Mats Mastervik Kjersti I. Vevatne Dato: Oppdrag: Reguleringsplan m/ku for Raa/Grønnstølen v/fana Stadion

Transkript

1 Til: Mats Mastervik Frå: Kjersti I. Vevatne Dato: Oppdrag: Reguleringsplan m/ku for Raa/Grønnstølen v/fana Stadion KULTURMINNEGRUNNLAG FORORD Asplan Viak er engasjert av Helga Raa mfl. for å utarbeida reguleringsplan for Raa/Grønstølen, Bergen kommune. Tiltaket er utgreiingspliktig jf. forskrift om konsekvensutgreiingar. Denne temarapporten omfattar kulturminne frå forhistorisk tid og nyare tid som er kjent i området. Kulturminnegrunnlaget er laga av Arkeolog Kjersti Ingolvsdotter Vevatne, Asplan Viak AS Kvalitetssikring av rapport er utført av arkeolog Kjell Arne Valvik.. Bergen Oppdragsleiar Mats Mastervik Kvalitetssikrar Kjell Arne Valvik Asplan Viak AS - Fabrikkgaten Bergen asplanviak.no

2 PLANOMRÅDE Planområdet ligg i Fana bydel sør i Bergen kommune, på garden Raa gnr Området ligg på begge sider av Flyplassvegen like sør-vest for Rådalskrysset og Laguneparken. I nord grensar området mot det freda kulturmiljøet Siljustøl, dei nyare bustadområda på Råstølen, og det meir etablerte Holtaåsen / Holtavegen. I sør grensar området mot Fana Stadion. Tidleg i planprosessen var planområdet i sør større, i.o.m. der var planar for utviding av idrettsanlegget ved Fana stadion. Dette er no tatt ut. Formål med planen er bustadområde, vegareal, gangareal, leike- og grøntareal, friområde og fellesareal. Store delar av planområdet er tidlegare jordbruksland og er no del av den overordna grøntstrukturen som kryssar Flyplassvegen og omfattar Skeievatnet, golfbanen, Siljustøl og strekk seg nordover via Folldalen og Steinsvikdalen mot Nordåsvatnet. Grøntkorridoren gjennom planområdet nordover Folldalen er vist i temakart grøntstruktur i gjeldande arealdel til kommuneplan. Elles er områda regulert til friområde, eksisterande byggeformål, framtidig boligformål, framtidig idrettsformål og friluftsformål. Nord for Flyplassvegen er det regulert til massedeponi og bustad (R , E39/Rv580 Rådal Sørås). I gjeldande kommuneplan er området avsatt til bolig (B30 og B42). MÅL OG METODE Hovudmålet med kulturminnegrunnlaget er å skaffe kunnskap om kulturhistoriske verdiar i planog influensområdet, slik at dette kan leggjast til grunn ved utforming av planen. Som grunnlag for utgreiinga er det henta inn dokumentasjon av kulturminne og kulturmiljø. Dokumentasjonen er basert på tilgjengelege kjelder og litteratur. Mange eldre bygg er i SEFRAK-registeret. Dette er et landsdekkande register over eldre bygningar og andre kulturminner. Det at ein bygning er registrert i SEFRAK gir ikkje ein automatisk vernestatus. Oppføring i registeret inneber heller ikkje i seg sjølv spesielle restriksjonar for kva som kan gjerast med eit hus. Likevel er ei oppføring eit varsko om at det bør gjerast ei vurdering av verneverdien før ein eventuelt gjev løyve til riving eller endring av objektet. For bygningar som er eldre enn 1850 (markert med raud trekant på kart), er det lovfesta at ei slik vurdering må gjerast før ein bygge- eller rivingssøknad blir avgjort (jf. 25 kulturminneloven). Eit fullstendig oversyn over automatisk freda kulturminne finst ikkje. Ein reknar med at berre om lag 10 % av kulturminna er kjent. Dei resterande er ikkje synlege eller vanskeleg synlege på markoverflata, eller ikkje registrert. En del av dei automatisk freda kulturminna som er registrert er innarbeida og kartfesta på økonomisk kartverk sine kartblad 1:5000. Symbolet som er nytta er ein rune (R). Så lenge kartfesting og registrering av automatisk freda kulturminne aldri vil kunne bli fullstendig, vil ein i offentleg forvaltning og arealplanlegging vere avhengig av den informasjonen og dei data kulturminnevernet til ei kvar tid kan få fram, dersom ein skal oppfylle intensjonane og dei lovpålagte oppgåvene og krav som ligg i kulturminnelova. Dersom ei planlagd utbygging kjem i konflikt med automatisk freda kulturminne, må planen justerast/endrast eller det må søkjast om dispensasjon frå kulturminnelova. Ved ein eventuell Kulturminnegrunnlag 2

