FRÅSEGN - RAA - GRØNSTØLEN VED FANA STADION- GNR M.FL. REGULERINGSPLAN -BERGEN KOMMUNE

Transkript

1 HORDALAND FYLKESKOMMUNE Regionalavdelinga Planseksjonen Arkivsak Arkivnr. 714 Saksh. Bjercke, Sigrid Næsheim, Jostein Aksdal, Ole Vegard Skauge, Per Morten Ekerhovd Saksgang Møtedato Kultur- og ressursutvalet FRÅSEGN - RAA - GRØNSTØLEN VED FANA STADION- GNR M.FL. REGULERINGSPLAN -BERGEN KOMMUNE SAMANDRAG Bergen kommune har sendt detaljregulering for Raa, Grønstølen på høyring. Planområdet er på ca. 120 daa og ligg på begge sider av riksveg 580 Flyplassvegen. Planforslaget legg til rette for omlag 244 nye bustader. 21 bustader er lagt til det opphavlege gardstunet på sørsida av Flyplassvegen, resten er lagt på nordsida. Planforslaget er i hovudsak i samsvar med kommuneplanen og kan stø opp om god kollektivdekning når bybanen opnar til Rådalen sentrum. Fylkesrådmannen legg vekt på at det i slike sentrale utbyggingsområde vert lagt til rette for at alle kan nå fellesfunksjonar som skule og kollektivterminal utan å vere avhengig av bil eller assistanse frå andre. Reguleringsplanen må endrast slik at universell tilgjenge er sikra gjennom plan og føresegn og vert lagt som ein premiss i utforminga av bustadområde. Planområdet inneheld fleire kulturminne. Fylkesrådmannen tilrår motsegn til planforslaget grunna vesentleg negativ konsekvens for dei nasjonale og regionale kulturminneinteresser som Siljustøl nord for Fleslandsvegen, og tunet på Bakken som ligg syd for riksvegen med automatisk freda kulturminne som bautastein og åkerrein. Motsegna kan trekkjast dersom planforslaget vert endra i tråd med fylkesrådmannen sine krav. FORSLAG TIL VEDTAK 1. Kultur- og ressursutvalet rår i frå planforslaget grunna tilkomst til viktige fellesområde som skule og kollektivtransport ikkje er løyst på ein tilfredstillande. Reguleringsplanen bør endrast slik at universell tilgjenge er sikra gjennom plan og føresegn og vert lagt som ein premiss i utforminga av bustadområde.

2 2. Kultur- og ressursutvalet fremjar motsegn til planforslaget grunna vesentleg negativ konsekvens for nasjonale og regionale kulturminneinteresser. Motsegn kan trekkjast dersom planforslaget vert endra og følgjande vilkår vert oppfylde: a) Eit areal sør før Flyplassvegen ved Rå vert regulert til omsynssone bevaring. Omsynssonen må femne tunet Bakken med dei SEFRAK-registrerte bygningane, åkerreinen, bautasteinen (SEFRAK Id 45748) og innmarka sør for Flyplassvegen b) Sæverudsvegen må ikkje utvidast, og delplanområde BB5 må få anna tilkomstveg enn Siljustølvegen. Delplanområdet BB5 må omregulerast slik at tiltaket ikkje er synleg frå Siljustøl. Rune Haugsdal fylkesrådmann Bård Sandal regionaldirektør Vedlegg: Plankart 2

3 1. FYLKESRÅDMANNEN, : Bakgrunn Bergen kommune har sendt detaljregulering for Raa, Grønstølen på høyring Hordaland fylkeskommune fekk utsett frist for å få gjort naudsynte kulturminneregistreringar. Desse er no gjort før pårekna frist, som var sett til juni. Kultur og ressursutvalet kan gje fråsegn til planen. Om handsaming i fylkeskommunen Fråsegn vert gitt i hovudsak ut i frå regionale planar og fylkeskommunen sitt forvaltningsansvar. Dersom viktige regionale og nasjonale interesser står på spel, kan fylkeskommunen fremje motsegn. Dersom det vert gjeve fagleg tilråding om motsegn på bakgrunn av nasjonale kulturminneinteresser og dette ikkje vert fylgt opp av politiske organ i fylkeskommunen, skal fylkeskommunen gje melding om dette til Riksantikvaren som kan fremja motsegn i saka. (jfr. Forskrift til Kulturminnelova kap 1, 3) Vi har gitt innspel til oppstartmeldinga i brev av Der vi la særleg vekt på mellom anna samferdsel, grønstruktur, friluftsliv og landskap, universell utforming, kulturmiljø og kulturminne. Flyfoto av planområdet NORD 3

