Årsmelding Statens naturskadefond

Transkript

1 Årsmelding 2009 Statens naturskadefond

2

3 Innhald Melding frå styret Styret for Statens naturskadefond Ankenemnda for Statens naturskadefond Rekneskap Modell for erstatning ved naturskade i Noreg Statistikk erstatning ved naturskade Erstatning frå naturskadeordninga Årsaker til naturskade 1980 til Fem utvalde fylke i perioden 2000 til Erstatning fordelt på skadeårsak Takst og erstatning per skadeobjekt Utvikling erstatningsutbetalingar 2004 til Fokus på beredskap og samfunnstryggleik Samarbeid for samfunnstryggleik Beredskap mot naturulykker Fjellskred i Troms Beredskapsplanlegging i Bergen Erfaringar frå Kattmarka i Namsos Beredskap i naturskadeordninga Klagesaker i ankenemnda Klager på vedtak i fondsstyret Klager på vedtak i forsikringssaker Klagesaker behandla i perioden 2001 til Hage og gardsplass Saker for domstolane Overskjønn tingrettssaker Anke på overskjønn lagmannsrettssaker Lova blir tolka klargjering av praksis Tala sin tale (tabellar) Erstatning fordelt på skadeobjekt Erstatning fordelt på skadeårsak

4 Melding frå styret Styreleiar Bror Yngve Rahm 2009 var eit år utan dei store naturhendingane i Noreg. Styret har halde seks styremøte der vi har behandla erstatningssaker og søknader om tilskot til FoU-prosjekt. I tillegg har vi behandla saker som gjeld styret sine oppgåver og høyringssaker osb. Det har ikkje vore behandla så få erstatningssaker sidan I 2009 har styret behandla forslaget til ny naturskadelov og sendt over svar på høyringsutkastet. Sentrale stikkord for tilnærminga har vore lensmannsskjønnet, sidestilling av eigar og festar, kven som skal kunne søkje erstatning gjennom naturskadeordninga, og om styret for fondet skal bestå. Ei endring i naturskadelova frå inneber at oppgåva med å yte tilskot til sikringstiltak er teken ut av lova. Ansvar for sikring blei frå same dato overført til Noregs vassdrags- og energidirektorat (NVE). Naturskadelova inneheld no reglane om rett til erstatning for naturskadar. Beredskap, samarbeid og arbeidsdeling ved større naturskadehendingar er sentrale element i styrearbeidet. Det at det har vore få erstatningssaker dei tre siste åra, har gitt styret rom for å kunne fokusere meir på spørsmål som gjeld eigen og andre sin beredskap knytt til naturulykke og naturskade. I 2009 har styret revidert beredskapsplanen og gjennomført øving på rollene, fullmaktene og oppgåvene til styret og dei enkelte styremedlemmene i ulike beredskapssituasjonar i samband med naturulykker. Styret har eit årleg kontaktmøte med Landbruks- og matdepartementet (LMD). Dette er ein viktig arena for direkte kommunikasjon med overordna myndigheit. I 2009 var hovudtemaa på møta LMDs framdriftsplan for arbeidet med forslaget til ny naturskadelov og rapportering frå arbeidet med overlevering av sikringssaker frå styret/slf til NVE Styret, administrasjonen og forsikringsselskapa arbeider i stor grad med dei same problemstillingane knytte til erstatning for skadar etter naturulykke. Kontaktmøta med Norsk Naturskadepools organ er derfor ein nyttig base for erfaringsutveksling, gjensidig oppdatering og nødvendige drøftingar av felles utfordringar. I 2009 blei det halde tre kontaktmøte, og i tillegg var det fleire møte mellom fondsadministrasjonen og representantar for Norsk Naturskadepools skadeutval. I 2009 la styret synfaringsreisa til Troms fylke, der kommunane Tranøy, Torsken, Lenvik og Kåfjord fekk besøk. Hovudmålet med synfaringsreisa var å sjå døme på kartlegging, beredskap, samfunnsplanlegging og sikringstiltak i samband med naturulykke og å ha samtalar om naturskadeforhold med representantar for den enkelte kommunen. Kommunane representerer ulike utfordringar i naturskadesamanheng. I Tranøy kommune blei det gjort synfaring av skredfarlege marine leirmassar i erosjonssona langs sjøen i Vangsvik. Torsken 4

5 kommune orienterte om dei utfordringane som oppstod etter at det planlagde og delvis utbygde bustadfeltet i Sildevika i Gryllefjord blei ramma av snøskred i Mellom anna resulterte hendinga i mangel på areal for bustadbygging. I Fjordgård i Lenvik kommune lever dei med snøskredfare, og styret blei orientert om uro for at sikringsvollen mot snøskred som blei oppført i 1990, er i ferd med å bli deformert slik at sikringseffekten blir redusert. Som styreleiar vil eg få takke for eit godt samarbeid med eit engasjert styre og spesielt med nestleiar Arne Bergland, som var initiativtakar og reiseleiar for ei lærerik og vellykka synfaringsreise til kommunar i Troms. Sist, men ikkje minst vil eg takke administrasjonen for godt arbeid, særleg i samband med tilrettelegginga av styret si beredskapsøving. I Kåfjord kommune blei styret orientert om det interkommunale prosjektet «Fjellskred i Troms» og spesielt om arbeidet med kartlegging/overvaking av sprekksystem og potensielle store fjellskredområde i Nordnesfjellet. Styret har løyvd sikringsmidlar til prosjektet gjennom fleire år. Bror Yngve Rahm styreleiar 5

