Fjell kommune ENERGIUTGREIING

Transkript

1 Rullering 2013 Fjell kommune ENERGIUTGREIING

2 Samandrag BKK Nett er områdekonsesjonær for elektrisitetsnettet i Fjell kommune og har utarbeidd ei energiutgreiing for kommunen i samsvar med Forskrift om energiutgreiing. Den lokale energiutgreiinga opnar for at kunnskap og informasjon om energisystem og energibruk kan danne eit grunnlag for å ta val som er til det beste for samfunnet. Utgreiingsprosessen skal òg skape ein møteplass for nettselskap, kommune og andre energiaktørar. Kommunen har ein vedtatt energi- og klimaplan, som har som mål å bidra til at Fjell kommune vert karbonnøytral i Kommune har ambisiøse mål både når det gjeld reduksjon av energibruk i eigne bygg, reduksjon i total energibruk i kommunen og når det gjeld å påverke innbyggjarar og næringsliv til å ta klimavenlege val. Fjell kommune er ein kystkommune med eit mildt klima. Busetnaden er konsentrert i 9 tettstadar i kommunen der dei største er Knarrevik/Straume, Ågotnes og Knappskog. Pr var det innbyggjarar i kommunen. Det har vore ei kraftig vekst i folketal dei siste 10 åra og det er venta vidare vekst dei neste 10 åra. Det er planar om å utvikle eit område på Bildøy og Straume til å verte ein kystby. Det elektriske kraftnettet i kommunen er kjenneteikna av at det er mykje luftnett, som spenner over eit stort geografisk område. 22 kv-nettet er i all hovudsak bygd opp slik at det er mogelegheit for omkopling med unntak av nokre radialar spreidd rundt i kommunen. I Fjell kommune er elektrisitet den dominerande energiberaren. Elektrisitet utgjer om lag 86 % av energibruken. I tillegg er bruken av bio høgare enn i resten av landet. Det er typisk at hushald på mindre stader bruker meir ved enn i byar. I denne utgreiingsprosessen er det gjort eit større arbeid for å utvikle prognosar for framtidig energibruk i kommunen. Det er utvikla to ulike scenario, der det er forventa at verkelegheita kjem til å ligge ein stad mellom dei to scenarioa. For Fjell kommune tilseier begge scenarioet ein auke i energibruk grunna vekst i innbyggjartalet. I framtidige utbyggingsprosjekt er det viktig å vurdere alternative løysningar for energiforsyning. Mellom anna krevjar dei nye byggeforskriftene at ein har eit energifleksibelt oppvarmingssystem. Det vil seie at ein skal ha minst to alternativ for å dekkje oppvarmingsbehovet. Dette vil potensielt kunne reduserer det totale elektrisitetsforbruket, då størstedelen går til rom- og vassoppvarming. Det er ikkje kraftproduksjon i kommunen.

3 Innhald Samandrag Utgreiingsprosessen Kommunen Folke- og busetnad Næringsliv Visjon Kystbyen Energi- og klimaplan Infrastruktur for energi Elektrisitetsnett Fjernvarmenett Gassnett Oppvarmingssystem bygg Energibruk Energibruk fordelt på energiberar og brukargrupper Kommunale bygg Indikatorar for energibruk i hushald Utvikling i Energietterspurnad Faktorar som påverkar framtidig energibruk Framskriving av energibruk Lokal energitilgang Nytta ressursar og mogleg ny energitilgang Energibalanse Aktuelt område for utgreiing Vedlegg Demografi og næringsliv Energibruk Referansar

4 1 Utgreiingsprosessen BKK Nett AS har som områdekonsesjonær for elektrisitetsnettet utarbeidd lokal energiutgreiing for Fjell kommune. Første energiutgreiing for Fjell kommune vart utarbeidd og presentert i 2004 då forskrift om energiutgreiing tredde i kraft. Denne utgreiinga har seinare vorte oppdatert annan kvart år. Energiutgreiinga er utarbeidd etter NVE sin mal «Veileder Lokale energiutredninger - (rev Veil ». Arbeidet med å oppdatere dei lokale energiutgreiingane starta sommaren 2012 då BKK Nett AS engasjerte Ane Ringseth som sommarvikar. Det gjennomførte arbeidet er eit godt grunnlag for denne utgreiinga. Energiutgreiinga har tatt form gjennom tett dialog med kommuneadministrasjonen i Fjell. Utgreiinga for Fjell kommune består av 2 delar. Ein del som er spesifikk for kommunen og ein generell del felles for alle BKK-kommunane vart det arrangert eit møte med kommunen for å informere om BKK Nett AS sitt arbeid med energiutgreiinga, samt for å hente inn ytterlegare data til utgreiingsarbeidet. BKK Nett AS fekk fleire innspel som både er nyttige for utgreiingsarbeidet og for vidareutvikling av distribusjonsnettet for elektrisitet i Fjell kommune. Rullering 2013 Oppstartsmøte Stad Frå BKK NETT AS Frå Kommunen Tabell 1.1 Oppstartsmøte Fjell Rådhus Kjell Skoglund, Ivar Magnus Natås Bjørn Erik Kristiansen, Trude Sæbø, Epen Elstad Den lokale energiutgreiinga opnar for at kunnskap og informasjon om energisystem og energibruk kan danne eit grunnlag for å ta val som er til det beste for samfunnet. Ein ynskjer òg at utgreiingsprosessen skal skape ein møteplass for nettselskap, kommune og andre energiaktørar. 3

5 2 Kommunen Energibruk i ein kommune er avhengig av faktorar som folkesetnad, type bygg, personar per hushald, korleis lokalt næringsliv er sett saman, klimatiske høve med meir. Fjell kommune ligg i Hordaland fylke og hadde eit innbyggjartal på (SSB) pr Kommunesenteret ligg på Straume.[1] Fjell kommune grensar til Bergen i aust, til Sund i sør, til Nordsjøen i vest og til Øygarden i nord. Kommunen har eit areal på 147 km 2, fordelt på nordre delen av Sotra, Litlesotra, Bildøy og meir enn 500 store og små øyar, holmar og skjær. Fjell kommune er bunde saman med fastlandet ved Sotrabrua, som vart oppført i Grunna ein del trafikale problem på vegstrekninga mellom Sotra og Bergen i tidsrom med mykje trafikk er det planar om å bygge eit nytt Sotrasamband. Nytt Sotrasamband er tatt inn i Nasjonal transportplan. Figur 2.1 Kart over Fjell kommune 4

6 Kommunen har eit typisk kystklima med høg middeltemperatur og færre graddøgn enn landsgjennomsnittet var eit kaldare år enn normalt for kommunen, noko som kan sjåast ved at det var fleire graddøgn i 2012 enn normalt. Klimadata for Fjell kommune Middeltemperatur 6,97 ⁰C Nedbørsnormalen Graddøgn Graddøgnsnormal ( ) Tabell 2.1 Klimadata[2] 2.1 Folke- og busetnad Dei fleste innbyggjarane i Fjell kommune bur på Sotra, Bildøy og Litle Sotra. Busetnaden er konsentrert i 9 tettstadar i kommunen, samt til nokre mindre busetnader. Dei største tettstadane er Knarrevik/Straume, Ågotnes og Knappskog, der Knarrevik/Straume er den største. Fjell kommune har ein høg befolkningstettleik med 157 innbyggjarar per km 2. Om lag 64 % bur i tettbygde strøk. Fjell har vore og er framleis ein kommune i vekst. Kort avstand frå Bergen sentrum, nærleiken til oljeog gassressursar i Nordsjøen, god kommunikasjon, moderne servicetilbod, tilrettelagde bustadområde, trygge oppvekstvilkår og variert natur har medverka til at innbyggjartalet har auka markant Folketal Figur 2.2 Innbyggjarar i Fjell kommune.[1] Det vert bygd mykje nye bustader i kommunen. Eksempelvis vart det bygd heile 140 nye bustadar i