4 Innhald i planen Planområdet er på ca. 120 daa og ligg på begge sider av riksveg 580 Flyplassvegen. Planforslaget legger til rette for omlag 244 nye bustader. 21 bustader er foreslått skal ligge ved det opphavlege gardstunet på sørsida av Flyplassvegen, resten er lagt på nordsida. Eit område på ca. 29 daa nord i planområdet reguleras til friområde. Hovudtilkomsten er frå Grimseidvegen og vidare med utbetring av Siljustølvegen til to kjørefelt med gang- og sykkelveg i ny bru over Flyplassvegen. Eit mindre stadfelt skal få tilkomst frå nord, via Holtavegen, Harald Sæverudsveg og Grimseidvegen. Planforslaget medfører nedbygging av innmarka til gardstunet Bakken, og riving av eksisterande gardsbygningar på Raa, med unntak av våningshuset. Planforslaget er endra sidan melding om oppstart, der eit større areal til idrettsføremål er teke ut av planforslaget. Vurdering av regionale interesser Areal og transport Planforslaget er i tråd med kommuneplanens arealdel, der området er sett av til framtidig bustadområde. Planforslaget er i samsvar med regionale planar med omsyn til effektiv utnytting av byggeområde der det er god tilkomst til buss og bane. Med god tilrettelegging kan bybane nåast både til fots og sykkel frå planområdet. Ved nedbygging av jordbruksland bør reguleringsføresegnene sikre at jorda får ny bruk, jamfør delmål i klimaplan for Hordaland. Universell utforming Universell utforming, deltaking og likestilling er viktige premiss i arealplanlegging. Eit av måla i Fylkesdelplan for universell utforming er at prinsippet om universell utforming blir premiss i alle kommuneplanar og reguleringsplanar. I planforslaget er det gjort avveging i høve til tilkomst og terrenginngrep, og det er konkludert både når det gjelde gangveg frå Holtavegen og Siljustøl at det ikkje er rå å få til universell utforming. Fylkesrådmannen er kritisk til konklusjonen og rår kommunen til å få fram fleire alternative løysingar når det gjeld dette spørsmålet. Universell utforming må leggast som ei premiss for den totale arealbruken, der plassering av bygg, vegar, grønstruktur vert lagt uavhengig av eigedomsgrensar og omsyn til maksimal utnytting. Reguleringsplanen må legge til rette for god tilkomst til nærområdet, skule og attraktiv veg til kollektivtilbod for alle mjuke trafikantar. Kulturminne og kulturmiljø Rå er ein av dei eldste gardane i Fana, og Rå er eit gammalt gardsnamn, der det er gjeve opp fleire tydingar både som grensefunksjon og som landskapsform. I samband med reguleringsprosessen vart det gjennomført ei arkeologisk gransking av areala i planområdet. I samband med desse arkeologiske granskingane er det gjort funn av førhistorisk aktivitet der det er kraftige åkerreiner i hellinga i innmarka vestafor tunet. Tidsmessig er aktiviteten her dokumentert i frå yngre steinalder og fram til mellomalder. Desse åkerreinene er eit viktig kjeldemateriale som kaster lys over kulturhistoria og jordbruksutviklinga på staden. I planområdet er det kjent eit fornminne, ein bautastein som truleg er frå jernalderen. Denne er ein av 3 kjende bautasteinar i Bergen kommune, og står i dag sør for våningshuset. Åkerreinen og bautasteinen er viktige kjelder til førhistoria. Aust for planområdet er det registrert to kolmiler og ein eldstad. 4

