EKSAMEN SPELEAVHENGIGHEIT PROBLEMSKAPANDE DATASPELING

Transkript

1 EKSAMEN SPELEAVHENGIGHEIT OG PROBLEMSKAPANDE DATASPELING 2016

2 INNHALDSLISTE DEL I INNLEIING s. 3 Problemstillingar s. 3 Dataspelavhengigheit? s. 4 DEL II DATAMATERIALET OG PRESENTASJON AV FUNN s. 4 Tidsbruk og operasjonalisering s. 4 Tidsbruk på tv/dataspel og problematisk forhold til skulen s. 7 Tidsbruk på tv/dataspel og forhold til foreldra s. 8 Tidsbruk på tv/dataspel og psykisk helse s. 9 Tidsbruk på tv/dataspel og økonomi og utdanningsnivå til foreldra s. 10 DEL III DRØFTING OG DISKUSJON s. 11 Utviklingsøkologisk teori s. 11 Kjønnsdimensjon s. 12 Risiko og sosioøkonomisk ulikskap s. 14 Moglegheitsstrukturar s. 15 Oppretthaldande faktorar s. 16 Kulturøkonomi og resiliens s. 18 DEL IV OPPSUMMERING, KONKLUSJON OG AVSLUTNING s. 19 Oppsummering og konklusjon s. 19 Avslutning s. 20 KJELDER s. 21 2

3 DEL I INNLEIING Når eg gjennom jobben min er i kontakt med tilsette på skular og hjelpetenester i ulike kommunar kring tema som omhandlar skulefråvær og skulefråfall, er det ikkje reint sjeldan at eg får høyra om elevar og problem kring dataspeling. Og det er heller ikkje reint sjeldan at tilsette set merkelappar på dei som «gamerar» og speleavhengige, og at dei lir av spelegalskap. Her kan dei fortelje om elevar som spelar så mykje data at dei er uopplagte og trøytte på skulen, at dei ikkje gjer lekser og anna skulearbeid, om elevar som skulkar skulen på grunn av speling, og at fleire spelar så mykje dataspel at dei i praksis droppar ut av vidaregåande opplæring. Og så kan dei fortelje om konfliktar i heimen om foreldre som ikkje veit si arme råd. Fleire av desse tilsette fortel på ein slik måte at dei nærast ikkje er i tvil om årsak-verknad, og at dei synes at dataspeling er destruktivt og «rota til mykje vondt». Interessa for dataspelproblematikk har på mange måtar blitt til i løpet av desse ulike møta med lærarar, miljøarbeidarar, barnevernstilsette, helsesystrer og NAV-rådgjevar frå ulike kommunar på Vestlandet. Sjølv om spel og speleproblem har vore ein del av menneskeheita i opp gjennom historia (Overå & Weihe (red.), 2016) så handlar tv/dataspel og vanskar relatert til det, om samtidsproblematikk. For dataspel og internett er historisk sett unge omgrep, men har på relativt kort tid tatt verda med «storm». Den digitale mediaverda pregar heile vår samtid. Dagens unge sjekkar mobilen opp mot 220 gonger i løpet av dagen, og det første dei fleste gjer når dei står opp om morgonen er å sjekke den (Syvertsen & Weihe 2016). Etter denne inngangen til val av tema, vil eg vidare i innleiinga presentere problemstillingar, ta nokre presiseringar og avklåringar. I del II tar eg for meg funn i datamaterialet. Vidare i del III vil eg foreta drøfting rundt funna i lys av utviklingsøkologisk teori. Til slutt kjem oppsummering, konklusjon og avslutning i del IV. Problemstillingar: 1. Har ungdom som spelar mykje tv/dataspel fleire psykiske helserelaterte plager, meir problematisk forhold til skulen, og kranglar oftare med foreldra sine, enn ungdom som ikkje spelar, spelar lite eller moderat - og kva kjønnsskilnader er det? 2. Korleis kan vi forstå problem knytt til dataspeling? Når det i problemstillinga er brukt nemninga spelar mykje, så vil eg gjerne presisere at eg ikkje tar stilling til i funna om dette er for mykje speling, er overdriven speling eller at dei er 3

4 speleavhengige. Der ikkje tidsbruken på dataspeling i seg sjølv som er problematisk, men dei eventuelle negative konsekvensane det kan medføre (Karlsen 2013). Dataspelavhengigheit? Det er førebels ikkje ein eigen diagnose for dataspelavhengigheit, berre for pengespel/gambling. Likevel blir avhengigheit ofte brukt om, og definert på overdriven dataspeling (Griffiths 2007, Huang et al. 2015, NOVA 2010). Det er ingen internasjonal definisjonskonsensus (NOVA 2010) men: «Det ser ut til at dataspillavhengighet i økende grad blir sett på som en egen klinisk syndrom/tilstand» (Huang et al. 2015, s. 37). Brorparten av nordmenn i aldersgruppa år spelar dataspel regelmessig, som vil seia minst ein gong i veka (Huang et al. 2015). Sjølv om merksemda mi i denne oppgåva handlar om problemfokus rundt dataspel, så er det på ingen måte berre negative sider ved dataspel. For tv/dataspel er leik, spenning, kan vere sosialt, kan gi mestringsopplevingar og være lærande, som t.d. gi betre engelskkunnskap og kognitiv dugleik. Ein sosiologisk tilnærming vektlegg gjerne dette å få fram potensialet i dataspel (Flaaten, Torp & Aarseth 2010). Dataspeling er altså på ingen måte negativt i seg sjølv, men «spilling kan gi store skadevirkninger dersom det overdrives eller gjøres på feil måte. Det samme kan selvsagt sies om alt annet, fra bilkjøring til seksuell aktivitet» (Overå & Weihe (red), 2016, s. 239). DEL II DATAMATERIALET OG PRESENTASJON AV FUNN Ungdata er nasjonale representative spørjeundersøkingar retta mot elevar i ungdomsskulen og vidaregåande opplæring, og er eit samarbeid mellom Velferdsforskningsinstituttet NOVA og dei sju regionale kompetansesentra innan rusfeltet (NOVA 2015). Ungdom over hele landet svarar på spørsmål om ulike sider ved livet, og om livssituasjon deira. Undersøkingane blir gjennomført elektronisk. Dei nasjonale tala frå sjølve ungdatarapporten 2014 er frå perioden Datamaterialet mitt derimot, er berre henta frå Talet på respondentar var om lag , der det var dobbelt så mange frå ungdomsskulen som frå vidaregåande. Talet på respondentar i tabellane nedanfor er mellom og (alltid ein del som er «fråverande» på kvart spørsmål). Tidsbruk og operasjonalisering Tidsbruk på tv/dataspeling er den mest sentrale variabelen i analysane. For å kunne seia noko om skilnader, om samanhengar og korrelasjonar rundt ungdom som spelar mykje tv/dataspel 4

