i kjøleskåpet. Rør om av og til, til isen er som softis. Vend inn den smaken du vil ha på isen. Server gjerne isen med varme bær. 14

15 Smuldredeig med bær Du treng: 500 gram bær (t.d. blåbær) 4 ss sukker 1 ss potetmjøl 1 ts vaniljesukker 100 gram margarin 1 dl sukker 2 dl havregryn 2 dl kveitemjøl Kakeform, kjele med lok som er litt større enn kakeforma, sand i botnen av kjelen 4-5 cm. Slik gjer du: Smør kakeforma med margarin og legg bæra i forma. Strø over sukker, potetmjøl og vaniljesukker. Kna saman margarin, sukker, havregryn og kveitemjøl til ein kornete deig og strø den over bæra. Set kakeforma oppå sanden i kjelen og legg på loket, lat det steike i om lag 20 minutt. 15

16 Eplekake på bål Deig: 100 g smør 2 dl kveitemjøl 50 g sukker 1 egg 50 g kesam Topping: 2 stk eple 1 ss sukker 1 ts malt kardemomme 1 ts malt kanel 1 dl nøtter/rosiner 2 ts smør 2 dl kesam Før turen: Lag mørdeigen ved å smuldre smør, mjøl og sukker. Tilsett egg og kesam, og bland godt samen til ei smidig deig. Legg deiga i ein pose. På turen: Trykk ut deiga på aluminiumsfolie eller i steikepanna. Skjer epla i tynne skiver og legg dei på deiga. Strø over sukker, kardemomme, og kanel. Evt nøtter og rosiner. Steik i panne i glørne eller i aluminiumsfolie i ca 15 minutt, det må ikkje ver for sterk varme på bålet. Legg eventuelt to smørklattar på like før servering. Server kesam til, eller legg ein klatt på kaka. 16

17 Enkle ting å lage i naturen Barkebåt Furu er den beste tresorten til å lage barkebåtar av. Furubarken er lett å skjere i og den flyt godt. Hent bark frå gamle furuer (pass på at du ikkje tek for mykje bark frå eitt tre, då kan treet bli skada) nedfallstre eller felte tre. Når du har fått laus eit passe barkeemne er det berre å gå i gang å forme båten med kniven. Bor eit hol og bruk pinnar eller blomsterpinnar som mast. Du kan velje papir eller blad til segl. Ein barkebåt kan også lagast meir avansert ved at den får strikkmotor bak osv. Hugs at det ikkje er nokon fasit på korleis båten skal sjå ut, slepp fantasien laus. Det går også an å lage båtar med plankebitar, då må du kanskje sage i staden for å spikke, men elles kan du gjere på same måten. 17

18 Draumefangar Ein draumefangar er ein naturvev som indianarane hengte over staden dei sov for å fange dei vonde draumane, slik at dei fekk sove godt. For å lage ein draumefangar treng du kniv, hyssing eller ulltråd og ein fersk kvist av lauvtre. Kutt ein lang og tynn kvist frå eit lauvtre. Kvisten må vere lett å bøye. Surr endane på kvisten saman slik at det blir ein ring. I ringen surrar du hyssing eller tråd på kryss og tvers, fram og tilbake, slik at det vert eit nett.i nettet vev du inn blad, gras, lyng, fjør og andre ting du finn i naturen. Spikking Har du kniv og sag kan du lage nesten kva som helst av rått trevirke. Det er lettast å bruke ferske greiner når du spikkar, då er veden mjukare og lett å arbeide med. Du kan til dømes lage deg ein knagg å henge jakka på, ein trefigur eller ein spaserstokk. Når du brukar kniv er det nokre reglar som er viktige å hugse på: 1.Sit i ro når du spikkar 2.Spikk alltid frå deg 3.Sprik med beina, slik at du kan spikke mellom beina 4.Hald god avstand til andre 5.Når du skal gå må kniven vere i slira 6.Lever alltid kniven i frå deg med knivbladet mot deg 18

