To do or not to do! Rapport frå eit rusførebyggjande program gjennomført i Kvam herad skuleåret

Transkript

1 To do or not to do! Rapport frå eit rusførebyggjande program gjennomført i Kvam herad skuleåret

2 Innleiing Denne rapporten omhandlar og evaluerer gjennomføringa av det rusførebyggjande programmet «To do or not to do» skuleåret i Kvam herad. Programmet vert gjennomført i alle 9. klassene i kommunen. Rapporten er bygd på kursleiarane sine erfaringar gjennom heile prosjektet samt evalueringsskjema som 9. klassane og formidlarane har fylt ut før og etter programmet vart gjennomført på skulane. Det er 5. året utekontakten i Kvam gjennomfører programmet i samarbeid med Øystese Gymnas og Framnes Kristne Vidaregåande skule. Om to do or not to do To do or not to do er eit rusførebyggjande program utvikla av Stiftelsen Bergensklinikkene. Programmet er retta mot elevar i 9. klasse. Målsetjingane med programmet er: Betre ungdom sine kunnskapar om risiko og skader ved bruk av rusmidlar. Avdekkje myter og misforståingar om ungdom sin bruk av rusmidlar. Arbeide med ungdom for å finne fram til måtar å meistre situasjonar kor det er rusmidlar. Programmet er bygd opp etter ung til ung metoden Dei to vanligaste forklaringane på kvifor ein skal nytta ung til ung formidling er: 1. Denne tilnærminga er hensiktsmessig når det gjeld å nå målgrupper som elles kan vera vanskeleg å nå. 2. Dess likare avsendar og mottakar av eit bodskap er, dess større er sjansen for at bodskapet treff målgruppa og bodskapet vert vurdert som meir truverdig. Andre fordelar med metoden: Ungdom identifiserer seg i størst grad med andre som har same kjenneteikn og preferansar som dei sjølve. Desse verkar meir pålitelege kjelder til informasjon, uavhengig av informasjonen sin innhaldsmessige sanningsgrad. Mange unge vil oppleve det som mindre truande å få informasjon frå andre unge i nærmiljøet enn å snakke med ein vaksen fagperson om til dømes rus og seksualitet. Formidlarane kan og skape normer om rusbruk, og om alternativ til rusbruk som også andre 1

3 kan nytta seg av for å skapa sin eigen aktivitet. Ung til ung formidling skapar ein større varigheit i kontakten og kontakt på fleire arenaer over tid mellom formidlarane og målgruppa. Dette skil ungdom frå vaksne førebyggjarar som berre er tilstades til bestemte tider på avgrensa offentlege arenaer. Ung til ung formidling vert og rekna som å vera ei kostnadseffektiv førebygging. Ofte vil større ung til ung prosjekt vera kostnadskrevjande i oppstartsfasen. Men når prosjektet fyrst er etablert vil det kunna nå store grupper unge ved hjelp av frivillige medarbeidarar. Ungdom som deltek som formidlarar i ung til ung prosjekt, rapporterer om personleg vekst på bakgrunn av sitt engasjement og arbeid. Ein ungdom sine negative erfaringar med rusmidlar kan i slike prosjekt vendast om til ein ressurs som gjer at nettopp denne ungdommen godt egna som formidlar til anna ungdom. Ein annan fordel er at det ikkje så lenge sidan formidlarane sjølv gjekk i 9. klasse. Dei veit kva utfordringar denne aldersgruppa står ovanfor når det gjeld rus. Andre metodar som vert nytta i dette ung-til-ung-programmet er: Rollemodell/ pyramide læringsmodell. Repetisjon av nøkkeltema. Øvingar, leikar og diskusjonar. Ha det moro. Formidlarane har fylgjande undervisningsprogram: Eit foreldremøte ( 1 skuletime) Ein innleiande samling i 9. klasse ( 2 skuletimar) Tre påfølgande samlingar i 9. klasse ( 6 skuletimar) Totalt 9 skuletimar. Samlingane i 9. klasse er tematisert: Samling 1: Kva veit vi? - Fyrste møte med klassen elevane skal verta kjent med formidlarane. Samling 2: Kunnskapar: To know or not to know Samling 3: Forståing: To think or not to think. Samling 4: Mestring: To do or not to do. 2