5 På 1500-talet vart Rå liggjande på grensa mellom Fana og Birkeland sokn. I 1520 låg garden under Skjold skipreite. Utover 1500-talet kom garden under Fana kyrkje, og var i kyrkja og presten si eige. Frå 1659 var garden enkjesete for presteenkjer. Rå kom i privat eige igjen mot slutten av 1800-talet. Eit nytt tun vart då bygd på Bakken, slik det står i dag. I det noverande tunet er både løe, uthus, silokum og våningshus frå 1800-talet. Gamletunet låg på ryggen mellom det som er att av bruk 1 og 4 noko vest for bruk 3, innmarka låg då i bakkane ned mot Skeiesvatnet og i området nord for tunet. Den arkeologiske undersøkinga viser ikkje berre at staden er del av pionerjordbruket, men har vore kontinuerleg i bruk gjennom stein, bronse- og jernalderen. Datering av dyrkingslag viser at det her i mellomalder framleis er drift av åkeren. Flyplassvegen deler i dag opp gården slik at utmarka ligg mot nord og innmarka ligg i sør. Her er det bruk tre som framleis er igjen og som viser oss viktige kulturminnespor med stor tidsdjupne. Tunet består av ei lemstove med midtark, ei løe, eit uthus på høg tørrmur og ein silokum. Det er organisert i ein svak rekkjestruktur langs etter terrenget slik at det er praktisk, gjev livd og avrenning frå møttingen. Kulturmiljøet er svært autentisk, og formidlar korleis eit typisk vestnorsk gardsbruk har sett ut i århundrer bakover, til fastbuande og til dei mange reisande til og frå flyplassen. Det heilskaplege kulturmiljøet er difor identitetsskapande og historieforteljande. I denne delen av Bergen er det i dag få gode døme på slike gardstun. Tunet og innmarka på Rå, med dei spora som er dokumentert, er eit særs viktig kulturlandskap og kulturmiljø som har ein kombinasjon av stor visuell verknad, høg kjeldeverdi og ibuande tidsdjupne som er svært sjeldant i Bergensområdet. Tunet på Rå med innmark er eit heilskapleg kulturmiljø av nasjonal og høg regional verdi. Like utom planområdet i vest ligg det freda kulturminnet Siljustøl, som var komponistheimen til Harald Sæverud. Det er ein stor hovudbygning frå 1939 teikna av Bergensarkitekten Ludolv Eide Parr, og eit omkringliggjande naturområde med stiar og utkikspunkt der Sæverud henta inspirasjon. Mange av verka hans er titulert etter desse stadane og utsyna i landskapet. Huset og stiane i landskapet er freda etter kulturminnelova 15, og heile området innafor yttergrensa til eigedomen Siljustøl er freda etter kulturminnelova 19. Føremålet med fredinga er m.a.: «Føremålet med fredinga av Siljustøl er å verna eit kulturhistorisk anlegg med bygning (komponistheim) og kringliggjande naturområde; eit stykke norsk natur der Harald Sæverud dagleg henta inspirasjon til musikken sin. Føremålet med fredinga er óg å halda oppe samspelet mellom bygning og naturområde.( ) Føremålet med freding av stignettet og opphaldspunkt på eigedomen, er å halde oppe Sæveruds naturhage som kulturhistorisk anlegg. Føremålet er å verna naturen, dei kulturhistoriske stigane og dei historieforteljande natur- og kulturelementa i landskapet. Føremålet med områdefredinga som følgjer eigedomsgrensene i ytterkant, er å sikre verknaden av anlegget i landskapet og samanhengen mellom desse to.( )» I bakgrunnen for fredingsvedtaket er det utdjupa: «Etter Riksantikvarens vurdering er Siljustøl eit sjeldsynt intakt og homogent kulturhistorisk anlegg. Bygningen og landskapet i dei ulike delane av eigedomen støttar opp under kvarandre og gjev Siljustøl ein heilskapleg profil eller karakter av å vere ein stad.» Dagens smale tilkomstvegar gjev ein verknadsfull introduksjon til Siljustøl, gjennom å knyte an til stiane i anlegget. Dei er slik med på å styrkje samspelet mellom hovudbygning og landskap på Siljustøl, noko som er i tråd med føremålet i fredningsvedtaket. 5