5 opp mot dei som ikkje spelar, spelar lite eller spelar moderat, har eg sett på tidsbruk opp mot uavhengige variablar relatert til psykiske helserelaterte vanskar, problematisk forhold til skulen, ulike forhold til sine foreldre samt sosioøkonomiske forhold. Eg har brukt bivariate krysstabellar for å studere korleis variablane samvarierer, og har gjort kji-kvadrattestar 1 (MaCall 1975). Det finst eigne spørsmål som går på speling på telefon/nettbrett og bruk av sosiale medium, så kva blir då rekna som tv/dataspel? Dei unge blir ikkje spurt spesifikt om dette, men eg tenkjer først og fremst her på alle typar spel som blir spelt på datamaskina (PC/Mac) eller TV-spel via t.d. Playstation og Xbox. Fotballspelet FIFA er eit av dei mest populære og utbreidde tvspela. Når det gjeld dataspel, så omfattar det spel som både kan spelast åleine og spel der fleire spelar i lag, anten på same datamaskin eller via internett. Internettbaserte rollespel er ein populær dataspelkategori. Det kanskje mest kjente spelet er World of Warcraft i kategorien Massive Multiplayer Online Role-Playing Games (MMORPG). Ein kategori som er enda meir populær, er nettbaserte skyte- og krigsspel. Her er League of Legends, såkalla førsteperson skytespel, verdas mest spelte spel. Minecraft er også eit svært så populært spel, men høyrer til ein annan kategori, såkalla plattformspel. I alle framstillingane vel eg å skilje gutar og jenter, for å få fram kjønnsdimensjonar. Tabell 1 nedanfor viser tidsbruk på tv/dataspel. Tabell 1: Tidsbruk på speling av tv/dataspel på ein gjennomsnittsdag Tidsbruk Mengd Gutar Jenter Prosent Ikkje noko tid ,8 Under 30 minutt ,8 30 min. 1 time ,9 1-2 timar ,8 2-3 timar ,3 Meir enn 3 timar ,4 Totalt Som tabell 1 viser, er tv- og dataspel ein typisk «guttegreie». Av alle som spelar meir enn 1 time på ein gjennomsnittsdag utgjer jentene berre 16%. Dei resterande 84% står altså gutane for. Av dei som oppgjer at dei ikkje spelar i det heile, er jentene i klart overtal. 1 Har brukt upubliserte datafiler frå Ungdata (2016). 5

6 Eg har vidare valt å dela variabelen tidsbruk i tre kategoriar som vist nedanfor i tabell 2, og denne er utgangspunkt for alle krysstabellane 4-7 på dei neste sidene. Operasjonaliseringa blir då; Mykje dataspel = Dei som spelar meir enn 3 timar på ein gjennomsnittsdag. Moderat speling = Dei som spelar mellom 1-3 timar på ein gjennomsnittsdag. Ikkje speling/lite speling = Dei som spelar under 1 time på ein gjennomsnittsdag. Tabell 2: Tidsbruk på speling av tv/dataspel på ein gjennomsnittsdag; kategorisert Tidsbruk Mengd Gutar Jenter Prosent Spelar ikkje/lite speling ,7 Moderat speling ,1 Mykje speling ,4 Totalt Om dette er «riktig» inndeling, kan sikkert diskuterast, men eg meiner dette gir ei god forståeleg framstilling og eit rammeverk utan for mange tidsintervallar. For visst ein i tabell 3 nedanfor ser på den gruppa som spelar mykje opp mot dei som høvesvis spelar 1-2 timar og 2-3 timar, er det signifikante skilnader i forhold til kor mange gonger dei spelar i veka. Tabell 1 og 2 seier ikkje noko om kor mange dagar i veka det blir spelt, i motsetning til tabell 3. Tabell 3: Tal dagar siste veke der ein har spelt onlinespel største delen av kvelden Tidsbruk 6 eller 7 dagar Totalt 6 eller 7 dagar Gutar 6 eller 7 dagar Jenter 1-2 timar 10,7% 10,8% 10,5% 2-3 timar 19,1% 19,6% 15,4% Mykje speling (over 3 timar) 63,1% 65,0% 48,6% 63,1% av dei som har svart at dei spelar over 3 timar på ein gjennomsnittsdag, spelar minst så lenge 6 eller 7 dagar i veka respektive 65% gutar og 48,6% jenter. Frøyland et al. (NOVA 2010) identifiserte 5,2% storspelarar i Noreg i alderen år. For å bli klassifisert som storspelar, måtte ein ha spelt minst 4 timar dagleg/nesten dagleg 20 dagar eller meir i løpet av siste månad. I Ungdata-materialet her (N = ), er det 7,2% som 6

7 spelar minst tre timar eller meir minst 6 dagar i veka. Høvesvis 13,3% gutar og 1,3% jenter. Vi veit ikkje om dette utgjer ei typisk veke. Tidsbruk på tv/dataspel og problematisk forhold til skulen Tabell 4 nedanfor viser tidsbruk på tv/dataspill i forhold til om dei trivs på skulen, frekvens på skulking, tidsbruk på lekser og om/kor ofte dei blir utsatt for plager, trugslar eller utfrysing (mobbing). Når det gjeld mobbing, så har eg valt å ta det med her, sjølv om det ikkje blir skilt på skule og fritid. Tabell 4: Tidsbruk på tv/dataspel i forhold til misstrivsel på skulen, skulking, tid på lekser og mobbing Spelar ikkje/ lite speling Moderat speling Spelar mykje Sign. Eg trivs på skulen: Litt eller heilt ueinig Gutar 5,2% N=9366 4,7% N=7373 8,9% N=4695 *** Eg trivs på skulen: Litt eller heilt ueinig Jenter 6,3% N= ,7% N= ,6% N=617 *** Frekvens skulking siste 12 månader: 6 gonger eller fleire Gutar 5,9% N=9303 5,6 N= ,3% N=4648 *** Frekvens skulking siste 12 månader: 6 gonger eller fleire Jenter 5,5% N= ,5% ,7% N=613 *** Bruker aldri/nesten aldri tid på lekser eller anna skulearbeid utanom skuletida Gutar 11,8% N= ,3% N= ,9% N=4670 *** Bruker aldri/nesten aldri tid på lekser eller anna skulearbeid utanom skuletida Jenter 7,8% N= ,8% N= ,4% N=619 *** Utsatt for mobbing 1 eller fleire gonger i veka (skule/fritid) Gutar 4,3% N=9305 4,6% N=7321 7,4% N=4662 *** Utsatt på mobbing 1 eller fleire gonger i veka (skulen/fritid) Jenter 5,0% N= ,5% N= ,7% N=615 *** Til kvart spørsmål var det mellom 4 og 6 alternativ, der alternativa er alt frå kor einig eller ueinig eleven er i eit utsegn, kor ofte ein gjer noko, kor mykje tid ein brukar og kor ofte ein blir utsett for noko. Generelt kan ein først seia at det er stor skuletrivsel, dei fleste oppgjer at dei ikkje har skulka skulen, det blir brukt mykje tid på lekser og brorparten har aldri har blitt mobba. 7