7 Nye bueiningar Figur 2.3 Nye bueiningar[1] Gjennomsnittleg bruksareal til bustader i Fjell er 143 m 2. Dei 140 nye bustadane som vart fullført i 2012 hadde eit gjennomsnittleg bruksareal på 147,3 m 2. I Fjell kommune er utviklinga at det vert færre personar per husstand, noko som er den same trenden som i resten av landet. I 2012 budde det i snitt 2,61 personar per husstand. Færre personar per husstand gjev høgare energibruk per person. 2,800 2,700 2,600 2,500 2,400 2,300 Kommunen Fylket Landet 2,200 2,100 2, Figur 2.4 Personar per husstand.[1] 6

8 2.2 Næringsliv Det er eit variert næringsliv i Fjell kommune. Hovudnæringane i kommunen er serviceverksemder, bygg- og anleggsverksemder og industri knytt til oljeindustrien. Det er òg fleire verksemder knytt til fiske og havbruk. Kystbasen er den største forsyningsbasen i landet for olje- og gassverksemda i Nordsjøen. Det er mange nye bedrifter som har etablert seg dei siste åra, spesielt på Søre Straume og Ågotnes. Fjell kommune er med i prosjektet «Region Vest» saman med Askøy, Øygarden og Sund. Kommunen satsar på å utvikle reiseliv som næring. Kystlandskapet er vakkert og tilbyr opplevingar av ulike slag. Saman med kommunane Øygarden og Sund vert næringa utvikla under merkevarenamnet «Kysteventyret». Dei største arbeidsgjevarane i kommunen er: Fjell kommune Solid Vedlikehold AS, 479 tilsette Oceaneering Asset Integrity AS, 344 tilsette Nettbuss Vest AS, 260 tilsette Coast Center Base AS, 245 tilsette Atlantic Offshore Crew AS, 243 tilsette Av desse bedriftene har Voith Coast Center Base AS størst omsetjing. Sartor Senter er det kjøpesenteret med nest størst omsetting i Bergensregionen, etter Lagunen. Tala på tilsette i dei ulike føretaka er henta frå Brønnøysundregisteret og gjeld ved nyårsskiftet 2012/2013.[3] I 2012 pendla 6484 arbeidarar ut av kommunen, medan pendla inn for å arbeide.[1] Under er den totale mengda arbeidstakande i kommunen vist, fordelt på primærnæring, industri og tenesteyting. Tala for sysselsetjing er samanlikna med fylket og landet. 7

9 Kommunen Fylket Primærnæring Industri Tenesteyting Landet 0 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100 % Figur 2.5 Sysselsetting[1] 2.3 Visjon Kystbyen Sotra Kystby er namnet på området på Straume og Bildøy i Fjell kommune som står framfor ei omfattande byutvikling. Kystbyen vil omfatte industriparken, idrettsanlegget og turområdet i sør, via Sartor Storsenter til Fjell rådhus og helselandsbyen. Vidare vil kystbyen omfatte Straumssundet, midtre-bildøy og Bildetangen lengst nord på Bildøy. Området der Sartor Storsenter ligg i dag vil utgjere kjernen i kystbyen, og det er den delen som er omfatta av områdeplanen som Fjell kommune vedtok i juni Eit stort parkeringsanlegg under bakken med plass til 1500 bilar vil fjerne bilparkeringa rundt senteret og gje plass til breie gater med fortau, sykkelvegar, koselege gågater og opne møteplassar. Her vert det òg kino, fleire butikkar, restaurantar, bustader, servicebygg og kontorareal. Med miljølok over dagens riksveg 555 vil Fjell Rådhus og helselandsbyen verte tettare knytt opp til handelsområdet i kystbyen. Massane som vert tekne ut frå fjellet for å lage parkeringsanlegg under handlesenteret i kystbyen vil nyttast i Straumssundet, der det skal byggjast omlag 250 bustader i sjøkanten, samt tilhøyrande kaiog småbåthamn. Vidare vil kystbyen strekkje seg over til midtre-bildøy og knytast til Bildøyhallen og Sotra vidaregåande skule. Frå Straumssundet og nordover til Bildetangen er det i hovudsak planlagt bustadar. På Bildetangen, lengst nord på Bildøy, vil det verta plass til bustader for fleire tusen innbyggarar, hotell, kulturhus, næringsareal, kafear, parkar, småbåthamn og vrimleområde langs sjøen. Sotra Kystby vil få eit av landets flottaste idretts- og aktivitetsanlegg. I Straume Idrettspark vert det mellom anna fleirbrukshall, tre fotballbaner ute og ein stor innadørs fotballhall i tillegg til banar for sandvolleyball og 3,5 km turløyper. 8

10 Figur 2.6: Visjon Kystbyen[4] 2.4 Energi- og klimaplan Kvar kommune må utarbeide ein energi- og klimaplan. Kommunen kan som planmyndigheit legge til rette for energiomlegging og energiøkonomisering. Dei har òg ei viktig rolle i arbeidet med å redusere både stasjonære og mobile klimagassutslepp. Kommunen har ein ferdig og vedtatt energi- og klimaplan. Dette kapittelet er henta frå samandraget som er publisert på Enova sine internettsider.[5] Hovudmålet i planen Visjonen for Fjell kommune er å vera karbonnøytral i Planen har eit todelt fokus. For det fyrste ynskjer ein å bidra med meir klimavennleg energi på eit globalt nivå, gjennom å redusera det vasskraftgenererte energiforbruket lokalt. Samtidig vil en stimulere til utvikling og bruk av fornybare og klimavennlege energikjelder lokalt. Til saman skal ein redusere utsleppa av klimagassar i tråd med internasjonale plikter. Mål for utsleppskutt Figur 2.7: Energi- og klimaplan Fjell kommune skal i 2020 ha redusert sine klimagassutslepp med 30 prosent av 1991-utsleppet. Kommune skal i 2012 ha redusert sine klimagassutslepp med 26,7 prosent i forhold til 1991-utsleppet, 9

11 noko som utgjer tonn CO 2 -ekvivalentar. Klimagassutsleppet skal ikkje overstige 2,9 tonn CO 2 - ekvivalentar per innbyggjar i Mål for energiforsyning og energiproduksjon Kommunen skal sørgje for effektiv energibruk kombinert med auka bruk av alternative energikjelder. Viktigaste utsleppskjelder Klimagassutsleppet i 2006 var totalt tonn CO 2 -ekvivalentar. Utslepp frå transport og vegtrafikk står for over halvparten (56 %) av kommunen sitt totale klimagassutslepp. Den nest største utsleppskjelda er metangassutslepp frå avfallsdeponiet på Eide. Viktigaste tiltak: Oljefriprosjekt, med kommunal vrakpantordning, for å fase ut olje- og parafinfyrte omnar både i private bustadar og i næringsbygg. Ta sikte på å fase ut dei tre kommunale oljefyrte kjelane som framleis er i drift, i løpet av planperioden. Alle nye kommunale byggeprosjekt skal ha alternative energiløysningar. Enøk-tiltak i bygg og montering av energisparesystem. Til dømes varmepumpe frå sjø og utbygging av SD styringsanlegg i kommunale bygg. Bustadprosjekt større enn 10 bustadar og bygg større enn 500 m 2 brutto, skal byggast med alternative energiløysningar. Dette kravet skal innarbeidast i kommuneplanen sine retningslinjer. Det skal utarbeidast ein forpliktande «grøn plakat» som viser retninga på kommunen sitt klima- og miljøarbeid. Denne skal ha form som ein informasjonsbrosjyre og skal sendast til alle husstandar i kommunen. Om planen: Planperiode: Planstatus: Kommunedelplan 10