6 Konsekvens for kulturminneverdiar Kulturmiljøet Bakken Planforslaget medfører nedbygging av innmarka til gardstunet Bakken, og riving av tre bygningar frå 1800-talet. Konsekvensen av planforslaget er at Bakken ikkje lenger er eit sjeldant og heilskapleg kulturmiljø av nasjonal og høg regional verdi. Fylkesrådmannen vil også påpeike at plankart og reguleringsføresegner ikkje er i samsvar med nasjonale føringar. Planframlegget på offentleg høyring viser fornminna som delte omsynssoner H730 1 og 2, noko som kulturminnevernet ikkje ser føremålstenleg. Det mellomliggande arealet BF5 vil i realiteten bli vanskeleg å få realisert då omsyn etter kulturminnelova til automatisk freda kulturminna og våningshuset må avklarast i kvart tilfelle jf. planføresegna pt Dette ser fylkeskommunen ser som ei dårleg planløysing, og vidare handsaming av eventuelle byggesaker vil verta meir komplisert for Bergen kommune med omsyn til bevaring og endring av t.d. eksisterande våningshus jf. 5 i planføresegna. Til dømes går sikringssona til bautasteinen Id formelt sett inn i huset, noko som bandlegg også våningshuset. Fylkeskommunen har teke dette opp med planfirmaet, utan at dette momentet er kome inn i planen. Føresegnene har ikkje i tilstrekkeleg grad avklart kva tiltak på eksisterande våningshus som kan gjerast og kva som må omsøkjast. Tiltak på og utanfor våningshuset på b.nr. 3 skal frametter måtte vurderast opp mot omsynet til kulturminna. Hordaland fylkeskommune merkjer elles til planen at omsynssonene som er merkt i planen som H730 skal vera vist til som H570 både i plankart og føresegner. H570 definerer omsynssona rundt eit kulturminne, medan H730 viser sjølve fornminnearealet som er freda etter lov. Me ber om at plankartet og føresegnene vert retta opp med omsyn til omssynsone, dette slik at dei vert i tråd med nasjonale føringar. Siljustøl Det er viktig at utsynet frå og tilkomsten til Siljustøl vert teke omsyn til i planarbeid så nær eit kulturminne der samspelet mellom bygning, landskap, musikk og anekdotar er sentralt. I dag er det to smale tilkomstvegar til Siljustøl. Desse smale tilkomstvegane er ein introduksjon til kulturminnet som gjev den opplevinga av einsemd og natur ein skal oppleve på Siljustøl. I synsranda frå hovudbygningen på Siljustøl er bustadfelta i aust synlege etter storutbygginga der. Planforslaget legg opp til utviding av vegen og trafikkauke frå Sæverudsvegen til den nordlige delen av planområdet. Tiltaket vil vere synleg frå hovudbygningen og frå naturhagen på Siljustøl, og tilknytinga mellom tilkomstvegen og naturstiane vil verte skipla. Samspelet mellom bygningen, stiane og naturhagen, som er ein del av det intakte og homogene ved kulturminnet Siljustøl, og opplevinga av einsemd og natur vil dermed verte svekka. Planforslaget har derfor vesentleg negativ konsekvens for nasjonale og høgt regionale kulturminneverdiar i planområdet. Fråsegn Hordaland Fylkeskommune har tidligare gjeve fråsegn om kulturminneverdiane i planområdet, utan at dette er teke omsyn til i planforslaget: «Hordaland fylkeskommune vil alt no signalisere at området sør for flyplassvegen er eit viktig kulturminneområde, der kjente kulturminne i samband med landskapet er viktige kjelde til førhistoria. Området er alt mykje nedbygd og vidare utbygging vil kunne vere i strid med nasjonale interesser.» Fylkesrådmannen viser til at plankartet og føresegnene må rettast opp når det gjeld bruk av omssynsone, slik at dei vert i tråd med nasjonale føringar. Omsynssonene som er merkt i planen som H730 skal vera vist til som H570 både i plankart og føresegner. H570 definerer omsynssona rundt eit kulturminne, medan H730 viser sjølve fornminnearealet som er freda etter lov. 6

7 Fylkesrådmannen meiner at kulturminnet Bakken kan tole å miste innmark på nordsida av Flyplassvegen, og mykje av planforslaget kan såleis realiserast. Utbygging på sørsida av Flyplassvegen, delplanområde BB6, vil ha vesentleg negativ verknad for eit kulturmiljø av regional og nasjonal verdi. Riving av tre SEFRAK-registrerte objekt og utbygging sør for Flyplassvegen vil føre til at rekkjetunet og innmarka går tapt. Dermed vil heilskapen i kulturmiljøet gå tapt, og kontinuiteten til eit svært sjeldant eksempel på eit jordbruksareal som har vore dyrka sidan jernalderen vil verte broten. Utbygginga på nordsida av Flyplassvegen kjem for nær det freda kulturmiljøet Siljustøl. Tiltaket vil være synleg frå komponistheimen, og planforslaget legg opp til utviding av Sæverudsvegen og trafikkauke der. Dette er i konflikt med nasjonale kulturminneverdiar knytt til kulturminnet Siljustøl. Fylkesrådmannen tilrår motsegn til planforslaget grunna vesentleg negativ konsekvens for nasjonale og regionale kulturminneinteresser. Motsegna kan trekkjast ved at Bergen kommune som planmynde rettar opp planframlegget for to tilhøve: a) Eit areal sør for Flyplassvegen må regulerast til omsynssone. Dette må femne tunet med dei fire SEFRAK-registrerte bygningane, åkerreinen, bautasteinen (SEFRAK Id 45748), og innmarka til g.nr. b.nr. 119/3 sør for Flyplassvegen. b) Sæverudsvegen må ikkje utvidast, og delplanområde BB5 må få anna tilkomstveg enn Siljustølvegen. Delplanområdet BB5 må omregulerast slik at tiltaket ikkje er synleg frå Siljustøl. Oppsummering Reguleringsplan for Grønstølen er i tråd med kommuneplanens arealdel når det gjeld føremål, men manglar god tilrettelegging for universell utforming med tilkomst til fellesfunksjonar som kollektivtilbod og skule. Fylkesrådmannen ber om at planen vert endra slik at den tilfredstillar krav om tilgjenge for alle. Fylkesrådmannen tilrår motsegn til planforslaget grunna vesentleg negativ konsekvens for dei nasjonale og regionale kulturminneinteresser Siljustøl og tunet på Bakken med bautastein og åkerrein. Motsegna kan trekkjast dersom planforslaget vert endra i tråd med fylkesrådmannen sine krav. 7