19 Bygg eit insekthotell Insekt er viktige for planter og menneske, men kan ofte oppleve mangel på plassar å bu. Du treng rammeverk av litt tjukke plankar (1 ½ cm eller breiare), bakplate / hønsenetting, bor, sag, hammar og spikar, skrujern og skruar. For å bygge hotellet startar du med å finne fram det verktøyet du treng, og skjer til ei bakplate av tjukk finer eller liknande. 50 x 50 cm eller 40 x 60 cm er grei storleik. Deretter måler og sagar du opp fire plankar, slik at dei passar til bakplata. Skru eller spikre så sideplankane saman til ei ramme og skru bakplata fast til ramma. Du kan no lage ulike rom i hotellet ved å sage til plankar som du skrur fast i ramma. Dette blir veggar og golv i hotellet. Inventaret i hotellet kan vere ting du finn i naturen. Fyll opp dei ulike romma i hotellet med t.d. greiner og kvistar, bark, tørrhøy, mose, små leirklumpar, murstein med hol i, trestammar som det er bora hol i, ull, strå med holrom, bambuspinnar eller andre pinnar med hol. Holromma er viktige, for det er her mange av insekta finn bustad, legg egg og søkjer ly. Til slutt kan du feste hønsenetting e.l. på framsida av hotellet, om dette trengst for å halde materialane på plass. Sett eller heng hotellet på ein lun plass i hagen, ein eigna plass i parken, på naturmøteplassen eller i friluft. 19

20 Bygg fuglekasse Lag ei fuglekasse og heng den opp i eit tre nær deg, så kan du følge småfuglane på nært hald. Det er ein super aktivitet å gjere saman. Kjøtmeisene er ikkje kresne, og det er lett å få den til å flytte inn i fuglekassa. Fuglekassene fungerer også som nattely for fuglane i bitande kalde vinternetter. Du treng Ein uhøvla planke (2cm x 15cm x 150 cm), hammar, sag, måleband, boremaskin/drill og spiker. Slik gjer du det Sag planken opp i seks deler, som vist på bilete nedanfor. Husk å justere lengda på botnen om planken har ein annan tjukkelse. Spikre saman veggane og botnen. Taket For at taket skal kunne opnast borer du hol til spikrane før du slår dei inn, slik at dei sit laust og taket kan løftast rett opp. Kven og kvar Størrelsen på holet avgjer kven som flytter inn. Bruk tabellen nedanfor til å lage fuglekasser til forskjellige småfuglar! Slik heng du opp kassa Heng kassa på ein trestamme med ståltråd eller skru den opp på ein vegg, ca to meter oppe. Det bør vere minst meter mellom kvar fuglekasse. Husk å reinse kassa kvar vår, så den er klar for nye bebuarar. Fuglekassebyggarens lov Heng ikkje opp fleire kasser enn du kan vedlikehalde. Fest kassene slik at dei ikkje skader tre eller kan dette ned. Forstyrr ikkje fuglane under reirbygging og egglegging. Røyv ikkje egg og ungar. Rens kassene når hekkesesongen er over. 20

21 Mål for kasser til småfuglar Fugleart Botn Sider Tak Diameter Høgde til hol Granmeis, 15x19 15x25 15x20 hol 2,8 18 svartmeis Kjøttmeis,blåmeis, 15x19 15x25 15x25 3,2 18 flugesnappar Vendehals, stær, spettmeis 17x21 17x30 17x35 4,5 20 Bruk ein 2cm tjukk planke. Alle mål er i centimeter. LandArt / Naturkunst / Søppelkunst Ta ein tur til fjæra, vatnet eller skogen. Ta det de finn i naturen og organiser det på nye måtar, for eksempel i mønster, som bilet eller skulpturar. De må ikkje skade naturen.kunsten skal lett kunne tilbakeførast til å berre vere natur igjen, og dersom du brukar søppel er det viktig at du tenkjer på din eigen tryggleik når du handterer det. Det kan for eksempel vere farlege kjemikalierestar i tomgods. Du kan også finne dyr som er skada eller døde. Pass at du ikkje lagar ei felle for dyr når du byggjer kunstverket. Og før du går, gjer du ein avtale med deg sjølv kor lenge kunsten skal stå før du hentar det og får søppelet levert på ein avfallstasjon. 21

