Kringkastingsprisen Kven er din favoritt? Side 10-11

Transkript

1 Side 8-9 Klart dialekten vår er fin! Side 7 Nynorsk Grunnlov Dei nynorske festspela Side 4-5 Kringkastingsprisen Kven er din favoritt? Side Medlemsblad for Kringkastingsringen

2 Leiar Nynorsk og dialekt i NRK Inger Størseth Haarr Styreleiar i Kringkastingsringen Regjeringa har varsla endringar i NRK-plakaten, og i sommar vart plakaten sendt ut på høyring. NRK-plakaten er grunnlova for korleis NRK skal drivast, og det er mellom anna her me finn kravet om at ingen av målformene skal vere representert med mindre enn 25 prosent. Det er særs viktig at dette kravet vert med vidare. NRK rapporterer berre bruk av bokmål og nynorsk, men i røynda ligg det mykje dialektbruk i begge kategoriane. Her ligg ei kjelde til usemje: Skal me i nynorskrørsla vere nøg de med at NRK bruker mykje dialekt, eller må me vere strengare på at nynorsk normaltalemål skal få meir plass? 2

3 Leiar Men er det verkeleg ei motsetjing mellom dialektbruk og bruk av nynorsk normaltale? Nei. Me kan krevje at NRK brukar nynorsk normaltale, men samstundes vere nøgde med at dialektane får stor plass til dømes i NRK Super. Det er mange grunnar til at me kjempar for nynorsk og dialekt i NRK, men eg vil seie at ein av dei viktigaste er at det som er synleg, er verdifullt. Nynorsk og dialektane skal få sin rettmessige plass på NRK fordi det syner at dialektane og nynorsk er noko som kan visast fram, noko ein kan vere stolt av og bruke med heva hovud. Det kan høyrast ut som ei sjølvfølge, men situasjonen me no ser i Austfold, der ungdommar legg vekk dialekta si fordi dei tykkjer den høyrest dum ut, viser at det ikkje er det. Det same skjer rundt mange av dei store byane, og sjølv om norske dialektar har fått ein sterk plass i etermedia dei siste tiåra er det framleis nokre dialektar som stort sett er fråverande. Difor er det NRK Super, til dømes, gjer no så viktig. Når 7-åringen frå Alta høyrer sin eigen dialekt på fjernsyn, kjenner ho at språket hennar er noko som kan synast fram, noko ho kan vere stolt av. Det kan høyrast svulstig, men viss nynorsken har eit verdigrunnlag, må det vere noko av dette: at vårt er like mykje verdt som det fine i byane, det språket eliten snakkar, dei som stort sett vert viste fram. Slik har det vore historisk, og slik er det framleis i dag. Me må passe på at det ikkje berre er dei stovereine dialektane som får plass, og det nynorske normaltalemålet må framleis ha ein sjølvsagd plass i NRK. Men det å syne fram dialektane er ein del av den same kampen; Det er den same kjensla av likeverd som vert styrkt. NRK-plakaten har akkurat vore på høyring, og det er planlagt ei ny stortingsmelding om NRK i Kva mediepolitiske mål NRK skal ha vil vere ei viktig sak framover. Du kan lese høyringsfråsegna til Kringkastingsringen på Kringom nr Kringkastingsringen PB Grønland 0134 Oslo post@kringkastingsringen.no Redaktør: Karoline Marøy Formgjeving: Karoline Marøy Trykkeri: Grøset Trykk AS Takk til alle bidragsytarar. 3