3 dispensasjon, stiller kulturminnelova vilkår, jf. 10, at tiltakshavar dekkjer utgiftene til naudsynte arkeologiske undersøkingar for å sikre kunnskapsverdien. Tiltaksområdet består av alle områder som blir direkte påverka av arealbeslag ved den planlagde utbygginga. Område der ein ventar at kulturminne og kulturhistoriske verdiar kan bli påverka av tiltaka, er definert som influensområde. Influensområdet blir påverka mellom anna av lokaliseringa for tiltaket, visuelle samanhengar, vegetasjon og landskap. For å kunne sjå heilskapen i den kulturhistoriske utviklinga og i bevarte kulturmiljø er desse tilhøva omtalt. Denne utgreiinga omfattar ei samanfatning av dei opplysningar det er offentlig tilgang på i høve til kjende kulturminne og kulturmiljø i planområdet. Kartlegginga av kulturminne er basert på registreringar i Askeladden og bygningsregisteret SEFRAK, samt synfaringar og dokumentasjon i samband med planarbeid i området tidlegare. KULTURMINNE OG KULTURMILJØ I PLANOMRÅDET Ut frå det usammensette gardsnamnet Rå, kan ein gå ut i frå at garden vart tidleg rydda, kanskje alt i dei første århundra etter år 0. Namnet kan visa til det gammalnorske ordet for grensemerke, rá, men det kan også tyda grusrygg som ligg mellom vatn. I mellomalderen låg Rå under prestegodset til Fana kirke. Frå 1659 hadde garden status som enkesete for eventuelle presteenker. I siste halvdel av 1800-talet kom garden i privat eige (Adriansen 2006). Dei kjende kulturminna i planområdet ligg alle sør for Flyplassvegen, på gnr. 119 bnr. 3 (Bakkjen). Vegen deler innmarka på bruket. Byantikvaren har utført arkeologiske undersøkingar på nordsida av vegen. Det vart ikkje påvist spor av automatisk freda kulturminner ved undersøkinga (Byantikvaren, rapport nr. 36, 2006). Dette området har tidlegare vore myr som har vore oppdyrka og drenert i fleire periodar (Adriansen 2006). Aust for Grønestølen på Rå, utanfor planområdet, er det registrert to kolmiler og ein eldstad (Askeladden Id , og ). Den eine kolmila er radiokarbondatert til slutten av seinmellomaldar (Byantikvaren, rapport nr. 37, 2006). Kulturminnegrunnlag 3

4 Kulturmiljøet Bakkjen Sør for Flyplassvegen, i planområdet, ligg eit gardstun som utgjer eit lite kulturmiljø. Her finn ein tre eldre bygg i SEFRAK-registeret og eit automatisk freda kulturminne ein bautastein. Den automatisk freda bautasteinen (Askeladden Id 45748) på Rå gnr. 119 står rett framfor våningshuset (SEFRAK Id ) på bnr. 3. Bautasteinen er 1,9 meter høg, 1,2 meter brei og 20 cm tjukk. Steinen står 1,1 meter ned i bakken. Truleg daterer den seg til jernalder. Gardsnamnet Rå kan komma av det norrøne namnet Rå, som tyder grensemerke. I følgje grunneigar Jens Raa (munnleg informasjon ved synfaring i samband med utgreiing for bybanen), kan bautasteinen vere ein grensestein. I mellomalder låg garden Rå på grensa mellom Skjold og Sotra skipreide. Skriftlege kjelder frå 1600-talet omtaler steinen som grensemerke mellom skipreida (Statsarkivet i Bergen). Dette kan vere ein sekundær bruk av bautasteinen. I det hellande terrenget like vest for bygningane i tunet ligg der kraftige åkerreiner. Desse åkerreinene er eit viktig kjeldemateriale som kan kaste lys over kulturhistoria og jordbruksutviklinga på staden. Våren 2012 gjennomførte Hordaland fylkeskommune ei arkeologisk registrering i planområdet. Det vart avdekka spor etter ein forhistorisk åker i bakken vest for tunet. Rapport er ikkje utarbeidd enno, og funnet er ikkje lagt inn i Askeladden. I tillegg til desse automatisk freda kulturminna er det fire SEFRAK registrerte bygningar i gardstunet. Bakkjen, vart frådelt hovudbruket i I 1885 reiv ein tunet og bygde nytt eit like stykke lengre sørvest der husa står i dag (Adriansen med ref. til Jens Raa). Våningshuset (bilde ovanfor) er frå 1880-åra og er godt vedlikehalde og autentisk. Kulturminnegrunnlag 4