22 Leikar og aktivitetar Snølykt For å lage snølykter treng du kram snø, stearinlys eller telys, fyrstikker og evt litt vatn. Til snølykta treng du mange snøballar. Legg sirklane inntil kvarandre i ein sirkel, det er no du bestemmer kor stor lykta skal vere. Legg eit nytt lag med snøballar opp på dei første, og hald fram slik til lykta liknar ein pyramide og er ferdig. Pass på å lage ein opning slik at du kan setje inn lyset og tenne det når lykta er ferdig. For å få ei snølykt som står lenger kan du skvette litt vatn på snølykta (før du set inn lyset og tenner det). Det er også fint å tenne lys i figurar du lagar litt ned i snøen, det er lettare å få lyset til å brenne i ei grop dersom det er trekk eller vind. Det går også an å lage skulpturar av snø, her er det berre fantasien som set grenser om det blir ein snømann, ei snøku eller noko heilt anna. Lommelykttur Alle deltakarane må ha lommelykt eller hovudlykt og refleksvestar. Deltakarane kan gå enkeltvis eller i grupper. Heng opp refleksar langs løypa slik at ein kan finne vegen med lommelykter eller hovudelykter. Langs løypa kan ein også hengje opp postar til ein natursti. Eller ein kan gjere det skummelt og lage ei «spøkelsesløype» med passe skumle folk langs løypa. Det er kjekt å avslutte lommelyktturen ved bålet med noko varmt å drikke og godt å ete. 22

23 Stjerneorientering Her skal ein øve seg på orientere etter eit forenkla kart. I sentrum av stjerna er utgangspunket for aktiviteten. Deltakarane må alltid tilbake hit for å få nytt kart å orientere etter. Ein treng enkle kart over området, der postane er teikna inn. Det skal ikkje vere meir enn ein post på kvart kart. Skal orienteringa vere med kompass treng ein også det. Skal deltakarane løyse oppgåver på posten må det også gjerast klart i forkant. Deltakarane vert delte inn i grupper, talet på grupper bør ikkje overstige talet på postar. Deltakarane brukar karta til å orientere seg fram til posten sin. Når dei har funne posten og løyst evt oppgåver skal dei tilbake til utgangspunktet og byte kartet til eit nytt hos aktivitetsleiaren. Bjørnen sover Deltakarane stiller seg opp i ein ring. Ein av deltakarane er Bjørnen som ligg i midten av ringen og søv. Resten av deltakarane går rundt bjørnen og syng: Bjørnen sover, bjørnen sover, i sitt lune hi. Den er ikke farlig, bare vi går varlig. Men man kan jo, men man kan jo aldri være trygg! Når songen er slutt er om å gjere å hoppe opp på noko, gøyme seg eller springe fort før bjørnen får tak i deg. Dersom du vert teken blir du ein bjørneunge som skal hjelpe bjørnen. Den som står att til slutt er vinnaren. 23

24 Hauk og due Hauken, 1 eller 2 av deltakarane, står midt på leikeområdet. Duemora, som er 1 av deltakarane, står på ei side og resten av deltakarane, duene står på den andre sida. Duemora ropar: «Alle mine duer kom fram». Då spring alle duene bort til mora. Hauken prøver å fange så mange duer som mulig. Dei som vert tekne er haukar i neste runde, og leiken held fram til det berre er ein person att. Stiv heks Dette er ein slags sisten, der ein eller fleire skal «ta» resten av deltakarane. Når ein blir teken blir ein til ei stiv heks. Då skal ein stille seg opp der ein vart teken og splitte beina. Ein må stå som ei stiv heks til ein annan av deltakarane klarar å komme mellom beina på den stive heksa. Då vert den stive heksa fri og kan springe vidare. Om dei som står klarar å få alle dei andre til å bli stive hekser har dei vunne leiken og nokon andre overtek. 24