4 Dei nynorske festspela Dei nynorske festspela: Der nynorsken er normalen Inger Størseth Haarr Styreleiar i Kringkastingsringen Viss du var på dei nynorske festspela i år, treng du ikkje å lese her kor flott det var. Viss du ikkje var der: Det var flott! Dra dit neste år, det løner seg. Interessante foredrag og debattar, fine utekonsertar (og gilde frivillige med mange flasker myggspray), spanande menneske og strålande sol. Og dessutan: dra dit for å oppleve korleis det er å vere normal. Eg vert ofte overraska når eg merker kor glad eg er i språk, i nynorsk. Då Jærbladet ga ut ei utgåve på jærsk i fjor, vart eg så personleg stolt at eg nesten tykte det var litt flaut. Når NRK Super lanserer ei dokke som snakkar omtrent nynorsk normaltale, vert eg superentusiastisk og tenkjer at NO kjem kidsa til å vekse opp utan å tenkje at nynorsk er noko slitsomt dei må lære på skulen. Når eg les Ragnar Hovland som snakker om korleis ein misser meir enn eit språk viss nynorsken forsvinn, treff det noko langt inne i meg. Å kome til Ørsta/Volda under Dei nynorske festspela! For ein litt overentusiastisk språkelskar var det nesten for mykje av det gode. ALT var på nynorsk! Midt i Ørsta står ein statue av Ivar Aasen! Lappane på 4 oppslagstavla på butikken var skrivne på nynorsk! Eg vart til og med oppglødd av skrivefeila - tenk, her er nynorsken så vanleg at ein ser heilt vanlege nynorske skrivefeil! (Den nynorskfeilen eg som oslobuar i offentleg sektor er mest utsett for til vanleg, er det klønete språket frå ein statleg tilsett som har fått i oppdrag å omsetje ein bokmålstekst til nynorsk ved hjelp av retteprogram og nynorskordboka på nett.) Eg har vore nokså priviligert når det gjeld å ha nynorsk rundt meg. Som jærbu, oppvaksen på Vigrestad i Hå kommune, møtte eg mykje nynorsk i skuletida mi. Hå er ein nynorskkommune, me hadde nynorske lærebøker og nynorsk var det språket me lærte. Eg kan ikkje ei gong hugse at det var nokon som klaga noko særleg over det. Det finst mange stader med nynorsklappar på oppslagstavlene - det fanst ein del av dei på Vigrestad òg - men Ørsta/ Volda under festspela er i nok ein klasse for seg sjølv. Under Dei nynorske festspela er det nynorsken som er majoritetsspråket. Ingen heng seg opp i at noko er skrive på nynorsk, det er normalen, ikkje noko ein treng å kommentere eller leggje merke til i det heile.

5 Dei nynorske festspela Det er ei deilig kjensle for ein nynorskbrukar, og ein slik tilstand er ikkje sjølvsagt for eit minoritetsspråk (eller minoritets-kva som helst, forsåvidt). Minoriteten er vand til å vere det andre, og då vert det ein luksus å sleppe å heile tida verte lagt merke til som nett det - noko anna. Det er eit paradoks, men mykje av det me gjer i nynorskrørsla - når me organiserer oss, skriv lesarbrev eller arrangerer festspel for nynorsken - er med på å stadfeste nynorsken som noko eige - og dermed som det andre. Det er sjølvsagt eit faktum at nynorsken er noko eige, med si eiga kulturbakgrunn, si eiga historie og si eiga grunngjeving, men eg trur likevel noko av det me eigentleg kjemper for, er at nynorsken skal få vere berre eit språk slik bokmålet er det...men så har det nokre positive sider òg, å vere ein minoritet; Eg trur ikkje eg har møtt ein bokmålsbrukar som har jubla inni seg ved synet av ein bokmålslapp på ei oppslagstavle. 5

6 Twitter #nynorskgrunnlov på Twitter May 6 GRATULERER med dagen! No får vi Grunnlova på moderne nynorsk. Takk, Stortinget! 168 røysta for #nynorskgrunnlov #historisk Erlend May 6 For bokmålsfolk BØR ytringsfrihet finne sted. For nynorskfolk SKAL det vere ytringsfridom. #samd #nynorskgrunnlov Noregs May 6 Og der var Grunnlova vedteken på nynorsk. Til lukke! Stortinget Jens May 6 Jens Stoltenberg blir nok mest sannsynleg den fyrste generalsekretæren i Nato som har røysta for #nynorskgrunnlov. Marit Aakre May 6 #nynorskgrunnlov fordi Grunnlova er symbolet på eit samfunn som byggjer på demokrati og mangfald, melder 30 jussprofessorar i BT i dag. Eirik May 4 Lov actually. Ei romantisk gladkomedie om kampen for å få grunnlova på nynorsk. #filmtitlarminuseinbokstav #nynorskgrunnlov 6