8 Tabellen ovanfor viser signifikante skilnader. Dei som spelar mykje trivs dårlegare på skulen, skulkar oftare, brukar mindre tid på lekser og blir i større grad mobba, og for meg er det overraskande å sjå at jentene kjem så pass dårlegare ut enn gutane. Med det meiner eg at det ser ut til at jenter som speler mykje, prosentvis har større skulerelaterte problem, enn gutar som spelar mykje. Korleis vil desse kjønnsskilnadane slå ut når ein ser tidsbruk på speling opp mot ulike forhold til foreldra? Tidsbruk på tv/dataspel og forhold til foreldra Tabell 5 nedanfor viser elevane sin tidsbruk på tv/dataspel og ulike forhold relatert til sine foreldre; kor nøgd dei er med sine foreldre, om dei kranglar med dei, og kor godt foreldra kjenner til kven dei har kontakt med på nettet. Tabell 5: Elevane sin tidsbruk på tv/dataspel og ulike forhold til sine foreldre Spelar ikkje/ lite speling Moderat speling Spelar mykje Sign. Svært nøgd med sine foreldre Gutar 72,8% 71,0% 63,5% *** Svært nøgd med sine foreldre Jenter 68,0% 57,5% 43,5% *** Om det det passar svært/ganske godt om dei kranglar med sine foreldre Gutar 15,7% 17,0% 24,1% Om det det passar svært/ganske godt om dei kranglar med sine foreldre Jenter 23,8% 29,4% 41,7% *** *** Om foreldra kjenner svært/ganske godt til kven dei har kontakt med på nettet Gutar 46,6% 44,0% 34,1% *** Om foreldra kjenner svært/ganske godt til kven dei har kontakt med på nettet Jenter 54,4% 44,2% 36,5% *** Merknad: Populasjon på dei ulike spørsmåla i dei ulike kategoriane er omtrent det same som i tabell 4. Oversikten i tabell 5 viser at det er ein samanheng mellom kor mykje tid ein brukar på speling og kor nøgd ein er med sine foreldre. Dess meir ein spelar, dess mindre nøgd. Samanhengen seier ikkje noko om kausalitet. Vidare er det slik at det er fleire av dei som spelar mykje som kranglar med foreldra sine, enn dei som ikkje spelar/spelar lite eller moderat. Og foreldre til elevane som spelar mykje, har ikkje like god oversikt over kven dei har kontakt med på nettet, som foreldre til resten av utvalet. Det er også her snakk om signifikante skilnader. Også her er det skilnader på gutane og jentene. Generelt om ein spelar lite eller mykje, så ser ut til at jentene er litt mindre nøgd med foreldra og kranglar meir med dei enn gutane gjer. Men 8

9 skilnadane mellom kjønna er signifikant større viss ein berre ser på dei som spelar mykje. Til dømes svarar 63,5% av gutane som spelar mykje at dei er nøgd med foreldra, medan berre 43.5% av jentene er det. Foreldra til jentene har mest oversikt over kontakten dei har på nettet. Tidsbruk på tv/dataspel og psykisk helse Tabell 6 nedanfor viser tidsbruk på tv/dataspel i forhold til om elevane i løpet av siste veka har oppgjeve om dei har vore ganske eller mykje plaga av å ha vore sint og aggressiv, følt seg einsam, hatt søvnproblem, følt håpløyse med tanke på framtida, følt seg ulykkeleg, trist eller deprimert og følt at alt er eit slit. Tabell 6: Psykiske plager i forhold til tidsbruk på tv/dataspel I løpet av den siste veka vore ganske eller mykje plaga: Spelar ikkje/ lite speling Moderat speling Spelar mykje Sign. Vore sint og aggressiv Gutar 12,3% 12,1% 20,3% *** Vore sint og aggressiv Jenter 21,5% 28,7% 44,2% *** Følt seg einsam Gutar 10,0% 10,3% 17,5% *** Følt seg einsam Jenter 26,3% 34,2% 50,8% *** Hatt søvnproblem Gutar 16,6% 19,1% 28,1% *** Hatt søvnproblem Jenter 30,5% 39,4 49,8 *** Følt håpløyse med tanke på framtida Gutar Følt håpløyse med tanke på framtida Jenter Følt seg ulykkeleg, trist eller deprimert Gutar Følt seg ulykkeleg, trist eller deprimert Jenter 12,2% 13,1% 20,7% *** 28,8% 35,0% 49,8% *** 11,1% 11,0% 19,0% *** 30,1% 38,6% 53,0% *** Følt at alt er eit slit Gutar 20,7% 20,0% 27,3% *** Følt at alt er eit slit Jenter 43,5% 44,6% 55,9% *** Merknad: Populasjon på dei ulike spørsmåla i dei ulike kategoriane, er omtrent det same som i tabell 4 og 5. Som det går fram av tabellen ovanfor er det generelt ein høg del av elevane som svarar at ikkje alt er så greitt i forhold til den psykiske helsa. Spesielt gjeld dette for jentene. Men til 9

10 liks med det som både går på problematiske forhold til skulen og det som går på forhold til foreldra, så er det signifikante skilnader på dei som spelar mykje sett opp mot dei andre. Dei som spelar mykje har i større grad følt seg plaga av å vera sint og aggressiv, følt seg meir einsam, hatt større søvnproblem, følt meir håpløyse med tanke på framtida, følt seg meir ulykkeleg, trist eller deprimert og følt meir på at alt er eit slit. Og det er vidare større signifikante skilnader mellom kjønna i gruppa som spelar mykje, enn det er innad dei to andre gruppene. Tidsbruk på tv/dataspel og økonomi og utdanningsnivå til foreldra Dei siste variablane eg vil ta for meg i dette datamaterialet, er utdanningsnivå på foreldre og familieøkonomi. Her går spørsmåla om foreldra har utdanning på høgskule/universitetsnivå og om elevane sine kjensler av at familien har hatt dårleg råd dei siste åra. Også her i tabell 7 nedanfor er det tidsbuk på tv/dataspel som er hovudvariabelen. Tabell 7: Utdanning til foreldra og familieøkonomi siste to år - forhold til tidsbruk på tv/dataspel Utdanning og økonomi Spelar ikkje/ lite speling Moderat speling Spelar mykje Sign. Utdanning høgskule/universitetet Gutar Far Mor 71,8% 76,2% 70,7% 76,2% 64,3% 68,6% *** *** Utdanning høgskule/universitetet Jenter Far Mor 69,2% 75,1% 62,3% 66,8% 55,8% 56,9% *** *** Dårleg råd dei siste to åra Gutar 4,4% 4,1% 8,1% *** Dårleg råd dei to siste åra Jenter 5,8% 9,3% 17,3% *** Merknad: Populasjon på dei ulike spørsmåla i dei ulike kategoriane, er ganske lik som i tabell 4,5 og 6. Kort summert frå tabell 7 ovanfor, som handlar om sosioøkonomiske forhold: Dei som høyrer til gruppa som spelar mykje, opplever å ha hatt dårlegare råd dei siste åra enn dei som ikkje spelar/spelar lite eller moderat. Utdanningsnivået til foreldra er lågare i «spelar-mykjegruppa» enn i dei to andre. Igjen er det snakk om signifikante skilnader mellom gruppene, og signifikante kjønnsskilnader innan gruppa av dei som spelar mykje. I neste del vil eg drøfte funna mine. Dei viser kjønnsskilnader, samt korrelasjonar mellom det å spele mykje tv/dataspel og å oppleve fleire psykiske vanskar, å ha meir problematisk forhold til skulen, og å krangla meir med - og er mindre nøgd med sine foreldre, og å ha 10