4 Tidlegare erfaringar To do or not to do vart gjennomført på to skular i Bergen før det vart prøvd i Kvam. Prosjektet var drevet gjennom stiftelsen Bergensklinikkane, Utekontakten i Bergen, og lærarar ved dei vidaregåande skulane. Stiftelsen Bergensklinikkane har utarbeidd rapportar frå gjennomføringa av programmet ved desse skulane, og resultata var positive. Det er no femte gong programmet har vorte gjennomført i Kvam. Frå byrjinga av var det Gro Valestrand som starta å jobbe med prosjektet medan ho jobba som utekontakt i kommunen. Etter besøk på skulane med erfaring frå programmet i Bergen og møter med Stiftelsen Bergensklinikkene bestemte Kvam Herad seg for å gjennomføre to do or not to do fyrste gongen i skuleåret Utekontakten stod då som koordinator for arbeidet, og samarbeidde med dei tre vidaregåande skulane i kommunen: Øystese Gymnas, Norheimsund Vidaregåande og Framnes Kristne Vidaregåande skule. Prosjektet fekk støtte frå Arbeidsgruppa for Rusførebyggjande arbeid i Kvam, og vart gjennomført i 9. klasse ved alle ungdomsskulane i kommunen. I evalueringa etter gjennomføringa av programmet dei fire førre åra har det kome fram at både elevar og formidlarar har auka sitt kunnskapsnivå når det gjeld rusmidlar og konsekvensar av desse. Det har òg kome fram at elevane har vortne meir bevisste på eigne haldningar i forhold til illegale rusmidlar, der det har vore ein nedgang i ynskje om å bruke dette etter at dei hadde gjennomført programmet, i forhold til kva som kom fram i undersøkingane på førehand. Dette gjeld spesielt bruk av sovetablettar og berolegande midlar. Noko som har kome fram i gjennomføringa av to do or not to do desse fire åra er at programmet hadde liten eller ingen effekt i forhold til rusmidlet alkohol. Det er ikkje lett å sei kva som er årsaka til dette, men etter første året la dette grunnlag for at vi ville ha eit større fokus på holdningar til alkohol og konsekvensar av bruken av dette. Tidlegare har det ikkje vore fokusert på snus som rusmiddel i to do or not to do. Utekontakten og lærarar i ungdomsskulane ser at dette er vorte meir utbredt blant ungdommar dei siste åra. Difor har vi og valgt å ha meir fokus på snus, kva snus er og konsekvensar ved langvarig bruk av snus dei to siste gjennomføringane. 3

5 Nytt av året er fokuset på GHB/GBL og anabole steroider. Dette er rusmiddel som har vorte meir utbredt blant unge i Noreg dei siste åra, og Stiftelsen Bergensklinikkene har difor teke desse med i programmet. Der er i tillegg gjort oppdateringar på programmet slik at det er basert på nyare forskingsresultat, avisartiklar og liknande. «To do»-trenarar Siriann Lillevik og Birte Brakestad frå utekontakten og May Britt Almeland frå Øystese Gymnas har alle fått opplæring / trening i programmet av Stiftelsen Bergensklinikkene. Saman med Kjell Dysvik frå Framnes har desse vore trenarar for to do or not to do også i år. Alle har delteke i opplæringa av formidlarane, og samarbeidet har vore godt, både i planleggingsfasen, opplæringa og gjennomføringa. Med fire års erfaring merkar trenarane at dei stadig kan byggja vidare på erfaringane frå tidlegare. Trenarane har fylgjande oppgåver: Planleggje den praktiske gjennomføringa av programmet Rekruttere ung til ung formidlarar på dei vidaregåande skulane. Opplæring av ung til ung formidlarar 2 formidlarar pr 9. klasse. Avtale datoar for foreldremøte og samlingar med ungdomsskulane. Planleggingsmøte med klasselærarane i ungdomsskulane Koordinering av sjølve gjennomføringa i ungdomsskulane Oppsummeringssamling med ung til ung formidlarane. Koordinere evaluering av programmet. To do formidlarar Prosjektet trengde minimum 12 formidlarar fordelte på seks 9. klasser på to ungdomsskular. Erfaring frå tidlegare tilsa at det kunne vere praktisk å ha tre formidlarar i nokre av klassene. Slik kunne vi òg ta høgde for at nokon ville trekkje seg undervegs i tillegg til at der ville vere fleire å gå på ved evt sjukdom og liknande i gjennomføringa. Øystese Gymnas og Framnes 4

6 Kristne Vidaregåande skule var dei vidaregåande skulane som vart med i prosjektet i år som i fjor. Elevar i sosialkunnskapsklassene på desse skulane fekk tilbod om å delta. Mange meldte si interesse, men til Kick-Off - samlinga i desember hadde vi berre 12 formidlarar: 10 frå Øystese Gymnas og to frå Framnes, alle jenter. Desse formidlarane har vore med i heile prosessen. Følgeleg hadde vi akkurat to formidlarar til kvar klasse! Opplæring av formidlarane Formidlarane får opplæring i programmet av dei fire trenarane. Som tidlegare år vart det lagt opp til 22 timar undervisning fordelt på fire dagar. Tradisjon tru starta vi årets opplæring ved å ta formidlarane med på Kick Off - samling i desember. Dette er anbefalt av Bergensklinikkene som ein del av opplæringa. Denne gongen gjekk turen til Hardingasete på Ljones. Dette var ein overnattingstur der målet var at alle skulle verte kjende med og trygge på kvarandre, sjølv om mange kjende kvarandre godt frå før, samt at vi skulle i gang med fyrste del av opplæringa i to do or not to do. Dette var to intense, men veldig kjekke og 5

