Lokal tiltaksanalyse Indre Sogn Vassområde

Transkript

1 Lokal tiltaksanalyse Indre Sogn Vassområde 13.desemberr

2 2

3 R A P P O R T Oppdrag: Indre Sogn Vassområde Oppdrag nr.: Emne: Lokal tiltaksanalyse Dokument nr.: 1 Dato / rev.nr.: 13.desember 2013 / 00 Tilgjengelighet: [Ugradert, Begrenset el.lign.] Utarbeidet av: Anette Strømme Sign.: Kontrollert av: Sign.: Godkjent av : Sign.: 3

4 FORORD Multiconsult har i 2013 utarbeida ein tiltaksanalyse for Indre Sogn Vassområde på vegne av kommunane Aurland, Lærdal, Årdal, Luster, Sogndal og Leikanger. Bakgrunnen for arbeidet er rapport om Innspel til vesentlige spørsmål om vassforvaltning frå Vassområde Indre Sogn utarbeida 29.mars 2012, data frå Vann-Nett, samt arbeid gjort av Rådgivende Biologer. Denne rapporten skal danne grunnlag for regionalt tiltaksprogram. INNHOLD 1 INNLEIING MÅLSETNING FOR ARBEIDET OG INNHALD I TILTAKSANALYSEN BESKRIVELSE AV VASSOMRÅDE DAGENS TILSTAND OG STANDARD MILJØMÅL DAGENS TILSTAND STANDARD MILJØMÅL BRUKARINTERESSE PÅVERKNAD FORUREINSING OG MILJØGIFTER Industri Cruisebåtar Småbåthamnar JORDBRUKSAVRENNING KOMMUNALT OG PRIVAT AVLØP SIGEVATN FRÅ SØPPELPLASSER BIOLOGISKE PÅVERKNADER HINDER FOR OPPGANG AV FISK / FYSISKE INNGREP MULIGE TILTAK TILTAKSVURDERINGAR Industri Cruisebåtar Småbåthamner Jordbruksavrenning Kommunalt og privat avløp Søppelplassar VURDERING AV TILTAK EFFEKTER OG KOSTNADER RANGERING AV TILTAK VASSFØREKOMST MED BEHOV FOR TILTAKSANALYSE KOST NYTTE VURDERINGAR FORSLAG TIL TILTAK FOR DEI UTVALTE VASSFØREKOMSTANE I INDRE SOGN VASSOMRÅDE RANGERING AV TILTAK SKJØNSMESSIG SAMFUNNSØKONOMISKE VURDERINGAR AV TILTAKSPAKKEN REFERANSAR

5 VEDLEGG (innhefta bak i rapporten) 1. Rådgivende Biologer AS, rapport Vasskvalitet på 33 utvalde lokaliteter i 12 vassdrag i Indre Sogn Vassområde Sweco Norge AS. Miljøplan for Årdalselva i Øvre Årdal. Norsk Hydro Statens Vegvesen avdeling Sogn og Fjordane. Innspel til tiltaksplan for vassregion Sogn og fjordane KLIF, Innspill til tiltaksanalyser i vannregionene Grunnvatn påverknader, risiko og tilstand 6. Tiltaksanalyse SAMMENDRAG Denne tiltaksanalysen omfattar Indre Sogn vassområde. Alle vassførekomstar i vassområdet har blitt kartlagt, og det har blitt utarbeidet en tiltaksplan som viser kva som må til for at vassførekomstane i området skal oppnå god økologisk og kjemisk tilstand innan Fleire elvestrekningar i vassområdet har blitt såpass sterkt modifiserte av samfunnsnyttige årsaker at dei er kategorisert til sterkt modifisert vassførekomst (SMVF). Det betyr at dei betydelege inngrepa i vassførekomsten skal stå ved lag. I desse tilfella vassdragsreguleringar og anna hydromorfologiske endringar, men at alle andre nødvendige og gjennomførbare tiltak skal settas i verk, som å oppdatere og revidere vassdragskonsesjonane med moderne vilkår. Vassførekomstane blir da ikkje heilt i opphavleg tilstand men skal oppnå god økologisk potensial og god kjemisk tilstand på tross av det. Revidering av vassdragskonsesjonar er Norges Vassdrags- og Energidirektorat (NVE) sitt ansvarsområde, så vi har ikkje gått vidare inn på desse i denne tiltaksanalysen. Forureining frå diffuse kjelder, som avrenning frå landbruk og private avløpsanlegg med tilførslar av næringsstoff og tarmbakteriar til vassdraga, er eit betydeleg problem i vassområdet. For kystvatn er det forureining frå punktutslepp og forureinande massar som utgjer dei største påverknadene. Vassområdet har mange viktige elvar for laks og sjøaure. Disse har vi eit nasjonalt ansvar for å ta vare på. Mange av elvane er direkte trua av vassdragsreguleringar med fråføring av vatn som reduserer resipientkapasiteten, noko som i tillegg gjer dei sårbare for tilførslar frå landbruk og avløp frå spreidd busetnad som kan medføre til periodevise høge konsentrasjonar av næringsstoff og tarmbakteriar. Tiltaka i analysen kan deles opp i 3 grupper, tiltak opp mot kommunale og private avløp, tiltak i landbrukssektoren, tiltak mot miljøgift og forureinande masser. Ytterlege prøvetakingar og undersøkingar må settast i verk for å identifisere problema for kvar vassførekomst før detaljerte tiltaksplanar innførast. Hovudplanar for avløp må settast i verk og følgjes opp. Kartlegging og registrering av avløpsanlegg frå spreidd busetnad, samt tilsyn og kontroll med små avløpsanlegg må utførast, før ein kan begynne på detaljerte utbetringar av dei private avløpsanlegga, der dette utgjer eit problem med punktutslepp eller sig til vassdraga. Geotekniske miljøundersøkingar må på plass før detaljerte tiltak beskrivast for sigevatn frå søppelfyllingar. Ved avrenning frå landbruk kan SMIL midlar brukast for å gjennomføre tiltak som til døme etablering av kantvegetasjonen langs vassførekomstane. 5

6 1 Innleiing 1.1 Målsetning for arbeidet og innhald i tiltaksanalysen Målsetninga for arbeidet med tiltaksanalysen for Indre Sogn Vassområde (ISVO) er å finne fram til kostnadseffektive tiltak som forbetrar vasskvaliteten, slik at den i heile vassdraget tilfredsstiller fastsette brukarmål samt god økologisk og kjemisk tilstand, i tråd med EUs vassrammedirektiv og den norske vassforvaltningsforskrifta. Med god kjemisk og økologisk tilstand menes at vassdraget skal ha et kjemisk og biologisk vassmiljø som bare i liten grad skiljar seg frå det som var før ein fikk menneskeleg påverknad av vasskvaliteten gjennom utslepp frå avløpsvatn frå hushald og industri, frå jordbruk og frå annen verksemd. ISVO avgrensar tiltaksplanane til dei områda som ligg innan kommunane sit juridiske ansvarsområde, gjennom lovheimel eller lokale forskrifter. Kommunane har ikkje mynde til og krevje tiltak ut over dei regelverka som dei forvaltar. Problem knytt til forhold utanfor kommunane sin juridiske handling skal handterast av respektive sektormynde. Denne tiltaksanalysen er eit innspel for utarbeiding av regional tiltaksprogram og forvaltningsplan for vassregion Sogn og Fjordane, samt gjennomføringsplanar. Analysen ser i hovudsak på problem knytt til tilførsler frå landbruk (forfor), og avrenning frå privat og kommunal avløp. Utfordringar knytt til utslepp frå skipstrafikk og problem knytt til småbåthamner vert omtala generelt for heile vassområdet Indre Sogn Vassområde har engasjert Rådgivande Biologer AS til og undersøkja vasskvalitet på 33 utvalde lokalitetar i 12 vassdrag, der det har vore vanskeleg å vurdere vasskvaliteten med eksisterande data. Rapporten er lagt ved som vedlegg Beskrivelse av vassområde Indre Sogn vassområde er Noreg sitt 8 største vassområde (8524 km²) og inngår i vassregion Sogn og Fjordane som ein av fire vassområde (Indre Sogn, Ytre Sogn, Nordfjord og Sunnfjord). Hovudkommunar for Indre Sogn vassområde er Aurland, Leikanger, Luster, Lærdal, Sogndal og Årdal. Aurland er vertskommune for vassområdet. Tilgrensande kommunar der mindre areal av kommunane ligg innanfor vassområdet er Lom, Skjåk, Vang, Balestrand, Ulvik, Vik, Voss, Hemsedal, Hol og Ål. Indre Sogn vassområde består av 317 elvar, 143 innsjøar, 14 kystområde og 21 grunnvatn. Dette gjev totalt 495 vassførekomstar.(vann-nett 18.januar 2013). Det er fleire lakseelvar i vassområdet. Lærdalselvi, Lærdal kommune, har ein tradisjon som ei av dei beste lakseelvane i Noreg. Lakseelva Vikja i Vik kommune, som munnar ut i Sognefjorden, vart i 2002 kåra til Noregs beste lakseelv med 1 kg laks pr. meter elv. Og elva vart i 2003 klassifisert som nasjonalt laksevassdrag. Årøyelvi i Sogndal kommune. Er ein anna kjent lakseelv. Mange av vassdraga og vassførekomstane i Indre Sogn er nytta til vasskraftproduksjon. Aurlandselvi er utbygd til kraftproduksjon gjennom fleire kraftverk, og hovudkraftverket Aurland er eit av Noregs største. 6

7 Viktig sysselsetting er jordbruk og industri samt næringsmiddelindustri. Hovudkommunane i Indre Sogn Vassområde har ein varierande kvalitet på avløpsleidningar, der Leikanger, Aurland og Årdal har det nyaste leidningsnettet. 2 Dagens tilstand og standard miljømål 2.1 Dagens tilstand Det er innhenta informasjon om status i vassdraga og fjordane for kvar kommune i Indre Sogn vassområde. Informasjon er innhenta som en del av karakteriseringa i forbindelse med rapport om vesentlege vassforvaltningsspørsmål. Det er også vurdert kva for nokre påverknadsfaktorar som er av betyding, kva for eit miljøproblem som er dominerande og kva for ei betyding dette har for befolkninga. Miljøtilstanden er kartlagt i forhold til dei aktuelle kvalitetselementa i karakteriseringa. Som grunnlag for vidare tiltaksanalyse er det sjekka ut og vurdert tilstanden for dei ulike kvalitetselementa, slik at element med dårlegast tilstand leggjast til grunn for tiltaksanalysen for å nå miljømåla. For Indre Sogn vassområde er det vasskraftverk og jordbruksavrenning som utgjør hovudproblema i vassdraga. I fjordsystem vil verknadene av vassdragsreguleringar først og fremst være synlege i saltinnhaldet i dei øvre vasslaga fjorden og den totale utbreiing av brakkvasslaget. I elvar kan vassdragsreguleringar føre til endringar i vassføring, vasstemperatur og misforhold og kan påverke vasskvaliteten. Tiltak som bygging av fisketrappar, tersklar, minstevassføring, lokkeflaumar kan kompensere for negative verknader av vassdragsreguleringar. Avrenning frå jordbruk kan føre til lågt oksygeninnhald i vatnet. Oksygeninnhaldet i vassmassane er helt avgjørande for dei fleste former for liv i vatnet. I opne områder med god vassutskifting og sirkulasjon er oksygenforholda oftast tilfredsstillande. Stor tilførsel av organisk materiale kan føre til at oksygeninnhaldet i vatnet blir lavt fordi oksygen forbrukast ved nedbryting av organisk materiale. Landbruk ligger hovudsakleg i lågland og går opp mot 200 moh. I nokre fjordar er det naturleg med lågt oksygennivå i botnvatnet. Vassdrag, der det sannsynlig er problem eller problema er kjente, er plukka ut for vidare oppfølging. 7