11 kjensle av å vere lågare i det sosioøkonomiske «hierarkiet» enn dei som ikkje spelar/spelar lite eller moderat. DEL III DRØFTING OG DISKUSJON I denne delen skal eg sjå nærare på funna i del II, og drøfte kva som kan liggje til grunn for problem knytt til dataspeling. Kjønnsskilnader vil også bli drøfta. Eg vil sjå dette i lys av Bronfenbrenner (1979) sin utviklingsøkologiske teori. Sentrale omgrep her vil også vere mogelegheitsstruktur (Gibson 1977), og oppretthaldande faktorar (Overland 2009). Utviklingsøkologisk teori Utviklingsøkologiteorien til Uri Bronfenbrenner forklårar utvikling og vekst med gjensidige påverknadsprosessar mellom individ og miljø. Prosessen er gjensidig sidan både miljø og individ påverkar kvarandre (Bronfenbrenner 1979). Teorien forklårar korleis faktorar på mange ulike nivå - frå nasjonale samfunnsfaktorar knytt til lovverk og kultur, til økonomi og skulestruktur, og til skulemiljørammer og familie- og vennerelasjonar - har verknad for utvikling og åtferd for kvart enkelt individ. Modell 1:Bronfenbrenner sin sosialøkologiske modell (2005) tilpassa illustrasjon Mikrosystemet er innerst i modellen. Her er dei områda som t.d. ungdomen er direkte involvert i, som familien, vennar og skulen. Mesosystemet er det som ligg nærast mikrosystemet. Dette er samhandling mellom mikrosystem, som t.d. skuleheim, heim-vennar, heimen-nabolaget. Det er viktig at deltakarar i desse beinveges sambanda i nærmiljøa har ein tett og positiv relasjon med kvarandre. Eksosystemet viser til system som barnet ikkje sjølv er deltakar i, men som kan påverke det. Dette kan vere ressursar som er tildelt skulen, eller det kan vere arbeidstidsordning/ arbeidsløyse hos foreldra. Makrosystemet er overbygningar på samfunnsnivå, slik som det økonomiske systemet, sosial- og helsevesen, utdanningssystem, rettsvesen og politisk system. Eksempel på faktorar her kan vere lovverk, verdiar og normer. Kronosystemet 11

12 Teorien kastar lys på at helse ikkje er noko som berre er knytt til individet og individuelle val, men at helse og trivsel er avhengig av ein kontekst som støttar opp om, og påverkar helse og trivsel positivt på alle nivå (Helsedirektoratet 2015). Konkret skildrar den utviklingsøkologiske modellen til Bronfenbrenner korleis sosiale interaksjonar blir forma av gjensidig samhandling mellom fire samfunnssystem; mikro-, meso-, ekso- og makrosystem, som illustrert i modell 1ovanfor. Individet oppheld seg i mikrosystemet, men blir sett på som ein medspelar i dei ulike miljøa som inngår i mikrosystemet sin nære kontekst. I sin siste versjon av den utviklingsøkologiske teorien la Bronfenbrenner (2005) til kronosystemet for å synleggjere tidsdimensjonen i utviklinga til individet. Dette systemet reflekterer korleis hendingar og endringar i livshistoria til individet kan påverke eins eigen utvikling samt eitt eller fleire av dei andre systema teorien. Dette kan t.d. vere skilsmisse mellom foreldra eller innføring av ein ny skulereform. Skal ein forstå kva som ligg til grunn for problem knytt til tv/dataspeling må ein leggja til grunn eit heilskapleg perspektiv (ibid). I eit intervju med Mark Griffiths på læringsportalen for studiet Spilleavhengighet og problemskapende dataspilling (2016) seier han at det handlar om ein biopsykososial tilnærming til forståinga av speleåtferd, som vil seia: 1. Individuelle faktorar, som t.d. gener, arv, personlege trekk og familiær situasjon, 2. Situasjonelle faktorar, som omhandlar korleis ein person blir «fanga og leia inn i eit spel». Dette kan vere reklame, vennepåverknad, tilgang på spel og internett, og 3. Strukturelle faktorar, som m.a. handlar om korleis spela er konstruert for å virke attraktive og som gjer at mange spelarar vel å halde fram. Desse spelestrukturane er t.d. føreseieleg oppsett av reglar og respons i spelet, at spelet sine krav til å meistra står i forhold til spelaren sine ferdigheiter, og ulike påskjønningar knytt til hørsel og syn i form av elektroniske lydar, lysflash og liknande ved hensiktsmessige rørsler eller trekk. Kjønnsdimensjon Det å spele tv- og dataspel er noko som i hovudsak gutar held på med jf. tabell 1 og 2 s.5 og 6. Hadde ein tatt med speling på nettbrett og mobiltelefon (t.d. The Sims), hadde biletet sett litt annleis ut, for her er det jenter som spelar mest (NOVA 2016). Dessutan blir skilnaden ein god del mindre, nærast viska ut, mellom kjønna viss ein ser på dei vaksne som spelar dataspel (Overå 2016). 12

13 Forklåringar på at gutar spelar signifikant meir enn jenter kan handle om maskuline verdiar om kva som er «guttete» og «jentete». Skyte-, action- og sportsspel som Doom, Call of Duty og FIFA blir oppfatta som maskuline, medan t.d. simulasjonsspelet The Sims blir oppfatta som feminint (Hommeldal 2014). Vidare kan det også handle om at tv/dataspel i hovudsak blir designa og marknadsført for menn (Griffiths 2007, Hommeldal 2014). Dessutan hevdar Griffiths (2007) at gutar har betre visuelle og spatiale evner enn jenter. Det å sjå rom og avstand er ein fordel knytt til mange av tv- og dataspela. Funna mine skil seg ikkje ut frå andre studium jf. Huang et al. 2015, NOVA 2010, NOVA 2013, NOVA 2014, NOVA 2016, Sletten et al. 2015, Griffiths 2007, Lemmens et al. 2009, Pallesen et al. 2015, Medietilsynet Datamaterialet mitt er det same som fleire av NOVA rapportane baserer seg på. Det som kanskje er særskilt for mi framstilling er at eg for det første berre ser på tv/dataspel, og for det andre også ser litt nærare på kjønnsdimensjonen blant dei som spelar mykje tv/dataspel (eksl. nettbrett/mobil). 12,4%, som utgjer elevar, spelar mykje dataspel, dvs. dei spelar meir enn 3 timar på ein gjennomsnittsdag. Og over 3000 av desse (63,1%) spelar minst 3 timar pr. dag minst 6 dagar i veka, noko som utgjer om lag 2700 gutar og 300 jenter. Som eg påpeika i del II, så er det korrelasjon mellom det å spele mykje dataspel og ha ulike skulerelatert problem, å kjenne på større psykiske vanskar, krangle oftare med foreldra og at det er mindre foreldrekontroll med kven dei har kontakt med på nettet. Det er også ein samanheng mellom tidsbruk på dataspel og sosioøkonomisk status. Og alle desse samvariasjonene er sterkare for jenter som spelar mykje enn gutar som spelar mykje, bortsett frå foreldra sin kjennskap til kven dei har kontakt med på nettet. Det er også skilnader innan kjønnsgruppene. Viss ein ser jenter som spelar mykje, opp mot jenter i dei andre gruppene, er skilnadane større enn viss ein ser på gutar som spelar mykje, opp mot gutane i dei andre gruppene. Den relativt ferske NOVA rapporten «Sosiale forskjeller i unges liv» (2016) viser til noko av det same. Grunnar til at nokre ungdommar spelar meir enn andre, blir m.a. diskutert av Brunborg et al. (NOVA 2013). Faktorar som impulsivitet, lav foreldrekontroll med lite innsyn i kva ungdommen driv på med, problem på skulen og lav involvering i andre fritidsaktiviteter blir her særleg trekt fram. Men som dei fleste studium, er dette også eit tverrsnittstudie som ikkje seier noko om kausalitet, om kva som kjem først. Også i mi undersøking så handlar det om korrelasjonar og ikkje kausalitet. 13