7 lærerike dagar for alle saman! Ti timar med undervisning, etterfulgt av sosiale aktivitetar og team-building gav ein god start! I januar var det lagt opp til to seminardagar med til saman 12 timar undervisning på rådhuset. Under desse dagane vart formidlarane utfordra og godt trente i å framstå som gode rollemodellar for andre ungdommar. Det vart ein del undervisning frå trenarane, samt at dei fekk øve seg på kvarandre på korleis dei skulle framføre dei ulike delane av opplegget i 9. klassene. Som tidlegare vart formidlarane spesielt utfordra rundt emnet alkohol og tobakk / snus desse dagane. Igjen var det to intense, men lærerike dagar! Formidlarane var interesserte og reflekterte, og bidrog til mange gode og lærerike diskusjonar, noko vi trur dei hadde god nytte av då dei sjølve skulle ut i klassene og møte undrande elevar. Gjennomføring av programmet i 9. klassene Formidlarane skulle dekke seks 9. klasser fordelt på dei to ungdomsskulane i kommunen, og vart følgeleg delt inn i seks team på to formidlarar. Som tidlegare valde vi å gjennomføre samlingane over ei fire-vekes periode i februar/mars, kun avbrutt av vinterferie. Tilbakemeldingar frå formidlarane og elevane tidlegare år har vore at det er bra med intensitet og kontinuitet. Alle samlingane vart følgjeleg gjennomførte i februar/mars med ei samling i kvar klasse i veka. På førehand hadde formidlarane foreldremøte på skulane. Som tidlegare har utekontakten hatt ansvaret for å køyre formidlarane til og frå samlingane. På denne måten ville dei gå glipp av minst mogleg av sin eigen skuledag. Utekontakten var så langt det lot seg gjera til stades på skulen og tilgjengeleg for formidlarane dersom det skulle vere noko dei lurte på undervegs, eller det skulle dukke opp problem med undervisninga. Formidlarane var svært engasjerte og pliktoppfylgjande, noko som førte til lite fråvær i 6

8 gjennomføringa. Ved behov har dei klart å bytte innbyrdes. Slik har den praktiske delen av gjennomføringa av prosjektet vore veldig bra. Tidlegare gjennomføringar av programmet har gitt tilbakemeldingar på at det burde vore meir utvida i kvar samling, då samlingane var på 2 * 60 minutt, medan undervisningsopplegget tok utgangspunkt i 2* 45 minutt. I fjor valde vi å ha kortare økter, noko som var tilfredsstillande for elevar og formidlarar. Dette har vi vidareført i år. Formidlarane har gitt positive tilbakemeldingar frå klassene. Klassene har vore ulike, med ulike behov og aktivitetsnivå, men formidlarane har vore gode på å takle klassene og problemstillingar som har dukka opp undervegs. Heller ikkje i år har det vore behov for at kontaklærar eller utekontakt måtte steppe inn og hjelpe til med undervisninga eller med elevane, sjølv om der har vore nokre utfordringar på vegen. Klassekontaktane har vore viktige samarbeidspartnarar for formidlarane i gjennomføringa. Desse fekk møtes i førekant av undervisninga. Dette er viktig for å førebu formidlarane på jobben dei skal gjennom, både i forhold til å verte trygg på klassekontakten, og for å kunne førebu seg på å møte den enkelte klassa. Formidlarane har gitt tilbakemeldingar på at det har vore kjekt, utfordrande og lærerikt å vere ute i klassene, og dei fleste seier dei er vortne tryggare på å stå foran ei forsamling å presentere informasjon og diskutere temaet. Også trenarane har observert denne utviklinga blant enkelte formidlarar, som tydleg har modna med oppgåva. Postkassene som formidlarane har laga er viktige verkty i To do or not to do. Desse er tilgjengelege på alle samlingane, og her kan elevane putte i spørsmål om rus som dei lurer på, men som dei kanskje ikkje tør å spørja høgt. Formidlarane svarar på spørsåla ved neste samling! 7

9 Etterarbeid Som tidlegare har utekontakten ansvaret for etterarbeidet med analyser og rapport. Målet med dette er å gi dei involverte skulane, kommunen, Stiftelsen Bergensklinikkene og andre interesserte ei tilbakemelding på årets gjennomføring av to do or not to do. I dette arbeidet er evalueringsskjema viktige verkty. Formidlarar og elevar har svara på evalueringsskjema utarbeidd av Bergensklinikkene før og etter opplæring og gjennomføring av programmet. Svara på desse spørsmåla legg hovudgrunnlaget for denne rapporten. (Sjå vedlegg). I tillegg har trenarane fått munnlege tilbakemeldingar frå formidlarar, elevar og kontaktlærarar som i tillegg til eigne observasjonar til ein viss grad vert teke med i vurderinga. Resultat Ut i frå undersøkingane (sjå vedlegg) kjem det fram at både formidlarar og elevar har auka sitt kunnskapsnivå rundt rusmidlar og konsekvensar av bruken av desse. Dette gjeld også kunnskapar i forhold til såkalla fleirtalsmisforståingar. Her er rom for endå meir bevisstgjering rundt alkohol, men formidlarane har klart å avlive ein del myter kring ungdom og rusmidlar noko som er ein viktig del av programmet. Når det gjeld elevane sine haldningar til rusmidlar ser vi positive resultat av årets to do or not to do program. Tidlegare år har vi sett liten eller ingen effekt på elevane sine haldningar til alkohol og tobakk. Denne gongen kan det verke som om programmet har hatt ein liten positiv effekt i forhold til tobakk. I forhold til alkohol ser vi ein positiv effekt på at ein del elevar som har verka usikre før programmet og svara at dei kanskje vil nytte alkohol innan eit år frå no har gått over til å svare Nei, ikkje i det heile. Det kan med andre ord sjå ut til at formidlarane har lukkast i å bevisstgjere ein del elevar på kva haldningar dei har til alkohol i positiv retning. Når det gjeld beroligande midlar ser vi ingen effekt frå programmet. Dei øvrige illegale rusmidlar viser heller ingen effekt, noko som kan forklarast i at elevane i utgangspunktet har klare haldningar på at dette er rusmiddel dei ikkje vil nytte. 8

10 I slike undersøkingar vil der alltid vere nokon som underrapporterar og nokon som overrapporterar i forhold til realiteten. Talet på elevar som har svara på spørjeskjema er ikkje stort under hundre. Difor kjem små endringar frå enkeltelevar tydeleg fram i svara. Det kan verke som ein del elevar har svara useriøst i spørjeskjemaene. Nokre av desse tydeleg useriøse svara har vi fjerna frå evalueringa. Likevel kan nokre av svara fortsatt vere useriøse, og dette må vi ta høgde for i tolkinga. Likevel vl vi å ta utgangspunkt i at dei aller fleste svarar ærleg i undersøkingane, og at årets to do or not to do har gitt positive resultat. Hovudmålet vårt har heile tida vore å gjere elevane spesielt merksame på temaet alkohol og tobakk, kva haldningar elevane har til dette, og kva myter som florerer blant ungdommar rundt desse rusmidla. Her meinar vi at vi har lukkast med årets to do or not to do! Elevane gir svært positive tilbakemeldingar på programmet. Dei aller fleste svarar at dei har lært mykje om risiko og skader rundt rusmidlar og at dei er blitt meir klar over kva som er sant og usant rundt ungdommar sitt rusbruk. Dei fleste svarar vidare at dei er vortne meir sjølvsikre på å meistre situasjonar der dei vert tilbode rusmidlar. Vidare vil nær 100% av elevane anbefale ung til ung-undervisning for alle elevar på deira alder! I undersøkingane kunne elevane komme med eigne kommentarar om programmet. Her er eit utval av kommentarar med tema: Skriv kva du likte spesielt godt med programmet: Mange øvelser Alt Skodespel Kjekt Flinke jenter som lærte oss Forsto mykje om rusmiddel og konsekvensar av bruk av rusmiddel Eg likte at dei visste svarene eg kva som skjedde visst dei brukte det og at dei snakka sant. Eg lærte om forskjellige rusmidlar Det var kjekt å presentera oss Lærerikt Informasjonen 9

11 Lærte nye ting Problemløysing Fekk læra mykje om rus Betryggande Ja, nei og kanskje Fekk veta meir om rusmiddel og kvifor det er farleg At det var studenter som lærte oss om dette Fire hjørner og gode forklaringar At det var unge personar At klassen måtte vera aktiv At me lærte at ikkje alle som seie dei drikk gjer det. At me lærte korleis å sei nei At me lærte alt dette i ung alder Skriv kva du ikkje likte med programmet: Veit ikkje Litt lite undervisning, berre spørsmål og sånt Eg likte alt Ingenting At det berre var ein gong i veka Rollespelet Dårleg motivasjon i klassen Dei som underviste hadde ikkje veldig mykje kunnskap om rus utenom det dei underviste i. Fekk ikkje svar på alt Er det noko i programmet som skulle vore annleis? Meir undervisning Nei Me skulle fått sett korleis det forskjellige ser ut. Undersøkingane skulle vert nyare Skriving 10

12 Film Me kunne fått møtt nokon som hadde brukt narkotika Mindre skjema og avkryssing Snakka eigentlig om det same kvar gong Meir svaring på spørsmål Andre kommentarar: God kaka Koselege jenter Takk, lærte mykje De var kjempeflinke å forklara Kjempekjekt Bra jobba Veldig lærerikt Takk Mykje kjekkare enn å høyre det frå lærarane Det var kjekt Fortsett sånn Dette er eit knippe av kommentarar som går igjen i svarskjemaet. Elevane gir inntrykk av at det har vore både kjekt og lærerikt med to do or not to do. Gruppepress er eit eige tema i programmet, og også i år ytrar elevane at dette er viktig og lærerikt. Elevane er i ein alder der mange debuterar på alkohol, og gruppepress på dette rusmiddelet er ein realitet i ungdomsgruppa. Etterord Igjen er utekontakten svært nøgd med gjennomføringa av to do or not to do. Samarbeidet med ungdomsskulane og dei vidaregåande skulane har vore veldig bra, og her vil vi spesielt rette ein stor takk til May Britt Almeland og Kjell Dysvik frå Øystese Gymnas og Framnes KVGS! 11

13 Formidlarane har også gjort ein veldig god innsats. Dei har vore aktive og reflekterte, noko som viste godt både i diskusjonar og refleksjonar i opplæringa, samt i sjølve gjennomføringa av programmet, der mange strekte seg langt for å gjere sitt beste. To do or not to do er eit rusførebyggjande program som er direkte retta mot formidlarar og 9. klassene i Kvam. Men programmet har også ein del ringverknader som ikkje kjem fram i eit spørjeskjema. Formidlarane går gjennom mange timar med opplæring og undervisning. Vi opplever at mange modnar i løpet av denne perioden. Dei har gode diskusjonar og utfordrar kvarandre, og vert tydelege på sine eigne haldningar i forhold til rusbruk. Formidlarane er også viktige rollemodellar for 9. klassene, ofte i langt tid etter at programmet er ferdig gjennomført. Utekontakten har opplevd at ein del formidlarar held eit ekstra auge med sine elevar i lang tid etter programmet er avslutta. Ei haldning der ungdommen er bevisste på å sjå etter kvarande og passe på kvarandre er utekontakten svært opptatt av å oppretthalde, og er også ein viktig diskusjon vi har med formidlarane. Programmet har også ringverknader som direkte angår utekontakten sin arbeidssituasjon. Formidlarane er alle russ, og vert viktige linkar for oss inn i russekullet. Det forholdet vi får til formidlarane er i stor grad med på å ufarleggjere utekontakten både som oppsøkjande instans på kveldstid, men også som hjelpeinnstans, og det senkar klart terskelen for ein del eldre ungdommar å ta kontakt med oss. Gruppepress i forhold til alkohol er eit reelt problem for mange ungdommar i kommunen, spesielt på ungdomsskulenivå i klasse. To do or not to do bidreg til at elevar er førebudde på haldningane sine når dei kjem opp i situasjonar med alkohol og gruppepress. Å utfordre ungdommar til å verte bevisste på eigne haldningar i forhold til rus, og å førebu dei på situasjonar med gruppepress kan gjere ungdommen meir rusta til å ta val dei kan stå for når situasjonen oppstår! Dette er ein viktig del av det førebyggjande målet til To do or not to do. I etterkant av gjennomføringa av prosjektet har utekontakten og Randi Vartdal Knoff ved Stiftelsen Bergensklinikkene hatt eit samarbeidsmøte med evaluering av årets gjennomføring med nye endringar og vegen vidare. Vi er svært nøgde med endringane som er gjort frå 12

14 Stiftelsen Bergensklinikkene si side, men ynskjer fortsatt at To do or not to do kan vidareutvikle seg på snus som eige tema spesielt i evalueringsdelen. Vi ynskjer å kunne evaluere om programmet har ein effekt i forhold til dette rusmiddelet. Utekontakten har og hatt eit møte med Framnes KVGS i etterkant av årets program. Målet med møtet var å forankre To do or not to do i leiargruppa, i tillegg til å diskutere rundt rekruttering av elevar frå Framnes. Eit av forslaga var å gi andre elevar utover sosialkunnskapsklassen tilbodet om å vere formidlarar dersom ikkje nok elevar melder seg frå denne klassa. Dette er ein diskusjon vi vil fortsetje ved ei evt problemstilling neste år. Utekontakten er nøgde med gode tilbakemeldingar frå formidlarar, elevar, lærarar og andre samarbeidspartnarar. Vi ser fram til vidare samarbeid og å fortsetje arbeidet med to do or not to do neste skuleår! Utekontakten i Kvam Siriann Lillevik og Birte Brakestad 13

15 VEDLEGG Prosjekt «to do or not to do» 2010 / 2011

16 Formidlarar før programmet: 12 formidlarar har svart på spørjeskjemaet : = rett svar Har du vore to do or not to do ung til ung formidlar tidlegare? Ja: 0 Nei: 12 Kor sjølvsikker føler du deg akkurat no i nevnte situasjonar? Sjølvsikker Litt sjølvsikker Ikkje sjølvsikker Diskusjonar om rus: Presentere info om rus: Halda øvingar i klassa: Kontroll i klassa: Vise / diskutere lysark: Å bruka manualen: Risiko: Konsekvenser ved bruk av rusmidlar: Alkohol: Miste kontrollen 12 Miste håret 0 Vondt i ryggen 0 Bli utsett for vald 11 Hjerneskader 9 Skader på leveren 12 Kaste opp 11 Skader på hjartet 2 Bli bevisstlaus 8 Vondt i hovudet 11

17 Tobakk: Dårleg ande: 9 Bli blå på tunga: 0 Dårleg råd: 11 Bli avhengig: 12 Fotsopp: 0 Kviser: 2 Dårleg kondis: 11 Hår på ryggen: 0 Skader på hjartet: 6 Gule fingrar: 11 Lungekreft: 12 Påstandar om rus: Ja Nei Veit ikkje Fleire døyr kvart år som fylgje av lovlege rusmidlar som alkohol og tobakk enn ulovlege rusmidlar: Bruk av ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem: Det er god grunn til å stole på alt media seier og skriv om ungdom og rusmidlar: Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikke enn om du held deg til ein type: Ei jente og ein gut som veg like mykje, toler ikkje like mykje alkohol: Heroin forårsaker dei fleste helseskadar i Noreg når det gjeld rusmidlar: Dei siste målingane visar at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake: Å drikke svart kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verte edru: Kor mange elevar i ei typisk 8.klasse i Bergen med 30 elevar trur du gjer fylgjande: 1 elev el færre 2-3 elevar 5-6 elevar elevar elevar Røykjer dagleg: Har vore full: Har brukt cannabis:

18 Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri 1 gong 2-3 gonger Meir enn 3 gonger Sigarettar Alkohol Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Sovetabl. / Beroligande Som ein ser av tabellen har vi hatt med formidlarar med ulike erfaringar med rusmidlar. Ein viktig faktor for Stifteslen Bergensklinikkane i denne samanheng er å nytta gjennomsnittsungdom som formidlarar. Dette har med truverd å gjera når det gjeld ung til ung metodikk. Men det var viktig for Stiftelsen Bergensklinikkane at vi ikkje nytta ungdom som var brukarar av illegale rusmidlar. Kor sannsynleg er det at du vil bruka dei rusmidler som er lista opp innan eit år frå no? Sannsynleg Usannsynleg Ikkje i det heile Sigarettar Alkohol Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Rohypnol

19 Formidlarar etter programmet: 11 formidlarar har svara på spørjeskjemaet : = rett svar Kor sjølvsikker føler du deg akkurat no i nevnte situasjonar? Sjølvsikker Litt sjølvsikker Ikkje sjølvsikker Diskusjonar om rus: Presentere info om rus: Halda øvingar i klassa: Kontroll i klassa: Vise / diskutere lysark: Å bruka manualen: Risiko: Konsekvenser ved bruk av rusmidlar: Alkohol: Miste kontrollen 11 Miste håret 0 Vondt i ryggen 0 Bli utsett for vald 11 Hjerneskader 6 Skader på leveren 11 Kaste opp 11 Skader på hjartet 11 Bli bevisstlaus 11 Vondt i hovudet 11

20 Tobakk: Dårleg ande: 10 Bli blå på tunga: 0 Sting i sida: 11 Bli avhengig: 11 Fotsopp: 0 Kviser: 4 Dårleg kondis: 11 Hår på ryggen: 0 Skader på hjartet: 10 Gule fingrar: 10 Lungekreft: 11 Påstandar om rus: Ja Nei Veit ikkje Flerie menneske døyr kvart år som fylgje av lovlege rusmidlar enn ulovlege rusmidlar: Bruk av ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem: Det er god grunn til å stole på alt media seier og skriv om ungdom og rusmidlar: Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikkar enn om du held deg til ein type: Ei jente og ein gut som veg like mykje, toler ikkje like mykje alkohol: Heroin forårsaker dei fleste helseskadar i Noreg når det gjeld rusmidlar: Dei siste målingane visar at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake: Å drikke svart kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verte edru: Kor mange elevar i ei typisk 8.klasse i Bergen med 30 elevar trur du gjer fylgjande: 1 elev el færre 1-2 elevar 3-4 elevar 5-7 elevar elevar elevar Røykjer dagleg: Har vore full: Har brukt cannabis:

21 Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri 1 gong 2-3 gonger Meir enn 3 gonger Sigarettar Alkohol Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Beroligande GHB/GBL Anabole Kor sannsynleg er det at du vil bruka dei rusmidlar som er lista opp innan eit år frå no? Ja Kanskje Nei, ikkje i det heile Sigarettar Alkohol Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Beroligande GHB / GBL Anabole steorider To do or not to do har tre målsetjingar i forhold til rus blant unge. Etter di meining, i kor stor grad er desse oppfylt? Oppfylt Delvis oppfylt Ikkje oppfylt Å auka unge sine kunnskapar om risiko /skadar ved bruk av rusmidlar:* Å oppklare mytar/misforståingar om bruk av rusmidlar blant unge: At unge kan tileigne seg nye strategiar for å meistre situasjonar der rusbruk føregår: * Ein formidlar har svara to alternativ på spørsmålet

22 Formidlaren si oppleving av programmet: Kor tilfreds er du... Meget tilfreds Litt tilfreds Ikkje tilfreds... med di eiga deltaking i programmet: med opplæringa i programmet: med antall samlingar med opplæring: Svært godt Middels Dårleg Korleis fungerte manualen i gjennomføringa av programmet? For mange Akkurat passe For få Kva tykkjer du om antall samlingar med elevane?* * ein formidlar har svara på to alternativ Heilt einig Delvis einig Ueinig Eg vil anbefale dette programmet til andre ung til ung formidlarar Diverse skriftlege kommentarar frå formidlarane: Kva ville du hatt meir av i opplæringsprogrammet? Tal frå Kvam Bilete, video og dokumentarer Eksempel Fleire historier Fleire «situasjonar» å velja mellom Variasjon i leikane Litt meir førebuingstid rett før samlingane Prøvd oss meir i å framføra programmet Fleire situasjonar der elevane kan øva seg på gruppepress, og at me hadde gått gjennom dei fleire gonger.

23 Om det hadde vore meir tid til overs hadde det vore kjekt å vise ein film om alkohol og rus, og kva dette kan gjera med ein sjølv og familien. Eigentleg ganske fornøgd slik det er. Men måtte eg setja fingeren på noko må det vere litt fleire øvingar i 1. møte med elevane. Kva ville du hatt mindre av i opplæringsprogrammet? Hjørneleikar Ingenting Leik Kanskje ikkje brukt så mange dagar på opplæringa? Kva ville du hatt meir av i manualen? Meir av alkohol + konsekvensar sida det er mest aktuelt. Meir om kva straff ein får om ein brukar rusmidlar ulovleg. Fleire ekstraøvingar ved mykje tid til overs Snus og røyk Meir utfyllande om aldrar ved fyrstegongsbruk Realistiske historiar ved stoffbruk. Kanskje fleire diskusjonstema Lysbildene var litt utydelege i den siste manualen. Vanskeleg å lese. Kva ville du hatt mindre av i manualen? Mindre leikar og skodespel. Vart fort useriøst og ukonsentrert. Manualen var veldig bra! 4 hjørner Andre kommentarar: Veldig kjekt! Kunne gjerne hatt nokre historier ang rus og rusmidlar Det har vore veldig lærerikt og kjekt! Trur elevane fekk mykje ut av programmet Veldig kjekt å vere med på!

24 9. klasse før programmet 91 elevar har svara på spørjeskjema : = rett svar Er du gut eller jente? Gut: 53 Jente: 38 Risiko: Konsekvenser ved bruk av rusmidlar: Alkohol: Miste kontrollen 81 Miste håret 1 Vondt i ryggen 2 Bli utsett for vald 34 Problemer med hukommelsen 59 Skader på leveren 60 Kaste opp 81 Problemer med hjarta 28 Bli bevisstlaus 52 Vondt i hovudet 72 Plattfot: 0

25 Tobakk: Dårleg ande: 72 Bli blå på tunga: 5 Sting i sida: 5 Bli avhengig: 79 Fotsopp: 0 Dårleg kondis: 79 Hår på ryggen: 0 Problem med hjartet: 44 Gule fingrar: 55 Lungekreft: 77 Påstandar om rusmidlar: Einig Ueinig Veit ikkje Ikkje svar Lovlege rusmidlar er meir skadelege enn ulovlege: Bruk av ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem: Det er god grunn til å stole på alt media seier og skriv om ungdom og rusmidlar: Ei jente og ein gut som veg like mykje, toler like mykje alkohol: Heroin forårsaker dei fleste helseskadar i Noreg når det gjeld rusmidlar: * Dei siste målingane visar at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake: **Å trekkje frisk luft eller å ta ein kald dusj kan hjelpe ein å bli edru *Ein har svara to alternativ **To har svara to alternativ Kor mange elevar i ei typisk 8.klasse i Bergen med 30 elevar trur du gjer fylgjande: 1 elev el færre 1-2 elevar 3-4 elevar 5-7 elevar elevar elevar Ikkje svar Røykjer dagleg: Har vore full:* Har brukt cannabis: * to elevar har svara fleire alternativ på dette spørsmålet

26 Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri 1 gong 2-3 gonger Meir enn 3 gonger Ikkje svara Sigarettar Alkohol Hasj / Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Beroligande tablettar GHB / GBL Anabole steroider Trur du at du vil bruke noen av rusmidlene nedenfor innen eit år frå no? Ja kanskje Nei, ikkje i det heile tatt ikkje svara Sigarettar Alkohol* Hasj/ Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Beroligende tabeletter GHB/GBL Anabole Steroider *Ein har svara både ja og ikkje i det heile

27 9. klasse etter programmet 87 elevar har svara på spørjeskjema : = rett svar Er du gut eller jente? Gut: 47 Jente: 37 Ikkje svara: 3 Risiko: Konsekvenser ved bruk av rusmidlar: Alkohol: Miste kontrollen 83 Miste håret 3 Vondt i ryggen 3 Bli utsett for vald 62 Problem med hukommelsen 59 Skader på leveren 70 Kaste opp 87 Skader på hjartet 46 Bli bevisstlaus 59 Vondt i hovudet 76 Plattfot: 0

28 Tobakk: Dårleg ande: 82 Bli blå på tunga: 11 Sting i sida: 5 Bli avhengig: 81 Fotsopp: 6 Dårleg kondis: 81 Hår på ryggen: 3 Problem med hjartet: 58 Gule fingrar: 63 Lungekreft: 81 Påstandar om rusmidlar: Einig Ueinig Veit ikkje Ikkje svar Lovlege rusmidlar er meir skadelege enn ulovlege rusmidlar: Bruk av ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem: Det er god grunn til å stole på alt media seier og skriv om ungdom og rusmidlar : Ei jente og ein gut som veg like mykje, toler like mykje alkohol: Heroin forårsaker dei fleste helseskadar i Noreg når det gjeld rusmidlar: Dei siste målingane visar at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake: Å trekkje frisk luft eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verte edru: Kor mange elevar i ei typisk 8.klasse i Bergen med 30 elevar trur du gjer fylgjande: 1 elev el færre 1-2 elevar 3-4 elevar 5-7 elevar elevar elevar Ikkje svara Røykjer dagleg: Har vore full: Har brukt cannabis:

29 Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri 1 gong 2-3 gonger Meir enn 3 gonger Ikkje svara Sigarettar Alkohol Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Beroligande tabletter GHB/GBL Anabole Steroider Kor sannsynleg er det at du vil bruka dei rusmidler som er lista opp innan eit år frå no? Ja Kanskje Nei, ikkje i det heile Ikkje svara Sigarettar Alkohol Cannabis Amfetamin Heroin Ecstacy Beroligande tabletter GHB/GBL Anabole steroider Uttalelsar om to do or not to do: Sterkt einig Einig Ueinig Sterkt ueinig Veit ikkje Ikkje svar To do har lært meg mykje om risiko og skader ved bruk av rusmidlar: Eg har blitt meir klar over kva som er sant / usant når det gjeld ungd. Sitt rusbruk: Eg har blitt meir klar over forskjeller mellom gutar og jenter sin rusbruk: Eg stolar meir på media si framstilling av ungdom og rusvaner no enn tidlegare: Eg føler meg meir sjølvsikker til å meistre situasj. kor eg blir tilbode rusmidlar: Påstander om to do or not to do: Einig Ueinig Veit ikkje Ikkje svar

30 Ung til ung formidlarane var svært gode til å undervise i dette programmet: Eg vil anbefale at alle elevar på min alder får undervisning i ung til ung frå eldre ungdommar:

31 RESULTAT I PROSENT: Rette svar før og etter programmet: Formidlarar: Påstandar om rus: Før: Etter: Fleire mennesker døyr som fylgje av bruk av lovlege rusmidlar enn ulovlege (riktig): 66,7% 100% Bruk av Ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem (riktig): 83,3% 100% Det er god grunn til å stole på alt media seier om ungdom (feil): 100% 100% Du vert fullare av å blande ulike typar alkoholhaldige drikkar, enn om du berre held deg til ein type (feil): 50% 50% Ei jente og ein gut som veg like mykje, tåler ikkje like mykje alkohol (riktig): 66,7% 90,1% Heroin forårsaker dei fleste helseskader i Noreg når det gjeld rusmidlar (feil): 33,3% 100% Dei siste målingane viser at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake (riktig): 16,6% 100% Å drikke kaffi eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verta edru (feil): 83,3% 100% Kor mange elevar i ei typisk 8. klasse med 30 elevar i Bergen trur du gjer fylgjande: Før: Etter: Røykjer dagleg: 16,7% 63,6% Har vore full: 0% 9,1% Har brukt cannabis: 66,7% 90,1%

32 Rette svar før og etter programmet: 9. klasse Einig, ueinig, veit ikkje Før: Etter: Lovlege rusmidler er meir skadelege enn ulovlege rusmidler (riktig): 10,1% 12,8% Bruk av Ecstacy kan føre til alvorlege psykiske problem (riktig): 55,1% 93% Det er god grunn til å stole på alt media seier om ungdom (feil): 61,8% 75,3% Ei jente og ein gut som veg like mykje, tåler like mykje alkohol (feil): 71,4% 82,3% Heroin forårsaker dei fleste helseskader i Noreg når det gjeld rusmidlar (feil): 13,2% 40,3% Dei siste målingane viser at narkotikabruken blant unge i Noreg har gått tilbake (riktig): 21,7% 57,5% Å trekkje frisk luft eller ta ein kald dusj kan hjelpe ein til å verta edru (feil): 17,4% 66,7% Kor mange elevar i ei typisk 8. klasse med 30 elevar i Bergen trur du gjer fylgjande: Før: Etter: Røykjer dagleg: 44,4% 50,5% Har vore full: 1,1% 14,9% Har brukt cannabis: 5,1% 70,1%

33 Før program: Formidlarar: Etter program: Formidlarar Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri: 1 gong: 2-3 gonger: meir enn 3 g.: Aldri: 1 gong: 2-3 g: meir enn 3 g.: Sigarettar: 33,3% 0% 8,3% 58,3% Sigarettar: 18,2% 27,3% 0% 54,5% Alkohol: 0% 0% 8,3% 91,7% Alkohol: 100% Cannabis: 100% Cannabis: 100% Amfetamin: 100% Amfetamin: 100% Heroin: 100% Heroin: 100% Ecstacy: 100% Ecstacy: 100% Rohypnol: 100% Beroligande: 90,1% 0% 0,9 % 0% GHB/GBL: 100% GHB/GBL: 100% Anabole steroider: 100% Anabole steroider: 100% Kor sannsynleg er det at du vil bruke fylgjande rusmidlar innan eit år frå no? Sannsynlig Usannsynlig Ikkje i det heile Sannsynlig Kanskje Ikkje i det heile Sigarettar: 33,3% 25% 41,7% Sigarettar: 54,5% 18,2% 27,3% Alkohol: 100% 0% 0% Alkohol: 100% Cannabis: 0% 8,33% 91,7% Cannabis: 100% Amfetamin: 0% 8,33% 91,7% Amfetamin: 100% Heroin: 0% 8,33% 91,7% Heroin: 100% Ecstacy: 0% 8,33% 91,7% Ecstacy: 100% Sovetabl./berol.: 0% 8,33% 91,7% Sovetabl./berol.: 100% GHB/GBL: 100% GHB/GBL: 100% Anabole Steroider: 96,5% 2,3% 1,2% Anabole steroider: 100%

34 Før program 9. klasse: Etter program 9. klasse: Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Har du nokon gong brukt fylgjande rusmidlar? Aldri: 1 gong: 2-3 gonger: meir enn 3 g.: Aldri: 1 gong: 2-3 gonger: meir enn 3 g.: Sigarettar: 68,2% 12,5% 1,4% 18,2% Sigarettar: 68,6% 10,5% 4,7% 16,3% Alkohol: 39,8% 17% 15,9% 27,3% Alkohol: 40,7% 18,6% 16,3% 24,4% Cannabis: 97,7% 2,3% 0% 0% Cannabis: 98,0% 0% 1,2% 0% Amfetamin: 100% Amfetamin: 100% Heroin: 100% Heroin: 100% Ecstacy: 100% Ecstacy: 100% Sovetabl./berol.: 93,1% 1,1% 2,3% 3,4% Sovetabl./berol.: 86% 1,2% 4,7% 8,1% GHB/GBL: 100% GHB/GBL: 100% Anabole steroider: 96,5% 2,3% 1,3% 0% Anabole steroider: 98,8% 0,2% 1,2% 0% Kor sannsynleg er det at du vil bruke fylgjande rusmidlar innan eit år frå no? Ja Kanskje Nei, kkje i det heile Ja Kanskje Nei, ikkje i det heile Sigarettar: 6,7% 22,4% 70,8% Sigarettar: 4,7% 18,8% 76,5% Alkohol: 38,2% 37% 24,7% Alkohol: 39,3% 26,2% 34,5% Cannabis: 0% 1,1% 98,9% Cannabis: 0% 4,7% 95,3% Amfetamin: 0% 1,1% 98,9% Amfetamin: 0% 3,5% 96,5% Heroin: 0% 1,1% 98,9% Heroin: 0% 3,5% 96,5% Ecstacy: 0% 1,1% 98,9% Ecstacy: 0% 3,5% 96,5% Beroligande: 2,3% 8% 89,8% Beroligande: 5,9% 14,1% 80% GHB/GBL: 0% 1,1% 98,9% GHB/GBL: 1,2% 3,5% 95,3% Anabole steroider: 0% 5,7% 94,3% Anabole steroider: 1,2% 3,5% 95,3%