5 Driftsbygningen og uthuset er frå siste del av 1800-talet. Det er også eit tidlegare hus for forråd av mjølk og mjølkeprodukt i tunet (silokum) frå 1800-talet (meldepliktig ihht. KML 25). SEFRAK ID KULTURMINNE DATERING KATEGORI Våningshus Uthus Driftsbygning, løe og fjøs 1800-talet, siste del 1800-talet, siste del 1800-talet, siste del Silokum 1800-talet Meldepliktig ihht. kml. 25, Anna SEFARK- bygg, Ruin eller fjerna objekt Tun-området med innmark på Rå gnr. 119 bnr. 3 Bakkjen. Denne delen av Bergen kommune har hatt fleire større utbyggingar dei siste åra. Det gamle gardstunet på Bakkjen er eit av få kulturmiljø som står att, og som trekkjer linjer tilbake til eit jordbrukssamfunn som var dominerande for mindre enn 50 år sidan. Samla sett har kulturminna middels til stor verdi. Kartet under viser aktuelt område med kjende kulturminne markert. Merk at åkerlaget som vart påvist i mai 2012 er vist med stjerne, då dette ikkje er kartfesta i Askeladden enda. Ei endeleg kartfesting vil bli gjort av Hordaland fylkeskommune. Kulturminnegrunnlag 5

6 Funnområde, åkerlag, påvist 2012 Kulturminnegrunnlag 6

7 SILJUSTØL INFLUENSOMRÅDE Siljustøl er freda i medhald av lov om kulturminne av 9. juni 1978 nr og 19. Anlegget er ein landskapspark på vel 170 mål. Fredinga omfattar også huset som tilhøyrde komponisten Harald Sæverud ( ). Huset sto ferdig i 1939 og vart teikna av arkitekt Ludolf Parr. Reguleringsplanen for Raa Grønnestølen ligg aust for dette anlegget, og ligg såleis ikkje i direkte konflikt. Naturhagen på Siljustøl utgjer eit nett av naturstigar som er knytt til Harald Sæverud sine komposisjonar. Fredinga skal tryggje samspelet mellom Sæverud sin komponistheim og naturområdet. Det skal ikkje gjerast inngrep og endringar i det området som er omfatta av fredinga. Situasjonskart over Siljustøl. Kart: Riksantikvaren. Kulturminnegrunnlag 7

8 Siljustøl. Hovudbygningen frå Foto: Riksantikvaren. Siljustøl er eit freda kulturmiljø med høg verdi. OPPSUMMERING Reguleringsplanen legg opp til bustadutbygging i store delar planområdet, også i området sør for Flyplassvegen der ein finn kulturmiljøet Bakkjen. Slik planane ligg føre vil ein måtte rive dei to nordlegaste SEFRAK- bygningane (SEFRAK id og ). Det sørlegaste bygget (SEFRAK id ), ein fossil åker (utan id i Askeladden), samt bautasteinen (Askeladden Id 45748) vil ikkje bli direkte råka. Det freda anlegget Siljustøl vert heller ikkje råka av utbygginga direkte, og ligg i influensområdet. Kulturminnegrunnlag 8

9 LITTERATUR SOM ER BRUKT Adriansen, Jan. E30 Rådal Sørås. Bergen kommune, Hordaland fylkeskommune. Konsekvensutredning deltema: Kulturminne og kulturmiljø. Statens Vegvesen Askeladden. Nasjonal fornminnedatabase. Riksantikvaren. Byantikvaren, rapport nr. 36, 2006 Byantikvaren, rapport nr. 37, 2006 Fylkesdelplan for kulturminne Kulturminne Kultur viser veg. Hordaland fylkeskommune. Bergen Håndbok 140. Konsekvensanalyser. Statens vegvesen. Oslo, 2006 Kulturminne og kulturmiljø i konsekvensutgreiingar. Rettleiar. Riksantikvaren. Oslo, Lov om Kulturminner. Valvik, Kjell Arne. Notat N-007-AV, Bybanen Rådal Flesland. Kulturminner og kulturmiljø. Asplan Viak AS. Bergen Bilde der anna ikkje er nevnt: Kjell Arne Valvik, Asplan Viak AS Kulturminnegrunnlag 9