12 3 Infrastruktur for energi Energisystemet strekk seg frå attvinning/omdanning av energi til nyttig form til sluttbruk av energi. Dette kapittelet er meint å skulle gje ein oversikt over energisystemet i Fjell kommune. 3.1 Elektrisitetsnett Historikk Fjell kommune hadde eiget elektrisitetsverk, Fjell kommunale Elektrisitetsverk, fram til dei slo seg saman med Sund kommunale Elektrisitetsverk i 1978, og danna Sotra kraftlag. Sotra kraftlag vart kjøpt av BKK i Fjell var tidelegare forsynt med ei 45 kv-linje via Askøy. Seinare vart det bygd ei 132 kv-linje, også denne via Askøy. I dag vert Fjell kommune forsynt via ei 300 kv-linje til Litlesotra transformatorstasjon og ei 132 kv-linje som går vidare til Ågotnes transformatorstasjon. Netteigar BKK Nett AS er områdekonsesjonær for kommunen og eig og driv straumnettet. CCB og Norwegian Talk (NT) har eigen konsesjon og eig sitt eige interne 22 kv nett med transformatorar. Nettverksemda er regulert av Norges Vassdrags- og Energidirektorat (NVE) gjennom energilova og tilhøyrande forskrifter. Dette medfører at økonomiske rammer og krav til korleis nettselskapet skal opptre og samhandle med andre aktørar er fastlagt. Forbruk Største delen av det stasjonære energiforbruket i Fjell kommune vert dekka av elektrisitet. Det totale elektriske energiuttaket i kommunen var 338,5 GWh i Nettoppbygging Hovudinnmatinga til Fjell kommune er ei 300 kv-linje, med transformering til 132 kv og 22 kv i Litle Sotra transformatorstasjon. I tillegg er det transformering frå 132 kv til 22 kv i Ågotnes. Distribusjonsnettet i Fjell kommune er bygd opp av 22 kv kabel- og luftnett med mange moglegheiter for omkopling og alternative innmatingar. Kapasiteten i heile høgspenningsnettet, både 132 kv og 22 kv, er god. Nettet i Fjell består 20% kabelnett og 80% luftnett. Det er stor byggeaktivitet i kommunen, i hovudsak nye bustadfelt, men òg fortetting i eksisterande bustadområde og bygging av mindre bustader. Kommunen oppmodar til å «bygge i høgda», dvs. auka innslag av rekkehus, høghus og terrasseeiningar. I tillegg er «Visjon Kystbyen» eit stort prosjekt som vil kunne initiere nødvendig utvikling av distribusjonsnettet. Som tidlegare omtala er det planar om å bygge nytt Sotrasamband, som vil verta hovudvegen inn til Bergen. Val av løysing for denne vegen vil leggje føringar for planleggingsalternativ innan 11

13 nettutbygging i framtida. To alternativ for plassering av vegen er utbygging langs eksisterande trasé over Straume eller ny trasé via Klokkervik i Sund kommune. På Vindenes er det utgreidd eit alternativ med å etablere ei ny hamn for containerar ved CBB. Dette skal erstatte hamna i Bergen. Det er òg mogelegheit for utvikling i næringsparkar i Fjell kommune, i hovudsak på Straume. Det er ledig areal i næringsparken, som opnar for at bedrifter kan etablera seg der. Dette medfører at det kan verte nødvendig å auke kapasiteten i straumnettet inn mot næringsparken. Data for distribusjonsnett Høgspenningslinjer m Høgspenningskablar m Nettstasjonar 479 stk. Lågspenningslinjar m Lågspenningkablar m Kabelskap lågspenning 1557 stk. Tilknytingspunkt stk. Nettkundar stk. Tabell 3.1 Nettdata Driftskriteria For 132 kv-nettet vert eit såkalla N-1 kriterium nytta. Det vil seie at ein skal kunne gjere ei omkopling og gjenopprette drifta i løpet av kort tid, dersom det oppstår feil på ein av hovudkomponentane i nettet. Om forsyninga frå Litle Sotra fell ut grunna feil i stasjonen eller avgreiningane, vil heile forsyninga på Sotra få problem inntil provisorisk forsyning er oppretta. Noko effekt kan matast inn frå nettet i Øygarden, men dette er ikkje tilstrekkeleg til å dekkje heile forbruket. Stasjonen i Litle Sotra er godt utrusta, noko som gjer at det er lite sannsynleg at det vil oppstå alvorleg feil. Ågotnes kan få reserveforsyning via 22 kv-nettet frå Øygarden og Sund, dersom hovudforsyninga på 132 kv eller transformatoren i Ågotnes fell ut. Dette vil derimot skape spenningsproblem. Ved feil på 22 kv-nettet kan alternativ forsyning opprettast ved omkopling av nettet, eller mating frå nabokommunane. Der er derimot avgrensa kapasitet på overføringslinjene frå nabokommunane. Der avbrot er spesielt kritisk, som til dømes CCB, NT og Sartor senter, er forsyningssikkerheita godt ivaretatt av nettstrukturen. Nokre av linjene og kablane i 22 kv nettet er gamle og kan på sikt skape problem på grunn av auka mengde utfall. Avbrot på grunn av feil i høgspenningsdistribusjonsnettet vil under normale forhold kunne utbetrast i løpet av om lag 2-4 timar. I tettbygde områder er det mogelegheit for omkoplingar i nettet, noko som gjer at lange avbrot er svært usannsynleg. I utkantområder er det færre mogelegheiter for omkopling i nettet, og difor er det større sannsyn for lange avbrot. Ved ekstremvær og/eller feil i overliggande nett er det større sannsyn for avbrot på meir enn 4 timar. Sterk vind, lyn og torden vil i tillegg kunne seinke arbeidet med utbetring av feilen. 12

14 Flaskehalsar i kraftnettet Definisjonen av ein flaskehals i kraftnettet er ei avgrensing av effektkapasiteten i forsyningsnettet. Effektkapasiteten vert i hovudsak avgrensa av termiske driftskriteria for nettkomponentane. Eininga for effekt er Watt og er eit uttrykk for energi pr. tid. Flaskehalsar vil opplevast i høglastperiodar, vanlegvis på dei kaldaste dagane i året. Kapasitetsbehovet i kraftsystemet aukar både på grunn av nye utbyggingsområder og på grunn av nyetableringar (fortetting) eller bruksendring i etablerte områder. For å skildre flaskehalsar på ein føremålstenleg måte er det praktisk å ta for seg distribusjonsnettet og transmisjonsnettet kvar for seg. Distribusjonsnettet: Distribusjonsnettet omfattar 22kV-kablar og linjer, nettstasjonar for nedtransformering til 230/400Vdistribusjonsspenning samt 230/400V-kablar og linjer fram til den enkelte nettkunde. Områdekonsesjonen gir nettselskapa ei generell tillating til å bygge denne type anlegg innanfor det området/kommunen konsesjonen er gjeven for. I nye utbyggingsområder må det uansett byggast ut distribusjonsnett for nettilknyting til nye kundar. Nettet dimensjonerast ut frå effektbehov og ut frå krava til leveringskvalitet. Krava til leveringskvalitet avgrensar utstrekkinga av lågspenningsnettet og vil i mange tilfelle vera dimensjonerande for talet på nettstasjonar som må etablerast. Bruk av andre energikjelder/energiberarar vil ha ein positiv effekt for distribusjonsnettet ettersom redusert kapasitetsbehov betyr at enkelte nettkomponentar kan dimensjonerast med lågare yting. Redusert elforbruk vil òg redusera energitapa i nettet. I etablerte områder kan fortetting eller bruksendringar føre til at det må leggast nye høgspenningskablar, byggast nye høgspenningslinjer og etablerast fleire nettstasjonar. I slike områder kan bruk av andre energikjelder/energiberarar redusere behovet for nye kablar, linjer og nettstasjonar. I arealdelen til kommuneplanen er det skissert vidareutviklingsområder (transformasjonsområder) for næring og områder for bustadfortetting. I dag er det flakehalsar på 22 kv-nettet ved CCB på Ågotnes og i området ved Sartor senter. Det er starta eit arbeid med utbetring og forsterking av nettet for å rette dette. Transmisjonsnettet: Transmisjonsnettet omfattar overføringslinjer og kablar med spenning 132kV og transformatorstasjonar for nedtransformering frå 132kV til 11kV- eller 22kV distribusjonsspenning. Det må normalt søkjast eigen anleggskonsesjon for bygging av alle nettanlegg på transmisjonsnivå. Bygging av nye anlegg er svært tids- og kostnadskrevjande. I Ågotnes transformatorstasjon er hovudforsyninga éi 132 kv-linje. Dette kan vera svært sårbart i ein feilsituasjon, som omtala tidlegare. Det er difor starta eit arbeid med å finne ei løysning for å etablere tovegs innmating på 132 kv til denne stasjonen. Dette vil gje ei sikrare straumforsyning til området. Det er søkt konsesjon for transformator nr 2 i Ågotnes transformatorstasjon, som ein reknar med skal vera ferdig i 2014/2015. Ågotnes transformatorstasjon vil då vera utstyrt med 2 stk. 31,5 MVA transformatorar. Utveksling mot andre kommunar 22 kv distribusjonsnettet har tilknyting til høgspenningsnettet i Sund kommune og Øygarden kommune. Det er difor mogeleg å gjennopprette forsyning til kundar på begge sider av kommunegrensene dersom det oppstår feil på linjestrekningane. 13

