Områdefreding Stødleterrassen

Transkript

1 Områdefreding Stødleterrassen Deler av gardane Stødle, Sørheim, Austrheim i Etne kommune, Hordaland fylke Kart med avgrensing Forslag til vedtekter

2 2 Grunnlag for forslag til fredning...3 Geografisk avgrensing av fredinga...3 Følgjer av fredinga...6 Vidare drift er i tråd med, og ønskjeleg, i høve til forslaget til freding....6 Generelt om føremål og føresegner for fredinga...6 Forslag til generelle føresegner for områdefredinga...7 Døme på tiltak som er tillete utan dispensasjon frå områdefredinga...7 Døme på tiltak som krev dispensasjon frå områdefredninga...7 Saksprosedyrar og retningslinjer for forvaltninga...8 Følgjer av fredinga...8

3 3 Føremålet med områdefredinga er å verne fleire kulturminne med nasjonal verdi. Fredinga vil ta vare på spor etter busetnad og aktivitet frå fleire tidsepokar gjennom mange tusen år. I dag vert det her drive eit moderne landbruk og industrielt masseuttak. I eit særeige kulturlandskap der det finnes både enkelminne og større samanhengar av kulturminne er det viktige nasjonale interesser i området. Det er då kulturminna og samanhengen mellom desse og landskapet dei ligg i, som vil takast vare på. Grunnlag for forslag til freding Terrasselandskapet på Stødleterrassen i Etne kommune er eit særeige og unikt landskapsrom i regionen, ikkje berre som ein markert lausmasseterrasse i bygda, men og som eit levande landbruksområde med mange kulturminne av høg nasjonal verdi. Kulturminna viser stor bredde i og tidsdjupne, heilt i frå steinalder og fram til mellomalderen; her er fleire gravfelt, spor etter dyrking, bergkunst og kyrkje frå mellomalder. På Stødleterrassen har det vore jordbruksbusetnad i frå siste del av steinalder. Mellomalderkyrkja og bergkunstfeltet på Helgaberg ligg 4000 år frå kvarandre i tid, men viser ein samanheng som strekar under kor viktig Stødleterrassen har vore og er for folk. For ein gjennomgang av automatisk freda kulturminne som er registrert innafor det føreslåtte fredingsområdet, sjå vedlegg Stødleterrassen, Etne kommune. Områdefreding 19, dokumentasjon. Det meste av arealet som er føreslått freda er dyrka mark. I randområda er det noko beite og urydda utmark. Det samanhengande kulturlandskapet er truga av øydelegging, i hovudsak som følgje av industrielt masseuttak, men og som følgje av landbruksaktivitet. Tapet av automatisk freda kulturminne er stort i området. Desse faktorane er bakgrunn for at Hordaland fylkeskommune foreslår freding for delar av terrassen for i større grad å kunne verne om dei unike samanhengane mellom kulturminne og landskap som me finn på Stødleterrassen. Geografisk avgrensing av fredinga Grensene for det føreslåtte fredingsområdet er justert i høve til landskapet kulturminna ligg i. Forståing og tolking av landskap er heilt sentralt for opplevinga av kulturminna. Mellomalderkyrkja ligg eksponert framme på terrassekanten, og er såleis ikkje nøytral i landskapet ho ligg i. Det same gjeld gravene som er plasserte langs kanten. Helgaberg har og vore dominerande på terrassen. Terrassen vert slik eit stort landskapsrom der kulturminna går