25 Likar du naboen din? Alle sit i ein ring, ein person står i midten og spør ein av dei som ein av dei som sit i ringen: «Likar du naboen din?» Då kan den som får spørsmålet svare «Ja» eller «Nei». Viss han svarar «Nei» skal dei som sit på kvar side byte plass og den i midten prøver å ta ein av dei ledige plassane. Viss ho svarar «Ja» legg ho til «..men ikkje dei som har blå genser.» For å ta eit døme. Alle med blå genser må då reise seg opp og byte plass og den i midten prøver å ta ein av dei ledige plassane. Den som ikkje har ikkje har nokon plass å sitje må stå i midten. Viss ein vil gjere leiken litt vanskelegare kan det vere lov for alle som sit i ringen å flytte seg dersom det vert ein stol ledig ved sida av. Tante Knute Alle står i ein ring og held kvarandre i hendene. Ein eller to går vekk frå dei andre, det er tante Knute som skal løyse opp i menneskeknuten som dei andre lagar. Dei som står i ringen skal no lage ein menneskeknute. Det er viktig å ikkje sleppe hendene til kvarandre. Knuten lagar ein ved å gå over og under armar og bein.tante Knute skal løyse knuten ved å be dei i ringen om å gå over og under armar og bein. Det er framleis viktig å halde kvarandre i hendene. Leiken er ferdig når ringen er slik den var då vi starta. 25

26 Beinrangel / Tissetrengt Alle står i ring og held kvarandre i hendene. Ein person byrjar og flyttar foten sin inntil foten til personen til venstre for seg. Denne personen flyttar så foten (som vart berørt) inntil foten til personen til venstre for seg. Slik går leiken rundt og rundt. Dersom nokon må flytte føtene sine utanom tur eller dett er personen ute av leiken. Naturbingo Naturbingo kan vi spele når vi er ute og går tur, til dømes på veg til målet for turen. Før vi går må alle deltakarane ha blyant og eit ark med ruter, til dømes 5x5 ruter, der det er bilete eller står skrive ting ein kan finne ute i naturen eller sjå i løpet av turen. Aktiviteten kan gjennomførast i små grupper eller individuelt. Det er om å gjere å få bingo i løpet av turen, dvs. finne 5 av tinga på arket enten vassrett, loddrett eller diagonalt. Set kryss over ruta på det ein har funne. Får du bingo før du er framme held du berre fram og prøver å få fleire fulle rader. Når turen er slutt går ein gjennom funna og bingorekkene. Bingobrettet kan til dømes sjå slik ut: 26

27 50 leiken Førebuing: Lag 50 oppgåver som du nummerer frå 1 til 50. Heng ut desse postane vilkårleg plassert rundt på eit område gjerne i litt kupert terreng (skog). Slik gjer du: Laga stiller seg ved sin dommar og skal starte samtidig. Ein frå laget triller terningen. Får han talet 4 så må laget finne spørsmål nr 4. Når ein frå laget har funne post nr 4 så må han samle heile laget ved hjelp av ein lyd som er bestemt på førehand, for eksempel MØØØ. Alle kjem til posten og les oppgåva. Svaret gir ein til dommaren som har terningen. Laget triller terningen ein gong til. Dersom dei svara rett på spørsmålet får dei antal auge på terningen i tillegg til det dei hadde. For eksempel om laget no får 5 og svara rett på spørsmål 4 så vil dei få 9 og må finne post nr 9. Svarer laget feil får dei antal auge i minus. Endar ein på under null så startar ein på spørsmål nr 1. Førstemann som kjem til 50 har vunne. Tips Denne leiken er veldig fin om de vil ha inn litt kunnskap på møte og arrangement. Variantar: Færre postar, fleire postar, individuelt, på ski, i mørket med refleks på postane osv Dette trenger du: Lag på ca 4 personar Dommarar, (1 eller 2 lag pr dommar) Terningar (ein til kvar dommar) Koppar til å ha terningen i 27

28 Utgiver: Tekst/design: Hilde Sværen og May Britt Skjortnes Prosjektet Fritt fram i friluft har fått støtte frå Sogn og Fjordane fylkeskommune og Møre og Romsdal fylkeskommune. 28