7 Nynorsk Grunnlov Nynorsk Grunnlov Vegard T. Foseide Styremedlem i Kringkastingsringen Ein kort periode i mai 2014 vart alt av vener- og fiendebilete snudd på hovudet for dei fleste i målsaka. Der ein trudde Kristeleg Folkeparti var ein gjeng med trufaste målfolk, vart dei plutseleg meir opptekne av å ta vare på ei einskapleg og «lett forståeleg» riksmålsk grunnlov. Og der ein trudde Høgre var prinsippfaste i nynorskmotstanden sin, kom det flotte ord og vendingar om behovet for ein nynorsk versjon «når ein fyrst skulle gjere språklege endringar». No høyrer det med til historia at Kristeleg Folkeparti tok til vetet til slutt, og røysta heilhjarta for den nynorske grunnlova etter litt hestehandling med nokre familievenlege menneskerettsparagrafar. Og at Høgre sjølvsagt var prinsippfaste nynorskmotstandarar inntil dei såg at dei måtte bite i det sure eplet for kompromissets skuld. Resultatet vart altså at denne viktige lova som dei færraste av oss har lese eller kjem til å lese kom i ein ny nynorskversjon, i tillegg til ein lett modernisert riksmålsversjon. Men innimellom sjokket over å lese nynorsk-rosande leiartiklar i Aftenposten, VG og andre nynorsk-nektande aviser, har altså noko av denne viktige, men litt ukjende lova vorte populært å referere til. I den nynorske grunnlovsversjonen har «bør» vorte til «skal» når det gjeld spørsmålet om ein skal ha ytringsfridom. Og då er vel lite meir passande enn å ty til ei radbrekking av andre sine poetiske ytringar, for å skildre vener og fiendar i målsaka. Det var den dagen me bar på ein draum at noko med grunnlova skulle skje, at det måtte skje - at tinget skulle opna seg at KrF skulle opna seg at Michael Tetzschner skulle opna seg at Abid Raja skulle opna seg at Hans Petter Graver skulle springa - at draumen skulle opna seg, at me ei mai-stund skulle glida inn på ei lov me ikkje hadde visst um. 7

8 Debatt - Klart dialekten vår er fin! Kva i alle dagar har fått nokon til å tenkje at dialekten deira er stygg? Media? Tekst: Marianne Granheim Trøyflat Tidlegare dagleg leiar i Kringkastingsringen -Ønskjer de at østfolddialekten skal dø, er det berre å la vera å prate henne, sa Janne Bondi Johannessen, professor i lingvistikk ved Universitetet i Oslo, da ho deltok i paneldebatt på Litteraturhuset i Fredrikstad onsdag 5. mars. Eit spørsmål om hierarki I kjølvatnet av tv-serien «Dialektriket», inviterte Kringkastingsringen til paneldebatt om det norske dialekthierarkiet. Vi spurde: Finst det eit dialekthierarki, og er radioog fjernsynskanalane med på å oppretthalde dette? Kva mekanismar ligg bak fordommar mot «stygge» dialektar, og kva ansvar har NRK for å byggje ned desse fordommane? Alt må ikkje skje i Oslo, og Fredrikstad er ein by der engasjementet rundt dialekten har vore i oppsving. Dermed tok Krinken sjansen på å skipe til ein debatt utanfor rekkevidde for kontoret vårt. Tok sjølvkritikk Salen i Litteraturhuset var fullsett med om lag femti tilhøyrarar, inkludert ein del vidaregåandeelevar. Ordstyrar for kvelden var tidlegare leiar i Kringkastingsringen, og Noregs mållag, Håvard Øvregård. Foto: Martin Toft Styremedlem i Kringkastingsringen Distriktsredatør i NRK Østfold deltok også i panelet og starta audmjukt: - Språkleg sjølvtillit er dårleg rundt store byar. NRK har kanskje forsterka haldninga ved å ikkje ta oppgjeret med det, vedgjekk ho. I tillegg til Johannessen og Ruud, sat René Svendsen, redaktør i Fredriksstad blad og Magne Aasbrenn, leiar i Østfold mållag og lektor, i panelet. Fredriksstad blad hadde eigen dialektutgåve klar til dagen etter, 6. mars, og gjentok dermed suksessen dei hadde hatt året før. Tittelen på dialektutgåva var «Kær». - Det å vera «kær» er å vera stolt. Klart dialekten vår er fin, men eg må anstrenge meg for å prate dialekt, fortalde Svendsen. Låg status for dialektbrukarar Ei rask spørjeundersøking vart gjort blant publikum. Rekk opp handa den som pratar Fredrikstad-dialekt, oppmoda ordstyraren. Ingen ville rekke opp handa. Deretter oppmoda han dei som meinte dei prata bokmål, til å rekke opp handa, men heller ikkje det var det nokon som ville vedkjenne seg. Aasbrenn meinte det gjekk eit skilje blant allmenn- og yrkesfaglege retningar på vidaregåande. 8