4 4 inn som eit historieberande element. Forslag til områdefredinga dekkjer eit vel 917 dekar av denne terrassen. Forslag til områdefreding strekk seg frå garden Austrheim i søraust og femnar om delar av Sørheim og delar av bruka på Stødle. På Stødle går grensa i nord ved plassen kalla Haugen og sørover. Grensene føl då skråninga i aust. I vest føl den først ein privat veg, går så ved terrassekanten på bruk 35/10. Brotkanten rett vest og sør for Stødle kyrkje går inn som ein viktig del av fredingsområdet. Sørheim er delt mellom ein øvre og nedre terrasse og områdefredinga tar med eit mindre areal, som er eit markert landskapstrekk og staden der det gamle tunet på garden har lagt. Vidare mot aust strekk arealet fram til område med godkjende uttak av sand. I aust går grensa mot nord ved tunet til 37/1 og opp til fylkesveg 35 og føl denne langsetter på sørsida. Ved Hetlebrekk vil områdefredinga ta med skrenten som eit viktig landskapsområde for gravene. Mot nord føl grensa langs bakkeskråninga fram mot utgangspunktet Haugen.

5 5

6 6 I oppstartsmeldinga til områdefredinga vart 1110 dekar tatt med som interesseområde. Gjennom prosessen er arealet redusert til om 917 dekar. Funn og funnstader er jamført med eldre kart og arkivinformasjon1 og dette er også brukt som grunnlag for føreslått områdefreding. Figur 1, fotomontasje av området føreslått lagt inn under områdevern jf 19 i Kulturminnelova, på Stødleterrassen. Følgjer av fredinga Fredinga skal ikkje føre til vesentlege endringar i driftsform og virke jf. 3 andre ledd i kulturminnelova. Stødleterrassen er først og fremst eit landbrukslandskap og er det landskapsbiletet som ein ønskjer å ta vare på. Vidare drift er i tråd med, og ønskjeleg, i høve til forslaget til freding. Generelt om føremål og føresegner for fredinga Målet med føresegnene er å bidra til ei enkel og rask sakshandsaming. Det er viktig at både grunneigar og ulike forvaltningsnivå er innforstått med dei rettar og plikter som gjeld. Fredinga gjev i seg sjølv ikkje endringar med tanke på drift og verksemd i landbruksarealet jf. 1 Utskiftingskart, Stødle 1910 (Jv.kat.Ho. 1874), Sørheim 1925 (Jv.kat.Ho. 2567), Austrheim (Jv.kat.Ho.2989 I-II), Stødlemoen ekserserplass 1830? (NRA GS 132), Stødlemoen, ekserserplass for Søndhordlandske Corps 1838 (NRA GS 131).

7 7 3 andre ledd i kulturminnelova. Føresegnene må ta høgd for både noverande og framtidige problemstillingar. Forslag til generelle føresegner for områdefredinga 1) I det freda området må det ikkje setjast i verk tiltak eller bruksendring som kan endra eller verka inn på føremålet med fredinga, utan at det ligg føre løyve frå kulturminnestyresmakta. 2) Plan og bygningslova skil mellom tiltak som skal og ikkje skal søkjast om, jf. 20-1, 20-2 og Unntak nemnt i 20.3 og Byggesakforskriften 4-1 vil og krevje ei handsaming etter pt. 1 i forskrift til freding. 3) Alle nybygg i områdefredinga enten på tidlegare frådelte tomter eller tomter der det tidlegare har stått hus vil krevje ein dispensasjon frå fredinga. Form og volum i bygningsmassen må ikkje vera eigna til å skjemma kulturminna. 4) I det freda området kan ein ikkje planta til ny skog utan at dette er handsama som tiltak jf. pt. 1 og 2. 5) Inne i det freda arealet vil tiltak som nydyrking/rydding av udyrka mark ikkje vere tillete, utan at dette er handsama som tiltak jf. pt. 1. 6) Oppsetting - lagring av reiskap eller utstyr knytt til dyrehald, må ikkje skje slik at det endrar eller skjemmer automatisk freda kulturminne jf. 3 i kulturminnelova. 7) Oppsetting av skilt og andre informasjons- og tilretteleggingstiltak som til dømes merking av stiar og løyper må omsøkast. Unnateke er skilt frå Statens vegvesen. 8) Pløying på og rundt eit automatisk freda kulturminne kan berre skje etter retningslinjer gjeve i forvaltningsplanen. 9) Infrastruktur og anlegg for vatn og avlaup skal i den grad det er råd nytta eksisterande anlegg og meldast til kulturminnestyresmakta. 10) Vedlikehald av vasskjelder, vatn og avløp, kraft-/telefonlinjer og andre tekniske anlegg i samsvar med anna regelverk skal meldast kulturminneforvaltninga i god tid før tiltaket er planlagt gjennomført. Lista er ikkje uttømmande, dersom det er tvil må forvaltningsstyresmaktene kontaktast Døme på tiltak som er tillete utan dispensasjon frå områdefredinga Framhald av jordbruksdrift på eksisterande dyrka mark, gjødsla beite og utmark, som er i tråd med pt. 8 under generelle føresegner for områdefredinga.. Utvikling av landbruket og anna næringsmessig bruk og skjøtsel, som ikkje går ut over omsynet til kulturminna og landskapet i området jf. 1. Rydding av vegetasjon for å hindra attgroing av bøar, beite, stiar og meir. Vanleg vedlikehald av offentleg og private vegar. Mindre fysiske inngrep som ikkje vil endra landskapet i vesentleg grad t.d. planting av enkeltståande tre og buskar. Desse må då ikkje vera til skada eller verka skjemmande på dei automatisk freda kulturminna. Døme på tiltak som krev dispensasjon frå områdefredinga 1. Nybygg på frådelte tomter eller tomter det har vore bygd på tidlegare.

8 8 2. Hogging av skog vil krevja at det i samarbeid med kommunen vert laga ein plan som skal omhandla uttak, transport, handsaming av hogstavfall og tilplanting som skal godkjennast av forvaltningsstyresmaktene. 3. Tilplanting med føremål å skaffa le for ver og vind i trelause område. Det er ei føresetnad at ein bruker treslag som er vanlege i området. 4. Bygging av nye gjerde og endringar av eksisterande gjerde eller steingardar. Dette er viktige element i kulturlandskapet og søknaden må difor innehalda føremål, type, utsjånad og omfang. 5. Oppsetting av skilt og andre informasjons- og tilretteleggingstiltak som til dømes merking av stiar og løyper. Unnateke er skilt frå Statens vegvesen. Lista er ikkje uttømmande Saksprosedyrar og retningslinjer for forvaltninga Føresegnene over medfører at det må søkjast dispensasjon for tiltak som går utover vanleg vedlikehald og drift, og som ikkje er i tråd med formålet for fredinga. Søknad må sendast i god tid før arbeidet er tenkt påbyrja. Søknaden skal sendast Etne kommune, som sender saka over til Hordaland fylkeskommune. Dersom tiltaket også krev løyve etter Plan- og bygningslova skal løyve etter Kulturminnelova liggja føre før det vert gjeve løyve etter Planog bygningslova. Hordaland fylkeskommune gjer vedtak i saka, og kan setje vilkår for ein eventuell dispensasjon. Vedtaket kan påklagast til Riksantikvaren. Følgjer av fredinga Fredingsforslaget skal i vesentleg grad ikkje endra brukarane sin bu - og driftssituasjon. I dag er aktiviteten i hovudsak styrt gjennom Kommuneplanen sin arealdel og Kulturminnelova, Plan- og bygningslova og Jordlova og andre regelverk og forskrifter. Kulturminnelova 19 styrkar vernet ved å formalisera prosedyrane for vern og handsaming av tiltak. Områdefredinga legg opp til at det skal vere mogeleg med ei utvikling av landbruket innafor grensene. Vidare landbruksdrift på Stødleterrassen er viktig for formålet med fredinga og det overordna landskapsbiletet som ein ønskjer å verne om. Med bakgrunn i dette må tiltak som styrkjer driftsgrunnlaget for ein gard vegast nøye opp mot eventuelle ulemper tiltaket fører for kulturminna. Bruk av Stødle kyrkje og utviding av offentleg areal vil måtte avklarast gjennom reguleringsplanar og områdeplanar. Hordaland fylkeskommune