8 Figur 1 Elver med risiko. Vann-Nett 18.august

9 Figur 2 Innsjøar med risiko. Vann-Nett 18.august

10 Figur 3 Kystvann med risiko. Vann-Nett 18. august

11 Tabell 1 Vassførekomst kyst og vatn med risiko med påverknad innan diffus avrenning eller industri Vassføreko mst ID Namn vassføreko mst Kommune Økologisk tilstand 2013 Påverknad Risiko ikkje GØT i 2021 Årsak C C Årdalsfjordenindre Årdalsfjordenmidtre Årdal Dårleg Industri (IPPC) Risiko Utslepp av PAH frå industri Årdal Dårleg Industri (IPPC) Risiko Utslepp av PAH frå industri C Årdalsfjordenytre Årdal Lærdal Dårleg Industri (IPPC) Risiko Utslepp av PAH frå industri C Nærøyfjorden indre Aurland Dårleg Anna landbrukskjelde, Annen påverknad Reinseanlegg 2000 PE Risiko Naturleg oksygen fattig grunna terskel L Eidsvatnet Luster Moderat Annen landbruks kjelde Risiko 11

12 Figur 4 Grunvassførekomst i Øvre Årdal, Fardal, med risiko for å ikkje oppnå god tilstand utan tiltak (Vann-Nett 30.oktober 2013) Tabell 2 Grunnvatn førekomst med risiko for å ikkje oppnå god tilstand Grunnvassførekomst ID Namn vassføreko mst Kommune Økologisk tilstand 2013 Påverknad Risiko ikkje GØT i 2021 Årsak G G Øvre Årdal Årdal Dårleg Industri punktutslepp Øvre Årdal Årdal Dårleg Søppelplass punktutslepp Risiko Risiko Grunnforureining frå industri aluminiumsverk Farnesstranda søppelplass G Øvre Årdal Årdal Dårleg Diffus avrenning frå by/tettsted Risiko 12

13 2.2 Standard miljømål Miljømåla er fastsatt i forskrifta. For overflatevatn skal det være minst god økologisk og kjemisk tilstand. I dei vassførekomstane som har svært god tilstand i dag skal denne sjølvsagt oppretthaldas og målet vil bli å oppnå svært god tilstand. Nåverande tilstand skal forbetras og beskyttas mot utarming /å bli dårlegare. For sterkt modifiserte vassførekomstar (SMVF) er standard miljømål satt til god økologisk potensial og god kjemisk tilstand, jf. Vassforskrifta 5. Dette for å beskytte SMVF mot utarming og søke mot å forbetre vassførekomsten. Miljøtilstanden er kartlagt i forhold til dei aktuelle kvalitetselementa i karakteriseringa. Som grunnlag for vidare tiltaksanalyse er det sjekka ut og vurdert tilstanden for dei ulike kvalitetselementa, slik at element med dårlegast tilstand leggjast til grunn for tiltaksanalysen for å nå miljømåla. 3 Brukarinteresse Ei av oppgåvene til kommunane i Indre Sogn vassområde er og leggje til rette for friluftsliv innan kommunane sine grenser., etter Friluftslova der målsetjinga er å verne om naturgrunnlaget for friluftsliv, og å sikre innbyggjarane sin moglegheit å utøve friluftsliv som ein helsebringane, trivselsskapande aktivitet. Bruk av vassførekomstane knytt til friluftsliv er bading og fritidsfiske. Badevasskvalitet: Folkehelsas krav til badevasskvalitet skal være førande. Tabell 3 Registrerte badeplasser innanfor Indre Sogn Vassområde Komm une Leikanger Namn på badeplass Nybø Leikanger friluft Tilhørar vassførekomst R Henjaelvi Nybøstrondi C Sognefjorden Fylkesmanns tranda C Sognefjorden Annen relevant informasjon Regulert areal til frilufts bading. Ikkje toalett Ligg ved bustadhusa i Nybøstrondi. Stranda er den minste av dei offentlege badeplassane i Leikanger. Toalett. Ligg midt i bygda, ved Fylkesmannsga rden. Den mest brukte badeplassen i Vasskvalitet / økologisk tilstand 2013 God status. God status God status Påverknad Overgjødsling/ diffus avrenning. 13

14 Leikanger Prestastrondi C Sognefjorden Leikanger. Toalett. Stranda har eigen velforeining som i samarbeid med kommunen jobbar for å ruste opp og vidareutvikle stranda. Ved Leikanger ungdomsskule God status Sogndal Amlasanden badeplass Vikane badeplass, Kjørnes Eidet badeplass Ylvisåker badeplass R Kaupangerelva, C Sognefjorden C Sogndalsfjorden C Sogndalsfjorden R Fardalselvi og C Sogndalsfjorden Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Badeplassen er ein del av eit større friområde. God moderat økologisk tistand på vassdraget. Treng tiltak. Utmerket badevasskvalit et i 2011 (E.coli og Intestinale enterokokker) God status. Utmerket badevasskvalit et i 2011 (E.coli og Intestinale enterokokker) God status. Utmerket badevasskvalit et i 2011 (E.coli og Intestinale enterokokker) God status for vassdraget. Utmerket badevasskvalit Overgjødsling/ diffus avrenning. Overgjødsling/ diffus avrenning. 14

15 Sogndal Leirviki badeplass Nærestad badeplass Distadsande n Viki badeplass Vetlaøyni / Øyane badeplass C Sogndalsfjorden R Sogndalselvi og L Dalavatnet C Fjærlandsfjorden C Fjærlandsfjorden R Sogndalselvi og C Sogndalsfjorden Badelaguna C Sogndalsfjorden Kaupanger v/ Saga R Kaupangerelva Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Ligger ved Dalavatnet (ferskvatn) i Sogndalsdalen. Toalett Tett med bilvegen. Utanfor Mundal mot Jordal Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen et i 2011(E.coli og Intestinale enterokokker) Utmerket badevasskvalit et i 2011(E.coli og Intestinale enterokokker) Treng tiltak. God status. God status. Utmerket badevasskvalit et i 2011(E.coli og Intestinale enterokokker) Treng tiltak. Utmerket badevasskvalit et i 2011(E.coli og Intestinale enterokokker) Utmerket badevasskvalit et i 2011(E.coli og Intestinale enterokokker) God moderat økologisk tistand på vassdraget. Treng tiltak. Utmerket badevasskvalit et i 2011(E.coli og Intestinale Overgjødsling/ diffus avrenning. Overgjødsling/ diffus avrenning. Overgjødsling/ diffus avrenning 15

16 Årdal Lærdal Aurland Sogndal Kjørnes v/ campingplass Kaien Kaupanger Badelagune Aurland sentrum Flåm badestrand Lærdal ferie/fritidsp ark Seimsdalen C Eidsfjorden R Kaupangerelva og C Sognefjorden C Aurlandsfjorden R Seimsdalselvi og C Årdalsfjordenindre Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Prøvetaking sommarhalvåret 2011 utført av kommunen Tilrettelagt badestrand egen lagune i sjø med toalettanlegg Flåm sentrum. Naturlig strand. Toalettanlegg enterokokker) Utmerket badevasskvalit et i 2011(E.coli og Intestinale enterokokker) God moderat økologisk tistand på vassdraget. Treng tiltak. Utmerket badevasskvalit et i 2011(E.coli og Intestinale enterokokker) God status God status for vassdraget. Toalett anlegg God status for vassdraget Tilrettelagt for bading God status for vassdraget, dårleg for fjorden. Overgjødsling/ diffus avrenning Vassdragsreguleringar og inngrep R Flåmselvi, nedre C Aurlandsfjorden R Lærdalselvi nedre C Lærdalsfjordenindre Vassdragsreguleringar og inngrep. Overgjødsling/ diffus avrenning Kosthaldsrestriksjonar i Årdalsfjorden grunna utslepp av PAH og tungmetall frå aluminiumsind ustrien. 16

17 Luster Luster Skjolden Haugsbukti Luster mellom Markstein og Flahamar Solvorn R Mørkrisdalselvi C Lustrafjorden R Dalsdalselvi nedre og C Lustrafjorden R Årøyelvi anadrom C Lustrafjorden Badeplass nedsida av RV55. Prøvetaking sommarhalvåret utført av kommunen. Badeplass nedsida av RV55. Prøvetaking sommarhalvåret utført av kommunen. Badeplass nedsida av RV55. Prøvetaking sommarhalvåret utført av kommunen. Moderat for vassdraget, god for fjorden God badevasskvalit et (2012) God status God badevasskvalit et (2012) God status for vassdraget. God badevasskvalit et (2012) Overgjødsling/ diffus avrenning Vassdragsreguleringar og inngrep. Overgjødsling/ diffus avrenning Vassdragsreguleringar og inngrep. Som tabellen viser er det ingen av dei tilrettelagte badeplassane som ikkje har god badevasskvalitet. 4 Påverknad Beskriving av påverknader og vassførekomstar i risiko. 4.1 Forureinsing og miljøgifter Industri Indre Sogn har fleire industristadar med lang historie innan støyperi og aluminiumsverk, samt næringsmiddelindustri. Årdal og Sogndal er eksemplar på slike industristadar. Industrien har over tid bidratt med utslepp som kan sporast både i jord, luft og vatn. Det er innført kosthaldsrestriksjonar i Årdalsfjorden på grunn av utslepp av PAH og tungmetall frå aluminiumsindustrien. Her pågår det overvaking i dag, og undersøkingane viser at det er skjedd ein betring av tilstanden, men utviklinga tar tid. I Øvre Årdal har grunnforureinsning frå industri stor påverknad for grunnvassførekomst ID G. (data frå grunnforureinsningsdatabasen KLIF). Nye tiltak er nødvendig for at grunnvassførekomsten skal oppnå god tilstand. 17

18 4.1.2 Cruisebåtar Cruisebåthamnar har vore fokusert på grunn av frykt for forureining. Desse store skipa har ofte fleire tusen passasjerar og mannskap, men har ikkje høve til utslepp av anna enn gråvatn. Det skal soleis ikkje vere noko utslepp av forureina avløpsvatn frå desse båtane, og også all avfallshandtering er strengt regulert. I dei opne fjordane skal desse skipa ikkje utgjere nokon påverknad på økosystema. Cruisbåthamnane har ikkje nokon fysisk avgrensing frå dei store fjordvassførekomstane og er derfor ikkje skilt ut som eigne vassførekomstar. Dersom denne type hamnar vert oppfatta som lokalt problematisk, kan kommunane stille strengare krav til utslepp enn det som går fram av dei offentlege krava Småbåthamnar Småbåthamnar langs kysten har ofte ein beskyttande molo rundt og eit trongt innløp. Desse vil vere heilt ulike dei tilstøytane fjord-vassførekomstane med omsyn på dei hydromorfologiske tilhøva, men også med omsyn på mogleg ureining av botnsedimenta. Slike småbåthamnar utgjer vanlegvis små areal (oftast mellom 10 og 1 da), og vil difor ikkje vere identifisert som eigne separate vassførekomstar. Multiconsult bisto sommaren 2002 Fylkesmannen i Sogn og Fjordane med ei undersøking i seks småbåthamnar. Kartlegginga viser at sedimenta i alle dei undersøkte hamnene var sterkt ureina av TBT. Med unntak av prøver frå Innvik småbåthamn vart alle dei analyserte prøvene klassifisert i tilstandsklasse V meget sterkt forureina. I Lærdal småbåthamn er det påvist PCB (PCB tot) i tilstandsklasse III markert forureina. I Leikanger småbåthamn er det seinare gjennomført ei undersøking som viser lågare innhald av TBT. Dersom omfang av forureininga i botnsedimenta er slik at det må iverksetjast tiltak i slike små hamnar, må problema forvaltast for større regionar, og ein samla tiltaksplan for dette tema må utarbeidast av Vassregionen. 4.2 Jordbruksavrenning Jordbruksareal i drift i Indre Sogn er daa, der Sogndal og Luster er dei største jordbrukskommunane. (2 777 daa i Leikanger, daa i Sogndal, daa i Aurland, daa i Lærdal, daa i Årdal, daa i Luster. Tal frå 2010, SSB). Jordbruket baserast i fyrste rekkje på husdyrhald. Den store betydinga av husdyrhald avspeglas i den store andelen av jordbruksareal som nyttast til eng, slått og beite. I Indre Sogn betyr også frukt- og bærproduksjon mykje. Grønsaksdyrking er i vekst i Lærdal. Skogbruket drives stort sett som binæring til jordbruket. Ein stor del av elvane og vassdraga i Indre Sogn er påverka av diffus avrenning/ overgjødsling. Tolv vassdrag i Indre Sogn er undersøkt i mai og juli 2013 av Rådgivende Biologer AS. Meininga med den forenkla undersøkinga av vasskvaliteten av dei tolv utvalte vassdraga, var å få ei enkel kartlegging av tilstanden for å så kunne sortere bort dei vassdraga som ikkje har omfattande forureiningsproblem. Tabellen under viser vassførekomstar registrert med negativ påverknad frå landbruksavrenning i Vann-Nett, i ein slik grad at god økologisk tilstand ikkje kan forventas utan tiltak. Dei vassførekomstane som etter Rådgivende Biologer AS sine undersøkingar viser at økologisk tilstand er god eller betre, er merka med stjerne. Data og vurdering er gjeven i rapporten (Vedlegg 1). Nærmare undersøkingar bør gjerast i vassdrag der det er påvist dårleg tilstand, både for å kartleggje tilstanden 1 Norsk Lovtidend avd I nr

19 betre og å finne fram tiltak som kan betre vasskvaliteten. Tiltak for å heve vasskvaliteten må gjennomførast i dei vassførekomstane som har for dårleg tilstand. Tabell 4 Vassførekomstar med påverknad frå landbruk. Vann-Nett per Nummer Namn Kommune kommunar R Nærøydalselvi bekkefelt Voss, Vik, Aurland * R Nærøydalselvi Voss, Aurland * R Flåmselvi, nedre Aurland * R Aurlandselvi Aurland * R Lærdalselvi nedre Lærdal R Lærdalselvi Lærdal * R Nivla Lærdal * R Yttrisgrovi Fortun Luster * R Fortundalselva, nedre del Luster R Mørkrisdalselvi Luster R Dalsdalselvi nedre Luster R Vigdøla Luster R Dalselvi Luster R Jostedøla, nedre Luster R Leirdøla Luster R Sumelvi Luster R Heggestadelv med sideelv Luster R Årøyelvi Luster * R Kaupangerelva Sogndal * R Fardalselvi Sogndal R Njøselvi, nedre Leikanger R Henjaelvi Leikanger R Sogndalselvi Sogndal R Supphelleelvi Sogndal R Tverrgrovi Sogndal R Storelvi Fjærland Sogndal R Mundalselvi, nedre Sogndal * L Eidsvatnet Luster * Sogndalselvi ( R), Sogndal kommune, er påverka av forureining/ avrenning og dette forverrar seg nedover vassdraget. Situasjonen er verst om vinteren med lav vassføring. Prøver i 1998 viser at innhaldet av termostabile bakteriar og fosfor er blitt mindre sida 1988, i nedre del av vassdraget. Miljøtiltak i landbruk (endra driftsform og færre dyr) og avløp har hatt positiv verknad. Sogndal kommune gjennomfører prøvetaking 4 gangar pr. år ved Kvåle bru og Stedje bru. Diffus avrenning frå landbruk førekommer også i dag. NIVA notat for analysar på begroing (rapport forurensningsovervåking 2008) visar at elva har ein svært god tilstand for eutrofiering. Fardalselvi ( R) i Østerdalen, Sogndal kommune, er miljøtilstanden lite kjent, men det er oppgitt i tidligare hovudplan for avløp at elven innehelder til tider store mengder organisk materiale. Jamfør undersøkinga til Rådgivende Biologer AS 2013 er tilstanden til Fardalselvi «ikkje god». Prøvetakingane viste høgt innhald av tarmbakteriar som tyder på avrenning frå landbruk. Innhald av næringsstoff, særlig fosfor, tyder på tilførslar frå kloakk eller gjødsel. 19

20 Kaupangerelvi (077-2-R) og Bøyaelvi med bekkefelt ( R), i Sogndal kommune, visar og diffus avrenning frå landbruk til vassdraga. Undersøkingar utført av Rådgivende Biologer AS i 2013 viste at tilstanden til Kaupangerelvi var «god», mens tilstanden til Bøyaelvi var «ikkje god». Tarmbakteriar og fosforverdiar i Bøyaelvi tyder på arealavrenning frå gjødsel eller beita område. Det er blitt målt diffus avrenning frå jordbruk til Lærdalselvi ( R) i Lærdal kommune. Også Aurlandsvassdraget med Aurlandselvi ( R) i Aurland kommune er det diffus avrenning til elven. Prøvetakingar i mai og juli 2013, utført av Rådgivende Biologer AS, viser at tilstanden for Lærdalselvi er «god» og for Aurlandselvi er den «svært god». Vi tar med desse to elvane vidare i tiltaksanalysen, da det bør vurderast ytterlegere om det er behov for fleire prøvetakingar og nærare vurdering av tiltak. Jostedølsvassdraget ( R), Luster kommune, har høge konsentrasjonar av total-fosfor. Årsaka er sannsynleg avrenning frå gjødsla jordbruksareal i Jostedalen. Dalselvi (076-3-R), Luster kommune, er synlig belasta frå landbruk og avfallsfylling. Noen sideelvar og bekkar i området er sterkt påverka av landbruksforureining der elva er forsura og påverka av eutrofiering. Avløpsureining utgjør ein relativt liten del av den samla ureininga. Rapporten frå Rådgivende Biologer AS frå 2013 viser at tilstanden for Dalselvi er «ikkje god». Høge tilførslar av tarmbakteriar tyder på direkte tilførslar og arealavrenning. Høge nitrogenverdiar tyder på dominans av direkte tilførslar. Landskapet omkring Fortunvassdraget, Luster kommune, er dominert av jordbruk og gardsbusetnad, og det er diffus avrenning til vassdraget. Undersøkingar Rådgivende Biologer utførte i mai og juli 2013 viser at tilstanden for Eidsvatnet ( L)i Fortunvassdraget er «svært god» og Yttrisgrovi ( R) i Fortunvassdraget er «god». Vi tar dei likevel med vidare i tiltaksanalysen, da det bør takast fleire prøvar for å kunne vurdera behov for tiltak. 4.3 Kommunalt og privat avløp Faren for lekkasje frå avløpsleidningar forventas og auka med alderen på leidningsnettet. Leidningsnett eldre enn 30 år forventas ikkje å ha tilstrekkeleg kvalitet etter dagens norm. Konsekvensar av lekkasje er avhengig av i kva grad utsleppa vert infiltrert i jordsmonet, og kva som er resipientkapasiteten i dei vassførekomstane der lekkasjen endar opp. I Leikanger kommune er over 50 % av dei kommunale avløpsleidningane frå etter Resterende er frå før For Aurland kommune utgjør avløpsleidningar frå etter % av nettet. Årdal kommune har eit leidningsnett der delen som er eldre enn 30 år utgjer 56 %. 4 % av nettet har ukjend alder. Sogndal kommune har et avløpsnett der den delen som er eldre enn 30 år, utgjer opp mot 60 %. 1 % er lagt etter 2000, og resterande er i stor grad av ukjend alder. Lærdal kommune har eit avløpsnett der 16 % er etablert etter Resten er enten eldre eller av ukjend alder. I Luster kommune er alder på leidningsnettet ikkje kjent, eller ikkje innrapportert. 20

21 Figur 5 Alder på kommunale avløpsleidningar Spreidd busetnad har ofte ikkje tilgang på kommunal avløpsnett og har private avløpsløysingar som ikkje har tilfredsstillande reinsing. Oversikt over antal bustadar med privat avløpssystem samt tilstand og reinsegrad på desse må kartleggast. 4.4 Sigevatn frå søppelplasser I Indre Sogn Vassområde er det registrert kommunale bossfyllingar som er vurdert å ha eller kunna få negativ påverknad på vassførekomstar nedstraums. Vassførekomstar som er påverka av sigevatn frå fyllingar er følgjande: R Njøselvi nedre, ukjend påverknad R Dalselvi, ukjend påverknad. Sigevatn frå nedlagt søppelplass ved Liarmen R Jostedøla nedre, ukjend påverknad. Sigevatn frå Røneidsgrendane grovfyllplass R Aurlandselvi, ukjend påverknad. I Øvre Årdal har grunnforureining frå Farnesstranda søppelplass stor påverknad for grunnvassførekomst ID G. (data frå grunnforureiningsdatabasen KLIF). Nye tiltak er nødvendig for at grunnvassførekomsten skal oppnå god tilstand. 4.5 Biologiske påverknader Barsnesfjorden i Sogndal kommune er ein djup terskelfjord med lang opphaldstid av vatnet. Sjølv om vurderingar av diversiteten i botnfaunaen indikerer ein SFT klasse IV, er det naturleg med artsfattige 21

22 forhold i slike miljø. Vi tilrår derfor ikkje tiltak for Barsnesfjorden, da tilstanden til fjorden er naturtilstand for denne type terskelfjord. På same viset som Barsnesfjorden er indre Nærøyfjorden ein terskelfjord med dårleg vassutskifting. Vassførekomsten har ein grunn terskel, og vatnet har derfor lang opphaldstid. Undersøkingar viser at det er lite oksygen i botnvatnet, utan at ein kan peika på menneskeskapt negativ påverknad. Slike innelukka vassførekomstar er sårbare med omsyn til organisk påverknad. Tiltak er ikkje naudsynt for å ivareta naturtilstand. Både Barsnesfjorden og Indre Nærøyfjorden er sårbar for ytterleg organisk belasting. Kommunane kan etter forurensningsforskriften 12-6 utarbeida lokale forskrifter som stiller strengare krav om reinsing av avløp enn dei krava som ligg i forurensningsforskriften generelt, for å verna om særskild utsette områder. Det er å tilrå at kommunane vurderer resipientkapasiteten for desse to områder, og dersom ein ser at ein nærmar seg maksimal resipientkapasitet, utarbeider lokal forskrift med heimel i forurensningsforskriften Det er iverksatt tiltak for oppgradering av kloakkreinseanlegg i Voss kommune i Eit av reinseanlegga er Haugsvik reinseanlegg med belastning på 220 pe med utslepp til Oppheimvatnet og overløp til Giljarhuselvi og Nærøydalselvi bekkefelt. Dette reinseanlegget skal bygges nytt. Det er foreløpig for tidleg å si noko om effekt av tiltaka, men forventa reinseeffekt er 97 %. 4.6 Hinder for oppgang av fisk / fysiske inngrep Kulvertar kan være miljøutfordringar ved at dei kan fungera som vandringshinder for fisk. Innspel frå Statens Vegvesen Sogn og Fjordane om tiltak som skal gjennomførast i Fonndøla og Kvernelvi (sjå vedlegg 3): Jernteinar samlar kvist nedstrøms kulvert for Fonndøla. For grove massar under kulvert kombinert med vassdragsregulering i Fonndøla gjev tidvis vandringshinder. Tiltak: Kutte teinar i Kvernelvi. Legge tettingsduk i Fonndøla. Dette gjeld for vassførekomst R Fonndøla, nedre og R Kvernelvi v/ Skarpamo Gaupne. 5 Mulige tiltak 5.1 Tiltaksvurderingar Tiltaksvurderingar for problem knytt til forhold innanfor kommunane sin juridiske handling Industri I Indre Sogn Vassområde er det kosthaldsråd i Årdalsfjorden, knytt til utslepp frå Hydro sin aktivitet i Årdal. Hydro aluminium Årdal har dei siste15-20 åra sett i verk ei rekkje tiltak for å bedra situasjonen. Tiltaka har hatt positiv effekt, og tilhøva har betra seg. Verksemda rapporterer årleg utsleppstal, og ytterlege undersøkingar kan påleggast av Miljødirektoratet med heimel i forurensningsloven. Hydro Aluminium Årdal i Indre Årdalsfjord er i ferd med å installere reinseanlegg for PAH utslepp til vatn. Reinseanlegget vil truleg være på plass innan Ytterlegare reinsing av PAH til vatn vil eventuelt være fase 2, i følgje bedrifta. 22

23 Innspel frå Klif meiner det er hensiktsmessig å vurdere tiltak i indre og grunnare deler av Indre Årdalsfjord grunna påverknad frå industri. Klif foreslår utarbeiding av tiltaksplan for å hindre spreiing av forureina sediment via skipsoppvirvling i indre del av fjorden utanfor punktkjelde Cruisebåtar Aurland Hamnevesen KF er eit kommunalt føretak som driv hamner og planlegg og byggjer nye anlegg. Føretaket vart starta i 1999 samstundes med at cruisekaien i Flåm vart teken i bruk. Hamna har rutinar for avfallshandtering på land. Utslepp frå skipa vert i dag handsama i trå med nasjonalt regelverk. Tal frå hamnekontoret viser at ein har hatt ein jamn auke i tal på anløp sidan Anløp av Cruiseskip Aurland hamn Lineær (Anløp) Dersom den venta auken viser seg og verta ei utfordring for vassførekomstane lokalt, kan ein kommune gjennom kommunestyret si mynde stille strengare krav til utslepp enn det som går fram av dei nasjonale krava 2. Det er ingen indikasjonar på at cruiseskipa, eller andre skip, fører til ei endring frå god til mindre god vasskvalitet. Det vert derfor ikkje naudsynt å laga noko tiltaksplan knytt til denne utfordringa innan noverande planperiode Småbåthamner Det må skiljast på småbåthamner der båtane berre ligg fortøyd, og småbåthamner der det er aktivitetar på land i tillegg, i form av båtpuss og vedlikehald. Etter at det ver innførd forbod mot bruk av ein del av dei farlegaste miljøgiftene i botnstoff til fritidsbåtar, er det aktivitetar på land som er kjelda til storparten av miljøproblema. Som nemnd i er småbåthamnene i ISVO av ein slik storleik, at dei ikkje bør skiljast ut som eigne vassførekomstar. Kommunane kan gjennom godkjenning av nye planar for småbåthamner via byggesøknader eller reguleringsplanar, stille krav om avfallshandtering og overvasshandtering. 2 Norsk Lovtidend avd I nr

24 Klif har gjennom eit høyringsforslag frå foreslått ei endring i forurensningsforskriften kapittel 20, skissert eit krav om at kommunane skal utarbeida felles avfallsplaner for hamner som i hovudsak mottar avfall frå småbåthamner, private og kommunen sine eigne, innan kommunegrensa. Gjennom forslaget om endring av forurensningsforskriften kapittel 20, vert vasskvaliteten i småbåthamner generelt ivareteken. Det vert difor ikkje naudsynt å utarbeide ytterleg tiltaksplan for småbåthamner, innan kommunane sit ansvarsområde Jordbruksavrenning I Indre Sogn Vassområde har tre av hovudkommunane lokale forskrifter som regulerer spreiing av husdyrsgjødsel. Dette gjeld kommunane Sogndal, Luster og Leikanger. Kommunane Aurland, Årdal og Lærdal planlegg å innføre tilsvarande forskrifter innan kort tid. Alle jordbruksføretak som mottar produksjonstilskot skal ha utarbeida Miljøplan trinn 1 for verksemda 4. Etter forskrifta kan det stillast krav om utarbeiding av Miljøplan trinn 2, knytt til særskilde miljøtiltak i jordbruket. I områder der det er påvist at avrenning frå landbruket har negativ påverknad på vasskvaliteten i vassførekomstar nedstrøms, kan innføring av miljøplan trinn 2 medverka til redusert avrenning gjennom tiltak som endra jordarbeidsrutinar, etablering av fangdammar, og reetablering av kantvegetasjon Kommunalt og privat avløp Der kjelda til avrenning til vassførekomstar vert identifisert til å komma frå avløpsnettet, har kommunane verkemiddel gjennom forurensningsforskriften og gjennom lokale forskrifter. Etter forurensningsforskriften kap. 12 har kommunane heimel til og krevje omlegging og utbetring av avløpsleidningar og privat avløpsreinsing. I tillegg kan ein krevje at avløpsvatn skal leiast inn på eit anna avløpsnett. Kommunane må lokalisere punktutslepp og få ein oversikt over kloakkreinsinga i spreidd bustad, samt tilstanden på kommunalt leidningsnett. Tiltak er å sette i verk Hovudplan på avløp og følgje denne opp. Tiltak på kommunale avløpsanlegg er å utbetre lekkasjar på kommunale avløpsleidningar eller fornye kommunalt leidningsnett, oppgradere eller eventuelt byggje nye kommunale avløpsreinseanlegg Søppelplassar Kommunen kan krevje tiltak og opprydding gjennom forurensingsloven og avfallsforskriften, for å fjerne ureina massar og sigevatn frå søppelplassar. Før tiltak settas i verk bør geotekniske undersøkingar gjennomførast for å berekne mengde ureina massar som må masseutskiftast. Risikovurdering av forureina grunn med omsyn på spreiing dannar grunnlag for slutning om tiltak FOR nr 54: Forskrift om miljøplan 24

25 6 Vurdering av tiltak 6.1 Effekter og kostnader Effektvurderingene gjøres semi-kvantitativt ved å vurdere tiltakenes effekt på en skala fra 1-3, der 3 er størst effekt og 1 er minst effekt. Tabell 5 Kostnad og effekt av tiltak (Rangering av effekt: 3= høy, 2= middels, 1= lav) Tiltak Kost. NOK Effekt 1-3 Oppdatere og sette i verk Hovudplan avløp 3 Merknad, usikkerhet tilleggseffekt etc. Oppgradering av kloakkreinseanlegg med nye prosessar eller auka kapasitet (frå mekanisk til sekundærreinsing) Optimalisering av eksisterande kloakkreinseanlegg Oppgradering av kloakkreinseanlegg med nye prosessar eller auka kapasitet (frå kjemisk til sekundærreinsing) Rehabilitering av kloakkreinseanlegg med utilfredsstillande reinsegrad >2000 pe: kr/pe lave >2000 pe: kr/pe <2000 pe: kr/pe 3 Resipientkapasitet. Umiddelbar effekt. 3 Umiddelbar effekt. Umiddelbar effekt. 3 Umiddelbar effekt. >2000 pe: kr/pe Rehabilitering av eldre avløpsnett Grøft: kr/m Separering av eldre avløpsnett No Dig: kr/m Landlig: kr/m 3 Kan ha effektforsinkelse til større områder er ferdig rehabilitert. Stor effekt der tilstanden til leidningsnett i utgangspunktet er dårleg. 2 Kan ha effektforsinkelse til større områder er ferdig rehabilitert. Økt tilknytting til kloakkreinseanlegg Bymessig: kr/m Landlig: kr/m Bymessig: Grøne tiltak ved sårbare lokale resipientar. Kostnadar øker med økende antall meter pr pe. Vurderast opp mot tiltak for separate anlegg. 25

26 kr/m Utbetring av private stikkleidningar kr/pe Reinsing av ureina kloakkutslepp <2000 pe: kr/pe 3 3 Oppgradering av kloakkanlegg frå spreidd bustad Kartlegging og registrering av avløp i spreidd busetnad >2000 pe: kr/pe lav 3 Tilsyn og kontroll med små kloakkanlegg lav 3 Sigevatn frå søppelplassar overvakas med omsyn til mengde og samansetning Geotekniske undersøkingar i massar ved søppelplassar Masseutskifting av forureina massar frå søppelplassar Forsegling/ tildekking av gamalt søppeldeponi Etablering av vegetasjonssoner langs vassdrag i jordbrukslandskap Etablering av fangdammar lav lav høg middels Kostnad etter beslaglagt areal av jordbruks landskap Kostnad etter beslaglagt areal av jordbruks landskap 3 Val av reinsemetode gir ulik effekt og kostnadar. Krav til reinsing. Val av reinseløysning. 3 Miljøprøvar gir svar på mengde forureina massar som må masseutskiftast. 3 Risikovurdering av forureina grunn med omsyn på spreiing dannar grunnlag for slutning om tiltak. 3 Vurdering av lokale forhold viktig. 3 Leggjar beslag på produktiv jordbrukslandskap. 1 Er arealkrevjande. Ikkje optimalt i vestlandsk terreng. Gjødselplanlegging Lav 2 Forbetre gjødsling gjennom endra jordarbeidsrutinar. Gjødselmetodar og tid på året for gjødsling må vurderast. Miljøtilpassa jordarbeiding Lav Eks. 3 Effekt på fosfortap. Forskjellige metodar kan brukast. Nettobesparing ved miljøtilpassa jordarbeiding og 26

27 høstkorn: Direktesåing: 100 kr/daa Kun harving: 169 kr/daa (med pløying 252 kr/daa) Regulerer påslepp av industrielt avløpsvatn Forureinar betalar direktesåing gjør at ein liten avlingsnedgang vil tålas. Kan føre til auka behov for sprøyting mot ugras og sopp. 3 Viktig at bransjen gjør miljøvennlege tiltak for å redusere bruk og utslepp av miljøgift. BAT 6.2 Rangering av tiltak Det er ein faglig vurdering å sjå kor mange tiltak og samansetninga av tiltak som må gjennomførast for at miljømålet skal nås i de ulike vassførekomstane. Tabell 6 Vurdering av kostnadseffektivitet av tiltaka Tiltak Sektor Ansvar Kost/Eff Oppdatere og sette i verk Hovudplan avløp Avløp Kommunen God Oppgradering av kloakkreinseanlegg med nye Avløp prosessar eller auka kapasitet (frå mekanisk til sekundærreinsing) Optimalisering av eksisterande kloakkreinseanlegg Avløp Kommunen Middels/ God Kommunen God Oppgradering av kloakkreinseanlegg med nye prosessar eller auka kapasitet (frå kjemisk til sekundærreinsing) Rehabilitering av kloakkreinseanlegg med utilfredsstillande reinsegrad Avløp Avløp Kommunen Middels/ God Kommunen Middels Rehabilitering av eldre avløpsnett Avløp Kommunen God Separering av eldre avløpsnett Avløp Kommunen God Økt tilknyting til kloakkreinseanlegg Avløp Kommunen Middels/ God Utbetring av private stikkleidningar Avløp Kommunen Middels/ God 27

28 Reinsing av ureina kloakkutslepp Avløp Kommunen God Oppgradering av kloakkanlegg frå spreidd bustad Avløp Kommunen God Kartlegging og registrering av avløp i spreidd busetnad Avløp Kommunen God Tilsyn og kontroll med små kloakkanlegg Avløp Kommunen God Sigevatn frå søppelplassar overvakas med omsyn til mengde og samansetning Geotekniske undersøkingar i massar ved søppelplassar Masseutskifting av forureina massar frå søppelplassar Renovasjon Renovasjon Renovasjon Kommunen God Kommunen God Kommunen God Forsegling/ tildekking av gamalt søppeldeponi Renovasjon Kommunen God Etablering av vegetasjonssoner langs vassdrag i jordbrukslandskap Landbruk Kommunen God Etablering av fangdammar Landbruk Kommunen Dårleg Gjødselplanlegging Landbruk Kommunen Middels/ God Miljøtilpassa jordarbeiding Landbruk Kommunen God Regulerer påslepp av industrielt avløpsvatn Industri Kommunen God 28

29 7 Vassførekomst med behov for tiltaksanalyse Tabell 7 Vassførekomstar i ISVO med behov for tiltak Vassførekomst ID Kyst, elv, innsjø, grunnvatn Namn Kommune R Elv Nærøydalselvi bekkefelt Voss R Elv Njøselvi nedre Leikanger R Elv Fardalselvi Sogndal R Elv Tverrgrovi Sogndal R Elv Storelvi Fjærland Sogndal R Elv Årøyelvi øvre Sogndal R Elv Kaupangerelva Sogndal R Elv Bøyaelvi med bekkefelt Sogndal R Elv Mundalselvi nedre Sogndal R Elv Dalselvi Luster R Elv Jostedøla nedre Luster R Elv Yttrisgrovi Fortun Luster 29

30 R Elv Fortundalselva nedre Luster R Elv Aurlandselvi Aurland R Elv Flåmselvi nedre Aurland /76-R Elv Lærdalselvi nedre Lærdal 7.1 Kost nytte vurderingar Før detaljerte tiltakspakkar for kvar vassførekomst settas saman, så må det til med fleire undersøkingar og prøvetakingar for å lokalisere problema ytterlegare. Vidare kan man då finne fram til ein kombinasjon av tiltak som mest kostnadseffektivt gjør det mogleg å nå og oppretthalde miljømåla i vassførekomstane. 7.2 Forslag til tiltak for dei utvalte vassførekomstane i Indre Sogn Vassområde Det anbefalast at ytterlege miljøundersøkingar og prøvetakingar gjennomførast for å identifisere problem og årsak i kvar av dei utvalte vassførekomstane som er i risiko for å ikkje nå god økologisk tilstand innan 2021 utan at tiltak blir satt i verk. Da kan man sette i gang tiltak som spesifikt går på dei lokale utfordringane, til døme oppgradering av privat kloakkanlegg frå spreidd busetnad. Første fase i arbeidet vil bestå i å fastsette betydinga av forureininga frå separate avløpsanlegg. Dette kan gjøras svært skjematisk ut frå antal personekvivalentar ikkje knytt til sentrale reinseanlegg og generelle utslippstall, eller ut frå meir omfattande kartlegging av faktiske avløpsløysingar og tilstand. Neste fase består i å vurdere tiltak og type reinseløysing. Ved å utarbeida hovudplan for avløp vil kommunane få ein oversikt over kva som må tas tak i innan avløpssektoren både innanfor kommunale og private avløp, og følgje opp hovudplanen med detaljerte tiltak. Dei same prinsippa gjeld også for diffus avrenning frå landbruk og ved punktutslepp. Man må starte med utgreiande undersøkingar ved søppelfyllingar og vurdera lokale forhold før ein detaljert tiltaksplan settast i verk for denne fyllinga. Dei anbefalte tiltaka som skal til for å oppnå vassdirektivets mål om minst god økologisk tilstand blir her beskrive for vassførekomstane i tabell 7. 30

31 Tabell 8 Forslag til tiltak for dei utvalte vassførekomstane i ISVO Namn Kommune Tilstands vurdering Påverknad Grad av påverknad Påverknad som tiltaket er retta mot Planlagt tiltak Effekt av tiltak Ansvar Juridisk virkemiddel Anna administrativ t Finansiering Nærøydalselvi bekkefelt Voss Moderat Landbruk Ukjent grad Njøselvi nedre Leikanger Moderat Landbruk Middels grad Njøselvi nedre Leikanger Moderat Kloakk Middels grad Njøselvi nedre Leikanger Moderat Avfallsplassar/ Søppelfyllingar Ukjent grad Fardalselvi Sogndal Moderat Landbruk Ukjent grad Diffus avrenning Diffus avrenning Spreidd busetnad Sigevatn Diffus avrenning Ta i bruk Miljøplan trinn 2 Ta i bruk Miljøplan trinn 2 Oppdatere og sette i verk Hovudplan avløp. Identifisere punktutslepp / problem gjennom nærare undersøkingar. Geotekniske miljøprøvar. Berekne mengder forureina masser. Masseutskifting Identifisere punktutslepp / problem gjennom nærare undersøkingar. Ta i bruk Miljøplan trinn 2 God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar God Kommunen Forurensningsforskriften Kommunens eigne forskrifter God Kommunen Deponiforskriften Avfallsforskriften Forurensningsforskriften God Kommunen SMILmidlar Avløpsgebyr 31

32 Tverrgrovi Sogndal Moderat Landbruk Ukjent grad Storelvi Fjærland Sogndal Diffus avrenning Moderat Landbruk Liten grad Diffus avrenning Årøyelvi øvre Sogndal Svært dårlig Landbruk Liten grad Diffus avrenning Kaupangerelva Sogndal Dårlig Landbruk Ukjent Diffus grad avrenning Kaupangerelva Sogndal Dårlig Kloakk Liten grad Spreidd busetnad Kaupangerelva Sogndal Dårlig Industri Middels grad Utslepp frå industri Bøyaelvi med Sogndal God Landbruk Liten grad Diffus bekkefelt avrenning Mundalselvi nedre Sogndal God Landbruk Liten grad Diffus avrenning Dalselvi Luster Moderat Landbruk Middels grad Diffus avrenning Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 Ta i bruk Miljøplan trinn 2 Identifisere punktutslepp / problem gjennom nærare undersøkingar. Ta i bruk Miljøplan trinn 2 Oppdatere og sette i verk Hovudplan avløp. Identifisere punktutslepp / problem gjennom nærare undersøkingar og prøvetaking Forureinar betalar prinsipp Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 Ta i bruk Miljøplan trinn 2 God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar God Kommunen Forurensningsforskriften, Kommunens eigne forskrifter God Kommunen Forurensningsforskriften God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar Avløpsgebyr 32

33 Dalselvi Luster Moderat Avfallsplassar/ Søppelfyllingar Jostedøla nedre Luster Dårlig Avfallsplassar/ Søppelfyllingar Yttrisgrovi Fortun Fortundalselva nedre Luster Luster Ukjent grad Ukjent grad Moderat Landbruk Middels grad Aurlandselvi Aurland Dårlig Avfallsplassar/ Søppelfyllingar Flåmselvi nedre Aurland Lærdalselvi nedre Sigevatn frå nedlagt avfallsfylling ved Liarmen Sigevatn frå Røneidsgrandane grovfyllplass Diffus avrenning. Høge nitrogenverdier Moderat Landbruk Liten grad Diffus avrenning Ukjent grad Sigevatn Moderat Landbruk Liten grad Diffus avrenning Lærdal Dårlig Landbruk Liten grad Diffus avrenning Geotekniske miljøprøvar. Berekne mengder forureina masser. Masseutskifting Geotekniske miljøprøvar. Berekne mengder forureina masser. Masseutskifting Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 Geotekniske miljøprøvar. Berekne mengder forureina masser. Masseutskifting Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 Prøvetaking. Dersom påverknad, ta i bruk Miljøplan trinn 2 God Kommunen Deponiforskriften, Avfallsforskriften, Forurensningsforskriften God Kommunen Deponiforskriften, Avfallsforskriften, Forurensningsforskriften God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar God Kommunen Deponiforskriften, Avfallsforskriften, Forurensningsforskriften God Kommunen SMILmidlar God Kommunen SMILmidlar 33

34 7.3 Rangering av tiltak Rangeringa av tiltak tar utgangspunkt i at dei mest kostnadseffektive tiltaka prioriterast først. Andre forhold kan også spele ein rolle i praksis slik som usikkerheit, tidsaspekt for gjennomføring og effekt, effekt på andre, viktige samfunnsforhold og fordelingseffekt. 7.4 Skjønsmessig samfunnsøkonomiske vurderingar av tiltakspakken Der tiltak skal gjennomførast, er det viktig å kunne grunngje kvifor det vil være riktig å prioritere tiltak for å betre miljøkvalitet i vatn. Dei tiltaka man kan sette i gang med i Indre Sogn Vassområde, nemnt i tabellane øver, har openbart større nytte enn kostnadar for samfunnet. Mange av tiltaka som er nemnt finansierast over avløpsgebyra, SMIL-midlar eller etter forureinar betalar prinsipp. (SMIL Spesielle miljøtiltak i landbruket, kommunar forvaltar årleg tilskot for landbruksføretak). Betring av vasskvaliteten gjør områdane ved vassførekomstane meir attraktive for bading, fritidsfiske og friluftsliv generelt. Forbetringane vil også ha ein stor betyding for plante- og dyrelivet i vatn. Heving av vasskvalitetstilstanden frå «dårleg» til «god» ved å fjerne utlekking av miljøgiftar i Årdalsfjorden vil medføre at kosthaldsrestriksjonane kan opphøra, og fjorden vil bli meir attraktiv til fritidsfiske og anna rekreasjon. Tiltak er allereie satt i gang ved at Hydro Aluminium Årdal er i ferd med å installere reinseanlegg for PAH utslepp. Reinseanlegget vil truleg være på plass innan Referansar Schneider S, R. Romstad, E-A. Lindstrøm & T. Nøklegaard Forurensningsovervåking Undersøkelse av begroingssamfunn ved 11 stasjoner i Sogn og Fjordane NIVA-notat juni sider. Voss kommune Oppgradering av kommunale renseanlegg. Varsel om søknad om utsleppsløyve for fem små renseanlegg. Brev med vedlegg frå Voss kommune, kommunalavdeling for tekniske tenester, 17 sider. Øxnevad, S., B. Beylich, E. Oug, I. Allan, M. Brkljacic & G. Borgersen Overvåking av Årdalsfjorden i NIVA-rapport nr. 6185, 59 sider, ISBN

35 V E D L E G G 1 (innhefta) 2

36 3

37 4

38 5

39 Rådgivende Biologer AS RAPPORT TITTEL: Vasskvalitet på 33 utvalde lokalitetar i 12 vassdrag i Indre Sogn Vassområde 2013 FORFATTER: Geir Helge Johnsen OPPDRAGSGIVER: Indre Sogn Vassområde, ved Bjørn Sture Rosenvold, Aurland kommune OPPDRAGET GJEVE: ARBEIDET UTFØRT: RAPPORT DATO: Hausten august 2013 RAPPORT NR: ANTALL SIDER: ISBN NR: ISBN EMNEORD: Tarmbakteriar Næringssalt Landbruksavrenning Kloakkureining RÅDGIVENDE BIOLOGER AS Bredsgården, Bryggen, N-5003 Bergen Foretaksnummer mva Internett: E-post: post@radgivende-biologer.no Telefon: Telefaks: Forsidefoto: Flåmselva ved øvste prøvepunktet nedom Leinafoss kraftverk, 17. juli Rådgivende Biologer AS 2 Rapport 1763

40 FØREORD Rådgivende Biologer AS har på oppdrag frå Indre Sogn Vassområde (ISVO) utført ei enkel undersøking av vasskvaliteten i vassdrag i kommunane i indre Sogn vår og sommar Dette gjeld vassdrag der ein ikkje hadde god nok oversikt over verknadane av moglege belastningar på vasskvaliteten, slik at det var vanskeleg å vurdere kva behov det var for utarbeiding av tiltaksplaner. Rapporten baserer seg på to prøvetakingar i eit utval vassdrag, der innsamlinga av prøvar vart utført i ein tørrværsperiode og i ein regnværsperiode. Resultata er enkelt vurdert i høve til dette, og analyseresultata er importert til databasen Vannmiljø. Prøvane er analysert av det akkrediterte laboratoriet Eurofins Norsk Miljøanalyse AS i Bergen. Rådgivende Biologer AS takkar Indre Sogn Vassområde ved Bjørn Sture Rosenvold, Aurland kommune, for oppdraget. Bergen, 2. august 2013 INNHALD Føreord... 3 Innhald... 3 Samandrag... 4 Innleiing... 5 Kjelder for ureining... 5 Om tarmbakteriar... 5 Om næringstoff... 6 prøvetakinga Prøvetakingsstadane... 7 Ver og vasssføring ved prøvetakinga Resultata... 9 Tarmbakteriar... 9 Næringsinnhald Kommunevis gjennomgang av vassdraga...11 Aurland kommune Leikanger kommune Luster kommune Lærdal kommune Sogndal kommune Årdal kommune Referansar...14 Rådgivende Biologer AS 3 Rapport 1763

41 SAMANDRAG Johnsen, G.H Vasskvalitet på 33 utvalde lokalitetar i 12 vassdrag i Indre Sogn Vassområde 2013 Rådgivende Biologer AS, rapport 1763, 14 sider, ISBN Rådgivende Biologer AS undersøkte vår og sommar 2013 innhald av tarmbakteriar og næringsinnhald i utvalde vassdrag i Indre Sogn Vassområde. Det ble samla inn prøvar to gonger på til saman 33 lokalitetar frå 12 vassdrag. Prøvane frå 1. mai 2013 vart tekne i ein periode med låg vassføring i vassdraga og fangar opp moglege direkte tilførslar. Prøvane frå 17. juli vart innsamla i ein periode med meir nedbør og høgare vassføring i vassdraga, og dokumenterer arealavrenning frå gjødsla område eller område med beitedyr. RESULTATA Vassdraga i Indre Sogn vassområde hadde generelt lågt innhald av tarmbakteriar. Ved prøvetakinga i mai var det svært lågt og naturleg innhald av tarmbakteriar i 70 % av målepunkta, medan andelen med naturleg nivå av tarmbakteriar var redusert til om lag 30 % ved prøvetakinga i juli (figur 1). Arealavrenning frå gjødsla eller beita areal er hovduårsaka til meir tarmbakteriar i juli på dei fleste prøvetakingspunkta. Vassdraga i Indre Sogn er næringsfattige, medan nokon av vassdraga i Luster også er brepåverka. Prøvane frå juli, ved høgast vassføring, hadde også lågast innhald av næringsstoffa fosfor og særleg av nitrogen (figur 1). Dette tilseier fortynning av direkte tilførslar, og i to tilfelle kan det skuldast avrenning frå nitrogenhaldige sprengstoffrestar frå anleggsarbeid. Kvart av dei 12 undersøkte vassdraga er vurdert sværtkilt bak i rapporten, og alle resultata er tilrettelagde for databasen «vann-miljø». Fordeling (%) E.coli alle stadane 60 Tørrver Nedbør I II III IV Tils tands klas s e Fordeling (%) Fordeling (%) Fosfor alle stadane Tørrver Nedbør I II III IV V Tils tands klas s e Nitrogen alle stadane Tørrver Nedbør Figur 1. Fordeling av tilstandsklasser for tarm- 60 bakteriar (E.coli) på dei 33 undersøkte lokalitetane i Indre Sogn Vassområde ved 40 prøvetakinga den 1. mai etter tørt ver opne 20 søyler, og den 23. august etter mykje nedbør 0 skraverte søyler. I II III IV V Tils tands klas s e Rådgivende Biologer AS 4 Rapport 1763

42 INNLEIING KJELDER FOR UREINING Vassdrag blir tilført tarmbakteriar og næringsstoff frå fleire kjelder, og ofte finst det også fleire ulike tilførselskjelder til same vassdrag. Det kan difor ofte vere problematisk å finne den viktigaste kjelden til desse ureiningane. Hovudkjeldene er: Tilrenning frå naturlege kjelder Tilførslar frå landbruksområde med gjødsling eller beitande dyr Tilførslar av kloakk frå spreidd busetnad eller offentleg kloakknett. Konsentrasjonen av tarmbakteriar og næringsstoff i vassdraga vil variere i høve til vassføring og nedbør, og variasjonen er ulik for dei uilke tilførslekjeldene. Ved eit prøveopplegg som tek omsyn til dette, kan ein i noko grad skilje mellom dei ulike tilførslane. LEKKASJAR frå offentleg nett eller ULOVLEGE UTSLEPP frå spreidd busetnad. Finst i låge konsentrasjoner av bakteriar og næringsstoff i periodar med mykje vassføring, fordi utsleppa er "konstante" og dermed vert fortynna av store vassmengdar. Dei er tilstades heile året. OVERLØP frå offentlig nett med kapasitetsproblem og frå pumpestasjonar. Førekjem der kloakk og overvatn ikkje er skilde, og ein får tilførslar i periodar med mykje nedbør. Dette gjev påviselege konsentrasjoner i periodar med høg vassføring heile året, men ikkje når det er middels eller låg vassføroing. AREALAVRENNING frå landbruksområde der det anten er beite eller blir spreidd møk. Også dette gjev høge konsentrasjonar i nærliggjande vassdrag i samband med nedbør og avrenning til vassdraga. Dette gjeld i hovudsak i vekstsesongen og ikkje om vinteren. OM TARMBAKTERIAR Tarmbakteriar finst naturleg i låge konsentrasjonar frå ville dyr og fuglar ved vassdraga. Ein vil difor kunne finne slike bakteriar også i vassdraga som er upåverka av menneskelege aktivitetar, men då i låge konsentrasjoner og grovt sett vert det berre rekna som ureining når konsentrasjonane av E.coli er høgare enn 5 pr. 100 ml (SFT 1989). I tettbygde strøk kan ein også vente å finne tarmbakteriar i noko høgare konsentrasjonar på grunn av at overflateavrenning ofte kan innehalde tarmbakteriar frå hundar og kattar. Avføring frå menneske og dyr inneheld mange ulike bakteriar, nokre er patogene for menneske, men dei fleste er det ikkje. Escherichia coli har alltid vore den mest sentrale parameteren for å påvise avføring frå menneske eller dyr. Bakterien overlever kun kort tid i vatn og finst ikkje naturleg i jord og vatn. Det har vore ulike identifikasjonsmetodar på denne, og tidlegare metoder har påvist Termotolerante koliforme bakteriar som i hovudsak tilsvarar E. coli. Koliforme bakterier har også vore brukt i lang tid for å påvise ureining av gammal kloakk. Dette er imidlertid ei samling av fleire typar bakteriar, der mange av dei hovudsakeleg finst naturleg. Ved vidare vurderingar må ein ha eit betre grunnlag enn eit fåtal prøvar frå vassdraga for å fastslå omfanget av ureininga i detalj. Rådgivende Biologer AS 5 Rapport 1763

43 OM NÆRINGSTOFF Av næringsstoffa er det fosfor som oftast er avgrensande for algevekst i vassdrag og innsjøar. Dei ulike tilførslane har kvar sin spesifikke samansetting av næringsstoff, mellom anna uttrykt ved tilhøvet mellom nitrogen og fosfor. Vanlegvis ventar ein å finne eit forhold på om lag 15:1 (N:P) i lite påverka vassdrag eller innsjøar. Dersom ein finn betydelege avvik frå dette, tyder det på at ein har dominans av spesifikke tilførslekjelder. Eksempelvis vil avrenning frå fjell, myr og skog på Vestlandet kunne ha eit høgare N:P-forhold, gjerne opp mot 70, medan både kloakk og tilførslar av gjødsel frå kyr begge har eit forholdstal på om lag 7. Særleg fosfor-rike utslepp er silosaft, med eit forholdstal nede på 1,5, medan tilførslar frå fiskeoppdrett og gjødsel frå gris også er fosfor-rike, med forholdstal på om lag 5 (Holtan & Åstebøl 1990). Brepåvirka vassdrag vil på sommaren også kunne ha høgare innhald av fosfor frå tilførslar av leire. Der tilførslane av fosfor i tillegg er dominert av oppløyst fosfat vil dette ha ein større verknad i økosystema fordi algane kan nytte dette direkte. Dette har høg biotilgjengeligheit, men varierer mellom dei ulike typane av tilførslar. Kommunalt avløpsvatn har høg biotilgjengeligheit av fosforet på %, medan avrenning frå landbruksområde har 30 % biotilgjengeligheit. Tilsvarende tal for tilførslar frå fiskeoppdrett ligg eksempelvis på % (Braaten mfl. 1992). Rådgivende Biologer AS 6 Rapport 1763

44 PRØVETAKINGA 2013 PRØVETAKINGSLOKALITETANE Vår og sommar 2013 vart det samla inn to vassprøvar frå 12 vassdrag og til saman 33 punkt i Indre Sogn Vassområde (tabell 1). Utvalet av lokalitetar vart gjort i samråd med kommunane. Prøvane vart analysert for tarmbakterier og næringsstoff. Første prøverunde var 1. mai 2013 i ein tørrversperiode med låg vassføring, og 17. juli 2013 i ein periode med mykje nedbør og stor vassføring i vassdraga. Tabell 1. Prøvetakingslokalitetar i vassdraga i Indre Sogn 2013, med kartkoordinat og kodar for databasen «Vann-miljø». Prøvestad Kommune Vasslok kode Vassførek. ID Koordinat WGS 84 Nærøydalselvi nede Aurland R 32 V Nærøydalselvi ved Hylland Aurland R 32 V Aurlandselvi nede Aurland R 32 V Aurlandselvi utløp Vassbygdvatnet Aurland R 32 V Aurlandselvi ved Tokvam Aurland R 32 V Flåmselvi nede Aurland R 32 V Flåmselvi oppe - nedanfor kraftverk Aurland R 32 V Njøselvi nede Leikanger R 32 V Njøselvi oppe Leikanger R 32 V Dalselvi midt Luster R 32 V Dalselvi nede Luster R 32 V Dalselvi oppe Luster R 32 V Lundsgrovi Luster R 32 V Tverrelvi Dalselvi Luster R 31 V Yttrisgrovi Fortun Luster R 32 V Utløp Hafslovatnet Luster L 32 V Utløp Veiastrondvatnet Luster L 32 V Utløp Eidsvatnet Luster L 32 V Nivla Lærdal R 32 V Lærdalselvi nede Lærdal R 32 V Lærdalselvi oppe Lærdal R 32 V Lærdalselvi ved Bøtun Lærdal R 32 V Lærdalselvi ved sentrum Lærdal R 32 V Kaupangerelv nede Sogndal R 32 V Kaupangerelvi midt på Sogndal R 32 V Kaupangerelvi oppe Sogndal R 32 V Horpedalselvi nede Sogndal R 32 V Mundalselvi nede Sogndal R 32 V Fardalselvi midt på Sogndal R 32 V Fardalselvi nede Sogndal R 32 V Sidebekk Fardalselvi oppe Sogndal R 32 V Seimsdalselvi oppe Årdal R 32 V Seimselvi nede Årdal R 32 V Rådgivende Biologer AS 7 Rapport 1763

45 VER OG VASSSFØRING VED PRØVETAKINGA 2013 Prøvetidspunkta blei valgt ut slik at prøvane fra 1. mai skulle representere en periode med lite nedbør og låg vassføring i vassdraga, medan det var våtare og høgare vassføring i samband med prøvetakinga 17. juli (tabell 2). Det regnar generelt «lite» i Indre Sogn, medan det utover mot Sogndal og Leikanger ofte er våtare. Ikkje alle nedbørstasjonane synte same mønsteret i nedbør, men vassføringa ved eit utval av NVE sine målestasjonar synte at det var klart lågare og generelt avtakande vassføring 1. mai i høve til vassføringa 17. juli då vassføringa også var aukande ved prøvetakinga (tabell 3). Tabell 2. Døgnnedbør på eit utval meteorologiske stasjonar i Indre Sogn, tre døgn før prøvetakingane 1. mai og 17. juli. Frå e.klima. Stasjon Nr 29.apr 30.apr 01.mai Sum 15.jul 16.jul 17.jul Sum Aurland ,6 0,2 3,8 3,5 0,1 0,5 4,1 Lærdal IV ,5 2 0,1 2,6 4,6 1,6 2 8,2 Borgund ,3 2 0,1 2,4 1, ,7 Maristova ,3 0,6 2,9 3,4 2 3,1 8,5 Øvre Årdal ,5 0,3 3,8 6,6 0,5 4,5 11,6 Skjolden ,6 2,2 0 6,8 0,7 0,5 1,2 2,4 Hafslo ,1 2,6 0 11,7 3 2,1 0,9 6,0 Veitastrond ,7 4,5 2,9 25,1 11,2 5 4,7 20,9 Sogndal - Selseng ,4 1,5 24,9 11,5 3,5 5,9 20,9 Fjærland Bremuseet ,3 0 6,1 17,4 23,3 7,7 4,7 35,7 Njøs ,8 1,8 3,2 4,6 5 12,8 Tabell 3. Vassføring (m³/s) og vidare forløp på eit utval av NVE sine målestasjonar i Indre Sogn på prøvetakingsdagane 1. mai og 17.juli, samanlikna med middelvassføringa for kvar dato på kvar stasjon. Frå Stasjon Nr 1.mai Middel Forløp 17.jul Middel Forløp Brekke bru - Flåm Avtakande Aukande Stuvane - Lærdal Stabil låg Aukande Sogndalsvatn Avtakande Aukande Nessedalselv - Balestrand ,7 2,7 Avtakande 6 2 Aukande Rådgivende Biologer AS 8 Rapport 1763

46 RESULTATA TARMBAKTERIAR Tabell 4. Bakteriologiske analyseresultat frå vassdraga i Indre Sogn 1. mai og 17. juli Analysane er utført av Eurofins Norsk Miljøanalyse AS. Miljøtilstanden med omsyn på tarmbakteriane E.coli er markert med desse fargekodane: Svært god: <5 God: 5-50 Moderat: Dårleg: Svært dårleg: >1000 Koliforme bakteriar E.coli Kommune Prøvested Aurland Aurland Aurland Aurland Aurland Aurland Aurland Leikanger Leikanger Luster Luster Luster Luster Luster Luster Luster Luster Luster Lærdal Lærdal Lærdal Lærdal Lærdal Sogndal Sogndal Sogndal Sogndal Sogndal Sogndal Sogndal Sogndal Årdal Årdal Nærøydalselvi nede Nærøydalselvi ved Hylland Aurlandselvi nede Aurlandselvi utløp Vassbygdvatnet Aurlandselvi ved Tokvam Flåmselvi nede Flåmselvi oppe ved kraftverk Njøselvi nede Njøselvi oppe Dalselvi midt Dalselvi nede Dalselvi oppe Lundsgrovi Tverrelvi Dalselvi Yttrisgrovi Fortun Utløp Hafslovatnet Utløp Veiastrondvatnet Utløp Eidsvatnet Nivla Lærdalselvi nede Lærdalselvi oppe Lærdalselvi ved Bøtun Lærdalselvi ved sentrum Fardalselvi midt på Fardalselvi nede Sidebekk Fardalselvi oppe Kaupangerelv nede Kaupangerelvi midt på Kaupangerelvi oppe Horpedalselvi nede Mundalselvi nede Seimsdalselvi oppe Seimselvi nede 22 1 > < > 200 > > 200 > 200 > 200 > > 200 > 200 > 200 > > < > > 200 > 200 > > > > > <1 70 <1 <1 <1 <1 <1 <1 <1 6 <1 > > 200 > <1 1 <1 <1 <1 < > > > < > 200 < Rådgivende Biologer AS 9 Rapport 1763

47 NÆRINGSINNHALD Tabell 5. Innhald av næringsstoffa fosfor og nitrogen i vassdraga i Indre Sogn 1. mai og 17. juli Analysane er utført av Eurofins Norsk Miljøanalyse AS. Miljøtilstanden er markert med desse fargekodane: Fosfor Svært god: <8 God: 8-11 Moderat: Dårleg: Svært dårleg: >45 Nitrogen Svært god: <275 God: Moderat: Dårleg: Svært dårleg: >800 Total fosfor Total nitrogen Kommune Prøvested Aurland Nærøydalselvi nede 7,4 2, Aurland Nærøydalselvi ved Hylland 2,1 1, Aurland Aurlandselvi nede 4,5 10, Aurland Aurlandselvi utløp Vassbygdvatnet 2,6 1, Aurland Aurlandselvi ved Tokvam 3,3 1, Aurland Flåmselvi nede 2,8 2, Aurland Flåmselvi oppe ved kraftverk 1,0 1, Leikanger Njøselvi nede 16,0 10, Leikanger Njøselvi oppe 6,1 6, Luster Dalselvi midt 31,0 9, Luster Dalselvi nede 28,0 7, Luster Dalselvi oppe 49,0 210, Luster Lundsgrovi 16,0 21, Luster Tverrelvi Dalselvi 14,0 7, Luster Yttrisgrovi Fortun 18,0 1, Luster Utløp Hafslovatnet 4,3 1, Luster Utløp Veiastrondvatnet 2,5 1, Luster Utløp Eidsvatnet 5,4 3, Lærdal Nivla 1,0 1, Lærdal Lærdalselvi nede 4,3 2, Lærdal Lærdalselvi oppe 5,9 2, Lærdal Lærdalselvi ved Bøtun 3,6 7, Lærdal Lærdalselvi ved sentrum 4,8 2, Sogndal Fardalselvi midt på 18,0 12, Sogndal Fardalselvi nede 17,0 18, Sogndal Sidebekk Fardalselvi oppe 15,0 35, Sogndal Kaupangerelv nede 7,2 3, Sogndal Kaupangerelvi midt på 7,2 2, Sogndal Kaupangerelvi oppe 5,0 1, Sogndal Horpedalselvi nede 4,2 17, Sogndal Mundalselvi nede 15,0 38, Årdal Seimsdalselvi oppe 4,3 1, Årdal Seimselvi nede 3,7 1, Rådgivende Biologer AS 10 Rapport 1763

48 KOMMUNEVIS GJENNOMGANG AV VASSDRAGA AURLAND KOMMUNE Nærøydalselvi er undersøkt på to lokalitetar, og hadde høge verdiar av nitrogenstoff ved prøvetakinga 1. mai, og også av tarmbakteriar 17. juli. Elles er vassdraget svært næringsfattig. Det føreligg også målingar frå Voss kommune på fire stader oppom desse to, med til saman 11 prøvar frå åra Resultata er oppsummert slik i Johnsen (2011): 14 Brandsetelv ved veibro -> ikke påviselige tilførslar, men noe bakterietilførslar 15 Nærøydalselven nedenfor Stalheim -> litt arealavrenning og mulige tilførslar (2010) 16 Sideelv Jordalselven -> litt direkte tilførslar, men mest arealavrenning 17 Nærøydalselven kommunegrensen-> direkte tilførslar (2010), men mest arealavrenning Fosfor (snitt µg P/l) 20 Nærøydalsvassdraget = I = II = III 10 = IV = V Figur 2 frå Johnsen (2011). Nærøydalselven med sideelver. Sammenligning av undersøkelsene fra de tre årene Gjennomsnittlig innhold av næringsstoffene fosfor (over) og nitrogen (over til høyre) og høyeste innholdet av tarmbakterien E.coli (til høyre) fra de årlige vannprøvene fra mai til september. Tarmbakterier (E.coli / 100 ml) Nitrogen (snitt µg N/l) Nærøydalsvassdraget = I = II = III = IV = V Nærøydalsvassdraget = I = II = III = IV = V Nærøydalselvi har sannsynlegvis noko arealavrenning frå landbruksområda øvst i dalen, og dette gjev periodevis høgt innhald av tarmbakteriar, men ikkje særlege tilførslar av næringsstoff. Dei høge nitrogenverdiane i 2013 kan skuldast avrenning frå anleggsområde der nitrogenhaldige sprengstoffrestar vert nytta og tilført elva. Lågt næringsinnhald og klårt vatn gjev samla vurdering «god» og ikkje behov for omfattande tiltaksplanar. Flåmselva hadde lågt næringsinnhald ved begge prøvetakingane, men høge nitrogenverdiar ved låg vassføring i mai. Det var også høgt innhald av tarmbakteriar nedom kraftverket i juli, men lågare nedst mot fjorden. Avrenning frå område med beitande dyr oppe i vassdraget og lite direkte tilførslar. Generelt lågt næringsinnhald og klårt vatn gjev samla vurdering «god» og ikkje behov for tiltaksplan. Aurlandselvi nedom Vassbygdvatnet vart undersøkt på tre stader, og var næringsfattig og utan innhald av tarmbakteriar ved dei to prøvetakingane. Det er sannsynleg at det vert høgare innhald av tarmbakteriar i periodar med nedbør og avrenning frå landbruksområda. Lågt næringsinnhald og klårt vatn gjev samla vurdering «svært god» og ikkje behov for tiltaksplan. Rådgivende Biologer AS 11 Rapport 1763

49 LEIKANGER KOMMUNE Njøselvi er undersøkt nedom skytebana og ved utløp til fjorden. Utløpet hadde høgare innhald av næringsstoff og også høgt innhald av tarmbakteriar. Det er sannsynlege direkte tilførslar av kloakk og også mogleg avrenning frå landbruksområde nedom skytebana. I juli var det også tilførslar av tarmbakteriar frå beitande dyr oppom skytebana. Verknadar av avrenning frå deponi oppi vassdraget er ikkje undersøkt her. Tilstand «ikkje god» nedst i vassdraget og behov for tiltaksplan. LUSTER KOMMUNE Dalselvi er undersøkt på fem plassar, tre i hovudstrengen og i to tilløpsbekkar. Her var observert høge verdiar av tarmbakteriar både i mai og i juli alle stadane, noko som indikerar både direkte t ilførslar og arealavrenning. Svært høge nitrogenverdiar i mai tyder på dominans av direkte tilførslar. Dei største tilførslane kjem til øvste del av Dalselvi og også til Lundsgrovi. Ureininga er noko fortynna på dei to nedste målepunkta. Tilstand «ikkje god» og behov for tiltaksplan. Veitastrondvatnet, Hafslovatnet og Eidsvatnet er undersøkt med prøvar i utløpa. Særleg dei to første er store innsjøar med mykje tilrenning og vassutskifting. Tarmbakteriar har ikkje lang levetid, og tilførslar vil i liten grad bli påvist i utløpa. Alle tre innsjøane var næringsfattige og berre Eidsvatnet hadde eit lågt innhald av tarmbakteriar. Lågt næringsinnhald og brepåverka vatn (figur 3) med høg turbiditet gjev samla vurdering «svært god» og ikkje behov for tiltaksplanar. Ved Hafslovatnet er det imidlertid mykje landbruk og busetnad, og ei meir omfattande innsjøundersøking med månadlege prøvar i sommarhalvåret og med biologiske kvalitetselement inkludert, vert tilrådd. Figur 3. Utløp Veitastronsvatnet ved innløp Hafslovatnet Yttrisgrovi er ei lita sideelv til Fortunselva, og hadde høgt innhald av næringsstoffa fosfor og nitrogen ved prøvetakinga i mai. Det var lågt innhald av tarmbakteriar og også av næringsstoffa i juli ved høgare vassføring. Lite busetnad og nedlagde gardsbruk tyder ikkje på store problem i feltet til denne vesle bekken, og berre basert på to prøvar vert ikkje resultta frå mai vektlagd. Det gjev samla vurdering «god» og ikkje behov for tiltaksplan. LÆRDAL KOMMUNE Lærdalselvi er undersøkt på fire stader, samt i sideelva Nivla. Vassdraget er næringsfattig, men hadde høge verdiar av nitrogenstoff i mai ved låge vassføringar. Med svært lågt innhald av fosfor, og også av nitrogen i jui ved høgare vassføring, må dette skuldast spesifikke tilførslar av nitrogenstoff. Avrenning frå anleggsområde med steinfyllingar med nitrogenhaldige sprengstoffrestar kan vere kjelda. Innhald av tarmbakteriar særleg ved høg vassføring tyder på arealavrenning frå landbruksområda. Det gjev samla vurdering «god» og ikkje behov for tiltaksplan. Rådgivende Biologer AS 12 Rapport 1763

50 SOGNDAL KOMMUNE Fardalselvi er undersøkt på to stader og i ein sidebekk oppi dalen. I juli var det svært høgt innhald av tarmbakteriar, noko som tyder på arealavrenning frå landbruksområde. Det var også høgt innhald av tarmbakteriar i mai, og dette tyder på direkte tilførslar særleg til dei nedste delane. Innhaldet av næringsstoff, og særleg av fosfor, tyder på fosforrike tilførslar frå kloakk eller gjødsel. Tilstand «ikkje god» og behov for tiltaksplan. Kaupangerelvi vart undersøkt på tre stader, og det var ein gradvis auke i ureiningsnivå nedover elva. Øvst oppe var vasskvaliteten med omsyn på næringsinnhald og tarmbakteriar svært godt. Midt på var det ein liten auke i tarmbakteriar i juli, medan det nedste målepunktet då hadde svært høgt innhald av tarmbakteriar. Særleg arealavrenning, men mogleg også direkte tilførslar. Samla vurdering «god» og ikkje behov for omfattande tiltaksplan, men oppfølgjing av målepunktet nedst i vassdraget. Horpedalselvi i Fjærland hadde høgare innhald av både tarmbakteriar og fosfor i juli, då vassføringa og nedbørsmengda var svært høge. Dette tyder på arealavrenning frå gjødsla eller beita område. Basert på berre to vassprøvar er tilstanden «ikkje god», men likevel ikkje behov for nokon omfattande tiltaksplan. Mundalselvi i Fjærland hadde svært høgt innhald av både tarmbakteriar og fosfor i juli, då vassføringa og nedbørsmengda var svært høge. Dette tyder på arealavrenning frå gjødsla eller beita område. Besert på berre to vassprøvar er tilstanden «ikkje god», men likevel ikkje behov for nokon omfattande tiltaksplan. ÅRDAL KOMMUNE Seimsselvi vart undersøkt oppom busetnad og ved utløp til fjorden. Øvst var det lågt innhald av tarmbakteriar, men noko høgt innhald av nitrogenstoff i mai. Nedst var det høgare verdiar av tarmbakteriar i mai, noko som indikerer direkte tilførslar. Eit næringsfattig vassdrag med samla vurdering «god» gjev ikkje behov for tiltaksplan. Avløpstilhøva frå busetnad bør likevel vurderast. Rådgivende Biologer AS 13 Rapport 1763

51 Vedlegg REFERANSAR Braaten, B., T. Johnsen, T. Källqvist & A. Pedersen Biologisk tilgjengelighet av næringssalttilførslar til det marine miljø fra fiskeoppdrett, landbruksavrenning og kommunalt avløpsvann. NIVA-rapport nr. 2877, 160 sider, ISBN Holtan, H, & S.O. Åstebøl Håndbok i innsamling av data om forurensningstilførsler til vassdrag og fjorder. Revidert utgave. NIVA-JORDFORSK rapp nr 2510, 53 sider. ISBN Johnsen, G.H Miljøtilstand i vassdragene i Voss Rådgivende Biologer AS, rapport 1445, 24 sider, ISBN SFT Klassifisering av miljøgifter i ferskvann. veiledniing nr. 97:04. Statens forurensningstilsyn, ISBN , 31 sider. VANNDIREKTIVET Veileder 01:2009. Klassifisering av miljøtilstand i vann, Økologisk og kjemisk klassifiseringssystem for kystvann, innsjøer og elver i henhold til vannforskriften.

52 V E D L E G G 2 (innhefta) Side 2 (84)

53 Vedlegg

54 Side 2 (84)

55 Side 3 (84)

56 Side 4 (84)

57 Side 5 (84)

58 Side 6 (84)

59 Side 7 (84)

60 Side 8 (84)

61 Side 9 (84)

62 Side 10 (84)

63 Side 11 (84)

64 Side 12 (84)

65 Side 13 (84)

66 Side 14 (84)

67 Side 15 (84)

68 Side 16 (84)

69 Side 17 (84)

70 Side 18 (84)

71 V E D L E G G 3 (innhefta) Vedlegg

72 Side 2 (84)

73 Side 3 (84) Tiltakstabell Vassregion Song og Fjordane Tiltak som skal gjennomførast dersom midlar vert løyvde: Veg Kommune Stad Vassføre-komst Problemstilling Type tiltak Fv. 606 Gulen Eidsvågen R Nordre Eidsvågen Vegfylling har stengt tilgang til viktig sjøaurebekk. (Ref 1, Bygge ny kulvert. nr. 25.) Fv. 604 Luster Jostedalen R Jostedøla, nedre Jernteinar som stikk opp av vatnet og samlar kvist nedstraums kulvert for Fonndøla. For grove massar under kulvert kombinert med vassdragsregulering i Fonndøla gjev tidvis vandringshinder. (Ref. 4) Fv. 65 Fjaler Snekkevågsbekken R Snekkervågelva Kulvert er vandringshinder (Ref. 1, nr. 16) Fv. 548 Flora Florø L Storevatnet Vandringshinder pga konstruksjonar nedstraums kulvert og vidare mot sjø. (Ref. 2, nr. 117, og ref. 3, nr. 35a) E39 Høyanger Bekk ved Nordrevik (Torvud- Teigen) R Lavik Vadheim bekkefelt Plastring i elvebotn er for grov slik at vatnet forsvinn ned i grunnen og det vert vandringshinder. (Ref 1, nr. 22) Kutte teinar i Kvernelvi. Legge tettingsduk i Fonndøla. Statkraft har allereie kjøpt inn duk. (Mogleg å gjera utan å grave opp kulvert?) Bygge ny kulvert. Flora jeger og fiskeforening arbeider med ein plan, og ønskjer midlar til bygging av fisketrapp (ref. 5). Elvebotn vil truleg tette seg sjølv. Dersom dette ikkje skjer naturleg i løpet av vår 2015 må det setjast inn tiltak.

74 Side 4 (84) Referansar: 1 Gabrielsen, S.-E., Opitz, P og Skår, B., LFI Uni Miljø, Vurdering av kulverter og gyte- oppvekstforhold i utvalgte bekker og sidevassdrag i Sogn og Fjordane Rapport nr. 210: 2 Bergan, M. og Bækken, T., NIVA, Vandringsmuligheter for fisk og potesial for vegforurensning av innsjøer i Sogn og Fjordane Rapport L.NR : 3 Gabrielsen, S.-E., LFI UIB, Del III: Registrering av fysiske inngrep i mindre vassdrag i Sogn og Fjordane høsten LFI-RAPPORT NR: 115: 4 E-post frå Luster Jakt og Fiskelag 5 E-post frå Flora Jeger og Fiskeforening

75 V E D L E G G 4 (innhefta) Side 5 (84)

76 Side 6 (84)

77 Side 7 (84)

78 Side 8 (84)

79 Side 9 (84)

80 Side 10 (84)

81 V E D L E G G 5 (innhefta) Side 11 (84)

82 Side 12 (84)

83 V E D L E G G 6 (innhefta) Side 13 (84)

84 TILTAKSANALYSE INDRE SOGN VASSOMRÅDE Side 14 (84)