9 Debatt Frå venstre: Grete Ruud, Janne Bondi Johannessen, René Svendsen, Magne Aasbrenn og Håvard B. Øvregård. Foto: Martin Toft. - Det er mykje meir dialekt blant dei som går yrkesfag og brukar hendene sine. Det har å gjera med kvar du har tenkt deg i livet, hevda han. Dette stadfesta Johannessen. - Kvar ein sosialt har tenkt seg betyr mykje. Ungdom ser kva dei må gjera om dei skal bli journalistar og redaktørar, påpeika ho. Svensk, men ikkje dialekt? Publikum var engasjert og det vart stilt fleire spørsmål. Mellom anna: - Kvifor er det lov å prate svensk i NRK Hedmark og Oppland men ikkje dialekt? Kvifor brukar de konservativt bokmål i NRK Østfold? Grete Ruud i NRK repliserte. - Eg skal helse og seia at eg ikkje har noko imot dialekt, og at eg ikkje synest østfoldingar er dumme. Vi oppmodar til dialektbruk i reportasjar, understreka ho. Og la til at intervjuobjekta kan spela ei like viktig rolle som journalistane. - Nyheitene er den største utfordringa. Maktpersonar kjem til orde, og dei snakkar ofte veldig «pent». Det kan vera eit poeng å finne maktmenneske med dialekt, sa ho. Ta grep! Alle i panelet uttrykte stor kjærleik til språk og dialektmangfaldet i Noreg. Johannessen understreka den kulturhistoriske verdien. - Dialektar ber med seg historie frå dei tidlegaste tider, i motsetning til kolonispråk. Ei dialekt viser både historia bakover og kven ein har som granne, sa ho, og understreka at ein må stadig lengre vekk frå Oslo for å finne nokon som pratar vesensulikt målet i hovudstaden. - For språkforskarar er det veldig trist at det høyrest likt ut. Ta grep! oppmoda ho. Magne Aasbrenn meinte ungdomen spela ei særleg rolle i å verne om dialektane. - Tenk over kven de er. Og kven de ønskjer å vera, appellerte han til dei som sat i salen. 9

10 Kringkastingsprisen Karoline Marøy Kringkastingsprisen 2014: Kven er din favoritt? Dagleg leiar i Kringkastingsringen Prisen skal gå til ei røyst i eteren som utmerkar seg med godt språk i radio eller fjernsyn og som på ein framifrå måte brukar nynorsk eller dialekt i det daglege arbeidet. Alle medlemer i Kringkastingsringen kan nominera kandidatar til prisen, og styret i Kringkastingsringen er jury. Ingen inflasjon Kringkastingsringen har delt ut prisen kvart år heilt sidan 1978, og Kringkastingsprisen vert rekna til dei gjævare utmerkingane ein journalist som nyttar nynorsk eller dialekt kan få. Prisen er med på å fremja bruk av nynorsk og dialekt på radio og i fjernsyn ved å gjere stas på radioog fjernsynsfolk som veit å produsere god journalistikk på og med målet. Gjer framlegg! Veit du om nokon på radio eller i fjernsyn du meiner fortener å verta heidra med prisen? Då kan du nominere han eller ho ved å sende oss eit brev eller e-post. Skriv kort om kvifor du meiner kandidaten din bør få prisen. Framlegget må vere inne innan 12. oktober. 10 I 2013 var det Ingunn Solheim som vann Kringkastingsprisen. Foto: Ole Kaland, NRK Adresse: Kringkastingsringen Postboks 9161 Grønland 0134 Oslo E-post: post@kringkastingsringen.no Tidlegare prisvinnarar 1978 Hartvig Kiran og Arthur Klæbo 1979 Henning Rivedal 1980 Rolf Myklebust 1981 Olga Meyer 1982 Herbjørn Sørebø 1983 Andreas Lunnan og Gustav Moberg 1984 Steinar Brauteset 1985 Svanhild Mundheim 1986 Ingrid Espelid Hovig

11 Kringkastingsprisen 1987 Gunvor Hals 1988 Sigvart Østrem 1989 Nils Gunnar Lie 1990 Per Riste 1991 Martin Lohne 1992 Astrid Brekken 1993 Oddgeir Bruaset 1994 Ragnhild Sælthun Fjørtoft 1995 Kari Sørbø 1996 Astrid Versto 1997 Bjørn Bø 1998 Ingvild Bryn 1999 Ingolf Håkon Teigene 2000 Siri Lill Mannes 2001 Egil Johan Ree 2002 Gry Molvær 2003 Arne Hjeltnes 2004 Audhild G. Rotevatn 2005 Are Kalvø 2006 Harald Bøe 2007 Ingerid Stenvold 2008 Trude Teige 2009 Yasmin Syed 2010 John Skien 2011 Morten Sandøy 2012 Knut Magnus Berge 2013 Ingunn Solheim 2014:? 11

12 Sendar/retur: Kringkastingsringen Postboks 9161 Grønland 0134 Oslo