6 Styret for Statens naturskadefond Styreleiar: Bror Yngve Rahm Nestleiar: Arne Bergland Styremedlem: Åse Egeland Styremedlem: Kristin Marie Sørheim Styremedlem: Per Arne Skjeflo Styret for Statens naturskadefond behandlar erstatningssaker som er førebudde av sekretariatet (SLF). Styret har seks ordinære møte i året. Styret for Statens naturskadefond er eit forvaltningsorgan direkte under Landbruks- og matdepartementet. Styret har fem medlemmer med personlege varamedlemmer. Styret blir sett ned av Landbruks- og matdepartementet for fem år. Funksjonstida til det sitjande styret er perioden frå til Personlege varamedlemmer: Andreas Kjær Laila Bjerke Johan J. Jülke Tora Husan Turid Mette Nilsen Ankenemnda for Statens naturskadefond Leiar: Marte Reier Nestleiar: Ann Gunn Edvardsen Medlem: Aage Stenrød Medlem: Hallvard Berg Medlem: Steinar Tveitnes Ankenemnda for Statens naturskadefond behandlar klager på avgjerder som er gjorde i styret for Statens naturskadefond. Ankenemnda behandlar også klager på avgjerder som er gjorde av forsikringsselskapa der det er tvil om det er oppstått naturskade, eller tvil om vilkår ved erstatningsreduksjon. Ankenemnda består av fem medlemmer med personlege varamedlemmer. Ankenemnda blir sett ned av Landbruks- og matdepartementet for fem år. Funksjonstida til den sitjande Ankenemnda er perioden frå til Personlege varamedlemmer: Marit Eriksson Bjørn Hovstad Ole Øyvind Moen Roar Øvre Jon Landvik 6

7 7

8 8

9 Rekneskap 2009 ERSTATNING Kapittel 1148 POST 71 Løyving FOU Taksering Ansvar Overført frå Nye tilsegner Saldert budsjett Utbetalt Redusert ansvar i 2009 Erstatningsutbetalingar Forelda saker (3 års frist) Erstatningar Takst IT FOU-midlar Ansvar pr Oslo Bror Yngve Rahm Arne Bergland Åse Egeland Kristin Sørheim Per Arne Skjeflo 9

10 10

11 Den norske modellen I Noreg har vi ei kombinasjonsløysing for dekning av tap etter naturskadar. Om noko du eig, blir skadd etter ei naturulykke, kan du i utgangspunktet krevje erstatning ein av to stader: 1. Gjennom bustadforsikringa 2. Gjennom den statlege erstatningsordninga Naturskadedekning gjennom bustadforsikringa Alle bygningar og lausøyre som blir forsikra mot brannskadar, blir automatisk også forsikra mot naturskade. Dette følgjer av naturskadeforsikringslova. Hageanlegg og tilførselsveg som ligg innanfor 5 dekar rundt bustad- og fritidshus, fell inn under denne dekninga. Det finst også eit generelt forsikringstilbod for stormskadar i skog. Slike skadar skal meldast til forsikringsselskapet. Det er ein eigendel på 8000 kroner. Skaden må meldast innan 3 månader. Politiet gjennomfører lensmannsskjønn slik at mellom anna kostnadene ved gjenoppretting av skaden blir fastsette (skadetakst). I dei tilfelle der objektet kan forsikrast, men der den skadelidne har valt å ikkje forsikre, vil ikkje den statlege ordninga gjelde. Erstatninga skal normalt brukast til å setje i stand det skadde objektet. Eigendelen ved den statlege ordninga er kroner. Skaden blir erstatta med 85 % av utrekningsgrunnlaget. Den statlege naturskadeerstatninga blir finansiert ved årlege løyvingar over statsbudsjettet. Statleg erstatningsordning Statens naturskadefond dekkjer skade på ting det ikkje er mogleg å forsikre med ei privat forsikringsordning, til dømes dyrka mark, steinmolo, private vegar osb. Skaden skal meldast til lensmannen, namsfuten eller ein politistasjon med sivile rettspleieoppgåver. Statens landbruksforvaltning Statens landbruksforvaltning (SLF) er sekretariat for Styret for Statens naturskadefond. Sekretariatet førebur saker til styret og har oppfølging av saker i tråd med dei fullmakter styret har gitt. Styret fastset erstatning etter reglane i naturskadelova. 11

12 Statistikk erstatning for naturskade Erstatning frå naturskadeordninga 2009 Finnmark: Fylkesvis fordeling, NOK < Troms: > Nordland: Møre og Romsdal: Nord-Trøndelag: Sør-Trøndelag: Sogn og Fjordane: Hedmark: Oppland: Hordaland: Akershus: Oslo: 0 Østfold: Rogaland: Vest-Agder: Buskerud: Vestfold: Telemark: Aust-Agder:

13 Det er behandla 520 erstatningssaker pluss 31 klagesaker i Totalt er det tilkjent erstatning for 43,8 mill. kroner. Flaum er som i dei fleste år den største skadeårsaka. I 2009 er det tilkjent 25,8 mill. kroner i erstatning etter flaumskadar. I 2009 har det komme inn erstatningssøknader frå 150 av Noregs 430 kommunar. Frå Møre og Romsdal kom det inn 130 søknader om erstatning, og skadane var fordelte på 25 kommunar. Ingen fylke hadde fleire kommunar som blei råka av naturskade. Oppland er det fylket som blei tilkjent mest i erstatning. Naturskadane i Oppland som har vore til behandling i 2009, fann stad i perioden 2007 til Når styret for Statens naturskadefond fattar vedtak om erstatning i ei naturskadesak, er skaden først taksert gjennom lensmannsskjønn, og fristen for å klage på skjønnet har gått ut. Det kan ta lang tid før erstatningssaka blir lagd fram for styret for Statens naturskadefond. Årsaker til dette kan vere at det er mange skadar i same distrikt, eller at ein av partane klagar på lensmannsskjønnet. Av dei 551 sakene som blei behandla i 2009, hadde berre 42 skadedato i Årsaker til naturskade 1980 til 2009 mill. kr Storm/stormflo Flaum Jord- og leirskred Andre årsaker Tal frå perioden er 2004-kroner Figuren viser skadetakst fordelt på årsak i perioden Flaum er den klart største skadeårsaka i perioden. Figuren viser at større naturskadehendingar gir utslag både i totale erstatningar og i fordelinga mellom skadeårsaker. Nyttårsorkanen i 1992 og austlandsflaumen i 1995 gir dei største utslaga på statistikken. 13

14 Fem utvalde fylke i perioden 2000 til 2009 Vi har valt ut fem fylke for å sjå korleis naturulykker og -hendingar slår ut på erstatningsstatistikken. Tala viser at flaum utgjer omtrent like stor skadeårsak som alle andre årsaker til saman. Dei fem fylka er fordelte over heile landet med svært ulike klimasoner og topografi; Finnmark lengst i nord, sørlandsfylket Aust- Agder, byfylket Oslo, innlandsfylket Oppland og vestlandsfylket Møre og Romsdal. Oslo er eit byfylke og ligg lite utsett til i forhold til tradisjonelle naturskadehendingar, til dømes flaum, på dei områda som naturskadelova dekkjer. Oppland har med ujamne mellomrom flaumar knytte til det store vassdraget i fylket og lågtliggjande areal med busetnad og næringsverksemd. Møre og Romsdal ligg utsett til for storm/stormflod og skredproblematikk, den store orkanen i 1992 ramma særleg dette fylket. Likevel ser vi at det over tid er flaum som er den typiske skadeårsaka også i dette fylket. Finnmark er i perioden nesten ikkje råka av naturhendingar som utløyser erstatning etter naturskadelova. Ei årsak kan vere at fylket har ein arealbruk og byggjestil som er meir tilpassa ein røff natur. Aust-Agder mill. kr Oslo mill. kr Oppland mill. kr

15 Møre og Romsdal mill. kr Finnmark mill. kr Flaum Andre årsaker (storm/stormflo, flaumskred, jord-/leir-/snø- og steinskred)

16 Erstatning fordelt på skadeårsak 2009 Figuren viser at det i 2009, som i dei aller fleste år, er flaum som har gitt dei største erstatningane, med nær 60 %. Det er mange flaumar i løpet av eit gjennomsnittsår. Som følgje av klimaendringane må vi vente meir ekstreme nedbørs- og flaumforhold i framtida. Dette kjem i tillegg til ei endring av arealbruk over tid, noko som kan gjere urbane strøk meir sårbare for flaum. I tillegg vil også dei skadeobjekta som er omfatta av den statlege naturskadeerstatninga (areal, vegar osb.), vere meir utsette for omfattande og kostnadskrevjande flaumskadar enn naturskadar av andre årsaker. Skadeårsak Erstatning (kr) Flaum Jord- og leirskred Storm/stormflo Flaumskred Steinskred/sprang Snøskred Anna årsak Jord- og leirskred: 21,4 % Storm/stormflo: 10,9 % Flaumskred: 5,2 % Steinskred/-sprang: 1,9 % Snøskred: 1,2 % Anna årsak*: 0,5 % Flaum: 58,9 % * Anna årsak er dei tilfella der ein reknar at naturulykka kjem som følgje av særlege forhold, til dømes ekstremt mykje nedbør på kort tid. 16

17 Takst og erstatning per skadeobjekt 2009 Skadetakst Erstatning Vegar/ bruer Jordbruksareal Kaier/moloar Elveløp/elvekant Murar/forbygningsanlegg Anlegg for industri/idrett/turisme Skogbruksareal/utmark Frukttre/planter Dammar, brønnar, vannmagasin m.m. Gardsplass/tomt Sikring Gjerde Bygningar, plasthallar m.m ,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 mill. kr Figuren gir eit bilete av dei objekta som er omfatta av den statlege naturskadeerstatninga. Tala viser skadetakst fordelt på skadeobjekt og kva som er gitt i erstatning for kvart skadeobjekt. Når SLF og styret for Statens naturskadefond får inn eit lensmannsskjønn, går dei gjennom saka. Om det er teke med kostnadspostar i taksten som klart ikkje gir rett til erstatning, kan ein ta desse ut. Frå det som står att, skal det også trekkjast eigendelar. I nokre tilfelle har forskjellen mellom takst og erstatning årsak i at styret finn at skaden ikkje er ei følgje av naturulykke, eller at det blir gjort ein reduksjon i erstatninga fordi den skadelidne heilt eller delvis kan lastast for skaden. Utvikling i erstatningsutbetalingar 2004 til 2009 kr Den gjennomsnittlege erstatningsutbetalinga i 2009, basert på avslutta saker, var på kroner. Gjennomsnittserstatninga har vist ein stigande tendens dei siste åra, men har gått ned i Dette er fordi 2009 var eit år med få store naturulykker Den største hendinga var eit leirskred i Kattmarka i Namsos. Nokre av desse sakene ligg til behandling hos tingretten. Dei andre erstatningssakene i 2009 hadde eit mindre omfang enn gjennomsnittet dei siste åra

18 18

19 Søkjelys på beredskap og samfunnstryggleik Samfunnstryggleik og beredskap har vore mykje i søkjelyset dei siste åra. Klimaendringane er langt frå den einaste utfordringa, men varsla om endra klima understrekar kor viktig det er at vi som storsamfunn og lokalsamfunn prøver å førebyggje, og at vi er førebudde på å handtere krisar og alvorlege hendingar. Fleire forskingsprosjekt viser at klimaendringane vil føre med seg fleire flaumsituasjonar, med nedbørsflaumar og flaumar som vil komme på nye tider av året. Ein reknar med fleire skred, og havnivåstigning i kombinasjon med stormar kan føre med seg fleire naturskadar. Forskarane understrekar at effektane av klimaendringane vil komme langsamt, men i løpet av dei neste tiåra vil endringane kunne merkast. Det kraftigaste verkemidlet for å unngå større sårbarheit som følgje av både samfunnsendringar og klimaendringar er førebyggjande tiltak, hos den enkelte, men særleg ved kommunal arealplanlegging og arealbruk. Førebyggjande tiltak er ein nødvendig, men ikkje tilstrekkeleg føresetnad for samfunnstryggleik. Forslag til ny naturskadelov er på høyring ved årsskiftet Gode og klare erstatningsreglar og ei føremålstenleg og effektiv forvaltning av den statlege naturskadeerstatninga gjer det lettare å handtere store naturskadehendingar. Naturskadelova er ein del av det store tryggleiksnettet som er laga for det norske samfunnet. Gjennom beskrivingar og døme ønskjer vi her å vise noko av den breidda i oppgåver, aktivitetar og verkemiddel som vi har for å skape beredskap og tryggleik ved naturulykker. Vi lyfter også fram erfaringar frå enkeltprosjekt og hendingar som vi trur kan vere nyttige for andre som står overfor liknande utfordringar. samfunnstryggleik er at avbrot i viktige samfunnsfunksjonar og større ulykker ikkje skal leie til alvorlege samfunnsmessige tap. Slik formulerer Stortingsmelding nr. 17 ( ) målsettinga med arbeidet for samfunnstryggleik. Ved store naturulykker oppstår det kriser, anten i eit lokalsamfunn, i ein region eller i heile landet. Det blir lagt ned ein stor innsats, av offentlege myndigheiter, private instansar og enkeltpersonar, for å redusere faren for at naturulykker skal skje, redusere skadeverknadene av naturulykker når dei likevel skjer, syte for at samfunnet og den enkelte kan gå vidare etter ulykka, og at ein vurderer og gjennomfører forbetringstiltak. Dette er nokre av dei tiltaka og tilboda som storsamfunnet sikrar, og som skal utgjere samfunnstryggleiken vår: Førebygging: Oppbygging og formidling av kunnskap om fareområde Risiko- og sårbarheitsanalysar, konsekvensutgreiingar Arealplanlegging og arealbruk Sikringstiltak mot fare for naturskadar Beredskapsplanar og beredskapsøvingar Handtering av ei naturskadehending: Kommunale og regionale kriseteam Politiet si kriseleiing, inkludert rekvirering av fagleg kompetanse og kapasitet for innsats Innsats frå andre myndigheiter med ansvar for krisehandtering Oppfølging: Forsikringsoppgjer Oppgjer etter statlege erstatningsordningar Eventuelt tiltak for sikring mot framtidig skade Samarbeid for samfunnstryggleik Arbeidet med samfunnstryggleik tek utgangspunkt i at kriser skal hindrast, og at kriser som har oppstått, skal handterast på ein så god måte som mogleg. Dei mest sentrale måla for arbeidet med Beredskap mot naturulykker Frå 1. januar 2010 er det ansvaret kommunane har for farekartlegging og beredskap, lovfesta. Ansvaret er nedfelt i sivilforsvarslova, 19

20 som frå har fått nytt namn: lov om kommunal beredskapsplikt, sivile beskyttelsestiltak og sivilforsvaret. Det generelle ansvaret som kommunane har for tryggleiken til innbyggjarane, er blitt tydelegare gjennom endringar i lova ( 15a 15d): Alle kommunar skal utarbeide ein heilskapleg risiko- og sårbarheitsanalyse (ROS-analyse) der dei kartlegg kva for uønskte hendingar som kan skje i kommunen, kor stor risikoen er for at desse hendingane skjer, og korleis dei vil påverke kommunen ROS-analysen skal leggjast til grunn for kommunen sitt arbeid med samfunnstryggleik og beredskap, inkludert planarbeid etter plan- og bygningslova Kommunen skal lage ein beredskapsplan med utgangspunkt i ROS-analysen. Minimumskravet til beredskapsplanen er at han inneheld ein plan for kriseleiinga i kommunen, varslingslister, ressursoversikt, evakueringsplan og plan for informasjon til innbyggjarane og til media ROS-analysen og beredskapsplanen skal haldast oppdaterte, og kommunen skal halde jamlege beredskapsøvingar Det er store forskjellar mellom kommunane i Noreg når det gjeld storleik, folketal, næringsgrunnlag og kor utsette dei er for forskjellige naturfarar. Nokre kommunar har opplevd store naturulykker som har synleggjort behovet for beredskapsarbeid. Andre kommunar har behov for store utbyggingsareal, og har gjennom planprosessar blitt meir detaljert kjende med utfordringane og risikoområda sine. Andre er blitt merksame på fareområde i kommunen som følgje av kartleggingsprogram frå offentlege myndigheiter. Kommunar som har hatt større naturskadehendingar, har gjerne auka merksemda på samfunnstryggleik og beredskap. Mange kommunar har lagt ned stor innsats for å bli betre rusta til å handtere kriser skapte av naturulykker. Under skal vi gi nokre døme på korleis kommunar arbeider for å auke kunnskapen om sine fareområde og handtering og oppfølging av naturskadehendingar. Fjellskred i Troms Fylkesmannen samordnar samfunnstryggleiksarbeidet i fylka og følgjer opp og rettleier kommunane. Fylkesmannen har også eit eige ansvar for krisehandtering. Direktoratet for samfunnstryggleik og beredskap er pådrivar og rettleiar for regional og kommunal beredskap. Kommunane og andre myndigheiter med ansvar for beredskap og samfunnstryggleik kan få hjelp frå fagmiljø som har kompetanse på undersøkingar, dokumentasjon, planarbeid og gjennomføring av tiltak. Frå er Noregs vassdrags- og energidirektorat (NVE) både vassdrags- og skredmyndigheit. Dette inneber at NVE er både ansvarleg myndigheit og eit viktig kompetansemiljø for kommunalt og regionalt arbeid med samfunnstryggleik. I NVEs arbeid inngår mellom anna: Kartleggje og informere om fareområde Rettleie og følgje opp arealplanlegging og arealdisponering Planleggje og gjennomføre sikringstiltak mot flaum og skred Overvake og varsle fare for skred og flaum Gi skred- og flaumfagleg hjelp i beredskaps- og krisesituasjonar Det siste tiåret har det vore meir merksemd rundt faren for store skred frå ustabile fjellparti i område der eventuelle skredmassar vil gå ut i fjorden og lage flodbølgjer som vil ramme busetjing og infrastruktur. I regi av Noregs geologiske undersøking (NGU) er fleire fareområde identifiserte. I første halvdel av 1900-talet opplevde vi i Noreg tre slike hendingar, i Loen (1905 og 1936) og i Tafjord (1934). Desse katastrofane førte til tap av liv og store materielle øydeleggingar. Store fjellskred kan ikkje forhindrast, og i dei aller fleste tilfella er det heller ikkje mogleg å byggje sikringsvollar eller liknande for å verne liv og verdiar. Moglege tiltak er kartlegging, overvaking, planlegging av beredskap og evakuering, og stor aktsemd i arealplanlegging og arealbruk. I perioden gav styret for Statens naturskadefond 10,2 mill. kroner i tilskot til det interkommunale prosjektet «Fjellskred i Troms». Hovudformålet med prosjektet er utgreiing av faren for omfattande fjellskred frå Nordnesfjellet i Kåfjord, og overvaking av rørsler i fjellmassivet. Faren for store fjellskred er liten, men 20

21 dersom eit fjellskred blir utløyst, vil det få store konsekvensar for busetnaden og tettstadene langs Kåfjorden og Storfjorden i Lyngen. Fjellskredprosjektet produserer derfor viktig grunnlagsmateriale for beredskapsarbeidet i dei råka kommunane. Det er ikkje sikkert at eit stort fjellskred ved Nordnes vil treffe busetnad direkte, men det vil ramme ein viktig vegstrekning på E6. Dei største konsekvensane av eit stort fjellskred er, som i Åknes/Tafjordprosjektet, at rasmassane vil skape flodbølgjer. Det er laga ulike scenario for skredomfang. NGI (Glimsdal og Harbitz 2007) har berekna kor høgt flodbølgjene kan rekkje i dei forskjellige scenarioa. Idet flodbølgjene treffer land, kan vasstanden i områda tvers over fjorden (Lyngseidet, Råttenvik, Karnes) etter desse berekningane stå mellom 10 og 45 meter høgare enn normalt, mens bølgjehøgda også i område langt frå skredet (inst i Storfjorden, Skibotn, Olderdalen, Manndalen) kan vere inntil 2 5 meter når bølgja treffer land. NGI understrekar i rapporten at det er uvisse knytt til analysar av flodbølgjer, men at det ikkje er grunn til å tvile på at eit fjellskred i området vil ha store konsekvensar, både ved direkte skade på E6 og ved at store flodbølgjer vil ramme busetjingar i fleire kommunar rundt Storfjorden. Faren for store fjellskred understrekar på ein særleg måte behovet for beredskapsarbeid. Flodbølgjene kan ikkje forhindrast, men ved betydeleg overvaking kan ein truleg få eit vink om dei på førehand, og gjennom god arealplanlegging og gjennomtenkt arealbruk og omfattande beredskapsarbeid og øvingar kan ein arbeide for å unngå tap av liv og redusere tap av verdiar. Prosjektet har derfor i stor grad styrkt grunnlaget for målretta arbeid med samfunnstryggleik og beredskap for kommunane i området. Beredskapsplanlegging i Bergen I september 2005 gjekk det eit større jordskred i ei skogkledd fjellskråning på Hatlestad Terrasse i Fana i Bergen kommune. Fem rekkjehusleilegheiter blei trefte av jordmassane. Skredet førte til tap av liv og alvorleg personskade i tillegg til dei store materielle skadane. Bergen kommune stod etter hendinga overfor store utfordringar med krisehandtering og oppfølgingsarbeid. Vi skal her fokusere på generelle tiltak som kommunen har gjennomført etter Hatlestad-skredet. Allereie same dag engasjerte Bergen kommune det geotekniske firmaet Multiconsult AS for å vurdere stabiliteten i fjellskråninga der skredet var gått. Multiconsults rapportar blei ein del av grunnlaget som kommunen henta inn for å vurdere og gjennomføre evakuering, etablere sikringssonar og gjennomføre sikringstiltak osb. på Hatlestad Terrasse. Bergen kommune sette i tillegg på eige initiativ i verk ei oversiktskartlegging av alle skråningar i kommunen brattare enn om lag 30 grader for å få ei vurdering av skredfare. Noregs geologiske undersøking (NGU) gjennomførte arbeidet for Bergen kommune. Rapporten gav kommunen eit godt grunnlag for å identifisere dei områda i kommunen der det var behov for meir detaljerte undersøkingar av skredfare. Bergen kommune har i løpet av dei siste åra vore prega av mange og alvorlege hendingar på fleire samfunnsområde, og skredet på Hatlestad Terrasse er ei av desse hendingane. Dette har påverka både kommunen og innbyggjarane. Kommunen har gjennomført eit omfattande arbeid med beredskap og samfunnstryggleik og har lagt visjonen «Bergen ein trygg og robust by!» til grunn for arbeidet sitt. Erfaringar frå Kattmarka i Namsos 13. mars i 2009 tok eit stort leirras med seg ni bustadhus og skadde ytterlegare tre hus i bustadfeltet Kattmarka nord for Namsos sentrum. Ingen liv gjekk tapt, og ingen kom fysisk til skade. Konsekvensane, både for dei direkte råka og for kommunen, var likevel store. Både dei direkte råka og ålmenta hadde stort behov for informasjon. Politiet, kommunen, Noregs vassdrags- og energidirektorat (NVE), Forsvaret, Statens vegvesen og Fylkesmannen i Nord-Trøn- 21

22 delag var dei mest sentrale myndigheitene som deltok i arbeidet med å evakuere, sperre av fareområdet, vurdere faren for vidare skadeutvikling, formidle informasjon og hjelp og koordinere den omfattande aktiviteten i området rett etter hendinga. Også Norsk Naturskadepool på vegner av forsikringsselskapa og SLF deltok med informasjon om forsikring og naturskadeerstatning. Ettersom skredet blei utløyst i tilknyting til vegarbeid og sprenging i Kattmarka, blei årsaka til skredet eit tema frå første stund. Samferdselsdepartementet sette ned ei undersøkingsgruppe som skulle gjennomgå vegarbeidsprosjektet, sannsynleg skredårsak og eventuelle samanhengar mellom vegarbeid og skredhendinga. Politiet og Fylkesmannen i Nord- Trøndelag evaluerte i ein eigen rapport handteringa av skadehendinga. Rapportane vil bli handterte og vurderte av andre; nedanfor dreg vi fram meir generelle erfaringar frå Kattmarka-skredet som mange kan ha nytte av. Beredskap i naturskadeordninga Statens landbruksforvaltning (SLF) er sekretariat for naturskadeordninga og styret for Statens naturskadefond. Beredskap til å skjøtte ansvar og oppgåver ved større naturskadehendingar er ein viktig del av styrearbeidet. Det at det har vore få erstatningssaker dei siste åra, har gitt styret rom for å fokusere meir på spørsmål som gjeld beredskap knytt til naturulykker. Både styret og SLF som administrasjon for ordninga legg vekt på god beredskap for å kunne handtere mange erstatningssaker etter ei naturskadehending på ein effektiv måte. Vi er opptekne av eit godt samarbeid med andre verksemder som har oppgåver og ansvar på området samfunnstryggleik og beredskap. Nokre hovudpunkt frå rapporten frå undersøkingsgruppa som blei sett ned av Samferdselsdepartementet: Dei geologiske/geotekniske undersøkingane før vegarbeidet blei sett i gang, var ikkje gode nok Fleire uheldige omstende gjorde at vegarbeidet utløyste skredet Nokre hovudpunkt frå evalueringsrapport frå Nord-Trøndelag politidistrikt og Fylkesmannen i Nord-Trøndelag: Kommunen hadde nyleg øvd på krisehandtering og takla oppgåvene sine svært godt Politiet hadde små personalressursar Skredulykka var ei påminning om kor viktig mellom anna desse punkta er: º º God koordinering av arbeidet i alle fasar av krisehandteringa º º Klar oppgåvefordeling og samarbeid mellom alle involverte instansar º º Tilgang på ulike typar dokumentasjon om skadeområdet º º God og omfattande informasjon til dei direkte råka og til ålmenta º º Behov for tilstrekkeleg bemanning og nok hjelpemiddel º º Gode beredskapsplanar og jamlege øvingar 22

23 23

24 Klagesaker i Ankenemnda Klager på vedtak i fondsstyret Vedtaka som styret for Statens naturskadefond gjer i erstatningssaker, kan klagast inn til Ankenemnda for Statens naturskadefond. I 2009 behandla Ankenemnda 31 klager på vedtak frå styret. Resultat av behandlinga fordeler seg slik: Klagen gjeld Medhald Ikkje medhald Delvis medhald Avvist Ikkje eigar 3 Meirkostnader 4 Skadeårsak 4 12 Kan forsikrast 1 Meldefrist 3 Eigenandel 2 Sikring Klagefrist Tilleggsskjønn 2 Klager på vedtak i forsikringssaker Ankenemnda for Statens naturskadefond behandlar også klager på vedtak frå forsikringsselskapa i naturskadesaker. I 2009 behandla Ankenemnda 45 klager på avgjerder frå forsikringsselskapa. To klager blei lagt bort fordi forsikringsselskapa gjorde om vedtaket sitt før behandlinga i Ankenemnda. Klagen gjeld Medhald Ikkje medhald Delvis medhald Lagt bort Avvist Avkorting 22 Saksområde 1 2 Skadeårsak

25 Klagesaker behandla i perioden 2001 til 2009 Tal på saker Skader etter naturskadeordninga Forsikringssaker Hage og gardsplass Alle bygningar og lausøyre som blir forsikra mot brannskadar, blir automatisk også forsikra mot naturskade. Det følgjer av lov om naturskadeforsikring. I 2004 blei denne lova endra slik at også naturskade på hage, hageanlegg og gardsplass tilhøyrande bustad- eller fritidshus no høyrer inn under lova. Tidlegare hadde naturskade på hageanlegg osb. blitt dekt av den statlege naturskadeerstatninga. Etter spørsmål frå Norsk Naturskadepool i 2009 har lovavdelinga i Justis- og politidepartementet uttalt at Ankenemnda har kompetanse til å avgjere kva som skal reknast som hage, hageanlegg eller gardsplass. Ved at Ankenemnda kan avgjere dette spørsmålet, unngår ein at den skadelidne blir avvist av både forsikring og Naturskadefondet. I kjølvatnet av lovendringa oppstod det i nokre saker tvil om kva som skulle reknast som hage, hageanlegg og gardsplass, og dermed om skaden skulle dekkjast av forsikring eller Naturskadefondet. 25

26 Saker for domstolane 2009 SLF har fullmakt til å representere fondsstyret i domstolane. Det er særleg saker om taksering av naturskade etter naturskadelova 7 flg. som kjem for domstolane, men det førekjem også saker om gyldigheit av Ankenemnda sine avgjerder, enkeltvedtak, i klagesaker. Overskjønn tingrettssaker Det er den som har hatt naturskade på sin eigedom, eller SLF som kan krevje overskjønn om ein meiner at lensmannsskjønnet inneheld feil eller manglar. Den nye takseringa som tingretten gjer av naturskaden, blir kalla overskjønn, og dette inneber at tingretten prøver alle sider av saka på nytt. SLF har gjennomført 38 overskjønn for tingrettane over lensmannsskjønn i løpet av Overskjønnssakene er fordelte over 11 fylke, og dei fleste sakene gjeld skadar på vegar og bruer, areal, elvebredder og kaiar/moloar. Spørsmålet om det er slik at skaden har årsak i naturulykke slik naturskadelova definerer dette er den viktigaste grunnen til at ein av partane har kravd overskjønn. Også saker der sikrings- og forbetringstiltak er tekne med i lensmannsskjønnet, har ført til ein del overskjønn. Anke på overskjønn lagmannsrettssaker Også i 2009 har det vore ankesaker for lagmannsretten. Lagmannsretten kan berre stadfeste, «godkjenne», overskjønnet eller oppheve det og sende det tilbake til tingretten for ny behandling. Statens landbruksforvaltning får hjelp av Regjeringsadvokaten i saker for lagmannsrett og Høgsterett. I 2009 har det vore ført tre slike saker for høvesvis Borgarting, Eidsivating og Frostating lagmannsrettar. Staten v/slf var ankande part i to av sakene. Den eine saka gjaldt anke over ein avvisingsorskurd, mens det i den andre saka blei anka over lovbruken. Saka som var anka av den skadelidne, gjaldt spørsmål om sakskostnader. Staten fekk i det vesentlege medhald i alle desse sakene. Lova blir tolka klargjering av praksis Blir det færre manglar og feil i lensmannsskjønna, gir det raskare erstatningsoppgjer til dei som opplever naturskadar, og forvaltninga blir mindre ressurskrevjande. Under presenterer vi nokre døme og gjer greie for nokre av dei feila som går oftast att. Sikringstiltak er ikkje omfatta av erstatninga og skal ikkje takserast I lensmannsskjønna takserer ein somme gonger tiltak som har eit anna formål enn å utbetre skaden. Den vanlegaste feilen er at det blir taksert tiltak som har til formål å sikre skadeobjektet mot nye naturskadar. Det er sikker rett at sikringstiltak ikkje skal takserast. Den statlege naturskadeerstatninga dekkjer ikkje sikringstiltak. Det er berre kostnadene ved utbetring av skadestaden til den stand han hadde like før naturskaden skjedde, som kan erstattast. Vurdering av kost/nytte etter naturskadelova I dei seinare åra har det vore kunngjort fleire skjønn ved lagmannsrettane der det er lagt til grunn at det ved vurderinga av om skaden «kan utbetrast», også skal skje ei vurdering av kostnadene ved ut- Når ein naturskade blir meld til lensmannen, takserer han skaden før han sender saka til behandling hos Statens naturskadefond. Dersom den skadelidne eller Naturskadefondet ikkje aksepterer taksten, kan han klagast inn for tingretten. Denne anken over skjønnet inneber at det må haldast nytt skjønn for ein høgare domstol, altså eit overskjønn. 26

27 betring opp mot nytten av tiltaket. Dersom kostnadene ved utbetring viser seg å vere uforholdsmessig store i forhold til nytten, så «kan» ikkje skaden utbetrast slik det er forstått i lova, og skaden skal då takserast til verdireduksjonen. I 2009 kunngjorde Eidsivating lagmannsrett eit skjønn der skaden blei taksert til verdireduksjonen nettopp fordi utbetringskostnadene viste seg å vere uforholdsmessig store i forhold til nytten av tiltaket. Avgjerda stadfestar derfor den praksisen som har utvikla seg på dette punktet. har ved bruk av eiga arbeidskraft, eigne maskinar og bruk av sine eigne massar tekne frå eiga tomt, og ikkje etter marknadsprisar for tilsvarande bruk av varer og tenester. Orskurden frå Borgarting lagmannsrett må leggjast til grunn for framtidige skjønn i tilsvarande saker. Endringane og prinsippa for denne typen taksering vil bli innarbeidd i Håndbok for lensmenn, namsfogd eller politistasjon med sivile rettspleieoppgaver, som finst på SLFs nettstad. Takst skal baserast på faktiske kostnader når skaden er utbetra I 2009 kunngjorde Borgarting lagmannsrett ein orskurd i ei sak der den skadelidne sjølv hadde utbetra skaden før lensmannsskjønnet blei gjennomført. Lagmannsretten tok stilling til korleis slike skadar skal takserast. Lagmannsretten kom fram til at kostnadene ved utbetring i desse tilfella må takserast til det tapet den skadelidne 27

28 Tala sin tale Erstatning fordelt på skadeobjekt 2009 Dyrka mark/ jordbruksareal Skogbruks areal Gardsplass/tomt Vegar/bruer Anlegg for industri/idrett/ turisme Murar/forbygningsanlegg Østfold Akershus Oslo Hedmark Oppland Buskerud Vestfold Telemark Aust-Agder Vest-Agder Rogaland Hordaland Sogn og Fjordane Møre og Romsdal Sør-Trøndelag Nord-Trøndelag Nordland Troms Finnmark Heile landet Tal i kroner 28

29 Kaier/moloar Gjerde Andre objekt Elveløp/ elvekant Frukttre/ planter Sum Prosent , , , , , , , , , , , , , , , , , ,

30 Erstatning fordelt på skadeårsak 2009 Storm/ stormflo Flaum Flaumskred Jord- og leirskred Snøskred Steinskred/ -sprang Annen årsak Sum Prosent Østfold ,8 Akershus ,3 Oslo 0 0 Hedmark ,8 Oppland ,7 Buskerud ,6 Vestfold ,9 Telemark ,8 Aust-Agder ,1 Vest-Agder ,1 Rogaland ,0 Hordaland ,9 Sogn og Fjordane ,3 Møre og Romsdal ,0 Sør-Trøndelag ,9 Nord-Trøndelag ,8 Nordland ,7 Troms ,0 Finnmark ,5 Heile landet ,0 Tal i kroner 30

31 Alle bileta : Ørnulf Opdahl, foto: P.O. Dybvik Layout og grafikk: Houston911 Trykk: Kampen Grafisk

32 Statens landbruksforvaltning Postadresse: Postboks 8140 Dep. NO-0033 Oslo, Norway Besøksadresse: Stortingsgt. 28 Telefon: Telefaks: E-post: