Utgreiing om kulturminneverdiane i planforslaget Mindemyren

Transkript

1 VEDLEGG 4B Utgreiing om kulturminneverdiane i planforslaget Mindemyren Kulturminne Definisjon Begrepa kulturminne og kulturmiljø er definert i kulturminnelova 2: Med kulturminner menes alle spor etter menneskelig virksomhet i vårt fysiske miljø, herunder lokaliteter det knytter seg historiske hendelser, tro eller tradisjon til. Med kulturmiljøer menes områder hvor kulturminner inngår som del av en større helhet eller sammenheng. Overordna planer I følgje St.meld. nr. 26 ( ) er det eit strategisk mål at mangfaldet av kulturminne og kulturmiljø skal forvaltast og takast vare på som bruksressursar, og som grunnlag for kunnskap, oppleving og verdiskaping. Eit representativt utval av kulturminne og kulturmiljø skal takast vare på i eit langsiktig perspektiv. Vidare er det eit nasjonalt mål at m.a. det årlege tapet av verneverdige kulturminne og kulturmiljø som følgje av fjerning, øydelegging eller forfall skal minskast og skal innan år 2020 ikkje overstige 0,5 prosent årleg. Fylkesdelplan for kulturminne( , gjeldande inntil vidare) sler fast at det ikkje er ei berekraftig utvikling i Hordaland når det gjeld kulturminne, og har som overordna mål å forvalta kulturarven i Hordaland slik at ein sikrar berekraftig utvikling og vernar kulturminne og kulturmiljø som dokumentasjon av fortida og ressurs for framtida. Med utgangspunkt i det overordna målet kjem to andre mål til uttrykk: Sikra kulturminne og kulturmiljø av kulturell, geografisk og tidsmessig breidde med nasjonal, regional og lokal verdi. Forvalta kulturminne som ein integrert del av ei heilskapleg miljø- og ressursforvaltning - Fokusera på kulturarven som ressurs ved å gjera kulturminne og kulturmiljø til sentrale tema i all fysisk planleging. - Vern og forvaltning av kulturminne og miljø må gjerast til ein integrert del av miljø- og ressursforvaltninga i kommunen. Regionale retningslinjer vedteke i fylkestinget skal vera grunnlag for forvaltning av kulturarven i Hordaland. Hovudpunkta i retningslinjene er: restriksjonar på arealbruk i område med høg verneverdi krav om at kulturminne skal inngå i kommuneplanlegginga, arealplanlegginga og formgjeving av byar og tettstader, samt krav om dokumentasjon. Kommuneplan for Bergen ( , rev ) gjev tematiske bestemmelser og retningslinjer, jf. Kap. 7 Bergens egenart og byform: «Innen hele kommunen skal all ny bebyggelse underordnes lesbarheten og opplevelsen av Bergens kulturhistoriske landskap og naturlandskap. Nye bygg og tiltak skal utformes bevisst i forhold til terreng og bygde omgivelser.» Skildring av kulturmiljøet

2 Ein kaller gjerne perioden frå 1900 til 1915 «Den andre industrialiseringa», og talet på industribedrifter i Bergen og omegn økte i denne tida frå 126 til over 500. Bergen og omland var rundt 1900 dermed eitt av tyngdepunkta for tidlig norsk industri. Ei drivkraft var nærleiken til Vossabanen som snoa seg gjennom Mindemyren, og utviklinga skaut verkeleg fart når ein i 1912 fekk levering av straum til området frå Samnangervassdraget. Det var særleg to områder som merka seg ut i høve til etablering av industri, området rundt Fabrikkgaten, og området ved reperbanen i Fjøsangerveien, som med tida vart ble supplert med nye fabrikkbygninger: Gerdt Meyers Bruuns fabrikk, Staal & Jern AS og Frydenbøgården. Omkring planområdet ligg Solheimsviken, Løvstakklien, Finnbergåsen og Wergeland. Desse områda vart utbygd meir eller mindre parallelt med industrien på Årstad. Det var billegare å bygge, lågare skatt og lett å kome seg til og frå arbeid i byen eller på Årstad, særleg etter at Vossabanen vart opna. Det er difor viktig å sjå den industrielle kulturarven på Mindemyren i samanhang med kulturminneverdiane knytt til bustadfelta og offentlege funksjoner i områda som omkransar Mindemyren. Desse kulturminneverdiane er knytt til kvarandre, og til kulturminnet Vossebanen. I Kulturminnegrunnlaget for Kommunedelplan Næringskorridoren vert planområdet karakterisert slik: «Mindemyren var helt frå Årstads innlemmelse i Bergen kommune forutsatt regulert til industriformål.» I samandraget heiter det at «Bergen er relativt fattig på eldre fabrikkbygninger i teglstein, og fleire av de bevarte byggene som opprinnelig var ubehandlete, har senere fått murforblending eller blitt behandlet på annen måte. En stor andel av byens bevarte industrielle anlegg i tegl, både i upusset og behandlet tilstand, ligger innenfor dagens planområde.» Dei eldre industribygningane er nok den gruppa kulturminne som i Bergen kommune har lidd dei største tapa, og mykje av den Bergenske industrielle kulturarven er gått tapt i transformasjonsprosessar i dei siste tiåra. Også på Mindemyren er deler av den eldste bygningshistoria tapt (og Leif Grungs karosserifabrikk(1936) for Andr. Rasmussen i Fjøsangerveien 70A er i dag platekledt). I planområdet Kronstadparken i Fabrikkgaten er ein stor transformasjonsprosess i gong som vil medføre eit stort tap av industrielle kulturminne. Likevel er Mindemyren framleis leseleg som eit industriområde som vaks fram i tiåra rundt 1900, og som fekk ny industri plassert der heilt fram til vår tid. Kulturminne i og omkring planområdet Det fins ei rekkje kulturminne i planområdet av regional og nasjonal verdi som er knytt til industri: Fabrikkgaten 3 Kjeksfabrikk von Erpecom. S Arkitekt Ingolf Danielsen. Ein av dei mest interessante bygningane i området, med høge arkitektoniske kvaliteter. Fabrikkgaten 5 Fabrikkbygning AS Luna S Mekanisk industri, typisk for området. Høg arkitektonisk kvalitet på utforminga av fasaden mot Fabrikkgaten. Kanalveien 8/10/12/14 Arbeiderbustader. S19/T Bustader i tilknyting til industriområdet, typisk for perioden og for området.

3 Kanalveien 5 Fabrikkbygning Siemens S (ca) Industribygning i mur med markant tårn og detaljer i jugendstil. Påkosta eksteriør. Kanalveien 39 Fabrikkbygning Staal & Jern S Hallbygning med bredt saltak i armert betong. Diverse påbygg i art deco/ klassisisme/ tidlig modernisme av høg kvalitet i mellomkrigstida. Høg autentisitet og høg arkitektonisk kvalitet i eksteriør og interiør. Kanalveien 35 Frydenbøgården, Industri-/transport-/næringsbygning. S Næringsbygg i streng modernisme. Høg autentisitet og arkitektonisk kvalitet. Minde Allé 10 Produksjonskompleks Tine meierier S Basert på tegninger av arkitekt Leiv Tvilde. Tidstypisk anlegg med høge kvaliteter og høg autentisitet. Diverse byggetrinn med ulik kulturminneverdi frå nasjonal verdi til ingen verdi. Kanalveien 90 Produksjonskompleks Martens brødfabrikk S Arkitekt Geir Grung Martens brødfabrikk er eit heilskapleg kulturminne med nasjonal og regional kulturminneverdi. Brødfabrikken er bygd etter modulær tankegong, med tunge, markante bygningselement inspirert av den japanske betongbrutalismen som prega arkitekturen i Norge i samtida. Bergensarkitekt Geir Grung er kanskje den mest framståande norske arkitekten i denne tradisjonen, og ein av dei fremste norske arkitektane i etterkrigstida i det heile, og brødfabrikken han teikna for Martens er eit kulturminne av nasjonal verdi. Opplevinga av dei viktigaste eigenskapane til bygget - formsamansetninga, tyngda og rytmen - krev avstand til tilskodaren. Det må difor være fri sikt frå gang og veg til heile anlegget Martens brødfabrikk. Brødfabrikken er eit heilskapleg anlegg der dei 3 opphavlege elementa og utomhusanlegget framleis er intakte. Nasjonal betydning. Vossebanetraséen Jernbanetrasé mellom Bergen og Voss 1913 Opna i 1883, omlagt i 1913, persontrafikk til Nesttun fram til 1965, Minde-Midttun nedlagt i 1980, godstrafikk fram til Er eit sentralt element i forståinga av utviklinga i området, og er direkte eller indirekte årsak til mykje av

4 utbygginga av Mindemyren og andre område søretter Bergensdalen. Med eit så sterkt innslag i planområdet av høge kulturminneverdier knytt til industrien og den tilhøyrande logistikken har planområdet gode føresetnader for transformasjon der eit lesbart industripreg gjev planområdet tidsdjupne og identitet som eit tidlegare industrilandskap, jf. (eng.) Industrial landscape. Dette gjev også kulturhistorisk forankring til kulturminneverdiane i bustadområda som vart utbygd rundt Mindemyren. I tillegg til dei kulturminna som er knytt til industrien, er det andre kulturminne i planområdet av regional kulturminneverdi. To av dei er gode døme på tidlig funksjonalisme i Bergensområdet: Fabrikkgaten 9 Bygård i funksjonalisme/nyklassisisme S Fabrikkgaten 7 Bygård/næring i funksjonalisme S (ca). God og sjeldan representant for tidlig modernisme i Bergensområdet. Høg arkitektonisk kvalitet eksteriør. Minde Allé 26B Apotek S Karakteristisk bustad/næringsbygg i bergensk klassisisme med omkransande søylerekke i dorisk stil. Sjeldan bygningstype. Kanalvegen 117A og B Odfjells rederi Fleire trinn, 1.trinn ca 1925 i Bergensk nybarokk, 2.trinn 1950-talet i tilpassa modernisme og med eit utomhusareal. Kulturminne med vesentleg regional og nasjonal kulturminneinteresse som grensar til planområdet: Reperbanen og Jens Meyer Bruuns fabrikker (som er freda) Leaparken Solheim kapell og kyrkjegard Automatisk freda kulturminne Det er kjent funn frå førhistorisk tid rett aust for planområdet. Tidlegare registreringar viser eit automatisk freda kulturminne ID , liggande inne i hagearealet til eigedomane Nyhaugveien 11A og 12A. I tillegg vart det gjort ei mindre registrering av funn i området rett aust for område S7. Dette er av fylkeskommunen tolka som sekundært deponert funn, funn som truleg kjem frå areal rett i nærleiken. Hordaland fylkeskommune vil slik vise til at det trass i at området er mykje nedbygd er potensial for funn og at det slik må vera med i føresegnene eit atterhald om meldeplikt etter kulturminnelova. Kulturminnefagleg vurdering av planforslaget

5 Om motsegn Hordaland fylkeskommune «kan fremme innsigelse til planforslaget i spørsmål som er av nasjonal eller vesentlig regional betydning, eller som av andre grunner er av vesentlig betydning for vedkommende organs saksområde», jf. plan- og bygningslova 5-4. Motsegn skal byggje på kulturminnefagleg vurdering og tilråding, og vere grunngjeve ut frå kulturhistoriske kriterier og fagkunnskap. Motsegn skal vere forankra i, og grunngjeve ut frå vedtekne nasjonale eller regionale mål, rammer og retningsliner, jf. Riksantikvaren sin planrettleiar, datert juni Dersom det vert gitt fagleg tilråding til motsegn på bakgrunn av nasjonale kulturminneinteresser, og dette ikkje vert følgt opp av politiske organ i fylkeskommunen, skal fylkeskommunen si avdeling for kulturminnevern og museum gje melding om dette til Riksantikvaren som kan fremje motsegn i saka. Tidlegare kulturminnefaglege fråsegn til områdeplan Mindemyren Hordaland fylkeskommune gav kulturminnefagleg innspel i Fråsegn til oppstartsmeldinga for planen den 29.juni 2010, der det m.a. heiter: «Konsekvensutgreiing Lista over tema som skal konsekvensutgreiast er omfattande og god. Vi saknar likevel informasjon om korleis konsekvensutgreiinga skal gjennomførast, særleg ei avklaring om det er bruk for å innhente ny informasjon eller om ein kan bruke alt eksisterande kunnskap.» «Kulturminne Planen sin verknad på kulturminne og kulturmiljø skal dokumenterast og vurderast som eitt av punkta i planutgreiinga ved offentleg ettersyn. Vi minner om at bygningar som tidlegare høyrde til Martens brødfabrikk og Tine Meieriet er kulturminne med nasjonal og regional kulturminneverdi. Det kan difor bli aktuelt å reise motsegn til planen når den kjem på høyring.» I planforum 28.desember 2011 gav Hordaland Fylkeskommune v/ Inger Lena Gåsemyr innspel om at: «Viktige kulturminne må takast omsyn til når almenningene blir lagt. Ikkje la prinsipp om almenningene gå føre omsyn til kulturminne. Justering og detaljering av planforslaget må tilpassast bygg med kulturminneverdi. I illustrasjonsplanen er bygga rundt Meieriet og den gamle brødfabrikken vist med lange fasadar og store volum. Fylkeskommunen ventar at det vert lagt dei same føringane i denne planen som i dei andre senterområda når det gjeld arkitektur, estetikk og utforming. I dette delområdet må ein også vere spesielt varsam sidan det vil utgjere ein overgangssone mellom Wergeland og Mindebyen, og området inneheld fleire verneverdige bygg.» Konsekvensutgreiing Planforslaget legg til grunn Kulturminnegrunnlaget for næringskorridoren, utarbeidd av Byantikvaren i Dette er eit kulturminnegrunnlag som dekkjer det meste av planområdet, men som nok har sterkast fokus på Solheimsvika og Gyldenpris, og i mindre grad planområdet Mindemyren. Planskildringa viser til at kulturminnegrunnlaget seier at det ikkje er bygninger av særlig interesse eller kulturminner mellom Solheimsvannet og Kristiansborgvannet. I planføresegnene har ein i positiv retning likevel ført opp 8 kulturminne i planområdet under pkt. 2.5, der 5 av dei er i dette området. Fylkesrådmannen viser også til det ovanståande, der det er vist til fleire kulturminne både i og utafor planområdet. I planskildringa har ein kartlagt automatisk freda kulturminne, men ikkje potensialet for nye funn i planområdet som også er nemnt ovafor. Fylkesrådmannen minner om at ein ved fråsegn til oppstartsmelding har reist spørsmål om det det er bruk for å hente inn ny informasjon eller om ein kan bruke alt eksisterande kunnskap. Fylkesrådmannen meiner det kunne vore foretatt ei grundigare vurdering av korvidt ein trong meir kunnskap om kulturminnene i planområdet, og kva konsekvensen

6 av planforslaget på kulturminna i planområdet vil verte. Fylkesrådmannen meiner planforslaget ikkje har utgreia konsekvensen for kulturminna i planområdet, og at kulturminneverdiane ikkje er integrert i planforslaget. Planforslaget er i konflikt med pbl. 4, punkt 2. Det er også i konflikt med målsetning i Fylkesdelplan for kulturminne, kor ei målsetning er at forvaltninga av kulturminne skal vere ein integrert del av ei heilskapleg miljø- og ressursforvaltning. Tilpassing til nasjonale og regionale kulturminneinteresser I reguleringsføresegner for Mindemyren er det positivt at det er foreslått vilkår om løyve frå rette kulturminnemynde i spørsmål som vedkjem eksteriør for ei konkret liste kulturminne i planområdet, jf. 2.5 Kulturminner. Men denne lista har manglar, det er ikkje teke omsyn til utomhusareal, og det er ein mangel ved plankart og reguleringsføresegner at det ikkje vert sett vilkår til utbygging tett inntil kulturminner av nasjonal og regional verdi. Planskildringa opnar for høg utnytting i delområdet der Martens brødfabrikk ligg, og reguleringsføresegnene tek ikkje godt nok stilling til kulturminnet av nasjonal verdi, jf. Pkt Tine meierier er ikkje nemnt i kap I det parallelt pågåande planforslaget for Minde Almenning opnast det for å rive deler av Martens brødfabrikk for så å byggje inne kulturminnet, og ingen av planforslaga skildrer korleis Tine meierier vert teke tilstrekkeleg omsyn til. Ein minner om at ein tidleg har gjeve innspel om at S7 og S10 føreset ei forsiktig utbygging grunna mogeleg konflikt med kulturminneinteresser i dette området. Fylkesrådmannen minner om at ein har oppmoda om å vere spesielt varsam i arbeider med reguleringsplanen i dei delområda, jf. Planforum , som også er omfatta av pågåande delområdeplan for Minde Almenning. (S7 og S10). Planforslaget som no er fremja er ikkje godt nok i høve til dette. Fylkesrådmannen stiller krav om at ein gjev vern til kulturminne av nasjonal og regional verdi gjennom omsynssone bevaring, og fell dette ned i reguleringsføresegner, under pkt. 4.3 og i plankart. Fylkesrådmannen er ikkje samd i tiltakshavar sine konklusjonar med omsyn til byggehøgd tett innpå fleire av dei verneverdige kulturminna. Fylkesrådmannen meiner det er uheldig å tillate ei så stor utnyttingsgrad og byggehøgde i dei nemnte områda (S7 og S11). Høgda vil i seg sjølv verke sterkt negativt inn på opplevinga av kulturmiljøet i og utafor planområdet, og kjem i konflikt med nasjonale og regionale kulturminneinteresser i og utafor planområdet. Dette gjeld spesielt siktline og skala i høve til Martens brødfabrikk, og i høve til kulturmiljøet ved reperbanen, Leaparken og Solheim kapell og kyrkjegard. Kanalveien 35 og Kanalveien 39 gjev i dag identitet og tidsdjupne til den freda reperbanen som ligg like ved, i grensa til planområdet, og dei er del i eit verdifullt industrilandskap. Desse to kulturminna lyt difor bevarast som ein del av kulturmiljøet ved reperbanen. Fylkesrådmannen minner om at framtidige detaljplaner og tiltak som kan få negativ verknad på kulturminneverdiane knytt til dei kulturminna som er nemnt ovafor kan vere grunnlag for å fremje motsegn i framtidige detaljplanar og søknader om tiltak. Konklusjon Fylkesrådmannen meiner at føringar som vart gjeven ved oppstart planprogram og i Planforum, ikkje er følgja tilstrekkeleg opp i planforslaget. Fylkesrådmannen meiner det ikkje er gjort god nok kartlegging og konsekvensutgreiing av kulturminneverdiane i planområdet, og planen er i konflikt med pbl. 4, punkt 2. Fylkesrådmannen saknar integreringa av kulturminna i planarbeidet. Planforslaget inneber negativ verknad på kulturminne av vesentleg regional og nasjonal kulturminneverdi. Planforslaget har også negativ verknad på kulturminne med vesentleg regional og nasjonal kulturminneverdi i grensa til planområdet. Fylkesrådmannen meiner at byggehøgde og utnyttingsgrad er for stort med omsyn til kulturminneverdiar i nokre av delområda. Fylkesrådmannen vil tilrå motsegn til planforslaget grunna konflikt med nasjonale og regionale kulturminneinteresser. Dersom planen vert omarbeidd i høve til dei framsette vilkåra vil grunnlaget for motsegn kunne trekkjast.