14 Psykiske vanskar aukar i puberteten (Sundfær 2012). Når det gjeld rapportering av psykisk helseplager er det klåre kjønnsskilnader, jf. tabell 6 s. 9. Noko av denne kjønnsforskjellen ved psykisk uhelse/depressivt stemningsleie kan bli forklåra ved at jenter i større grad enn gutar opplever utfordringar knytt til pubertal utvikling større biologisk og psykologisk sårbarheit. Denne sårbarheita kan også vere ei forklåring på at jenter kranglar i større grad med foreldra sine enn gutane. At kranglinga aukar i takt med tidsbruk på dataspeling kan igjen handle om foreldre sin negative haldning til dataspel (Overå & Weihe (red), 2016 s. 162). Jenter generelt opplever også i større grad press og stress kring utsjånad og kropp, enn det gutar gjer (Sundfær 2012). Det også ein oppfatning det er ein større aksept for jenter å rapportere om psykiske helseplager, enn det er for gutar. (NOVA 2014). I ungdomstida byrjar ein for alvor å byggja sin identitet. Identiteten blir konstituert gjennom relasjonelle erfaringar (Natland 2007). «Dette gir grobunn for å se noen som «de andre», og slik etablerer vi våre identiteter. Et slikt motsetningspar kan være gutt-jente, men det kan like gjerne være opposisjoner mellom ulike «typer» jenter» (Natland 2007, s. 62). Ask & Bang Svendsen (2014) brukar omgrepet spillpiker som «de andre». Det at så mange av jentene som spelar mykje data opplever å bli mobba kvar einaste veke jf. tabell 4, s.7, kan handle om at dei blir sett på som «dei andre». Denne hypotesen kunne vore interessant å følgje vidare. Risiko og sosioøkonomisk ulikskap Risiko verkar forskjellig og påverkar oss alle ulikt. Ein risikofaktor kan bli definert som «en hvilken som helst faktor hos individet eller i oppvekstmiljøet som kan assosieres med økt sannsynlighet for negativ psykososial utvikling i fremtiden» (Helsedirektoratet 2009). Uansett om ein er jente eller gut, så er det som regel ikkje ein bestemt faktor eller årsak til at ungdom er t.d. er deprimert, brukar lite tid på lekser, vegrar seg for å gå på skulen, blir mobba og ofte kranglar med sine foreldre. Det er heller slik at ulike faktorar påverkar kvarandre, og på den måten verkar saman. Så faren for å utvikle problem, og i verste fall ein avhengigheit, er knytt til den samla livssituasjonen til den unge. Og ungdomstida «er sosialt sett sårbar, særleg for barn og unge som har foreldre med lav sosial kapital og utdanningskapital (Sundfær 2012, s. 136). Foreldra sin økonomi spelar inn, jf. tabell 7, s. 10 og jf. eksosystemet i modell 1 s. 11 (Bronfenbrenner 1979, 2005). Ungdom frå høgare sosiale lag deltar oftare enn andre i organiserte fritidsaktivitetar. 14

15 «At ungdom fra ulike sosiale lag deltar i forskjellige typer fritidsaktiviteter, medfører at de også lærer forskjellige ting og gjør seg ulike erfaringer. De organiserte fritidsaktivitetene tilbyr en arena der de treffer andre ungdommer og får mulighet til å utvikle ferdigheter. Ofte er det voksne til stede som setter rammene for aktivitetene og bidrar med hjelp og støtte. Organisasjonene kan dessuten fungere som læringsarena for ungdoms identitetsutvikling og demokratiforståelse. Når barn og unge fra lavere sosiale lag i mindre grad enn andre deltar på denne arenaen, betyr det mindre tilgang til denne typen lærings- og samværsaktiviteter» (NOVA 2016). Idretten sjølv også er bekymra. I ein kronikk som stod i nettavisa til VG 8. april 2015 skriv Norges Idrettsforbund at det er for dyrt for mange å drive idrett, og konkluderer at store idrettar som fotball, handball og ski er med på å ekskludere barn fordi det er for dyrt. I min eigen heim har vi to ungdomar som spelar fotball. Med direkte og indirekte utgifter som kontingent, Norway cup, transport til trening, cup og seriekamp, fotballsko, fleire treningssett for ulike årstider m.m., vil utgiftene for desse to i inneverande år (2016) ligga på mellom kr Vi er heldig som kan ta oss råd til det, men det gjer stort innhogg i økonomien. Gestaltterapeut Hélène Fellman meiner det er to grupper som utviklar problem med dataspeling si (Overå & Weihe (red), 2016). Dei som slit med psykososiale vanskar og kjenslemessige traume høyrer til den eine, medan den andre gruppa er dei som er opptatt av dataspeling av eigen interesse, både for dei strukturelle faktorane i spelet og dei vinstane dei får. Men, det er viktig å leggje til at mange lidenskapelege spelarar som speler mykje dataspel, gjerne berre i ein periode, klarar seg svært godt (Karlsen 2013). Ein kan ikkje definere ungdomar som brukar (svært) mykje tid på dataspel som avhengige men i røynda er det ein sterk samanheng mellom tidsbruk og avhengigheit (Lemmens (red) 2009, NOVA 2010). Tidsomgrepet er omdiskutert; Professor Mark Griffiths, Director of the International Gaming Research Unit, hevdar at det ikkje handlar om avhengigheit, sjølv om ein spelar opp mot 80 timar i veka, dersom det ikkje medfører skadelege konsekvensar (Karlsen 2013). Moglegheitsstrukturar I følgje Bandura (1997) og hans sosial-kognitiv teori har vi en tendens til å velje aktivitetar og oppgåver vi har stor føresetnad for å meistre, og velje vekk dei aktivitetar og oppgåver vi er usikre på om vi vil meistre. Ungdom som spelar dataspel i timevis kvar dag kjenner på kjensla av å meistre fordjupar seg i språket og reglar, kjenner på kontroll, beherskar spelet og har 15

16 etablert spelevenskap (Flaaten mfl. 2010). Overdriven speling kan ta vekk merksemda t.d. på skulearbeid og undervisning. Det å vera trøytt, ikkje gjera lekser og ikkje møte på skulen er eksempel på det. Viss ein ikkje meistrar skulekvardagen, vil det for enkelte vere fint å ty til dataspelarenaen og den sfæren ein meistrar godt. Det tar tid å utvikle eit mønster der store delar av fritida (og for enkelte skuletida) går med til å spele dataspel. Det å utvikle problem knytt til dataspeling tar tid. Det handlar gjerne om ulike risikofaktorar som anten skjer samstundes, nært opp til kvarandre eller om kumulativ risiko, dvs. at nye problem legg seg opp på tidlegare uløyste problem (Borge 2010). Moglegheitstrukturar handlar på mange vis om risiko i eit system. Moglegheitsstrukturar viser til dei ulike vala eit individ kan gjere innanfor dei moglegheitene miljøet inviterer til, «det vil si hvordan kombinasjonen av bestemte elementer i personens omgivelser kan virke med samlet styrke (gjennom ulike situasjoner), som påvirker atferd i bestemte (men ikke nødvendigvis) retninger og kan resultere i problemer» (Overå og Weihe (red), 2016 s. 196). Gibson (1977) var den første til å lansere omgrepet moglegheitsstruktur (affordances) som refererte til kva handlemoglegheiter miljøet legg til rette for. Dette føreseier ein relasjon mellom individ og miljø (Bronfenbrenner 1979). Som eg har vore inn på tidlegare så er «alle» ivrige brukarar av digitale media og dei aller fleste spelar digitale spel. Moglegheitene for å vere på nettet og spele dataspel er nærast uavgrensa, telefonen har vi i lomma, nettbrettet og laptopen i sekken, og tilgangen på internett er stort sett med over alt kvar ein går. Og i heimen har dei fleste eigen pc/mac på rommet, sjølv om fattigdomsproblematikken er reell for ein del. Dei fleste greier å regulere bruken sin på ein slik måte at det ikkje går utover t.d. skulen/arbeid, familien og sosiale relasjonar utanfor «cyberspace». Og for å ta dataspel, så er mange faktorar som kan liggje til grunn for at det som ein gong starta som avkopling, som tidtrøytte og som ein lett fritidssyssel blir «altoppslukande». Mange som får problem vil vere i ein «føroverveielsesfase» (Prochaska et al. 1992, Fellman 2014) at dei sjølv ikkje ser spelinga som eit problem. Oppretthaldande faktorar Nedanfor ser eg nærare på faktorar som kan vere med å oppretthalde overdriven tv/dataspeling på ein slik måte at det kan gå utover andre viktige funksjonar og relasjonar. I ei undersøking frå Medietilsynet (2014) svarte 48% at spelinga har gått utover skulen eller annan fritidsaktivitet. Nordahl definerer oppretthaldande faktor som «et avgrenset forhold i et 16

17 sosialt system som har en sammenheng med at atferd og handlinger hos et eller flere individer gjentas» (Nordahl 2006, s. 41). Dei mest sentrale sosialiseringsarenane er i heimen og skulen, jf. mikrosystemet (Bronfenbrenner 1979). Risikofaktorar på desse arenaene er av særlig stor interesse (Overland 2009). Fordi moglegheitsstrukturar og risikofaktorar kan bidra til at overdriven dataspeling blir oppretthalde, er det av interesse å sjå nærare på sentrale faktorområde i skule og heim, og mellom desse jf. mesosystemet (Bronfenbrenner 1979). Det ligg føre ein god del kunnskap om kva forhold som kan oppretthalde problemåtferd (Overland 2009). Problemåtferd kan t.d. vere skulking, rusing, utagering eller dataspeling. Det er viktig å sjå nærare på oppretthaldande faktorar, for eg meiner det er i stor grad via desse faktorane at problem «får lov» til å utvikla seg. I tabell 8 nedanfor skisserer eg kva faktorområde og kva spesifikke faktorar som kan vere med å oppretthalde overdriven dataspeling. Tabell 8:Overdriven dataspeling - moglege oppretthaldande faktorar. Tilpassa etter Overland (2009). OPPRETTHALDANDE FAKTORAR Faktorområde Relasjon til medelevar Sosioøkonomisk status Reglar, konsekvensar og oppfølging Haldning hos foreldre til dataspel Relasjon elev/lærar, læringsmiljø, tilpassa opplæring Reglar og oppfølging i heimen frå foreldra Kommunikasjon mellom heim og skule Elevfaktor Spesifikke faktorar Utanfor, lite sosial, mobbing Ikkje råd til å vera med i organisert frivillig aktivitet, t.d. idrett. Skulk, skulevegring og forseintkoming blir ikkje godt nok registrert. Lærar og skulen er ikkje tilstrekkeleg interessert og nyfiken på årsak til kvifor eleven ikkje er på skulen. Bakgrunn for ulik negativ åtferd frå eleven si side blir ikkje sjekka ut. Negativ haldning til dataspel, viser liten interesse å setja seg inn i kva son/dotter held på med. Lærar overser ofte eleven, lærar er opptatt av kva eleven ikkje får til, lærar har lav faglege forventningar til eleven, opplæringa er ikkje tilpassa elevens sitt nivå. Utydelege krav om skulegong, vanskar med å etablere reglar, vanskar med å handheve reglar og gi konsekvensar Tilfeldig og systematisk samarbeid. Forseintkoming, fråvære og anna relevant åtferd blir ikkje kommunisert heim med ein gong. Lav mestringstru, lav motivasjon, svake faglege prestasjonar, psykososiale vanskar. Tabell 8 ovanfor er sjølvsagt ikkje uttøymande, og det er sjeldan at det berre er ein faktor som gjer seg gjeldande. Dess fleire faktorar som er involvert, dess større er sjansen for at 17

18 overdriven dataspeling vil halde fram og auke potensialet for problem. Modell 2 nedanfor illustrerer risikofaktorar som kan opptre samstundes, eller som kan kumulere over tid. Modell 2: Oppretthaldande faktorar for overdriven dataspeling. Tilpassa etter Overland (2009). Når det gjeld problemutvikling generelt, som også gjeld for problem knytt til overdriven dataspeling, så vil det vere ein prosess med faktorar som byggjer seg opp og utviklar seg over tid. Det er ikkje noko som berre skjer (Dale 2014). Kulturøkonomi og resiliens Smith-Solbakken og Tungeland (1997) bruker krabbeteina som ein interessant metafor om rusavhengige som hamnar i eit rusmønster, der teina blir skildra som ein freistande boks som nyfikne eller svoltne blir leia inni. Å koma seg inn kan etter måten vere enkelt, men har ein først kome seg innanfor og byrja å livnæra seg av det som er å finna der inne, kjem ein sjeldan ut på eigenhand (Smith-Solbakken og Tungland 1997, s. 17). I overført tyding til ungdom som hamnar i eit uheldig dataspelemønster, kan skulen vera ein del av miljøet som kan hjelpa til når ikkje den unge ikkje kjem «seg ut på eigenhand». Som det går fram av tabell 8 og modell 2 ovanfor, så kan også skulen bidra til at eleven står fast i krabbeteina, men skulen skal jo, og som den oftast er, vera ein beskyttande faktor og ein del av eleven sin resiliens '. «Resiliens er prosesser som gjør at utviklingen når et tilfredsstillende resultat, til tross for at barn har hatt erfaringer med situasjoner som innebærer 18

19 en relativt stor risiko for å utvikle problemer eller avvik» (Rutter ref. i Borge 2010, s. 14). Skulen må arbeide aktivt for å styrkje prosessane som fremjar resiliens og samstundes jobba for å redusere risikoen rundt desse elevene (Borge 2010). Blant lærarar i skulen er det utbreidd skepsis og negative haldningar til dataspel, noko som også var inne på innleiinga. Desse haldningane kan handle om at "sunn norsk ungdom skal vere fysisk aktiv", samt negative medieoppslag (Overå & Weihe (red), 2016), og etter eigen erfaring i møte med enkelte lærarar, så er dei kjappe med å konkludere med at dataspel er årsak til andre problem. Til hjelp for m.a. tilsette i skulen, er det utarbeida ein rettleiar (Fellmann 2014) og ein samtaleguide som heiter "Sammenhenger og erfaringer knyttet til gaming og levd liv" (Fellman 2016a). I tillegg til å ta for seg erfaringar rundt risikofaktorar, jf. modell 2 s.18, eller «få tilgang til erfaringar» som det står i rettleiaren til guiden (Fellman 2016b, s.4), tar den også opp den kulturøkonomisk sida ved spelinga. Den kulturøkonomiske sida er viktig for å forstå den unge sine opplevingar av spelet, om ulike verdiar som blir knytt til sjølv spelinga og dei sosial relasjonane i spelet (Overå & Weihe (red) 2016). Språk og sjargong skaper ei kjensle av å høyre til, og eit sosialt behov blir dekka. (Tungland et al. 1996). Eit kjent sitat av Søren Kirkegaard passar godt for å oppsummere nettopp dette: «Når det i sandhet skal lykkes en at føre et menneske hen til et bestemt sted må man først og fremmest finde ham der han er, hvor han er, og begynde der» (Kierkegaard ref. i Overå & Weihe (red), 2016, s ). DEL V OPPSUMMERING, KONKLUSJON OG AVSLUTNING Oppsummering og konklusjon I denne oppgåva har eg brukt tilgjengeleg materiale frå Ungdata-undersøkingar i 2014 for å sjå nærare på, og drøfte om ungdom som spelar mykje tv/dataspel har fleire psykiske helserelaterte plager, meir problematisk forhold til skulen, og kranglar oftare med foreldra sine, enn ungdom som ikkje spelar/spelar lite eller moderat. Eg har også sett på kjønnsskilnader, og drøfta korleis kan vi forstå problem knytt til dataspeling. Det teoretiske rammeverket har vore Bronfenbrenner (1979, 2005) sin utviklingsøkologiske teori. Å spela tv/dataspel blant unge på ungdoms- og vidaregåande skule, er ein «maskulin» aktivitet som i hovudsak gutane held på med. Vidare så konkluderer funna med at dei som spelar mykje tv/dataspel har fleire psykiske helserelaterte plager, har eit meir problematisk forhold til skulen, er mindre nøgd med foreldra sine og kranglar oftare med dei, enn dei som 19

20 ikkje spelar/spelar lite eller moderat. Elevar som spelar mykje oppgjer også at familien har dårlegare råd, og at foreldra har lågare utdanning. Alle desse signifikante skilnadane slår i endå større grad negativt ut for jenter som spelar mykje, enn gutar som spelar mykje. Akkurat som dei fleste andre internasjonale og nasjonale studium, seier ikkje mine funn noko om kausalitet - om det er dataspelinga som er «rota til alt vondt» eller om det er alt «det andre vonde» er årsaka at ein del unge spelar mykje data og kan overdrive dette. Men viss ein hadde bytta ut dataspeling med anten rusbruk eller skuleskulk så hadde dei psykiske vanskane, forholdet til både skule og foreldre, samt sosioøkonomisk status mest sannsynleg peika i same retning (Ungdata 2016, Ungdata 2015, Reid 2005, Skogen 2013, Mounteney & Johannesen 2009, National Dropout Prevention Center 2007, Dale 2014). Skal ein forstå dataspelproblematikk, eller problematisk rusåtferd og skulking for den saks skuld, trengs det eit heilskapleg perspektiv. Eit heilskapleg perspektiv for å forstå ulike prosessar, samhandlingar og relasjonar mellom individet og omgjevnadane, som gjer at eit utfall kan bli som det blir. Avslutning Som eg var inne på heilt i innleiinga i oppgåva, så er dataspel og den digitale verda relativt nye omgrep, og problem knytt til dette har av den grunn ikkje vore forska på så lenge. Sidan vi veit for lite om dataspeling og kausale samanhengar, trengs det meir forsking kring dette, inklusiv kjønnsdimensjonen som eit spanande felt, som hypotesen eg «lanserte på side 14 i del III. Det blir også spanande og følgja diskusjonen vidare rundt diagnosering på dataspelavhengigheit, og når (om) den blir tatt inn i diagnosesystema ICD og/eller DSM. Mi oppgåve har til liks med mykje av forskinga på feltet, fokusert mest på dei problematiske aspekta ved dataspeling, og som nemnd ovanfor trengs det meir kunnskap om dette. Men samstundes, og gjerne minst like viktig, trengs det meir forståing rundt det positive ved dataspeling «For den store majoriteten utgjør dataspillingen altså en positiv aktivitet som tilbyr spenning, underholdning, læring og atspredelse» (Overå 2016, s. 28). Det er svært viktig at ein unngår stigmatisering og «sjukeleggjering» av noko som kan reknast som normalåtferd. (Overå & Weihe (red), 2016, Pallesen et al. 2015). 20

21 KJELDER Ask, K. & Svendsen, S. H. B. (2014). Bug or feature? Seksuell trakassering i online dataspill. NTNU Institutt for Tverrfaglige Kulturstudier, Rådet for Anvendt Mediaforskning Bandura, A. (1997). Self-efficacy: The exercise of control. New York: Freeman publisher. Borge, A.I.H. (2010). Resiliens. Risiko og sunn utvikling. Oslo: Gyldendal Akademisk 2. utg. Bronfenbrenner, U. (1979). Ecology of Human Development : Experiments by Nature and Design. Cambridge, MA, USA: Harvard University Press. Bronfenbrenner, U. (Red.). (2005). Making human beings human: Bioecological perspectives on human development. Thousand Oaks, CA: Sage. Dale, R. (2014): Fråvere og fråfall i skulen. Rusfag nr , Regionale kompetansesentre rus, Helsedirektoratet. Fellman, Hélène, 2016a: Samtaleguide. Sammenhenger og erfaringer knyttet til gaming og levd liv. Korus-Øst. Grafisk produksjon: Sykehuset Innlandet. Møklegaard Print Shop AS, ISBN Fellman, Hélène, 2016b: Veileder til samtaleguide. Sammenhenger og erfaringer knyttet til gaming og levd liv. Korus-Øst. Grafisk produksjon: Sykehuset Innlandet. ISBN Fellman, Hélène, 2015: Foreldreveileder for regulering av rolle- og strategispilling på nettet. Sykehuset Innlandet HF, Divisjon Psykisk Helsevern, Avdeling for Rusrelatert Psykiatri og Avhengighet, Kompetansesenter rus region øst. ISBN utgave, 2. opplag, januar 2015 Fellman, Hélène, 2014: Veileder for ansatte i skolen. Regulering av rolle- og strategispilling på nettet. Sykehuset Innlandet HH, Divisjon Psykisk Helsevern, Kompetansesenter rusregion øst, Flisa Trykk AS Flaaten, Ø., Torp, S., Aarseth, E., (2010). Ungdommers opplevelser med overdreven bruk av onlinerollespillet World of Warcraft. Tidsskrift for ungdomsforskning 10(2): i Kompendium Spilleavhengighet

22 Gibson, J.J. (1977). The Theory of Affordances, (pp ). In R. Shaw & J. Bransford (eds.). Perceiving, Acting, and Knowing: Toward an Ecological Psychology. Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Griffiths, M.D. (2007). Videogame addiction: Fact or fiction? I: Willoughby, T and Wood, E. (Red.), Children s learning in a digital world. Oxford: Blackwell, i Kompendium Spilleavhengighet 2016 Griffiths, M.D. Intervju på læringsportalen for Spilleavhengighet og problemskapende dataspilling (2016). Henta frå: Helsedirektoratet (2009): Fra bekymring til handling. IS-1742 Helsedirektoratet (2015). Trivsel i skolen. IS-2345 Hommedal, S. (2014): Diskursen om dataspel. Kjønna rammer og posisjonar i konstruksjon av identitet. Doktoravhandling. Humanistiske Fakultet, UiB Huang, K., Pallesen, S., Mentzoni, R., Hanss, D., Andreassen, C. S., & Molde, H. (2015). Dataspillavhengighet en oversikt over utbredelse, måling, korrelater og behandling: Tidsskrift for ungdomsforskning 2015,15(1):33-50 Karlsen, F. (2013). A World of Excesses Online Games and Excessive Playing. London: Ashgate, Pathological Gaming and Social Context, kap. 6: i Kompendium Spilleavhengighet 2016 Lemmens, J. R., Valkenberg, P. M., Peter, J. (2009). Development of Game Addiction Scale for Adolescent. Media Psychology, 12:77-95 i Kompendium Spilleavhengighet 2016 Medietilsynet Barn og Medier Møklegard Trykkeri. ISBN: McCall, R. B. (1975). Fundamental Statistics for Psychology, 2nd Edition. New York, Chicago, San Francisco, Atlanta: Harcourt Brace Jovanovich, INC Mounteney, J. & Johannessen, V. (2009). Skoleundersøkelse 2008: En undersøkelse i Bergen kommune om 8. 9 og 10. klassinger og skolefravær. Rapport 2009, Stiftelsen Bergensklinikkene. 22

23 Natland, S. (2007). Volden, horen og vennskapet. En kulturanalytisk studie av unge jenter som utøvere av vold. Avhandling for graden av doctor artium (dr.art). Universitet i Bergen National Dropout Prevention Center/Network & Community In Schools (2007). Dropout risk factors and examplary programs. A technical report. National Dropout Prevention Center at Clemson University and Communities In Schools, Inc Nordahl, T. (2006). Kunnskapsheftet. Forståelse av elevens læring og atferd i skolen. Porsgrunn, Lillegården Kompetansesenter. NOVA (2016). Sosiale forskjeller i unges liv Hva sier Ungdata-undersøkelsene? NOVA rapport 3/2016. Oslo: Norsk institutt for forskning om oppvekst, velferd og aldring. ISBN (elektronisk utgåve): NOVA (2015). Ungdata. Nasjonale resultater NOVA Rapport 7/2015. Oslo: Norsk institutt for forskning om oppvekst, velferd og aldring. ISBN (elektronisk utgåve) NOVA (2014). Hør på meg. Ungdomsundersøkelsen i Stavanger NOVA rapport 2/2014. Oslo: Norsk institutt for forskning om oppvekst, velferd og aldring. ISBN (elektronisk utgåve) NOVA (2013). Pengespill og dataspill. Endringer over to år blant ungdommer i Norge. NOVA Rapport 2/2013. Oslo: Norsk institutt for forskning om oppvekst, velferd og aldring. ISBN (elektronisk utgåve): NOVA (2010). Uskyldig moro? Pengespill og dataspill blant norske ungdommer. NOVA rapport 18/10. Oslo: Norsk institutt for forskning om oppvekst, velferd og aldring. ISBN Overland, T. (2009). Forebygging av skoleskulk. Henta frå: Overå, S. (2016): Moderne oppvekst på boks. Om dataspill, unge, identitet og læring. Rusfag nr , Regionale kompetansesentre rus, Helsedirektoratet. 23

24 Overå, S. & Weihe, H-J. W. (Red.). (2016): Spilleavhengighet. Gaming og gambling. Stavanger: Hertvig Forlag, Akademisk. Pallesen, S., Molde, H., Bjorvatn, B., Mentzoni, R., Hanss, D., Huang, K. & Andreassen, C. S. (2015). Behandling av dataspillavhengighet en systematisk oversikt. Tidsskrift for norsk psykologforening 2015: i Kompendium Spilleavhengighet 2016 Prochaska, J. O., DiClemente, C. C. & Norcross, J. C., 1992: In serach of how people change: Applications to addictive behaviors. American Psychologist, Vol 47 (9), Reid, K. (2005). The causes views and trait of school absenteeism and truancy: an analytical review. Research in Education 74, Skogen, J. C. (2013). Tidlig debut av rusbruk, rusproblemer og mental helse blant ungdom. Sletten, M. A., Strandbu, A. & Gilje, Ø. (2015) Idrett, dataspilling og skole konkurrende eller «på lag»? Norsk Pedagogisk Tidskrift 05/2015, Årgang 99: Smith-Solbakken, M., & Tungeland, E. (1997). Narkomiljøet: Økonomi, kultur og avhengighet. At notam Gyldendal. Sundfær, A. (2012). God dag, jeg er et barn. Bergen: Fagbokforlaget Syvertsen, C. & Weihe, H-J. (2016, 4. mars): Mye nettbruk kan gi mindre empati. Agderposten s. 16. Tungland, E., Smith-Solbakken, M. & Clausen, T. (1996): Talent eller Klient? Rapport RF- 96/025. Rogalandsforskning Ungdata (2016). Upubliserte datafiler frå Ungdata. Tilgjengeleg på Kompetansesenter rus region vest Bergen med løyve frå NOVA. Henta frå: Veum, A. R., Øvregård, H. B. (2015, 8. april). For dyrt for mange å drive idrett. Henta frå: 24