15 Utbygging og fornying av forsyningsnettet Forskrifta om energiutgreiing gir område- og anleggskonsesjonærar eit ansvar for å utarbeide både lokale energiutgreiingar og kraftsystemutgreiingar. Utgreiingane gir eit godt grunnlag for å planlegge nettutbygging for å dekke behovet for straumforsyning til nye kundar, samt nettoppgraderingar der det er nødvendig å auke kapasiteten i eksisterande nett. Utgreiingane inngår som ein naturleg del arbeidet til BKK Nett med å utarbeide nettutviklingsplanar. I nettutviklingsplanane er behovet for fornying av eksisterande forsyningsnett eit viktig tema. Forsyningsnettet utgjer ein viktig del av infrastrukturen i samfunnet, og samfunnet vert meir og meir avhengig av ei stabil og påliteleg straumforsyning. Det er difor nødvendig med ei systematisk vurdering av fornyingsbehovet, for i størst mogeleg grad å førebygge havari av nettkomponentar og etterfølgjande avbrot i straumforsyninga. Fornyingsbehovet vurderast ut frå samfunnsøkonomiske omsyn, og ein ynskjer å finne det optimale tidspunkt for utskifting av nettkomponentar. Både for tidleg og for sein utskifting vil medføre høgare nettleiekostnadar enn nødvendig. For å finne det optimale utskiftingstidspunkt er det nødvendig å sjå på kostnadane samfunnet vert påført ved avbrot i straumforsyninga. Dette vert gjort gjennom den såkalla KILE-ordninga. KILE står for «kvalitetsjusterte inntektsrammer ved ikkje levert energi», og inneber at dei teoretiske avbrotskostnadane til sluttbrukarane inngår som et element i nettselskapa sine bedriftsøkonomiske vurderingar. KILE-kostnader reknast ut frå kostnadsfunksjonar der mellom anna avbrotstidspunkt, - varigheit og kva kundekategoriar som vert ramma er viktige faktorar. Nettselskapa må stå til ansvar for kostnadane samfunnet vert påført ved straumavbrot, ved at tillate nettleigeinntekt vert redusert med ein sum tilsvarande dei samfunnsøkonomiske kostnadane. Tidspunkt for utskifting vert bestemt ut frå risikovurderingar som er basert på sannsynet for havari eller feil på nettkomponentane. Dette fordrar gode nettinformasjonssystem som gjer det mogeleg å gjere systematiske vurderingar om dei enkelte nettkomponentane sin alder, tilstand, klimatisk og miljømessige påkjenning, belastningsgrad, driftsmønster og liknande. NVE utarbeidde i 2005 ein rapport om aldersfordeling for komponentar i kraftsystemet. Rapporten vart utarbeidd som ein del av eit større prosjekt om forsyningssikkerheita i kraftsystemet, og vart brukt som grunnlag for å estimere behovet for det framtidige reinvesteringsbehovet i det norske kraftsystemet. Rapporten bruker følgjande levetider for analysane: Distribusjonsnett Tabell 3.2 Levetid Nettkomponentar (NVE og BKK Nett AS)[6] Sentral- og regionalnett Luftlinje 40 år 40 år Jord- og sjøkabel 70 år 50 år Transformatorar 45 år 45 år Anna nettanlegg 40 år 40 år Det er stor variasjon i kvaliteten på data om alder på eksisterande nettkomponentar, og best kvalitet er det på data for høgspenningsnettet. BKK Nett nyttar mogelegheita til å samordne fornying av nettet med andre aktørar som til dømes har behov for å utføre gravearbeid. På den måten vert det reduserte inngrep i naturen og redusert mengde anleggsarbeid. I Fjell kommune vert dette gjort til dømes i samanheng med vegprosjekt i regi 14

16 av Statens Vegvesen, prosjekt i regi av kommunen eller i område for større bustad/industri utbyggingar. Feil- og avbrotsstatistikk (FAS) Leveringssikkerheita på høgspenningsnettet i Fjell var på 99,98 % i Nettet i Fjell kommune har hatt noko høgare avbrotstal enn resten av landet, då nettet er utsett for feil grunna fugl og salt. I tørrvær med mykje vind kan det leggje seg eit saltbelegg på isolatorane i 22 kv luftnettet, og dette kan føre til kortslutningar. Feil grunna fugl er derimot oftast korte, ofte ikkje meir enn nokre sekund, om automatiske brytarar tek hand om feilen. På grunn av fugleproblematikken er det installert ein del automatiske brytarar i Fjell, både i hovudringen og i radialane. Automatiske brytarar er uproblematisk der elektrisiteten vert nytta til lys og varme, men kan skape problem for elektroniske løysingar og prosessindustri. Dei korte avbrota kjem ikkje med i statistikken nedanfor. I 2006 vart det montert spole i Ågotnes og Litle Sotra, og dette tiltaket fjernar omlag 90 prosent av korte avbrot. Nettet i Fjell kommune har tilfredsstillande kapasitet i normal driftssituasjon. 100,000 99,990 99,980 99,970 99,960 Kommunen Fylket Landet 99,950 99, Figur 3.1 Leveringssikkerheit i Fjell kommune (BKK Nett AS og NVE)[6] Forsyningssikkerheit Samfunnet har i aukande grad vorte avhengig av ei påliteleg straumforsyning. Sjølv om me har høg leveringssikkerheit i forsyningsområdet vårt vil det alltid kunne oppstå feil og driftssituasjonar som vil medføre straumbrot. Det overordna nettet på 132 kv og 300 kv er i stor grad bygd opp med redundans, slik at ein feil på dette nettnivået normalt ikkje vil føre til avbrot for sluttkundar. Ved fleire samtidige feil kan det likevel oppstå driftsavbrot på dette nettnivået. Ein stor del av vårt 11/22 kv-nett har òg ein viss grad av redundans. Ein feil på dette nettnivået vil føre til avbrot, men straumforsyninga vil normalt kunne gjenopprettast i løpet av nokre timar. Lågspenningsnettet har i liten grad redundans, så feil på dette spenningsnivået vil føre til avbrot og forsyninga kan fyrst gjenopprettast når feilen er utbetra. I tilfelle der det er mogeleg å kople til mobile 15

17 reservestraumaggregat, kan det vera mogeleg å sørgje for midlertidig straumforsyning fram til feilen er utbetra. Feil i forsyningsnettet vil oppstå frå tid til anna ettersom det er eit visst sannsyn for svikt knytt til alle nettkomponentar. Dette gjeld både for nye og gamle komponentar. Forskriftene for lågspenningsanlegg har difor eit vilkår som seier «Anlegg hvor avbrudd i strømtilførselen kan medføre fare for personer, husdyr eller eiendom skal planlegges og utføres slik at vedlikehold, utskiftning m.m. kan skje uten at fare oppstår. Dersom uventet strømavbrudd vil kunne medføre fare for personer, husdyr eller omgivelser, skal behov for uavhengig strømtilførsel vurderes.» Dette er grunnlaget for at sjukehus, sjukeheimar og andre institusjonar der det kan oppstå fare for liv og helse ved straumbrot, skal ha eigne reservestraumaggregat som koplast inn dersom det oppstår brot i det allmenne forsyningsnettet. Fylkesmannen i Hordland har utarbeidet en risiko- og sårbarheitsanalyse for Hordaland fylke (ROSanalyse) som mellom anna omtalar konsekvensar av svikt i energiforsyninga. I denne analysen står det mellom anna: Sidan dei aller fleste kundane er knytte til distribusjonsnettet, vil sannsynet for svikt i energiforsyninga langt på veg vere den same for alle samfunnssektorar. BKK, som er netteigar i vårt distrikt, har ein gjennomsnittleg leveringsgrad på 99,9 %, eller i snitt 85 minutt straumbortfall per kunde per år. Erfaringane syner at kommunane i utkantstroka må rekne med fleire og lengre straumbrot enn til dømes Bergen og omland. Årsaka er mellom anna at leidningsnettet i utkantstroka er meir sårbart overfor vêrhendingar enn kabelnett i sentrale område. Kortare straumbrot på inntil fire timar må reknast som sannsynleg for alle kundar i nettet til BKK. Som regel vil store delar av kundane ved kortare straumbrot få straumen attende lenge før det har gått 4 timar. I utkantstrok kan det igjen ta noko lengre tid før straumen er tilbake. Ved ekstreme tilhøve som orkan, kraftig torevêr og fleire samtidige feil i hovudnettet, vil straumen kunne vere borte inntil 5 dagar. Dette ventar ein vil kunne skje inntil ein gong per 50. år, og må difor reknast som lite sannsynleg. Straumbrot utover 5 dagar vert rekna som usannsynleg. For forsyningslinjene frå det overliggande sentralnettet inn mot Bergen, Os, Sotra, Øygarden og Nordhordland er risikoen for straumbrot høgare enn kva som er akseptabelt. I verste fall kan store delar av dette området verte mørklagt dersom den viktigaste 300 kv leidningen inn mot Bergen får ein feil. Dei planlagde 300 kv leidningar Mongstad-Kollsnes og Modalen-Mongstad vil saman gje ei sikker straumforsyning til det nemnde området. Desse leidningane vert truleg ferdigstilt innan år For meir informasjon om desse prosjekta, sjå Kraftsystemutgreiinga på Fjernvarmenett Det er ikkje fjernvarmenett i Fjell kommune. Det kan verte aktuelt å bygge ei felles varmeløysing ved utvikling av «Kystbyen». 3.3 Gassnett Det er noko forbruk av propan (LPG) i Fjell kommune. Dette er fyrst og fremst ved institusjonar og storkjøkken. LPG vert levert på trykkcontainarar eller frå tankbil. Kvednatunet bu- og eldresenter nyttar 16

18 gass i kombinasjon med olje til oppvarming med vassboren varme. Kommunen vurderer å bygge eit distribusjonsnett i samband med tankanlegget til Kvednatunet. Distribusjonsnettet skal kunne levere gass til oppvarming av nye bygg i området. 3.4 Oppvarmingssystem bygg Hovuddelen av energiforbruket i norske bygg går til oppvarming. Dei fleste bygg nyttar elektrisitet eller fossile brensel (olje) til oppvarming. Det er andre oppvarmingsalternativ som kan vere både billigare og meir miljø- og klimavennlege enn oppvarming ved hjelp av elektrisitet og olje. Eit alternativ for oppvarming av bygg og tappevatn er vassboren (eller luftboren) varme. Med vassboren varmesystem kan ein i tillegg til elektrisitet nytte andre energiberarar til oppvarming. I Fjell kommune har om lag alle kommunale bygg vassboren varme, og alle nye kommunale bygg vert oppført med vassboren varme som hovudvarmekjelde. I figurane er tal for kva oppvarmingssystem som vert nytta i Fjell kommune for bustader. Tala er frå 2001, noko som tyder på at det kan ha endra seg noko. Det vert stadig stilt strengare krav til korleis nye husstandar skal byggast og varmast opp. Byggestandarden som vert nytta per dags dato er TEK10. 17

19 Eitt System Fjell Anna Omn for flytande brensel Omn for fast brensel Radiator eller vassboren varme i golv Elektriske omnar/varmekablar eller liknande Figur 3.2 Oppvarmingssystem 2001, (Bustadar med eitt system)[1] 6000 Fjell Andre kombinasjonar Radiatorar eller vassboren varme i golv og eitt eller fleire andre system Elektriske omnar/varmekablar samt ovmnar for fast og flytande brensel Elektriske omnar/varmekablar samt omnar for flytande brensel Elektriske omnar/varmekablar og omnar for fast brensel 0 To system eller fleire Figur 3.3 Oppvarmingssystem 2001,(Bustadar med to eller fleire system)[1] 18

20 4 Energibruk Energiutgreiinga tar føre seg stasjonært energibruk. Mobilt energibruk som drivstoff til bilar og andre transportmiddel er ikkje tatt med her. 4.1 Energibruk fordelt på energiberar og brukargrupper SSB har slutta og offentleggjere energibruksstatistikk fordelt på kommunar på grunn av usikkert datagrunnlag. Dei siste tilgjengelege tala er difor frå BKK Nett har derimot eigne tal for elektrisitetsforbruk som kvart år skal meldast inn til NVE Figur 4.1 viser energibruken fordelt på energikjelde. Elektrisitet er den dominerande energiberaren i det norske energisystemet, men petroleum og gass utgjer òg ein stor del. Bioenergiforbruket i hushald i Noreg er i all hovudsak ved. I datagrunnlaget er tala for elektrisitetsforbruket frå 2012, medan dei andre kategoriane er tal frå % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % Avfall, kol, koks Bio Gass Petroleum El 0 % Kommunen Fylket Landet Figur 4.1 Energibruk fordelt på energiberar 2009.[1] I Fjell kommune er elektrisitet den dominerande energiberaren. Elektrisitet utgjer heile 86 % av energibruken. I tillegg er bruken av bio høgare enn i resten av landet. Det er typisk at hushald på mindre stader bruker meir ved enn i byar. Det vert og brukt prosentvis meir olje, noko som kan skuldast at det er liten bruk av gass i kommunen. Ein kan rekne med at oljebruken er lågare no enn i 2009 og at den nedgåande trenden vil halde fram grunna styresmakta sitt ynskje om å legge om til fornybar oppvarming. Figur 4.2 viser elektrisitetsbruk til stasjonære formål fordelt på brukargruppe. Tala for Fjell kommune er samanlikna med landet. Tenesteyting inneheld både offentleg og privat tenesteyting. 19

21 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % Primærnæring Fjernvarme Industri Tenesteyting Hytter og fritidshus Hushald 0 % Fjell 2012 Landet 2011 Figur 4.2 Elektrisitetsbruk fordelt på brukargruppe(2012) Som grafen viser er hushald den største brukaren av elektrisitet i kommunen og utgjer 50 % av elektrisitetsbruken. Tenesteyting utgjer 36 % av energibruken. Sartor senter som er det nest største kjøpesenter i regionen er med og dreg opp tenesteyting sin del av elektrisitetsbruken. Det er ingen kraftkrevjande industri i kommunen, men det er store næringsareal som Straume næringspark og CCB basen. Industrien utgjer 12 % av elektrisitetsbruken. 4.2 Kommunale bygg Det har ikkje lykkast å få tak i tal for energibruk i kommunale bygg. 4.3 Indikatorar for energibruk i hushald For energibruk i hushald må ein skilja mellom eksisterande bygg og nye bygg. I løpet av dei siste 50 åra har det vorte krav til meir isolasjon i bygningskroppen og vindauge med mindre varmetap til omgjevnadane. Hovudtyngda av den framtidige byggmassen er eksisterande bygg. Ein byggetrend er at det vert bygd meir og meir små bustader som bustadblokker og rekkjehus. Dette gjeld òg i nabokommunane til Bergen. I Fjell kommune kor ein står framfor ei storstilt senterutvikling på Straume og fortetting rundt Ågotnes vil ein truleg gå mot ein større del mindre bueiningar som bustadblokkar, rekkjehus og tomannsbustadar. Figur 4.3 viser bustadsamansetjinga i Fjell kommune. 20

22 Einebustad 77% Tomannsbustad 7,4% Rekkehus 9,5% Bustadblokk 3,3% Bufellesskap 0,4% Andre byggetypar 2,04% Figur 4.3 Bustadsamansetjing i Fjell kommune[1] Dei aller fleste bustadane i Fjell er einebustader, men det er og innslag av rekkjehus, tomannsbustader og bustadblokkar. Talet på personar per hushald har innverknad på energibruk. Fleire personar i ein bustad gir høgare energibruk med tanke på dusj, vaskemaskin og oppvask. Det gir derimot redusert energibruk per person med tanke på oppvarming og fleirbrukshushald. Samstundes har ein bustad med fleire personar gjerne større oppvarmingsareal, noko som kan motverke trenden. Folk pr. husstand Kommunen 2,74 2,71 2,71 2,69 2,67 2,66 2,64 2,62 2,61 2,61 2,62 Fylket 2,33 2,31 2,29 2,28 2,26 2,26 2,26 2,27 2,27 2,27 2,27 Landet 2,26 2,25 2,24 2,23 2,22 2,22 2,23 2,23 2,23 2,24 2,24 Tabell 4.1 Personar per hushald[1] Det bur i snitt fleire personar per bustad i Fjell kommune enn snittet i fylket og landet. Under er det vist kva ein gjennomsnittsbustad i Fjell brukar av energi fordelt på dei ulike energiberarande. Energibruken er samanlikna med fylke og land 21

23 25000 Avfall Tungolje og spillolje Diesel-, gass- og lett fyringsolje, spesialdestillat Bensin, parafin Gass Ved, treavfall og avlut Kull, kullkoks og petrolkoks Elektrisitet 0 Fjell Fylket Landet Figur 4.4 Energibruk per husstand[1] Ein gjennomsnittsbustad i Fjell brukar meir energi enn ein gjennomsnittsbustad i fylket og landet. Elektrisitetsbruken er tydeleg høgare enn i fylket og landet. Dette har samanheng med at dei fleste bustadane i Fjell kommune er einebustadar, noko som er ei anna fordeling enn i fylket og landet. Det er mykje energi å spare ved å bygge energieffektive bygg. Med energieffektive bygg meinast godt isolert bygningskropp, varmeattvinning, teknisk utstyr i energiklasse A og energieffektive lys. Figur 4.5 er det vist spesifikt energibruk etter dagens krav, lågenergistandard og passivhusstandard Teknisk utstyr Lys Vifter og pumper Kuldebru Vassoppvarming Varmebatteri Romoppvarming kwh/m2 år kwh/m2 år kwh/m2 år Dagens krav Lågenergi Passivhus Figur 4.5 Dagens krav til energibruk i bustader samanlikna med lågenergi- og passivhusstandard 22

24 Ved å bygge etter passivhusstandard kan ein nesten halvere energibruken i bustaden i forhold til å bygge etter gjeldande byggtekniske forskrifter. Fleire og fleire bustadeigarar investerer i varmepumper, hovudsakeleg luft/luft varmepumper. I følgje Norsk Varmepumpeforeining har 22 % av alle bueiningar i Noreg varmepumpe. Då mengda einebustadar i Fjell kommune er stor kan ein tru at endå større prosentdel har varmepumpe i denne kommunen. Ei varmepumpe vil ha ei innteningstid på alt frå 3 til 10 år avhengig av investeringskostnad, oppvarmingsbehov og effektiviteten til varmepumpa. 23

25 5 Utvikling i Energietterspurnad Energiforbruket vert påverka av faktorar som klima, demografiske tilhøve, teknologisk utvikling og energiprisar. I tillegg vil korleis forbruksvanar og preferansar utviklar seg ha mykje å seie. Lover og forskrifter vil òg ha effekt, til dømes gjennom krav til isolasjon og byggstandard. 5.1 Faktorar som påverkar framtidig energibruk Det er mange faktorar som vil påverke framtidig energibruk i kommunen. Vekst i folketal, byggeaktivitet i kommunen (både bustad og næring), om ein klarer å nå måla om energisparing og omlegging til alternativ oppvarming og om kraftkrevjande industri etablerer seg i kommunen er nokre døme på slike faktorar. Utvikling i folketal og busetnad Norconsult har laga ei framskriving av folketal fram til Denne stemmer godt med SSB si «høg vekst»-prognose dei neste 10 åra. Etter 10 år viser Norconsult si framskriving ein vekst i folketalet som er høgare enn SSB si «høg vekst»-prognose. Dei ventar at det vert attraktivt å busetje seg i kommunen med nytt Sotrasamband og raskare reisetid til Bergen. I denne utgreiinga vert SSB si «høg vekst»-prognose lagt til grunn for energiprognosane LLML MMMM HHMH Figur 5.1 Befolkningsprognose[1] Fjell kommune har i sine planar lagt opp til at det vert bygd i snitt 380 bustader kvart år dei neste 10 åra. Det vert lagt opp til at 55 % av bustadane vert bygd i prioriterte senterområde, medan 45 % vil verte bygd utanom senterområda. I planane for Kystbyen på Straume og Bildøy er det lagt til rette for å bygge mange nye bustader. Ågotnes er òg eit prioritert fortettingsområde. 24

26 Næringsliv Aker Solutions held på å bygge eit nytt kontorbygg på Ågotnes med 430 kontorarbeidsplassar. FMC har planer om eit nytt administrasjonsbygg med 360 kontorplasser. Det er òg planar om å bygge eit undervassteknologisenter på Ågotnes. Både i Straume næringspark og området rundt CCB-basen er det ledige areal med plass til nyetablering av bedrifter. 5.2 Framskriving av energibruk I denne rulleringa av Lokale Energiutreiingar er det lagt ned eit større arbeid med forbruksprognosar enn det som har vore gjort i tidlegare utgreiingar. Det er sett på korleis ulike faktorar vil påverke den totale energibruken. Nokre av desse faktorane er strengare energirammer i Byggtekniske forskrifter, lågare forbruk i rehabiliterte bygg, lågare energibruk til veglys, fleire el-bilar og fortsatt vekst i sal av varmepumper. Prognosen er utarbeida på grunnlag av data som er noko usikre. Vi trur likevel prognosen gir ein peikepinn på korleis utviklinga i energibruken vert dei næraste åra. Utgangspunktet for utrekningane for forbruksutvikling er ei framskriving av byggmasse fordelt på nybygg, rehabilitert byggmasse og eksisterande byggmasse. Utrekningar for bustader, tenesteytande bygg og hytter er gjort kvar for seg. For nybygg er det forutsatt iversetting av TEK 10 i 2014, Passivhusstandard i 2017, Nær Nullenergi bygg standard i 2022 og Nullenergi bygg standard i Prognosane går utover analyseperioden for Lokale Energiutgreiingar, som er 10 år, då dei same prognosane inngår i Kraftsystemutgreiinga, som har ein analyseperiode på 20 år. SSB si «høg vekst»-prognose saman med gjennomsnittleg tal for personar per bueining er nytta som forutsetning for framskriving av bustadareal. Det er forutsatt at nye bustader har eit gjennomsnittleg bruksareal på 144 m 2,som er det gjennomsnittlege bruksarealet for nye bustader i kommunen dei siste 5 åra. For tenesteytande bygg er det forutsatt at tenesteytande bruksareal per person er konstant. I denne utgreiinga ser ein på utvikling i energibruk både per energiberar og per brukargruppe. 25

27 GWh Energiutgreiing Fjell kommune Prognose energibruk pr. energiberar 450,00 400,00 350,00 300,00 250,00 200,00 150,00 Anna Olje Gass Bio Elektrisitet 100,00 50, Figur 5.2 Prognose energibruk per energiberar for den neste 10-års perioden Med dei forutsetningane som er lagt til grunn for prognosen vil energibruken i Fjell kommune auke med 5 GWh fram mot 2020 før energibruken vil halde seg meir konstant. Denne prognosen er å rekne som energiutvikling dersom alle energieffektiviseringstiltaka til myndigheitane slår til. Etter planen skal olje til oppvarming fasast ut innan I prognosen er det tatt utgangspunkt i at olje til oppvarming vert erstatta med bio. 26

28 GWh Energiutgreiing Fjell kommune Prognose pr. brukargruppe, 2 scenariorer Primærnæring Industri Tenesteyting Hytter Hushald Energibruk konst. per person Figur 5.3 Prognose energibruk per brukargruppe Det er sett på to ulike scenario for energibruk per brukargruppe. I det eine scenarioet er energibruk per person i hushald, hytter og tenesteyting konstant. Energibruk i industri og primærnæring er konstant i heile analyseperioden. Den totale energibruken vil difor auke på grunn av veksten i folketalet. Dette scenarioet er representert med den svarte linja i Figur 5.3. Det andre scenarioet som er framstilt i figuren er tilsvarande det scenarioet som er vist i Figur 5.2, men her fordelt på brukargrupper. Prognosen viser at energibruken vil auke med 50 GWh den neste 10 års perioden, mest grunna etablering av industri på Ågotnes. Mest sannsynleg vil den framtidige energibruken ligge mellom dei to scenarioa vist i Figur

29 6 Lokal energitilgang Med dei ambisiøse måla ein har for å redusere utsleppa av klimagassar må ein sjå på nye klimavenlege måtar å dekke den stadig aukande energibruken. Å nytte lokale energiressursar som til dømes vassresursar og solenergi kan difor verte nødvendig. 6.1 Nytta ressursar og mogleg ny energitilgang I dette kapittelet vert energiressursar og mogeleg ny energitilgang innafor kommunegrensen kartlagt. Småkraft Det er ikkje noko vassdrag i kommunen som er eigna for utbygging av små kraftverk. Små kraftverk er ei nemning som vert brukt om kraftverk med ein installert effekt på under 10 MW. Små kraftverk vert vidare delt inn i gruppene: Mikrokraftverk: mindre enn 0,1 MW Minikraftverk: 0,1-1 MW Småkraftverk: 1-10 MW NVE gjennomførte i 2004 ei grov kartlegging av potensialet for små kraftverk i alle kommunar, og denne viste òg at det ikkje finnast noko potensiale for små kraftverk i Fjell kommune. Vind Det er førebels ikkje nokon vindmølleparkar i Fjell kommune. Kjeller Vindteknikk har på oppdrag frå NVE utarbeidd eit komplett vindkart som omfattar ressursane både på land og til havs for heile Noreg. Det er ein kjent vervarslings- og forskingsmodell som ligg til grunn for vindkartet. Kartet viser årsmiddelvind. Kartlegginga visar at det er vindkraftpotensiale i Fjell kommune. Årsmiddelvind 50 meter over bakkenivå ligg i området 7-8 m/s fleire stader i kommunen. For at vindkraft skal vere aktuelt, må vindhastigheten liggje mellom 4-25 m/s ved tårnets høgde. Det er 2 planar om vindmøllar i Fjell kommune. SWAY har planar om å sette opp ein testvindmølle på Ågotnes på 4 MW. SWAY har fått konsesjon for å setje opp vindmølla. Den andre planen er å sette opp 4 vindmøllar på Eide. 28

30 Figur 6.1 Vindkart[6] Spillvarme Ein nyttar ikkje spillvarme i kommunen, men Norwegian Talc AS vurderer moglegheita for attvinning av energi frå industriprosessane og nytta denne til oppvarming. Varmepumpe av ulike slag Grunna det milde klimaet og nærleiken til sjø er det mogleg å redusere el-bruken ved å installere varmepumper for byggoppvarming. Mange av innbyggjarane i kommunen bur nær sjø, og nokre få av desse nyttar energikjelda til oppvarming og frikjøling. Det har vore ein eksplosiv vekst i sal av luft/luft varmepumper i Noreg dei siste åra. Ein reknar med at ein kan sjå den same trenden i Fjell, utan at det finnast statistikkgrunnlag som kan dokumentere dette. Bio i form av treprodukter og avfall I Fjell kommune er det ikkje registrert noko avverking av skog. Ein produserer heller ikkje brikettar, pellets, flis eller andre bioprodukt. Gass Det er vurdert å bygge eit distribusjonsnett i samband med tankanlegget til Kvednatunet. Dette skal kunne levera gass til oppvarming av nye bygg i området. Olje Det nyttast noko olje til oppvarming i kommunen. Olja vert køyrt ut med tankbil på bestilling. Etter Energi og klimaplanen for kommunen er det eit ynskje om å fase ut bruken av olje til oppvarming. Føringar frå myndigheitene gjev uttrykk for at ein ynskjer å nytte olje til transport og anna der ein kan nytta olja meir effektivt. Leverandørar av fyringsolje har opplevd ein tydeleg nedgang i etterspurnad dei siste åra. 29

31 6.2 Energibalanse Det er ingen energiproduksjon i kommunen. All energi vert importert til kommunen for utan ved. Det eksisterer ikkje noko statistikk på kor mykje ved som vert henta ut frå skogen i Fjell kommune. 30

32 7 Aktuelt område for utgreiing I dette kapittelet skal alternative løysingar for energiforsyning av eit aktuelt område kartleggjast. Vi har valt å skrive generelt om energiforsyning i eit område og til slutt peike på aktuelle område i kommunen kor ei slik utgreiing kan vera aktuell. Område for energiutgreiing Det er aktuelt å vurdere alternative energiløysingar i: Område som er regulert for nybygg, eller der det er planlagt bruksendring Område med tydeleg netto tilflytting Område med forventa endring i næringssamansetjinga. Område der ein nærmar seg kapasitetsgrensa i distribusjonsnettet for elektrisitet Område der ein ut frå kjennskap til dagens energibruk forventar at det er eit potensial for energieffektivisering. Kartlegging av område Før ein kan vurdere energiløysingar må ein kartleggje området som skal utviklast. For å kome fram til den beste energiløysinga er desse parametrane aktuelle å kartleggje: Omfang av området, avstandar mellom bygga og type bygg Varmespesifikt og elspesifikt energibehov Tilgang på lokale energiressursar For allereie utbygde område er det aktuelt å kartleggje om bygga har vassboren varme og om dei eventuelt har eit høgtemperatur eller lågtemperatur vassbore system. Aktuelle løysingar For alle typar bygg kan ein dele energibruken i elspesifikt og varmespesifikt energibehov. Elspesifikt forbruk er forbruk som må dekkjast av elektrisitet. Dette er forbruk til: Teknisk utstyr Lys Vifter og pumper 31

33 Varmespesifikt forbruk er forbruk til oppvarming som kan dekkjast av andre energiberarar enn elektrisitet. Dette er forbruk til: Vassoppvarming Varmebatteri Romoppvarming For å dekkje det elspesifikke forbruket vert det forutsett at ein er knytta til distribusjonsnettet for elektrisitet. I Fjell kommune er BKK Nett eigar av elektrisitetsnettet og innbyggjarane har difor eit kundeforhold til BKK Nett. Eit alternativ til å hente straum frå nettet er å produsere elektrisitet med eigne solceller eller vindmøller. Ein kan då levere straum til nettet i perioder med overskot og få levert straum frå nettet når eigne solceller eller vindmøller ikkje produserer nok straum til å dekkje eige forbruk. Ein slik kunde vert kalla plusskunde. Det varmespesifikke forbruket kan dekkjast på fleire ulike måtar. Dersom ein ynskjer å nytte andre oppvarmingskjelder enn direktekrevjande elektrisitet er det forutsatt eit vassbore oppvarmingssystem. I planleggingsfasen må ein ta stilling til om ein skal velje ei felles varmeløysing for området eller om kvar einskild bygning skal ha eit eige oppvarmingssystem. I nybyggingsområde som skal utviklast over lang tid kan det vera aktuelt å klargjere dei nye bygga for eit felles oppvarmingssystem, men at dei har eit eige system fram til det vert etablert eit stort nok volum av bygg i området og dermed at ei felles varmeløysing er lønsam. Det kan i nokre område vera aktuelt å nytte varmepumper til oppvarming. Då vil det vera naturleg å vurdere om det er mogeleg å hente ut varme frå sjø eller fjellgrunn i nærleiken, eller spillvarme frå nærliggjande industri. Eit anna alternativ kan vera å opprette ein varmesentral som vert fyrt med bio eller gass. Dei nye byggeforskriftene krevjar at ein har eit energifleksibelt oppvarmingssystem. Det vil seie at ein skal ha minst to alternativ for å dekkje oppvarmingsbehovet. TEK 10 set krav til isolasjon, vindauge og varmeattvinning i ventilasjonssystem. Signal frå myndigheita tydar på at byggeforskriftene vert ytterlegare innskjerpa i framtida når det gjeld energirammer. Oppvarmingsbehovet til framtidige bygg vil vera minimale og det kan tenkjast at kjølebehovet i framtidige nybygg vil vera større enn oppvarmingsbehovet. Miljømessige og samfunnsøkonomiske vurderingar av aktuelle alternativ Noreg har ambisiøse mål for å kutte utsleppet av klimagassa for å nå det mykje omtala 2 gradersmålet. Eit steg i riktig retning er å redusere energibruken. Bygg står for om lag 40 % av energibruken i Noreg og det er eit stort potensiale for å redusere energibruken i eksisterande bygningar, minimere energibruken i nybygg og leggje om til fornybar oppvarming. Å minimalisere energibruket i nybygg og i rehabiliterte bygg er omtala i byggeforskrifter, medan energiøkonomisering er omtala i energi- og klimaplanen til kommunane. Som kjent går mykje av energiforbruket i husstandar til oppvarming. Ved å etablere eit oppvarmingssystem som ikkje nyttar høgverdig energi (elektrisitet), men heller nyttar lågverdig energi (spillvarme, jordvarme, sjøvarme og likande) kan ein utnytte energiberarane mykje meir effektivt. I eit nyetablert område kan ein vurdere om det er mest lønsamt å etablerte einskilde oppvarmingssystem per bustad eller om det er meir lønsamt med ein felles løysning. Ein felles varmeløysing for fleire bustadar i same område vil ha fleire fordelar, som til dømes færre fyringssentralar og profesjonell drift og vedlikehald av systemet. Eigarane av bygga i området kan då kjøpe varme som ei teneste, på lik 32

34 linje med elektrisitet, i staden for å stå med ansvaret for heile systemet sjølve. Dersom det er lang avstand mellom bygga, eller det er svært få bygg, vil det kunne vera meir lønsamt å velje einskilde oppvarmingsløysning for kvart bygg. Dersom ein ynskjer å nytta andre alternative energikjelder til oppvarming av bustadar, er desse dei mest aktuelle: Solvarme Bio Jordvarme Varmepumpe Spillvarme (dersom det er tilgang på dette) Som spisslast kan til dømes gass vera eit godt alternativ I ei energiutgreiing av einskilde område bør ein alltid vurdere ulike måtar å forsyne bygga med energi på. Dei ulike alternativa bør setjast opp mot kvarandre og samanliknast ved hjelp av ei noverdibetraktning. Kommunen bør involvere seg i det endelege valet av energiløysing i store område. Område i Fjell kommune kor det kan vera aktuelt med energiutgreiing Det kan vera aktuelt med ei felles varmeløysing på Straume sjøfront. Her er det planar om å bygge 200 bueiningar. Då området ligg ved sjøen vil det vera aktuelt å nytta ei sjøvatnbasert varmepumpe for å dekkje varmebehovet. [7] 33

35 8 Vedlegg 8.1 Demografi og næringsliv Folketal Tabell 8.1 Historisk utvikling i folketal Prognose Folketal LLML MMMM HHMH Tabell 8.2 Prognose utvikling folketal Folk pr. husstand Kommunen 2,74 2,71 2,71 2,69 2,67 2,66 2,64 2,62 2,61 2,61 2,62 Fylket 2,33 2,31 2,29 2,28 2,26 2,26 2,26 2,27 2,27 2,27 2,27 Landet 2,26 2,25 2,24 2,23 2,22 2,22 2,23 2,23 2,23 2,24 2,24 Tabell 8.3 Personar per bueining Nye bueiningar Tabell 8.4 Nye bueiningar siste 10 år Areal pr. ny buein Kommunen 147,3 132,5 149,3 120,7 143,5 156,3 137,5 166,8 138,6 128,7 147,3 Fylket 146,6 132,2 135,9 127,7 135,7 105,2 132,5 135,3 139,3 136,4 133,0 Landet 134,8 127,7 122,8 116,6 117,9 118,0 122,4 127,0 134,9 136,3 132,4 Tabell 8.5 Gjennomsnittlig areal nye bueiningar siste 10 år Sysselsetting 2012 Kommunen Fylket Landet Primærnæring Industri Tenesteyting Anna SUM Tabell 8.6 Sysselsetjing 34

36 8.2 Energibruk MWh Hushald Hytter og fritidshus Tenesteyting Industri Fjernvarme Primærnæring Sum Tabell 8.7 Faktisk forbruk av elektrisitet per brukargruppe kwh per pers Hushald Hytter og fritidshus Tenesteyting Industri Fjernvarme Primærnæring Sum Tabell 8.8 Faktisk forbruk av elektrisitet per brukargrupper per person MWh Hushald Hytter og fritidshus Tenesteyting Industri Fjernvarme Primærnæring Sum Tabell 8.9 Temperaturkorrigert elektrisk forbruk per brukargruppe kwh per pers Hushald Hytter og fritidshus Tenesteyting Industri Fjernvarme Primærnæring Sum Tabell 8.10 Temperaturkorrigert elektrisk forbruk fordelt på brukargruppe person 35

37 MWh Hushald Hytter og fritidshus Tenesteyting Industri Fjernvarme Primærnæring Sum Tabell 8.11 Trendframskriven elektrisitetsforbruk basert på perioden MWh Elektrisitet Bio Gass Olje Anna Sum Tabell 8.12 Framskriving energibruk pr. energiberar forutsatt at styresmakta sitt mål om energieffektivisering slår til MWh Hushald Hytter Tenesteyting Industri Primærnæring Sum Tabell 8.13 Framskriving energibruk pr. brukargruppe forutsatt at styresmakta sitt mål om energieffektivisering slår til kwh Hushald Hytter Tenesteyting Industri Primærnæring Sum Tabell 8.14 Framskriving energibruk per brukargruppe per person forutsatt at styresmakta sitt mål om energieffektivisering slår til. MWh Hushald Hytter Tenesteyting Industri Primærnæring Sum Tabell 8.15 Framskriving energibruk per energiberar forutsatt at energibruk per person i hushald, hyttar og tenesteyting er konstant. Energibruk i industrien og primærnæring er satt konstant 36

38 9 Referansar Publikasjonar, rapportar etc [1] SSB, [2] Enova, [3] Brønnøysundregisteret, Angela Dijkman, [4] [5] Enova, [6] Norges Vassdrags- og Energidirektorat(NVE) [ ] Tidlegare energiutgreiingar Firma/Personar [7] Kommuneadministrasjon Fjell kommune Postmottak@fjell.kommune.no Ivar Magnus Natås Ivar.Natas@bkk.no Kjell Skoglund Kjell.Skoglund@bkk.no 37

39 BKK Nett AS Postboks 7050, 5020 Bergen Tlf E-post: