BUDSJETT 2016 ØKONOMIPLAN 2016-2019 TEKSTDEL

BUDSJETT 2016 ØKONOMIPLAN 2016-2019 TEKSTDEL

Budsjett 2016, Økonomiplan 2016-2019: Tekstdel 1. Innleiing rådmannen sine vurderingar... 3 2. Økonomiske oversikter... 7 3. Generelt... 11 4. Føresetnadar... 12 4.1 Folketalsutvikling... 12 4.2 Statsbudsjettet kommunen sine frie inntekter for 2016... 15 4.3 Oppgåveendringar og ulike satsingar i Statsbudsjettet:... 20 4.4 Andre økonomiske føresetnader... 22 4.5 Kommunale takstar og inntekter frå tenester... 25 4.6 Risikovurdering av økonomiplan... 27 5. Tenester og einingar... 29 Ansvar 1000 Rådmannen... 30 Ansvar 1200 Lønn og personal... 32 Ansvar 1400 IKT... 33 Ansvar 1500 Økonomi... 34 Ansvar 1600 Utvikling... 35 Ansvar 1700 Tenestetorget... 37 Skulane felles... 38 Ansvar 2101 Enge skule... 41 Ansvar 2105 Skånevik skule... 42 Barnehagane felles... 43 Ansvar 2201 Enge barnehage... 46 Ansvar 2203 Rygg barnehage... 47 Ansvar 2205 Skånevik barnehage... 48 Ansvar 2300 Kultur... 49 Ansvar 3000-3002 Helse... 52 Ansvar 3600 NAV Etne... 55 Ansvar 3500-3501-3502-3504 Pleie- og omsorg... 56 Ansvar 4200 Drift og vedlikehald... 57 6. Mål og tiltak... 59 6.1 Overordna strategikart... 59 6.2 Forklaring av tiltak... 61 6.3 Samla oversikt over tiltak... 62 6.4 Detaljar innarbeidde tiltak... 65 6.5 Detaljar ikkje innarbeidde tiltak... 82 Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 2

1. Innleiing rådmannen sine vurderingar Rådmannen legg med dette fram framlegg til årsbudsjett for 2016 og økonomiplan 2016-2019. Etne er ein god plass å bu og å veksa opp i. Dei tilsette trivest på arbeidsplassane sine, og har dette siste året aktiv bidrege med å fylgja opp vedtak om sparepakkar innan ulike tenesteområde. Hausten har allereie vist utfordringane med den økonomiske drifta i kommunen inneverande år. Den økonomiske situasjonen inneber at det er naudsynt å gjera større grep. Kommunen har i mange år hatt ei jamn og god drift, noko som har fått ei endring dei siste åra via gjennom innstrammingar i kommunen sine overføringar frå staten. Samfunnet rundt oss er i stor endring, den økonomiske veksten er minkande, fleire vert utan arbeid og inntekt. Behov for tenester til barn og unge aukar og særleg utfordringar knytt til kommunane sine plikter knytt til flyktningstraumen mot Europa er nye utfordringar for lokalsamfunnet. Kommunen sine verdiar Trygg, Raus og Engasjert kan i dette perspektivet få ny meining. Me må sjå kommunen i eit større perspektiv og på same tid tryggja innbyggjarane våre om at me vil makte å ta vare på behova deira. Utover våren skal dei folkevalde vedta samfunnsdelen av kommuneplanen der ein vil peika på dei viktige satsingsområda og visa retning for vidare tenesteyting. Arbeidet for å leggja eit godt grunnlag for økonomiske tildelingar til einingane neste år, har vore eit omfattande arbeid denne hausten. Me har hatt prosessar der dei ulike nivå i organisasjonane har vore involvert. Budsjettkonferansen i Kinsarvik der både dei folkevalde, tillitsvalde, einingsleiarar og administrasjonen var representert vart opplevd som god. Signal om stramme rammer for budsjett 2016 er formidla til både dei tilsette og til dei folkevalde. Inntekter Budsjettforslaget som vert lagt fram for Etne tar utgangspunkt i tala frå Statsbudsjettet (Grønt Hefte), som gjev ein inntektsauke på ca. 7,7 mill. i forhold til det som ligg inne i økonomiplan 2015-18. Dette gjev ein auke på 3,4%. I framlegget til Statsbudsjett for 2016 er det lagt til grunn ein deflator (prisindikator) for pårekna vekst til lønn (utgjer om lag 2/3 av indikatoren) og kjøp av varer og tenester. Det er knytt stor usikkerheit til korleis dei frie inntektene vil utvikle seg for kommunen framover. Skatteinngangen er svært usikker både i 2015 og framover i økonomiplanperioden. I tillegg vil inntektssystemet bli nærare vurdert i kommuneproposisjonen for 2017. Her kjem det eit høyringsnotat før jul 2015. Framlegget inneheld auke i eigedomsskattesatsen for bustadar og fritidshus frå 3 til 3,5 i tråd med vedtatt økonomiplan for 2015-2018. Samla er det budsjettert med inntekter frå eigedomsskatt på vel 19,1 millionar i 2016. Dette er ei auke på 1,5 mill. frå budsjett 2015. Låg straumpris verkar inn på inntektene frå konsesjonskraft. Det er budsjettert med eit årleg inntektsfall på 1,05 mill. i perioden. Det er i tillegg forventa lågare renteinntekter på bankinnskot med om lag det same beløp. Veksten i dei frie inntektene til kommunen går i all hovudsak til å kompensere for veksten i lønn og pensjon, i tillegg til delfinansiering av nye oppgåver. Det har ikkje vore kompensert for generell prisvekst i budsjetta i Etne på mange år. Denne innsparinga har gitt rom for innarbeiding av nye tiltak. Det er heller ikkje i dette forslaget kompensert for generell prisvekst, med unntak for pleie og omsorg. Frå 2016 får sparepakkane effekt på fleire tenesteområde. Strategiske grep og satsingar Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 3

Nytt helse og omsorgssenter står øvst på prioriteringslista til rådmannen. Ein ytterlegare auke i eigedomsskatten utover den som blei politiske vedtatt i fjor blir ikkje fremja. Det vert gjort framlegg om strukturelle grep innan skule og pleie om omsorg. Måla er unngå kutt i tenestetilbodet gjennom effektivisering av drifta. Kapasiteten på sjukeheimstenesta innan pleieog omsorg vert redusert knytt til plassar i institusjon, medan kapasiteten innan skule kan oppretthaldast men må flyttast geografisk. Investeringar Nybygg ved Etne omsorgssenter ligg inne med eit låneopptak på til saman 45 mill. i 2016 og 25 mill. i 2017. Anbod er sendt ut og ein vil få oversikt over dei reelle kostnadene innan desember 2015. Av nye tiltak er det lagt inn 3 millionar til ny brannbil i Etne og 500 000 til oppgradering av silanlegg. Årlege rammer på 2,5 mill. til oppgradering av bruer og vegar, 1,5 mill. til grunninnløysing, 0,5 mill. til oppgradering kommunale bygg og 0,2 mill. til IKT i perioden er vidareført. I 2019 er det lagt inn 6 millionar til å starte arbeidet med å bygge om helsesenteret til skule. Dette gir ein samla investering i økonomiplanperioden på 98,3 millionar med finansiering gjennom auka låneopptak. Desse investeringane gjør at kommunen vert meir sårbar for renteendringar. I 2018 vil til dømes ein auke på 1 % gje ein auke renteutgift på ca. 2,4 millionar. Brann og redning Tiltak innan brann er også prioritert, spesielt er rådmannen oppteken av å auka sikkerheita knytt til tunellulukker. Det vert prioritert å få på plass ny brannbil som er eigna til dette føremålet samstundes som ein vil forhandla med vegvesenet om å bidra økonomisk for å få dette realisert. Brannsjefen har signalisert fleire behov både innan drift og investering som ikkje er innarbeidd. Det vert jobba med å få på plass eit interkommunalt samarbeid innan brann på Haugalandet frå og med 1.1.17. Rådmannen ynskjer å vurdere vidare styrking innan brann og dei økonomiske konsekvensane knytt til interkommunalt brannvern i eiga sak i 2016. Pleie- og omsorg Pleie- og omsorgstenestene skal tilpassast ei ny tid, der innbyggjarane våre har vist at dei i større grad er i stand til å ta vare på seg sjølv i eigen heim og ikkje i like stor grad som før etterspør eit tilbod i institusjon. Tomme sjukeheimsplassar har vore ei aukande utfordring både for dei tilsette som fryktar for arbeidsplassane sine og for konsekvensen knytt til dei økonomiske rammene. Framlegget legg til rette for at behovet vert tilpassa etterspurnad og dei økonomiske rammene er justert og tilpassa ny drift. Vidare inneber framlegget moglegheiter for politikarane til å velja kor ein gjer reduksjon av institusjonsplassar. Det vil vera knytt ulike konsekvensar i tillegg til det valet ein gjer. Dei tomme plassane ved Etne omsorgssenter er gamle og nedslitne, medan dei tomme plassane i Skånevik er godt vedlikehalde med eit vurdert inntektspotensiale på omlag kr 500 000 pr. år. Rådmannen sitt forslag om å redusera dei samla ressursane til pleie- og omsorg med 6,5 årsverk, ved å tilpassa etterspurnad om institusjonsplassar i høve tilgjengeleg kapasitet, vil påverke innhaldet i den tidlegare vedteke sparepakke 1. Sparepakken vil med dette bli forskottert og tre i kraft frå 2016, og ikkje frå 2017 som tidlegare er vedteke. Utover dette vil rådmannen sitt nye framlegg til budsjett, innebera ei ytterlegare innsparing av helsepersonell utover tidlegare vedteke sparepakken med 1,0 årsverk frå 2018. Konkret vil dette innebere at innsparing på praktisk bistand i sparepakke 1 vert oppheva og innsparing vert knytt til helsepersonell i institusjon. Framlegget inneber at rådmannen ikkje lenger ser det økonomisk forsvarleg å byggja 2 nye sjukeheimplassar i Skånevik, og at ramma for bygging av nytt omsorgssenter og renovering av gammal bygningsmasse / omsorgssenter, samt ombygging av helsesenter til skuleformål må prioriterast, noko som har blitt ytterlegare presserande etter nedlegging av Rygg skule. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 4

Framlegget inneber at tilgjengelege ressursar innan pleie- og omsorg vil vera tilstrekkeleg til å drifta omlag 34-36 institusjonsplassar totalt, i tillegg til dette vil kommunen tilby 12 14 fleire omsorgsbustadar med tenester frå heimetenesta når det nye omsorgssenteret er fullt utbygd. Ein føreset at ny bygningsmasse og bruk av ny teknologi kan føra til betre utnytting og omlegging av arbeidsplanar for dei tilsette, slik at ein kan hauste effektiviseringseffekt. Dette ligg til grunn for vurderinga. Ein reduksjon i årsverk innan pleie og omsorg, fordrar at arbeidsgjevar og dei tillitsvalde saman tek ansvar for å klargjera alle sider av denne endringa, for deretter å gjennomføra gode prosessar. Svært mange helsearbeidarar nærmar seg pensjonsalder, noko som legg til rette for at kutt i stillingar kan vurderast knytt til naturleg avgang. Skule Ein felles ungdomsskule i Etne, vil bidra til at kommunen samla kan oppretthalda nåverandegod kvalitet i skulen utan kutt i lovpålagde tenester. Det vil frigjere 3,4 årsverk frå skuleåret 16/17 og ytterlegare 1,4 årsverk frå 18/19. Framlegget inneber at ein får utnytta lokalitetane innan ungdomsskulen på Enge skule optimalt, og ein får frigitt plass i Skånevik som deretter kan innretta drifta si og planleggja for framtida med veksande barnetal i barneskulen utan at dette vil føra til ytterlegare behov for utviding og nybygg av skulen. Den aukande elevtalet i småskulen har så langt ført til tronge garderobetilhøve og for lite plass til SFO. Skulen har også over lang tid mangla møterom, noko som syner at behov for bygningsmessige endringar allereie er tilstade. Framlegget inneber moglegheiter for politikarane til å velja kor ein vil redusera kostnadene og på kva måte det skal gjerast. Enten ved å redusera inn mot sjølve undervisninga til elevane eller å sjå på strukturendring. Det vil også her vera knytt ulike konsekvensar i samsvar med det valet ein gjer. Skånevik skule har allereie varsla store utfordringar knytt til rekruttering i åra som kjem, då mange lærarar vil gå av med pensjon dei næraste åra. Dette signaliserer at også her vil det vera mogleg å løysa kutt i stillingar knytt til naturleg avgang. Me har over tid hatt merksemd retta mot stor bruk av spesialundervisning For skuleåret 2015/16 ser me ein nedgang i talet på elevar som har spesialundervisning. For å oppnå ei vidare omlegging frå spesialundervisning til ordinær undervisning, er skulane avhengige av at ein opprettheld timetalet til kvar klasse. Skal ein redusera rammetimetalet med 2,1 mill., vil det føra til at timetalet til styrking/deling vert redusert med over 50 %. Dette betyr at det blir markant færre lærarar per elev i den ordinære undervisninga. Helse Eininga har hatt ei stor auke i tal tilsette knytt til bufellesskapet. Behovet for tilsette er knytt til brukerar med spesielle behov. Endringar innan i brukargruppa gjer at behov for tilsette må evaluerast, og ein ser det som fagleg forsvarleg å redusera med 2 årsverk. Barnehage Rådmannen tilrår ei innsparing på eitt årsverk innan barnehage. Barnehagane hadde i 2014 vaksentettleik på 6 born pr vaksen. Samstundes med innføring av betalt matpause hausten 2015, reduserte ein også opningstida med 45 min/dag. Det kompenserte berre for om lag halvparten av pausetida. Det vil difor føra til at det vil bli fleire born pr. vaksen i 2016 og vidare. I høve til 2014-tal vil vaksentettleiken truleg gå frå 6 born pr. vaksen til om lag 6,2 born pr. vaksen ved reduksjon på eitt årsverk. Sjølv om det vert meirbelastning på personalet, vurderer ein dette til å vera fagleg forsvarleg. Innsparinga vil isolert sett og føre til innsparing gjennom lågare overføring til privat barnehage på sikt. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 5

Administrasjon Administrasjonen har denne hausten sett i verk sparepakke administrasjon som får budsjetteffekt frå 2016. Ein stilling i tenestetorget er redusert og oppgåver er vidarefordelt til økonomi, personal, NAV, utvikling, samt rådgjevar skule- og barnehage. Budsjettframlegget inneber ytterlegare reduksjon innan administrasjon knytt til innkrevjing av skatt etter signal i statsbudsjettet om at denne funksjon skal overtakast av staten 1. juni 16. Det ligg og føre eit politisk vedtak om at rådmannen skal redusera talet med ein einingsleiar, men budsjettframlegget gjev ingen signal om korleis eller kva effekt ei slik omlegging vil gje, då ein har forventningar om ein gjennomgang av organisasjonen i samband med at kommunen får ny rådmann frå nyttår. Interkommunalt helsesamarbeid Det interkommunale samarbeidet mellom Sauda, Suldal, Vindafjord og Etne stranda på punktet om legevaktssamarbeid. Det var lagt inn ei ramme på om lag 4,6 millionar til dette samarbeidet i økonomiplanen. Det som ligg att av samarbeid er miljøretta folkehelsearbeid og ein felles kreftkoordinator som kommunane har fått støtte til gjennom kreftforeininga. Det er endå ikkje gjort avtale om dette samarbeide skal halde fram utover avtaleperioden. Konsekvensen av brot i samarbeidet har ført til at Etne og Vindafjord held fram med felles legevaktssamarbeid. Tiningar med Haugesund om avtale er enno er ikkje sluttført. Denne avtalen vil ha ein større kostnad enn om samarbeidet med VESS kommunane hadde lukkast. Overskytande ubrukte middlar frå ramma er trekt inn att i driftsbudsjettet. Det er budsjettert med ein auke i legevakt med ca. 1 million og 1 million til Ø-hjelp senger. Legevaktssamarbeidet vert utvida frå og med 01.01.2016 til å omfatte heildøgns bemanna legevakt der ein legg opp til utvida samarbeid med andre kommunar på Haugalandet om legevakt om natta. Det er og vedteke interkommunalt samarbeid med Haugesund som vertskommune for å drifte kommunale øyeblikkeleg hjelp senger frå 01.01.2016. Kommunereform I høve kommunereforma har Etne har saman med Vindafjord, Sauda og Suldal kommunar sett i verk eit felles utgreiingsprosjekt av dei fire kommunane. Etne har også ei eiga utgreiing under arbeid som kartlegg framtida til Etne som eigen kommune og eit anna alternativ der ein ser på samanslåing av Vindafjord og Etne kommunar. Kommunane har sett opp felles framdriftsplan og utreiingane skal liggja føre medio januar. Deretter er det lagt opp til høyring, folkemøte, politisk handsaming og folkeavrøysting i April med kommunalt vedtak i juni 2016. Regjeringa planlegg å legge fram ein samla proposisjon for Stortinget om ny kommunestruktur våren 2017. Oppsummering Rådmannen har lagt opp til eit budsjett der ein primært søkjer å endre og effektivisere tenestetilbodet innan dei to store sektorane pleie og omsorg og skule for å unngå kutt. Alternativa er redusert kvalitet i tenestene, høgare eigedomsskatt og/eller utsetjing av nytt omsorgssenter. Etne 03.11.15 Hilde Aartun Haraldseide Konstituert rådmann Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 6

2. Økonomiske oversikter 2.1 Hovudoversikt driftsbudsjettet Hovudoversikt - driftsbudsjett Rekneskap Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Driftsinntekter Brukarbetalingar 12 291 628 13 579 397 11 379 267 11 379 267 11 379 267 11 379 267 Andre salgs- og leigeinntekter 16 994 911 18 370 447 18 838 349 18 838 349 18 838 349 18 838 349 Overføringar med krav til motytelse 35 615 434 24 820 021 26 263 418 26 280 708 26 263 418 26 263 418 Rammetilskott 131 555 427 127 361 000 132 578 000 132 578 000 132 578 000 132 578 000 Andre statlige overføringar 8 713 220 8 566 675 12 216 475 11 828 475 11 592 475 11 584 475 Andre overføringar 2 266 726 1 607 766 1 162 466 1 162 466 1 162 466 1 162 466 Skatt på inntekt og formue 87 100 062 95 402 000 97 914 000 97 914 000 97 914 000 97 914 000 Eigedomsskatt 6 445 723 17 097 395 18 597 395 19 097 395 19 097 395 19 097 395 Andre direkte og indirekte skattar 4 001 702 3 826 000 3 826 000 3 826 000 3 826 000 3 826 000 Sum driftsinntekter (B) 304 984 832 310 630 701 322 775 370 322 904 660 322 651 370 322 643 370 Driftsutgifter Lønnsutgifter 164 453 914 163 352 156 165 907 617 163 986 845 164 517 230 164 492 229 Sosiale utgifter 43 634 741 51 157 972 52 343 213 52 436 027 52 577 160 52 577 160 Kjøp av varer og tenester som inngår i t.produksjon 41 121 289 30 956 775 32 132 284 32 558 947 31 566 904 31 566 904 Kjøp av tenester som erstattar t.produksjon 29 908 343 26 370 266 35 463 261 35 127 428 34 836 692 34 836 692 Overføringar 23 798 190 25 275 897 21 343 821 20 212 778 19 236 154 19 098 821 Avskrivningar 8 311 047 6 476 763 8 394 343 8 394 343 8 394 343 8 394 343 Fordelte utgifter -101 289-856 488-886 488-886 488-886 488-886 488 Sum driftsutgifter (C) 311 126 235 302 733 341 314 698 051 311 829 880 310 241 995 310 079 661 Brutto driftsresultat (D = B - C) -6 141 403 7 897 360 8 077 319 11 074 780 12 409 375 12 563 709 Finansinntekter Renteinntekter og utbytte 3 208 299 3 093 123 2 094 548 2 144 323 2 144 323 2 144 323 Gevinst finansielle instrumenter (omløpsmidlar) - - - - - - Mottatte avdrag på utlån 88 371 100 000 100 000 100 000 100 000 100 000 Sum eksterne finansinntekter (E) 3 296 670 3 193 123 2 194 548 2 244 323 2 244 323 2 244 323 Finansutgifter Renteutgifter og låneomkostningar 6 029 411 6 836 894 6 503 655 7 573 102 8 007 428 9 044 659 Tap finansielle instrument (omløpsmidler) - - - - - - Avdrag på lån 7 784 144 7 809 347 9 469 556 10 880 066 10 616 223 10 772 889 Utlån 211 438 120 000 120 000 120 000 120 000 120 000 Sum eksterne finansutgifter (F) 14 024 993 14 766 241 16 093 211 18 573 168 18 743 651 19 937 548 Resultat eksterne finanstransaksjonar (G = E - F) -10 728 323-11 573 118-13 898 663-16 328 845-16 499 328-17 693 225 Motpost avskrivningar 8 311 047 6 476 943 8 400 820 8 400 820 8 400 820 8 400 820 Netto driftsresultat (I) -8 558 679 2 801 185 2 579 476 3 146 755 4 310 867 3 271 304 i % -2,81 % 0,90 % 0,80 % 0,97 % 1,34 % 1,01 % Interne finanstransaksjonar Bruk av tidlegare års reknesk.m. mindreforbruk 3 571 823 - - - - - Bruk av disposisjonsfond 13 857 223 1 963 463 403 512 200 000 50 000 50 000 Bruk av bundne fond 3 368 682 1 159 328 883 640 883 640 883 640 883 640 Sum bruk av avsetningar (J) 20 797 728 3 122 791 1 287 152 1 083 640 933 640 933 640 Overført til investeringsreknesk./-budsjett 714 215 44 470 49 169 49 169 49 169 49 169 Dekking av tidlegare års reknesk.m. meirforbruk - - - - - - Avsetningar til disposisjonsfond 9 410 133 4 759 076 2 920 459 3 284 226 4 298 338 3 258 775 Avsetningar til bundne fond 2 114 701 1 120 430 897 000 897 000 897 000 897 000 Sum avsetningar (K) 12 239 049 5 923 976 3 866 628 4 230 395 5 244 507 4 204 944 Årets rekneskapsmessige mindreforbruk -0 - - - - - Årets rekneskapsmessige meirforbruk - - - - - - Sum (L = I + J - K) -0 - - - - - Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 7

2.2 Budsjettskjema 1A Budsjettskjema 1A Rekneskap Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Skatt på inntekt og formue + 87 100 062 95 402 000 97 914 000 97 914 000 97 914 000 97 914 000 Ordinært rammetilskott + 131 555 427 127 361 000 132 578 000 132 578 000 132 578 000 132 578 000 Skatt eigedom + 6 445 723 17 097 395 18 597 395 19 097 395 19 097 395 19 097 395 Andre direkte eller indirekte skattar + 4 001 702 3 826 000 3 826 000 3 826 000 3 826 000 3 826 000 Andre generelle statstilskott + 8 713 220 8 566 675 12 216 475 11 828 475 11 592 475 11 584 475 Sum frie disponible inntekter = 237 816 134 252 253 070 265 131 870 265 243 870 265 007 870 264 999 870 Renteinntekter og utbytte + 3 208 299 3 093 123 2 094 548 2 144 323 2 144 323 2 144 323 Gevinst finansielle instrument (omløpsmidlar) - - - - - - Renteutg., provisjonar og andre finansutgifter 6 029 411 6 836 894 6 503 655 7 573 102 8 007 428 9 044 659 Tap finansielle instrument (omløpsmidlar) - - - - - - Avdrag på lån 7 784 144 7 809 347 9 469 556 10 880 066 10 616 223 10 772 889 Netto finansinntekter/-utgifter = -10 605 256-11 553 118-13 878 663-16 308 845-16 479 328-17 673 225 Til dekking av tidlegare års rekneskapsmessig meirforbruk - - - - - - Til ubundne avsettingar 9 410 133 4 759 076 2 920 459 3 284 226 4 298 338 3 258 775 Til bundne avsettingar 2 114 701 1 120 430 897 000 897 000 897 000 897 000 Ikkje disponert netto driftsresultat -0 - - - - - Bruk av tidlegare års regnskapsmessige mindreforbruk + 3 571 823 - - - - - Bruk av ubundne avsettingar + 13 857 223 1 963 463 403 512 200 000 50 000 50 000 Bruk av bundne avsettingar + 3 368 682 1 159 328 883 640 883 640 883 640 883 640 Netto avsettingar = 9 272 894-2 756 715-2 530 307-3 097 586-4 261 698-3 222 135 Overført til investeringsbudsjettet 714 215 44 470 49 169 49 169 49 169 49 169 Til fordeling drift = 235 769 557 237 898 767 248 673 731 245 788 270 244 217 675 244 055 341 Sum fordelt til drift (frå skjema 1B) = 235 769 557 237 898 767 248 673 731 245 788 270 244 217 675 244 055 341 Rekneskapsmessig meirforbruk/mindreforbruk = -0 - - - - - 2.3 Budsjettskjema 1B Budsjettskjema 1B Til fordeling drift (frå budsjettskjema 1A) Fordelt slik: Rekneskap Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett 2014 2015 2016 2017 2018 2019 235 769 557 237 898 767 248 673 731 245 788 270 244 217 675 244 055 341 1000 RÅDMANN 22 189 806 35 087 836 34 336 840 33 233 340 32 714 641 32 714 641 1200 LØNN OG PERSONAL 3 066 399 3 346 094 3 220 094 3 220 094 3 220 094 3 220 094 1400 IKT 2 932 093 2 880 431 3 069 837 3 069 837 3 069 837 3 069 837 1500 ØKONOMI 5 963 119 5 116 431 5 001 857 4 810 854 4 810 854 4 810 854 1600 UTVIKLING 11 112 945 10 592 490 10 707 795 10 567 795 10 417 795 10 417 795 1700 TENESTETORG 4 417 291 3 938 771 3 256 984 3 326 144 3 256 984 3 256 984 2101 ENGE SKULE 33 814 804 33 198 720 36 510 171 38 145 635 38 239 111 38 068 778 2103 RYGG SKULE 4 372 050 4 178 249 - - - - 2105 SKÅNEVIK SKULE 12 889 309 12 978 562 12 667 301 11 859 717 10 756 502 10 731 502 2201 ENGE BARNEHAGE 11 178 779 9 918 877 10 621 874 10 621 874 10 621 874 10 621 874 2203 RYGG BARNEHAGE 3 524 187 3 098 146 2 896 104 2 896 104 2 896 104 2 896 104 2205 SKÅNEVIK BARNEHAGE 7 938 798 6 601 736 7 205 471 7 205 471 7 205 471 7 205 471 2300 KULTUR 8 669 266 8 059 203 8 095 857 8 095 857 8 095 857 8 095 857 3000 HELSE OG SOSIAL 23 824 123 25 049 104 32 129 941 32 329 943 32 296 946 32 329 945 3001 HS AVD.1 BISTAND OMSORG -63 606 - - - - - 3002 HS AVD.2 BISTAND OMSORG 11 752 693 12 221 380 12 867 901 12 351 901 12 351 901 12 351 901 3500 PLEIE- OG OMS.TENESTER, FELLES 1 831 670 1 968 980 2 822 333 2 930 333 3 890 333 3 890 333 3501 PLO AVD. 1 ETNE 16 928 151 15 235 212 15 633 765 15 633 765 15 633 765 15 633 765 3502 PLO AVD. 2 ETNE 18 911 006 17 580 497 18 146 529 18 146 529 18 146 529 18 146 529 3504 PLO AVD. SKÅNEVIK 16 976 197 15 092 928 15 857 394 15 857 394 15 857 394 15 857 394 3600 NAV KOMMUNE 3 835 589 4 413 812 4 797 084 4 797 084 4 797 084 4 797 084 4200 DRIFT/VEDLIKEHALD 12 191 090 11 389 925 11 136 511 10 746 511 10 746 511 10 746 511 5000 RÅDMANN - FINANS -2 486 205-4 048 617-2 307 912-4 057 912-4 807 912-4 807 912 Sum 235 769 557 237 898 767 248 673 731 245 788 270 244 217 675 244 055 341 Diff: -0 - - - - - Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 8

2.4 Hovudoversikt investeringsbudsjettet Hovudoversikt - investeringsbudsjett Rekneskap Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Inntekter Salg av driftsmidlar og fast eigedom 981 125 2 000 000 - - - - Andre salgsinntekter - - - - - - Overføringar med krav til motytelse 66 667 - - - - - Statlige overføringar 1 591 767 - - - - - Andre overføringar - - - - - - Renteinntekter og utbytte - - - - - - Sum inntekter (L) 2 639 559 2 000 000 - - - - Utgifter Lønnsutgifter - - - - - - Sosiale utgifter 30 904 - - - - - Kjøp av varer og tenester som inngår i t.produksjon 4 357 - - - - - Kjøp av tenester som erstattar t.produksjon 10 745 284 13 000 000 53 200 000 29 700 000 4 700 000 10 700 000 Overføringar 400 - - - - - Renteutgifter og omkostningar 1 591 767 - - - - - Fordelte utgifter - - - - - - Sum utgifter (M) 12 372 712 13 000 000 53 200 000 29 700 000 4 700 000 10 700 000 Finanstransaksjoner Avdrag på lån 1 618 906 1 776 201 2 096 000 2 256 000 2 351 000 2 351 000 Utlån 3 600 000 3 000 000 4 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 Kjøp av aksjer og andelar 3 717 034 - - - - - Dekning av tidl. års udekka - - - - - - Avsettingar til ubundne investeringsfond 157 881-49 169 49 169 49 169 49 169 Avsettingar til bundne fond 762 136 - - - - - Sum Finans- og finansieringstransaksjoner (N) 9 855 957 4 776 201 6 145 169 4 305 169 4 400 169 4 400 169 Finansieringsbehov (O= M + N - L) 19 589 110 15 776 201 59 345 169 34 005 169 9 100 169 15 100 169 Dekkast slik: Bruk av lån 11 289 388 11 700 000 57 200 000 31 700 000 6 700 000 12 700 000 Mottatte avdrag på utlån 2 466 742 1 776 201 2 096 000 2 256 000 2 351 000 2 351 000 Salg av aksjer og andelar - - - - - - Bruk av tidl. års udisponert - - - - - - Overføringer fra driftsregnsk./-budsjett 714 215-49 169 49 169 49 169 49 169 Bruk av disposisjonsfond 156 441 - - - - - Bruk av ubundne investeringsfond 4 962 324 2 300 000 - - - - Bruk av bundne fond - - - - - - Sum Finansiering (R) 19 589 110 15 776 201 59 345 169 34 005 169 9 100 169 15 100 169 Udekka/udisponert (O+R) - - - - - - Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 9

2.5 Budsjettskjema 2A Budsjettskjema 2A Rekneskap Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Investeringar i anleggsmidlar + 12 372 712 13 000 000 53 200 000 29 700 000 4 700 000 10 700 000 Kjøp av aksjer og andeler + 3 717 034 - - - - - Utlån og forskutteringar + 3 600 000 3 000 000 4 000 000 2 000 000 2 000 000 2 000 000 Avdrag på lån + 1 618 906 1 776 201 2 096 000 2 256 000 2 351 000 2 351 000 Avsetningar + 920 017-49 169 49 169 49 169 49 169 Sum årets finansieringsbehov = 22 228 669 17 776 201 59 345 169 34 005 169 9 100 169 15 100 169 Finansierast slik: Bruk av lånemidlar + 11 289 388 11 700 000 57 200 000 31 700 000 6 700 000 12 700 000 Inntekter frå sal av anleggsmidlar + 981 125 2 000 000 - - - - Tilskot til investeringar + - - - - - - Kompensasjon for meirverdiavgift 1 591 767 Mottekne avdrag på utlån og refusjonar + 2 533 409 1 776 201 2 096 000 2 256 000 2 351 000 2 351 000 Andre inntekter + - - - - - - Sum ekstern finansiering = 16 395 689 15 476 201 59 296 000 33 956 000 9 051 000 15 051 000 Overført frå driftsreknesk./-budsjettet + 714 215-49 169 49 169 49 169 49 169 Bruk av avsetningar + 5 118 765 2 300 000 - - - - Sum finansiering = 22 228 669 17 776 201 59 345 169 34 005 169 9 100 169 15 100 169 Udekka/udisponert = - - - - - - 2.6 Budsjettskjema 2B Budsjettskjema 2B Budsjett Budsjett Budsjett Budsjett 2015 2016 2017 2018 Til investeringar i anleggsmidlar (frå skjema 2A) 53 200 000 29 700 000 4 700 000 10 700 000 Fordelt slik: 50001 Grunninnløysing 1 500 000 1 500 000 1 500 000 1 500 000 50007 IKT-investeringar 200 000 200 000 200 000 200 000 50017 Opprustning kom.bygn. 500 000 500 000 500 000 500 000 50123 Etne oms.senter, renovering 45 000 000 25 000 000 50144 Etne helsesenter, gjenbruk 6 000 000 50169 Oppgraderingsplan vegar og bruar 2 500 000 2 500 000 2 500 000 2 500 000 50196 Ny brannbil Etne brannstasjon 3 000 000 50197 Etne silanlegg 500 000 Sum 53 200 000 29 700 000 4 700 000 10 700 000 Diff: 0 0 0 0 Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 10

3. Generelt Heimel Etter plan- og bygningslova 11-1 skal kommuneplanen ha ein handlingsdel som angir korleis planen skal følgjes opp dei fire påfølgjande åra eller meir, og reviderast årlig. Etter kommuneloven 44 skal kommunen utarbeide ein fireårig økonomiplan og eit årsbudsjett. Økonomiplanen etter kommuneloven 44 kan inngå i handlingsdelen, og Etne kommune har difor vald å handsama handlingsdelen, økonomiplan og budsjett i ein og same planprosess og i eitt felles dokument. Årsbudsjettet utgjør første år i økonomiplanen. Handlingsprogrammet skal prioritere ressursar, arbeidsoppgåver og mål gjennom å konkretisere tiltak innafor kommunens økonomiske rammer dei neste fire årene. Programmet skal omfatte heile verksemda og gi ei realistisk oversikt over inntekter og utgifter i perioden. Årsbudsjettet er ein bindande plan for bruken av kommunens midlar i budsjettåret. Utgangspunkt Budsjettet for 2016 og økonomiplanen for 2016 2019 tek utgangspunkt i vedteken økonomiplan 2015 2018 tal for 2016, 2017 og 2018 og tala for 2018 er vidareført (med små endringar) til 2019. Tala for 2016 er m.a. oppdatert m.o.t. reelle endringar vedk. løn (m.a. lokale forhandlingar hausten 2014 og sentrale forhandlingar 2015), vedtekne tillegg for fast tilsette, auke med 2,7 % på anna variabel løn og i hovudsak korrigert for budsjettendringar / vedtak i 2015 med verknad for 2016. Dersom det ikkje er kjende endringar dei neste åra, er endringane i 2016 vidareført i økonomiplanperioden. På andre område, t.d. ulike større inntekter, er desse lagt inn med forventa endring i perioden. Meir informasjon i kapittel 4. Prosessen 30. september var rådmannen sitt leiarforum samla til budsjettkonferanse. 20 og 21. oktober var kommunestyret, hovudtillitsvalde, kyrkjeverje, leiar for Rådet for eldre og menneske med nedsett funksjonsevne saman med administrasjonen / einingsleiarane inviterte til introduksjon til kommuneøkonomi og budsjettkonferanse. Det vart orientert nærare om dei utfordringane kommunen generelt og tenesteområda spesielt står overfor dei næraste åra og om signala i Stasbudsjettet og kva verknad desse, etter det me kunne sjå, ville få for kommunen. På samlinga blei og gjennomført parallelle gruppesesjonar der ein presenterte dei ulike einingane og tenestetilbodet nærare. Tiltak slik dei låg føre 16.10 knytt opp til ansvar og fokusområde vart sendt ut på førehand. Tiltaka blei gjennomgått på konferansen, og det blei svart på eventuelle spørsmål. Utifrå drøftingane og signala på konferansane og innspel frå ansvarsområda i etterkant har rådmannen hatt ein grundig gjennomgang av desse sett opp mot det framlagde forslaget til statsbudsjett og nye opplysningar m.a. vedk. endra inntekter. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 11

1965 1967 1969 1971 1973 1975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 4. Føresetnadar 4.1 Folketalsutvikling Kommunen sine inntekter og omfanget av tenester det er behov for avheng på ulike måtar av talet på innbyggjarar i kommunen, aldersfordelinga mellom desse og ulike demografiske og geografiske omstende. Tal pr. 01.07.15 (4122 innbyggjarar) vert lagt til grunn for utrekning av rammetilskotet i Statsbudsjettet for 2016. Skatt- og inntektsutjamninga baserar seg på folketalet per 1.1.16. Oversikta nedanfor viser talet på innbyggjarar i Etne Kommune pr. 01.01 frå 1965 til og med 2015 og talet pr. 01.07.15. 4150 4119 4122 80 4100 4050 4000 3950 3900 3850 3800 3750 3700 3650 35-58 3828 28 3854 27 63 60 40 20 0-20 -40-60 Folkemengde Nettoinnflytting Fødselsoverskot I frå slutten av 80 talet og til byrjinga av 90-talet gjekk folketalet nedover stort sett grunna utflytting. På 90-tallet bremsa utflyttinga opp, og ein fekk en del år med store fødselsoverskot rundt år 2000 som gav litt vekst. Etter ein ny nedgang frå 2002 til 2008, har kommunen hatt ein relativt jamn auke fram til 01.07.15 som er siste kjende teljetidspunkt. Folketalet 1.7.15 er truleg det høgste sidan Etne og Skånevik kommunar blei slått saman i 1965. Historisk sett er også veksten dei siste åra større enn tidlegare, og ein må tilbake til sluttena av 70-tallet for finne ein liknande vekst. Årsaker til folketalsutviklinga I oversikta nedanfor har me tatt med årsakene til utviklinga dei siste åra inkl. 1.halvår 2015. Utvikling folketal 01.01.09-01.07.15 År Tal Netto innfl. Netto innfl. Tal Vekst i % Fødselsoverskot Utland Utland Innland Utland vekst 31.12 Etne Landet Innflytting Utflytting Folke- Fødde Daude Innlanland Inn- 01.01 2009 3 854 42 34 8 106 39 123 4-17 35 28 3 882 0,73 1,23 2010 3 882 44 49-5 111 59 127 9-16 50 29 3 909 0,75 1,28 2011 3 909 62 35 27 114 48 109 24 5 24 56 3 965 1,43 1,33 2012 3 963 56 42 14 146 57 135 5 11 52 77 4 040 1,94 1,31 2013 4 040 46 39 7 110 55 142 13-32 42 17 4 057 0,42 1,14 2014 4 057 43 34 9 122 31 102 15 20 16 45 4 103 1,11 1,11 2. kvartal 2015 4 103 26 22 4 55 22 54 8 1 14 19 4 122 0,46 0,46 Sum frå 1.1.2009 62-69 278 273 Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 12

SSB gjev også ut kvartalsvise tal for folketalsutviklinga etter type endring. Tabellen ovanfor viser endringane i løpet av året for fødselsoverskot, netto innflytting inn- og utland og folketilvekst for dei 5 siste åra og for 1.halvår 2015. Den positive utviklinga m.o.t. folketalet held fram med ein auke på 19 i 1.halvår. Årsaka til dette er eit fødselsoverskot på 4 og ei nettoinnflyttinga 15. Dei siste åra har hovudårsaka til folketilveksten vore ei netto innflytting frå utlandet, slik det går fram av figuren over. Tilflyttinga frå utlandet er antakeleg i stor grad knytt til arbeidsinnvandring, og har vore avgjerande for at innbyggartalet ikkje har hatt nedgang i kommunen dei siste åra.. Sett på bakgrunn av nedgangen i arbeidsmarknaden den siste tida blir det spannande og sjå om denne trenden vil snu. Mottak av flyktningar og den pågåande flyktningkrisa vil også kunne påverke folketalsutviklinga. Innflyttarar frå utlandet vil trenge kommunale tenester på same måte som andre innbyggjarar i kommunen. Dette gjev kommunen nye utfordringar. SSB publiserer tal pr. 01.10.15 13. november. Folketal delt på ulike aldersgrupper: Då både inntekter og tenester er nært knytt til dei ulike aldersgruppene, tar me også med ei oversikt over fordelinga mellom desse dei siste åra og utviklinga over tid. Endring per aldersgruppe 2009-2015 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Frå 09 til 15 0-2 113 9 12 25 11 6 176-23 153 33 3-5 147-5 -11-8 14 7 144 35 179 17 6-15 509 22 1-4 -8-1 519-1 518 18 16-19 230-38 11-7 4 2 202 1 203-24 20-24 243-7 6 15-7 -10 240 1 241-8 25-66 1980 34 22 13 61 9 2119 17 2136 163 67-79 373 15-1 25 3 6 421 21 442 80 80-89 211-5 -16-9 2-8 175-8 167-44 90 + 48 3 3 4-3 6 61 3 64 16 TOTALT 3854 28 27 54 77 17 4057 46 4103 251 Alderssamansetninga har betyding for utforminga og behova for ulike tenester. Etne har relativt sett ein eldre befolkning enn landssnittet, men samstundes er det no også ein relativt større del i barnehage- og skulealder. Aldarssamansetning i % samanlikna med landet 01.01 2013 2014 2015 Etne Landet Etne Landet Etne Landet 0-2 4,2 % 3,7 % 0,5 % 4,3 % 3,6 % 0,8 % 3,7 % 3,5 % 0,2 % 3-5 3,4 % 3,8 % -0,4 % 3,5 % 3,8 % -0,2 % 4,4 % 3,7 % 0,6 % 6-15 12,9 % 12,2 % 0,7 % 12,8 % 12,1 % 0,7 % 12,6 % 12,0 % 0,6 % 16-19 5,0 % 5,2 % -0,2 % 5,0 % 5,1 % -0,2 % 4,9 % 5,1 % -0,1 % 20-24 6,2 % 6,7 % -0,5 % 5,9 % 6,7 % -0,8 % 5,9 % 6,7 % -0,8 % 25-66 52,2 % 55,1 % -2,9 % 52,2 % 55,0 % -2,8 % 52,1 % 55,0 % -2,9 % 67-79 10,3 % 8,9 % 1,3 % 10,4 % 9,4 % 1,0 % 10,8 % 9,7 % 1,0 % 80-89 4,5 % 3,6 % 1,0 % 4,3 % 3,5 % 0,8 % 4,1 % 3,4 % 0,6 % 90 + 1,4 % 0,8 % 0,5 % 1,5 % 0,8 % 0,7 % 1,6 % 0,8 % 0,7 % Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 13

Av andre moment som er interessante i vurderinga av tenestetilbodet i kommunen er fordelinga mellom innbyggjarane i grunnkretsane i kommunen. Oversikt over fordelinga mellom grunnkretsane: Folkemengd pr område 01.01 Område 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Endring Endring 06 2015 14 til 15 til 15 Enge 1 483 1 475 1 492 1 497 1 537 1 564 1 581 1 612 1 615 43 1 658 175 Skånevik 962 946 932 937 921 942 932 979 967 1 968 6 Rygg 511 497 492 491 480 471 492 488 488-8 480-31 Sørstranda 375 389 383 379 379 380 388 382 393 5 398 23 Sævareid 294 310 311 308 317 315 333 335 338 5 343 49 Fjæra 159 153 150 147 149 143 148 143 139-4 135-24 Grønstad 86 86 88 90 95 86 85 92 104 7 111 25 Uoppgitt 2 2 4 5 4 8 4 9 13-3 10 8 Totalt 3 872 3 858 3 852 3 854 3 882 3 909 3 963 4 040 4 057 46 4 103 231 Befolkningsframskriving: SSB gir også ut ei befolkningsframskriving kvart andre år. Det siste er frå sumaren 2014. SBB opererer med ulike scenario for folketalsutviklinga. Me har valt å trekke fram den vanlegaste som legg til grunn middels utvikling på faktorane fruktbarheit, levealder, innanlands flytting (mobilitet) og innvandring. Tabellen nedanfor oppsumerar eit slikt scenario for Etne med fokus på endring i aldersgruppene innafor økonomiplanperioden (14-17) og eit perspektiv fram mot 2040. Tala gir uttrykk for at barn i barnehagealder er på topp no og vil gå ned med ca. 30 barn i økonomiplanperioden, for så å auke litt etter denne å så ligge relativt stabilt framover. Barn i skulealder får ein topp rundt 2025. Ungdomsskulealder når ein topp rundt same tid og vil halde seg relativt stabilt etter det. I dei eldste aldersgruppene ligg toppen langt fram i tid, og det ligg an til ein stor auke. Om lag 75 % av befolkningsveksten ligg i aldersgruppene 67+ fram mot 2040. Framskriven folkemengde etter alder Alder 2014 2015 2015 2019 2020 2025 2030 2035 2040 Endring Endring Faktisk 15-19 15-40 0 48 45 42 47 47 47 47 48 49 5 7 1-5 272 283 290 253 253 255 259 256 262-37 -28 6-12 347 349 359 382 396 396 393 394 392 23 33 13-15 172 158 159 157 155 190 171 174 176-2 17 16-19 202 204 203 228 222 199 249 227 231 25 28 20-44 1255 1271 1265 1292 1305 1374 1361 1374 1371 27 106 45-66 1104 1120 1112 1200 1206 1225 1317 1386 1404 88 292 67-79 421 449 442 486 504 558 588 609 669 44 227 80-89 175 163 167 169 169 213 249 283 316 2 149 90 + 61 63 64 57 51 47 49 69 83-7 19 Sum 4057 4105 4103 4271 4308 4504 4683 4820 4953 214 850 Kjelde: 2015 er reelt folketal per 01.07.15. 2015-2040 er henta frå tabell 10213, SSB. Middels nasjonal vekst (Alternativ MMMM). Tal per juni 2014. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 14

4.2 Statsbudsjettet kommunen sine frie inntekter for 2016 Frie inntekter for kommunane er definert som skatt (på inntekt og formue) og rammetilskot. Dei vert fordelt til kommunane gjennom inntektssystemet, og utgjer saman med momskompensasjonen om lag 80 % av dei samla inntektene i kommunesektoren. Desse inntektene skal kommunane kunne disponere fritt utan andre bindingar frå staten enn det som føl av lovar og forskrifter. Formålet er å sette kommunane i stand til å yte eit likeverdig tenestetilbod til innbyggjarane sine. Rammene for kommunen blir kjent gjennom framlegg til nytt statsbudsjett kvar haust for eit år om gongen. Vekst Det er i Statsbudsjettet lagt opp til ein realvekst for kommunane frå 2015 til 2016 på om lag 4,2 mrd. Veksten er rekna i høve det inntektsnivået for 2015 som vart lagt til grunn for RNB. Dette kjem i tillegg til ei prisjustering til 2016-kroner. Korleis dette slår ut for kommunane er omtala m.a. i Grønt Hefte. Når det gjeld skatteinntektene må kommunane likevel ta ei lokal vurdering utifrå eigne kunnskapar om lokale tilhøve. Veksten frå 2015 til 2016 varierer mellom kommunane. Samla for landet 4,3 % Samla for Hordaland 4,5 % For Etne kommune 3,5 % Det er lagt til grunn ein deflator (prisindikator) på 2,7 % der 2,7 % er pårekna lønsvekst (utgjer om lag 2/3 av indikatoren). Vekst for Etne kommune utover oppgåvekorrigering og lønns- og prisstigning er etter dette på 0,8 %. Hovudårsakene til variasjon mellom kommunane er: Verknad av endringar i inntektssystemet Endring i fordeling av skjønstilskotet Endra kriteriedata og befolkning (SSB, Kostra-tal m.fl.) Endring i veksttilskot og distriktstilskot Størstedelen av veksten i dei frie inntektene for kommunane vil gå med til auka utgifter knytt til befolkningsutviklinga (demografikostnader). Det er særleg dei aller eldste og dei aller yngste aldersgruppene som trekkjer opp kommunane sine meirutgifter. Totalt utgjer denne veksten 2,1 mrd. for kommunane. I tillegg er det rekna med betydeleg auke i pensjonskostnadene og antyda at desse kostnadane for kommunane vil auke med om lag 800 millionar utover det som blir kompensert gjennom prisjusteringa av inntektene. Auken i pensjonskostnadene har samanheng med lønsutviklinga, låg rente, auka levealder og redusert amortiseringstid for premieavvik. Oppgåvekorrigering For å gjere tala samanliknbare, noko som er ein føresetnad for å kunne berekne veksten, blir dei frie inntektene for 2015 korrigerte for oppgåveendringar, regelendringar og innlemming av øyremerka tilskot. Dette gjeld m.a. nominell vidareføring av endringar frå tidlegare år og nye endringar frå 2016. Signal i Framlegg til Statsbudsjett, samanlikna med ØP og RNB Oversikta nedanfor er laga på bakgrunn av signala i Statsbudsjettet utifrå brev frå Fylkesmannen, tal og omtale i Grønt hefte og modellar og skriv frå KS. Tala er samanlikna med Vedtatt ØP 15-18, tal for 2016; og RNB 2015. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 15

Budsjett 2016 K-065/14 Alt. 1 Alt. 2 Beregningsmodell basert på Statsb. 15 RNB Statsb. 16 Statsb. 16 vidareført 16 GH KS 3 år Deflator 2,7 % 2,7 % 2,7 % Stip. innb. tal 4057 4103 4103 4134 Rammetilskot Innb.tilskot inkl.utg.utj.o.a. -118 280 000-122 748 000-119 441 000-119 441 000 - herav Innb.tilskot -91 112 000-94 625 000-93 439 000-93 439 000 - herav Utgiftsutjamning -26 973 000-28 123 000-26 002 000-26 002 000 - herav INGAR 258 000 236 000 236 000 - herav saker m/særskilt fordeling -453 000-702 000-686 000-686 000 Andre endringer Saldert budsjett 2015 + auke bhg RNB 2015-600 000 Ordinært skjønn -3 800 000-3 500 000-3 700 000-3 700 000 Distriktstilskot Sør-Norge -1 129 000-1 166 000-1 167 000-1 167 000 Sum rammetilsk.ekskl.innt.utj. -123 209 000-128 716 000-124 758 000-124 758 000 Innt.utjamn. -4 152 000-7 876 000-7 820 000-5 454 000 Sum rammetilskot -127 361 000-136 592 000-132 578 000-130 212 000 Skatteinntekter Skatt på inntekt og formue -95 402 000-97 445 000-97 914 000-100 205 000 Naturressursskatt -3 009 000-3 009 000-3 009 000 Sum skatteinntekter -98 411 000-97 445 000-100 923 000-103 214 000 Sum frie inntekter -225 772 000-234 037 000-233 501 000-233 426 000 Diff nye utrekn. Jf. K-065/14-8 265 000-7 729 000-7 654 000 Vekst i % 3,7 % 3,4 % 3,4 % NB! Veksten i tabellen er ikkje oppgåve-korrigert, men viser rein vekst frå førre ØP. Kolonne 1 viser tal for 2016 frå vedteken ØP 2015-2018, jf. K-sak 65/14 (folketal 01.07.14. Desse tala er utgangspunktet for budsjett 2016, ØP 16-19. Den nedste rada viser endringa i høve til denne totalt for frie inntekter. Kolonne 2 viser tal frå RNB (revidert nasjonalbudsjett) utifrå framskriven folketal pr. 01.01.15 for Etne (4 103) og for heile landet. Kolonne 3 viser «Alt. 1» som er tal frå framlegg til Statsbudsjett, jf. Grønt Hefte. Utrekninga av rammetilskot byggjer på folketal pr. 01.07.15 (4103). Tal for skatt byggjer på skattenivå for Etne i høve landsgjennomsnittet i 2013 (91,5 %). Kolonne 4 viser «Alt. 2» som er tal frå framlegg til Statsbudsjett, men skatteanslaget bygger på gjennomsnittleg skatt i perioden 2012 til 2014. Innbyggjartalet 1.1.16 er framskriven etter SSB sin MMMM-modell. Skatteanslaget er høgare i denne modellen, men dette førar til lågare inntektsutjamning. Kommunane bør vurdere skatteanslaget opp mot lokale tilhøve knytt til skatteutviklinga. Det er spesielt folketalet som gir utslag. Verken kommunens skatteinntekter eller inntektsutjamninga vert bestemt i statsbudsjettet. Anslag på frie inntekter 2016 Rammetilskotet består av eit standard innbyggjartilskot. Dette blir korrigert gjennom sakar med særskild fordeling, korreksjon for elever i statlege og private skular, utgiftsutjamning og inntektsgarantiordninga (INGAR). I tillegg kjem regionalpolitiske tilskot i form av Distriktstilskot Sør-Norge og Skjønstilskot. Nord-Norge- og Namdalstilskot, Småkommunetilskot, Veksttilskot og Storbytilskot som er andre regional politisk tilskot som Etne kommune ikkje kjem inn under. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 16

I framlegg til Stasbudsjett (Grønt Hefte) for 2016 er Etne kommune sine inntekter anslått slik: Anslag frie inntekter: rammetilskot og skatteinntekter (Grønt Hefte) A. Innbyggjartilskot før omfordeling 93 439 000 B. Omfordeling mellom kommunane 24 589 000 C. Korreksjon for elever i statlege og private skular 1 412 000 Sum utgiftsutjamning 26 002 000 D. Saker med særskilt fordeling 686 000 E. Inntektsgarantiordninga (INGAR) -236 000 Sum omfordeling 27 167 000 Sum innbyggjartilskot inkl. INGAR 119 890 000 F. Distriktstilskot Sør-Norge 1 167 000 G. Skjønstilskot 3 700 000 Sum regionalpolitiske tilskot 4 867 000 Sum rammetilskot 124 757 000 + H. Anslag skatteinntekter (inkl. inntektsutjamning) 108 743 000 = Anslag frie inntekter 233 500 000 A. Innbyggjartilskot før omfordeling Dette er i utgangspunktet eit likt beløp for alle innbyggjarane (per 01.07.15) der det er tatt omsyn til nokre endringar som er felles for alle t.d. ulike oppgåver / korreksjonar i 2015 og løns- og prisvekst. Deretter skjer ei omfordeling mellom kommunane gjennom utgiftsutjamninga, saker med særskilt fordeling og inntektsgarantitilskotet. I 2016 er innbyggjartilskotet før omfordeling kr 22 668 pr. person. For Etne kommune utgjer tilskot 93 439 000. B. Utgiftsutjamning, omfordeling I tenesteytinga er det store skilnader i kostnaden mellom dei ulike kommunane. Dette skuldast mellom anna ein del strukturelle ulikskaper som kommunen ikkje sjølv kan påverka, som til dømes aldersfordeling og sosiale tilhøve i kommunen. Denne skilnaden skal kommunane i prinsippet få full kompensasjon for gjennom utgiftsutjamninga. Kompensasjon skjer gjennom ein kostnadsnøkkel (behovsindeks) som består av ulike kriterium med vekter. Gjennom denne nøkkelen og eit sett med kriteriedata blir kommunen sitt utgiftsbehov berekna. Indeksen brukast til å berekne kommunen sitt trekk eller tillegg i utgiftsutjamninga. T.d. skal kriteriet «Innbyggjarar 2-5 år» fange opp variasjon i kommunenes utgifter til bla. barnehage, barnevern og helsetenester. Kriteriet er gitt ei vekt som seier noko om kor stor del av utgiftsbehovet som er knytt til kriteriet. Det bereknes ein indeks for kriteriet som viser korleis kommunen ligg i høve til landsgjennomsnittet ved å sjå på kor stor del av Etne sin befolkning som er 2-5 år samanlikna med landet. Indeksen for kriteriet multipliserast med vekta til kriteriet. Summen av alle kriterienes delsum utgjør kommunens samla behovsindeks som er vist i figuren nedanfor. For Etne kommune er indeksen 1,124 i 2016 (1,1360 i 2015). Det vil seie at det er Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 17

berekna at kommunen er om lag 12,4 % dyrare å drive enn landssnittet, og blir difor kompensert med 26,002 millionar for dette. Etne si utrekninga kjem fram av modellen nedanfor. Indeks og konsekvens av omfordeling i itgiftsutjamning for 2016 Beløp Vekt Antal Indeks i 1000 0-1 år 0,0055 92 0,9698-33 2-5 år 0,1268 233 1,1601 4 024 6-15 år 0,2880 522 1,0524 2 994 16-22 år 0,0210 348 0,9451-228 23-66 år 0,0938 2 259 0,9498-933 67-79 år 0,0453 442 1,0809 726 80-89 år 0,0693 161 1,1485 2 040 over 90 år 0,0464 65 1,8776 8 073 Basistillegg 0,0226 1 2,9415 8 699 Sone 0,0132 43 130 2,6586 4 341 Nabo 0,0132 11 315 1,5392 1 411 Landbrukskriterium 0,0029 0 3,6848 1 544 Innvandrere 6-15 år ekskl Skandinavia 0,0083 28 0,8104-312 Norskfødte med innv foreld 6-15 år ekskl Skand 0,0009 9 0,2627-132 Flytninger uten integreringstilskudd 0,0047 18 0,1648-778 Dødlighet 0,0460 22 0,8841-1 057 Barn 0-15 med enslige forsørgere 0,0115 66 0,6375-826 Lavinntekt 0,0062 122 0,6377-445 Uføre 18-49 år 0,0046 62 0,8906-100 Opphopningsindeks 0,0139 0 0,1696-2 288 Urbanitetskriterium 0,0177 21 663 0,6111-1 365 PU over 16 år 0,0461 17 1,1529 1 398 Ikke-gifte 67 år og over 0,0437 290 1,1117 968 Barn 1 år uten kontantstøtte 0,0296 21 0,6611-1 989 Innbyggere med høyere utdanning 0,0188 684 0,6939-1 141 Totalt 1,0000 1,12403 24 589 C. Korreksjon for statlege elevar Nokre kommunar har elever i statlege og private grunnskoler. Desse elevene har ikkie kommunane utgiftar for. Trekkordninga inneberer at kommunar med slike elevar blir trekt eit gitt beløp per elev. Summen av trekk frå kommunar med slike elevar fordelast ut igjen til alle landets kommunar etter kommunenes del av beregnet utgiftsbehov (kostnadsnøkkelen). Etne kommune har ingen slike elevar, og tek difor berre i mot sin del av trekket frå andre kommunar, totalt 1,412 million. D. Saker med særskilt fordeling Innafor innbyggjartilskotet fins det midlar som ikkje blir fordelte etter dei andre kriteria i inntektssystemet, men der det blir gjort ei særskilt fordeling. Midlane blir her fordelt utifrå ulike data frå kommunane, må ikkje forvekslast med øyremerka tilskot og er altså frie inntekter. For 2016 vil Etne kommune bli kompensert med høvesvis 128 000 for Utdanning av deltidspersonell og 585 000 til Helsestasjon og skulehelseteneste, totalt 686 000. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 18

E. Inntektsgarantitilskot (INGAR) Tilskotet skal sikre at ingen kommunar får ei utvikling i rammeoverføringa som ligg meir enn 300 kr pr. innbyggjar under landsveksten pr. innbyggjar, frå det eine året til det neste. Ordninga omfattar systemendringar, innlemming av øyremerka tilskot i rammeoverføring, endringar i Distriktstilskot Sør-Norge, befolkningsnedgang og endringar i kriteriedata, men vil ikkje omfatte endringar i skatteinntektene, inntektsutjamninga, skjønstilskot og veksttilskot. Endring i tilskot gitt etter særskilt fordeling (tilskot gitt til spesielle formål eller i ein tidsavgrensa periode) kjem heller ikkje inn under ordninga. Etne kommune får ikkje noko av dette tilskotet, men får eit trekk i rammeoverføringa for finansiering av ordninga (57 per innbyggjar), totalt på 236 000. F. Distriktstilskot Sør-Norge Tilskotet blir gitt for å ivareta busettingsmønsteret og mangfaldet i kommunar som ligg eit stykke frå bykommunane og som slit med dei same utfordringane som småkommunar med under 3 200 innbyggjarar og kommunane i Nord-Noreg. Tilskotet blir gitt for å betre inntektsnivået i kommunar med gjennomsnittlig skatteinntekt dei siste tre åra som er lågare enn 120 pst. av landsgjennomsnittet, som ligger i sone III eller sone IV i det distriktspolitiske virkeområdet, og som ikkje mottar Nord-Norge- og Namdalstilskot eller småkommunetilskot. Tildeling av distriktstilskot Sør-Noreg tek utgangspunkt i distriktsindeksen, som er eit uttrykk for graden av distrikts-utfordringar i ein kommune. Indeksen byggjer på indikatorar om sentralitet, reiseavstand, befolkningstettleik, befolkningsstruktur og -utvikling, status for arbeidsmarknaden og inntektsnivå. Kommunane må ha ein indeks mellom 0 og 46 for å få tilskot. Tilskotet blir rekna ut frå talet på innbyggjarar per 1. januar 2015 og distriktsindeksen for 2014. Etne fekk ein betydeleg reduksjon i distriktsindeksen frå 35 til 45 frå 2014 til 2015. Dette gav ein stor reduksjon i tilskotet frå 5,442 mill. i 2014 til 1,129 mill. i 2015. I 2016 er indeksen 45 og tilskotet 1,167. G. Skjønstilskot Tilskotet fordelast av Fylkesmannen i Hordland. Det skal kompensere kommunane for spesielle lokale tilhøve som ikkje vert fanga opp i den faste delen av inntektssystemet. Tilskotet for 2016 er på 3,7 millionar (mot 3,8 millionar i 2015). Kommunen hadde ikkje mottatt brev frå Fylkesmannen med grunngjeving for tildelinga då budsjettet blei lagt fram. H. Skatteinntekter (inkl. Inntektsutjamninga): Skatteinntektene varierer mykje mellom kommunane og blir jamna noko ut gjennom inntektsutjamninga. Skatteinntektene har dei siste åra vore inntekts- og formuesskatt for personlege skatteytarar og naturressursskatt frå kraftføretaka. Dei endelege skatteinntektene (skatt og inntektsutjamning) for 2016 er ikkje kjent før i februar 2017. Kommunar med skatteinntekter under landsgjennomsnittet i 2015 blir kompensert for 60 % av differansen mellom eigen skatteinngang og landsgjennomsnittet, medan kommunar med skatteinntekter over landsgjennomsnittet blir trekt for 60 % av differansen. Vidare blir kommunar med skatteinntekter på under 90 % av landsgjennomsnittet kompensert med 35 % av differansen mellom eigne skatteinntekter og 90 % av landsgjennomsnittet. Denne kompensasjonen blir finansiert ved at kvar kommune blir trekt med eit likt beløp pr. innbyggjar. Dette er ei løpande utjamning som blir utbetalt ti gonger i året etter kvart som tala frå skatteinngangen for kommunane ligg føre, siste gong i februar året etter. Inntektsutjamninga blir rekna i høve landsgjennomsnittet for skatt slik at den samla skatteutviklinga for kommunane i landet vil ha stor innverknad på kvar kommune si inntektsutjamning. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 19

Pårekna skatteauke for kommunane frå 2014 til 2015 vart i RNB (Revidert nasjonalbudsjett) pårekna til 4,6 %. Denne er i framlegg til statsbudsjett ikkje justert. I framlegg til statsbudsjett blir pårekna nominell skatteauke frå 2015 til 2016 sett til 7,4 % i høve til siste pårekna sats for 2013. Skatteøyret (personlege skattytarar) for kommunane vert endra auka med 0,45 % frå 11,35 til 11,80%. Både KS og Fylkesmannen minner om at den einskilde kommune må justere påslaget for skatteauke utifrå eiga vurdering og lokale tilhøve knytt til skatteutviklinga i eigen kommune sett opp mot skatteutviklinga i landet totalt. Det er også viktig å hugse på at folketalsutviklinga fram til 01.01.16 vil påverke inntektsutjamninga i rammeoverføringa. Avvik i utviklinga frå landssnitt vil gje dårlegare forklaringskraft i modellen. So langt i år har Etne kommune vekst som landssnittet. I Grønt hefte (GH) frå KRD (kommunal- og regionaldepartementet) byggjer dei prognosen på kommunen sin skattinngong i 2015 som er framskriven i tråd med veksten på det samla skatteanslaget for landet basert på innbyggjartal per 01.01.15. Etter dette ligg Etne på 87,8% av landsgjennomsnittet før inntektsutjamning og 94,6 % etter. KS har ein annan modell som byggjer på eit gjennomsnitt av dei 3 siste åra (2012 2014) og innbyggjartal per 01.07.14. Etter denne modellen vil Etne liggje på 89,9 % av landsgjennomsnittet før inntektsutjamninga og 94,7 % etter. Skatteinngangen i september 2015 visar at Etne ligg på 85,4% før utjamninga og 94,5 % etter inntektsutjamninga. 4.3 Oppgåveendringar og ulike satsingar i Statsbudsjettet: Ved pålegg om nye eller utvida oppgåver for kommunesektoren, avvikling av oppgåver eller regelendringar som har økonomiske konsekvensar, skal kommunesektoren kompenserast eller trekkast i frie inntekter på grunnlag av berekna endring i økonomisk belastning. Desse er lista opp i figuren nedanfor, med konsekvens for Etne kommune. I tillegg er det ulike ordningar med særskild tilskot eller kompenasjonar som kan vere aktuelle for kommunen. Ein del av punkta er også omtala nærare med tekst. Oversikt tillegg og trekk i oppgåvekorrigert vekst Tillegg Trekk Anslag på frie inntekter 2015 (2015-kr) 225 123 Øyeblikkeleg hjelp, døgnopphald, inngående fordeling 1 043-95 Statleg/private skoler aukei elevtall Ny naturfagtime 67-0 Adopsjon, heilårseffekt BPA, heilårseffekt 179-37 Adm. utgifter innføring av nasjonalt minstekrav, foreldrebetaling bhg. Valkort 8-548 Overføring skatteoppkrevjarfunksjon Representantskapsforslag - krisa i Syria 6-10 Husbanken (SIKT) Gratis kjernetid, heilårseffekt 47-117 Makspris barnehage, heilårseffekt Likeverd komm/priv. bhg. 156-294 Nasjonalt minstekrav foreldrebetaling barnehage, heilårseffekt 139 Samla justering 2015 545 Anslag på frie inntekter 2015 (2015-kr) 225 669 Barnehagar og skule: Endring finansiering ikkje-kommunale barnehager 1. Tilskot til ikkje-kommunale barnehagar Frå 2016 vil dei ikkje-kommunale barnehagane få den same finansieringa som kommunale barnehagar, det vil seie 100 prosent av tilskot kommunale barnehagar. Kommunane blir Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 20

kompenserte med samla kr. 180 mill. i auke i rammetilskotet. Kommunestyret i Etne vedtok allereie i K-sak 031/11 at tilskotssatsen skulle være 100 %. Det blir gjort endring i forskrift om finansieringa av ikkje - kommunale barnehagar for å gi betre samsvar mellom reelle utgifter og tilskot frå kommunane. Det blir teke omsyn til at dei private barnehagane samla har lågare pensjonsutgifter enn dei kommunale. På den andre sia har dei private samla høgare kapitalutgifter enn dei kommunale. Kommunane er samla trekt om lag kr 338 mill. i rammetilskotet. 2. Meir fleksible barnehageopptak 400 mill. av veksten i frie inntekter er knytt opp til meir fleksible barnehageopptak. Dette er heilårsverknaden i 2016 av kompensasjon frå 2015. Utgjer for heile året opp mot kr 750 mill. Fordeling etter del-kostnadsnøkkel for barnehage i inntektssystemet. 3. Ny naturfagtime Det er framlegg om å auka timetalet i naturfag med ein veketime på 5. - 7. trinn frå hausten 2016. Kommunane blir kompenserte gjennom ein auke i rammetilskotet samla for 2016 med kr. 77,6 mill. 4. Rentekompenasjon for skule- og svømmeanlegg. Ordninga blei etablert i 2009 med sikte på ei investeringsramme på 15 mrd. over ein periode på 8 år. 2016 er siste år. Forvaltas av Husbanken. Ramma er 1,5 milliardar for 2016. Helse- og omsorgstenester: 1. Døgnopphald - hjelp Frå 2016 får kommunane ein lovpålagt plikt til å tilby døgnopphald for personar med trong for hjelp med ein gong. Det har vore ei gradvis oppbygging med øyremerka tilskot dei siste 4 årafor å sikre at kommunane skulle få tid til å bygge opp tenesta. I 2016 blir både det øyremerka tilskotet og bidraga frå helseføretaka innlemma i rammetilskotet. Finansieringa av tenesta kjem med andre ord frå 2016 gjennom rammetilskotet til kommunane, til saman om lag kr. 1,2 mrd. Tilskotet blir fordelt mellom kommunane etter delkostnadsnøkkel for pleie og omsorg i inntektssystemet. 2. Toppfinansieringsordninga for ressurskrevjande tenester Ordninga er for personar under 67 år og det er ikkje signalisert endringar i målgruppa. Kompensasjonsgraden for netto utgifter er foreslått vidareført på 80 %. Innslagsnivået på kr 1 081 000 (auka frå 1 043 000). Dette inneberer ei innstramming då påslaget er større enn pårekna lønnsvekst (10 000). Då staten driv etter kontantprinsippet og kommunane etter anordningsprinsippet, vert endringane i statsbudsjettet for 2016 for ordninga gjort gjeldande for tilskotet til kommunane for 2015. Tilskot gjennom rammeoverføringa for psykisk utviklingshemma (16 år og eldre) blir trekt frå i berekningsgrunnlaget, det same gjeld ev. øyremerka tilskot. 3. Investeringstilskot til sjukeheimsplassar (55 %) og omsorgsbustader (45 %) Målgruppe for ordninga er personar med behov for heildøgns helse- og omsorgstenester, uavhengig av alder, diagnose og funksjonshemming. For 2016 er det framlegg om å gi tilsegn om tilskot for 2500 nye einingar med heildøgns omsorg, fordelt mellom omsorgsbustader og sjukeheimsplassar. Tilskotet kan gå til bygging, kjøp eller utbetring. Maksimalt berekningsgrunnlag av investering for kvar eining er i underkant av kr. 3,0 mill. (kr. 3,4 mill. i pressområde) i 2015. Dette grunnlaget blir prisjustert til 2016 - kroner. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 21

I 2015 er tilskotssats 55 prosent av godkjent investeringsgrunnlag for sjukeheimsplassar og 45 prosent av godkjent investeringsgrunnlag for omsorgsbustader. Det er lagt opp til dei same tilskotssatsane i 2016 som i 2015. 4. Helsestasjon- og skulehelsetenesta 200 mill. kroner av veksten i frie inntekter (samla no 667,7 mill.) er grunna med behov for styrking av helsestasjons- og skulehelsetenesta. Midlane inngår i rammetilskotet til kommunane, men er særskilt fordelt basert på talet innbyggjarar i alderen 0-19 år. Alle kommunar får minimum 100 000. Etne sin del er stipulert til 585 000. 5. Rusproblem og psykiske lidingar 400 mill. i veksten i frie inntekter er knytt til behovet for å styrka dei kommunale tenestene til rusomsorg. Fordeling etter delkostnadsnøkkel for sosialhjelp i inntektssystemet. 6. Dagtilbod demente Regjeringa vil kome med framlegg til endring av helse- og omsorgstenestelova slik at kommunane frå 01. januar 2020 får plikt til å tilby dagaktivitetstilbod til heimebuande per-sonar med demens. Det er lagt opp til utbygging av tilbodet fram mot år 2020. Det er framlegg om øyremerka tilskot i 2016 på til saman kr. 71,3 mill. for å leggje til rette for 1200 plassar i 2016. Tilskotet utgjer om lag 30 prosent av kostnadene med etablering og drift. Andre: 1. Etterutdanning av deltids brannpersonell 37,9 mill. av frie inntekter er knytt til utdanning av deltids brannpersonell. Etne sin del er stipulert til 128 000. 2. Flytting av skatteoppkrevjarfunksjon til staten I Statsbudsjettet er det nok ein gang foreslått at skatteoppkrevjarfunksjonen vert overført til staten med verknad frå 1.6.16. Det er trekt ut 630 mill. kroner av kommunanes rammetilskot i 2016. Heilårseffekten av uttrekket kjem i 2017 på 1 080 mill. kr. Etne sitt trekk for 2016 er 548 000. Uttrekket er fordelt mellom kommunane ved bruk av delkostnadsnøkkelen for administrasjon, landbruk og miljø. I utrekninga er det lagt til grunn ein kostnad per årsverk på 786 000. 3. Tiltakspakke for auka sysselsetjing I Statsbudsjett er det foreslått 500 mill. som øyremerka eingongstilskot til kommunane for å auke sysselsetjinga. Midlane skal nyttast til vedlikehald og rehabilitering av skular og omsorgsbygg. I tilleggsproposisjonen er beløpet redusert med 200 mill. Bevillinga skal fordelast til kommunane med høgast vekst i ledigheita (Aust- og Vest-Agder, Rogaland, Hordaland, Sogn og Fjordane og Møre og Romsdal). Tilskotet fordeles til kommunane utan søknad med likt beløp per innbyggar. I Statsbudsjettet var det antyda 96 kr per innbyggjar. Noko som utgjer ca. 390 000 for Etne kommune. 4.4 Andre økonomiske føresetnader Med unnatak av utrekning av statleg rammetilskot, renter og nokre få postar til, vil utrekna inntekter for 2016 bli vidareført flatt i økonomiplanperioden (2016-tal) med mindre sikre signal seier noko anna. Dette gjeld også for utgiftspostane (vil bli omtala seinare). Unnatak frå denne hovudregelen vil bli omtala særskilt. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 22

1. Eigedomsskatt Det er budsjettert med ei auke på 0,5 til 3,5 for eigedomsskatt på hus og fritidseigedom. Dette er i tråd med føringane i økonomiplanen for 2015 til 2018. Eigedomskatt på verk og bruk og næring ligg inne med 7. Ei endring på 1 utgjør ca. 3,25 millionar (utanom verk og bruk og næring). 2. Sal av konsesjonskraft I ØP 15-18 blei det budsjettert med 26,5 øre pr wh for heile planperioden. I ØP 16-19 er dette justert ned til 21 øre. Den forventa auken knytt til kommunen sin del i utbygginga av Eikemo-vassdraget ligg framleis inne, men saka er ikkje avklart frå sentralt hald. Ei endring på eit øre utgjer ca. 200 000 kr. 3. Framlegg satsar ordinært driftstilskot til ikkje-kommunal barnehage Etne kommune skal, i samsvar med sentrale føringar (lov, forskrift og rundskriv) og lokale retningsliner, kunngjere forslag til tilskotssatsar for driftstilskot til ikkje-kommunal barnehage i 2014 samstundes med at framlegg til årsbudsjett vert lagt ut til ålment ettersyn. Administrasjonspåslaget er 4,3 %. Utrekning av satsar for 2016 byggjer på årsrekneskape for 2014 justert med ein deflator frå 2014 til 2015 på 2,9 % og frå 2015 til 2016 med 2,7 %. I tillegg er kommunen sine pensjonskostnadar tatt ut og erstatta med eit sjablontillegg på 13 %. Kapitalsatsane vert fastsett sentralt. Tilskotssatsane for born i ikkje-kommunale barnehage blir foreslått til kr 188 105 for små born og kr 89 764 for store barn. I tillegg kjem kapitaltilskot per born, som blir fastsett sentralt. Satsane blir endelege vedtatt i januar når statsbudsjettet er endeleg vedtatt. 4. Andre gen. statstilskot / rente- og avdragskompensasjonar Tilskota gjeld R/A-kompensasjon (rente og avdrag) for grunnskulereforma (L-97), R- komp. for opprusting av skular og R/A-komp. for utbygging av sjukeheimsplassar og omsorgsbustader. Det vedvarande låge rentenivået gjer at rente- og avdragskompensasjonen må justerast ytterlegare ned.. Det er den flytande renta i Husbanken som ligg til grunn for utbetalingane (basert på gjennomsnittet av observerte marknadsrenter over to månader på statspapir). Det er budsjettert med ei rente på 1,9 % i 2016, 2,1 % i 2017, 2,3 % i 2018 og 2,5 % i 2019. Rente- og avdragskomp. knytt til grunnskulereforma (Enge skule) er ferdig utbetalt i 2017 (20 år frå 1997). 5. Lønsutgifter Framlegg til Statsbudsjett legg til grunn ein prisindikator (deflator) på 2,7 % der 2,7 % er pårekna lønsvekst (utgjer om lag 2/3). Me har også dette året hatt ein grundig gjennomgang med alle einingsleiarane for å kvalitetssikra at alle stillingane som skal vere med no er på plass, og at dei rette beløpa ligg inne. Lønsbudsjettet for fast løn er oppdatert i høve lokale forhandlingar (hausten 2014) og sentrale forhandlingar våren 2015. Dei ulike faste tillegga er anten fanga opp av lønsbudsjettmodulen, oversikter frå turnusprogrammet NOTUS, lagt inn etter innspel frå leiarane eller gitt eit påslag med 2,7 %. 6. Sjukefråvær og refusjon sjukelønn For fleire år sidan hadde kommunen ein gjennomgang av stipulert behov for sjukevikar, og la inn budsjettmidlar for lønn til vikarane. Då ein får refundert for sjukefråvær utover arbeidsgjevarperioden, budsjetterte ein også med stipulerte inntekter. Etter endra lengde på arbeidsgjevarperioden, er budsjettert ref. sjukelønn sett til 80 % av budsjettert lønn til vikarane. Sjukefråvær og bruk av vikarar varierer mellom einingane. Dei som har mykje Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 23

Lånegjeld (i millionar) Renteutgifter og avdrag (i millionar) fråvær og har hatt meirinntekt m.o.t. ref. sjukelønn, har kunna sjå auka vikarutgifter opp mot auka inntekter. 7. Lånegjeld: Rente- og avdragsutgifter Det er lagt opp til store investeringar i økonomiplanperioden (totalt 98,3 mill.), med ei auke i lånegjeld på om lag 57 millionar i økonomiplanperioden. ØP 14-17 er vidareført, med 3 millionar til ny brannbil og 0,5 mill. til silanlegg i Etne som nye investeringar i 2016. I tillegg er det lagt inn 6 millionar i 2019 til ombygging av helsesenteret til skule. Den største einskildinvesteringa som ligg inne er Etne omsorgssenter med 70 millionar i låneopptak. 300 12 280 260 240 253 272 267 266 10 8 220 209 200 6 180 187 160 4 140 2 120 100 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Avdrag Lånegjeld Renter 0 Forventa rente- og avdragsutgifter i perioden er justert på grunn av rådmannen sitt framlegg til investering i økonomiplanperioden. Det er budsjettert med ei stor auke i rente- og avdragsutgiftene på nesten 3,1 millionar frå 2015 til totalt 18,75 mill. i 2019., Utanom avtalar om fast rente er det budsjettert med ei rente på 2% i 2016, 2,25% i 2017, 2,5 % i 2018 og 3 % i 2019. Dette er noko over forventa rente, men muliggjør lengre rentebindingar på historisk sett låge nivå og tar høgde for uventa rentehopp. 8. Renteinntekter Renteinntektene er redusert med 1 mill. Det er budsjettert med ein gjennomsnittleg likvid behaldning på 65 millionar, med ein gjennomsnittleg rente på 1,5%. 9. Pensjonsutgifter Auka krav til pensjonsselskapa, auka lønningar, auka levealder, lågare rente og kortare amortiseringstid er nokre av årsakene til at det vert signalisert auka pensjonskostnader i åra som kjem. Budsjettert pensjonssats i KLP er auka frå 16,5 til 17 % i budsjett 2016. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 24

Me har lagt inn følgjande verdiar i 2016 (gjeld arbeidsgjevardelen): KLP vanlege 17 % (for alle som ikkje kjem inn under unnataka) KLP sjukepleiarar 19 % KLP ordførar 17 % SPK 13,41 % Arb.g.a. sone 1A 14,1 % (10,6 % opp til eit grunnbeløp på 500 000) Det er mykje fokus på kommunane sine pensjonsforpliktingar og kommunane blir oppmoda om å byggje opp reservar til å møte m.a. desse utfordringane i framtida. Det kan bli ei utfordring å klare å følgje opp desse forpliktingane, og KS har hatt innspel overfor regjeringa om at kommunane vil kunne trenge hjelp til å klare dette. På bakgrunn av dette bør kommunen vidareføre ordninga med at ein ev. differanse mellom utgiftsførde pensjonskostnader og betalte kostnader vil bli sett av på eige fond for å møte framtidige forpliktingar. Eigenkapitaltilskotet til KLP for kvart år skal, i samsvar med Rekneskapsforskrifta 8 og KRS (Kommunal regnskapsstandard) nr.1, førast som kjøp av andelar i investeringsrekneskapen til anskaffingskost i balansen. Det er ikkje budsjettert særskilt med denne kostnaden, då den ligg i budsjetterte pensjonskostnader. Fullmakt for rådmannen til å overføre frå drift til kapital når noko som er budsjettert i drift i samsvar med rekneskapsforskriftene skal førast i kapitalrekneskapen, er nå ein del av vedtatt delegasjonsreglement. Amortiseringstida for premieavvik for pensjonskostnadene er redusert frå 10 til 7 år med verknad frå rekneskapsåret 2015 slik at premieavvik frå 2015 og seinare skal skrivast ned over 7 år. Premieavvika t.o.m. 2014 skal gå etter gjeldande regelverk, dvs. 10 år. I utgangspunktet var det signalisert at premieavvika ville fordele seg på inntekts- eller utgiftssida alt etter om det var hovud- eller mellomoppgjør slik at inntekter og utgifter ville likne seg ut over tid. Med unnatak av eit år har premieavvika frå KLP gått same veg kvart år med det resultat at amortiserte premieavvik aukar for kvart år som går. Auken vert forsterka ved at amortiseringstida blir endra frå 10 til 7 år og ytterlegare forsterka ved at det nå er signalisert sterk auke i premieavvika i åra som kjem.. 10. Premieavvik KLP / pensjonsfond Kommunen har ei bokført premieavvik på om lag 21 millionar per 31.12.14. Det er stipulert ei auke i åra framover. Kommunen har 18,7 millionar på eiga fond «Fond framtidige pensjonsforpliktingar». 4.5 Kommunale takstar og inntekter frå tenester Alle takstane for kommunale tenester er oppgitt i Taksthefte for 2016 som handsamast som eiga sak parallelt med budsjettet. Alle endringane som ein konsekvens av dette, inkludert VARområda, er innarbeidd i budsjettframlegget. Dersom ikkje anna er oppgitt er det lagt inn ein generell auke i takstane på 3 %. 1. Husleiger bustader og skulebygg Husleigene vert endra med 2,11 % i samsvar med auken i konsumprisindeksen frå 15.09.14 til 15.09.15. Nye priser har verknad frå 01.02.2016. 2. Foreldrebetaling barnehage Maksimalsatsen i barnehagane er frå sentralt hold foreslått vidareført auke til 2 655 på 2 580. Etne kommune legg denne til grunn. Prisane for 4,3 og 2 dagar vert foreslått auka med same kroneauke (75 kr) Me har lagt til grunn inntektene (inkludert Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 25

søskenmoderasjon) i barnehagane for oktober, og lagt inn med 11 månaders effekt i 2016 og justert for kjende endringar. Søskenmoderasjon har vore høgare enn budsjettert dei siste åra, og ein har forsøkt å ta høgde for dette. I tillegg er det usikkert kva omfang ein får av gratis kjernetid og moderasjon for låg inntekt. Prisen på mat er forslått auka med 2 kr (10 %) per dag frå 20 til 22 (400 til 440 pr. mnd.). 3. Skulefritidsordning (SFO) Prismodellen blei endra til intervalla frå og med hausten 2015. Denne modellen er vidareført med generell prisauke. 4. Helse- og omsorgstenester Opphald på sjukeheimane: Langtidsopphald: Det er budsjettert med ein nedgang på 10 plassar. Korttidsopphald, faste sentralt regulerte takstar. Avlastingsopphald, vederlagsfritt (nytta for avlastingsopphald for unge med funksjonsnedsetjing). Satsane i høve tryggleiksalarm er justert noko opp. Prisane for matombering er foreslått auka frå 100 kr til 140 kr i tråd med tidlegare varsla opptrapping til sjølvkost. 5. Kommunale gebyr Det er for 2016 lagt til grunn -1.1 % reduksjon i avgiftene til vatn, 8,2 % auke innan avlaup, og 8,4 % auke for feiing. Totalt vert dette 1,8 % auke for ein normalgebyr. HIM har foreslått ein reduksjon på 50 kr for eit standard renovasjonsgebyr. F.o.m. 1.1.16 har også HIM overtatt slamrenovasjon. Standard gebyr for eit hus med slamavskiljar t.o.m. 4 m3 går ned 66 kr. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 26

4.6 Risikovurdering av økonomiplan Det er risiko for at dei ulike føresetnadane som er lagt til grunn i økonomiplanen ikkje slår til. Ved sviktande føresetnader over tid kan kommunen hamne i ubalanse ved at inntektene ikkje er høge nok i høve til dei utgifta som kjem. Av dei mest aktuelle risikomomenta kan nemnast: Høgare rente Lågare skatteinngang o Både i landet og i Etne o dårligare arbeidsmarknad o endring i befolkningsveksten Lågare rammetilskot o endringar i inntektssystemet som slår negativt ut for Etne kommune, t.d. selskapskatt o endring i distriktsindeksen, bortfall av Distriktstilskot Sør-Norge o lågare Skjønstilskot Stramme budsjettrammer og gjennomføring av innsparingar Lågt netto driftsresultat Auka pensjonskostnadar Konsekvensar av høgare rente Ein har føreset ei relativt låg rente, som stiger litt i perioden. I pengepolitisk rapport 3/15 presenterar Norges Bank ein prognose for referansebanen for styringsrenta. Rapporten hevdar at det er 90 prosent sannsynleg at styringsrenta vil ligge under 3 prosent i 2018. I lånemarknaden er det normalt eit påslag på mellom 0,4 og 0,8 % poeng. Budsjettert rente i 2018 er 2,5 %. Rentenivået kan difor bli høgare enn budsjettert. Eit prosent høgare rente utgjer nesten 2,3 millionar i 2018. Noko av dette vil bli tatt inn via høgare gebyr på var-områda og høgare avkastning på bankinnskot. Konsekvensar av dårligare arbeidsmarknad Me ser allereie at den låge oljeprisen har verka inn på arbeidsmarknaden i regionen. Held denne utviklinga fram kan det bli både lågare skattevekst enn forventa, og høgare utbetalingar til sosial hjelp. Samstundes kan ein stramare arbeidsmarknad gjere det lettare å rekruttere til kommunale stillingar. Kommunen har i fleire år blitt dratt oppover av at skatteinngangen for landet har vore god. Konsekvensar ved endring i befolkningsveksten Lågare befolkningsvekst enn antatt kan gi dårlig kapasitetsutnytting av skoler, barnehagar og pleie og omsorgsstenester. På den andre sida kan lågare befolkningsvekst være positivt ved at behovet for investeringar kan reduserast. Eit brått fall i talet innbyggjarar (relativt sett i høve landet) vil i tillegg gi lågare skatteinntekter og færre å til å bere den auka lånegjelda. Lågare behov for tenester gir også mindre brukarretta inntekter. Dette er t.d. situasjonen innan PLO no. 1 ubrukt sjukeheimsplass gir t.d. ca. 120 000 kr i mindreinntekter per år, samstundes som ein har bemanning som er høgare enn det som er naudsynt Det er utfordrande å tilpasse drifta til store endringar i tenestebehovet. Høgare befolkningsvekst kan gje press på tenesta våre, og gje behov for å auke opp tilbodet. T.d. vil utviklinga av barnetal i den private barnehagen ha stor innverknad på kommunen sine utgifter. Eit stort barn utgjer ca. 200 000 per år, medan ei lite barn utgjer ca. halvparten. Ein endring på t.d. 5 små born utgjør då 1 million. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 27

Stramme budsjettrammer og nye innsparingar Store reduksjonar medfører behov for omstillingar i einingane. Det er viktig at kommunen får budsjettert effekt av arbeidet. Einingane si evne til å halde budsjettramane vil også i årene som kjem være avgjerande. Lågt netto driftsresultat I budsjettframlegget er det budsjettert med ei rente mellom 0,8 og 1,34 %. Dette er under tilrådd nivå på 1,75 % frå Teknisk beregenignsutvalg (TBU). Viss kommunen går med meirforbruk eit år, må dette dekkjast inn i løpet av påfølgjande to-årsperiode. Dette vil gje enda større press på økonomien. 2,00% 1,00% 0,00% -1,00% -2,00% -3,00% -4,00% 1,34% 0,90% 0,80% 0,97% 1,01% 4 449 4 264 2 886 3 250 3 251-2,81% 2014 2015* 2016 2017 2018 2003 Mindreforbruk Netto driftsresultat Tilrådd netto driftsresultat 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 - Reserver (midlar på fond) Per 31.12.14 hadde kommunen ca. 38 millionar totalt på ulike disposisjonsfond til drift. Korrigert for premieavvik på 21 millionar gir dette om lag 17 millionar i reservar. Ein del av midlane er knytt opp til løyvingar. Økonomiske konsekvensar ved endringar i føresetndane i Rådmannen sitt framlegg Føresetnader Utgjer 2016 2017 2018 2019 Endring på 2016 2017 2018 2019 Prosentsats renterutgifter 2 2,25 2,5 3 1 % 822 262 2 431 005 2 388 528 2 344 484 - ta ut Etne omsorgssenter 70 mill. lån -2 392 500-3 861 458-3 972 917-4 230 833 Prosentsats renteinntekter 1,5 1,5 1,5 1,5 1 % 650 000 650 000 650 000 650 000 Likvid behaldning i millionar. 65 65 65 65 10 mill. 150 000 150 000 150 000 150 000 Straumpris konsesjonskraft (øre pr wh) 21 21 21 21 1 øre 200 000 200 000 200 000 200 000 Promillesats eigedomsskatt bustad og fritidsbolig 3,5 3,5 3,5 3,5 0,5 1 625 000 1 625 000 1 625 000 1 625 000 Vurdering Økonomiplanen vert lagt fram med netto driftsresultat under anbefalt nivå. Det vert lagt opp til ei betydeleg auka i lånegjelda. Usikkerheit i arbeidsmarknaden og usikkerheita knytt til frie inntekter (skatteinntekter og ny inntektsmodell) gjør at rådmannen vurderer risikoen for at kommunen kan gå med underskot i økonomiplanperioden som moderat til høg. Kommunen har fondsmidlar som kan dekke opp noko underskot. Ein bør likevel merka seg at ein stor del av fonda er knytt opp mot rekneskapsført premieavvik. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 28

5. Tenester og einingar Rådmannen sitt framlegg til budsjett 2016 inneberer desse endringane. Kolonne 2015 inneberer budsjett 2015 før tiltak. 2016 er lønnsbudsjett. 2016 er budsjettet er justering for tiltaka som er lista opp og innarbeidd i dokumentet. Utvikling budsjetterte årsverk Nye 2016 Ansvar 2015 2016 Kommentar tiltak etter tiltak Kommentar A.1000 10,46 10,81 10,81 A.1200 4,1 3,6 Prosjektstilling "Saman om" 3,6 A.1400 3 7,5 Felles IKT med Vindafjord 7,5 Lærling lagt inn i 50 % A.1500 5,3 5,3-0,6 4,7 Skatteoppkrevjar A.1600 10,5 10 Adresseprosjekt ferdig 0,5 10,5 Adresseprosjekt vidareført halvt år A.1700 6,25 5,25 Sparepakke admin. 5,25 A.2101 48,28 51,96 Sparepakke oppvekst A.2103 6,47 0 Sparepakke oppvekst A.2105 17,57 18,27 Skule samla 72,32 70,23-3,43 66,8 Felles ungdomsskule A.2201 22,2 22 A.2203 7,26 6,51 Sparepakke oppvekst A.2205 14,4 15 Barnehagane samla 43,86 43,51-1 42,51 A.2300 5,95 5,95 5,95 A.3000 20,51 18,41 Barnevern til Vindafjord. 0,62 Miljøarbeidar + reinhaldsassistent flyktning A.3002 27,72 30,72-2 Helse samla 48,23 49,13-1,38 47,75 A.3500 5,32 6,32 Demenssjukepleiar A.3501 22,13 22,15 A.3502 24,97 24,97 A.3504 23,15 23,15 PLO samla 75,57 76,59-6,5 70,09 Nedlegging sjukeheimsplassar A.3600 3,4 3,06 Tiltak med refusjon 3,06 A.4200 20,75 20,45 Reinhald Rygg skule 20,45 Totalt 309,69 311,38-12,4 298,97 Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 29

Ansvar 1000 Rådmannen Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: Rådmannen er kommunens øvste administrative leiar. Oppgåver og mynde er definert i kommunelovas 23. Hovudoppgåver er å leia kommunens totale verksemd med dei unntak som følgjer av lov, og innafor dei rammer kommunestyret fastset. Rådmannen med kommunalsjef skal bidra til at organisasjonen Etne kommune står fram som ei samla eining. Samtidig som det vert lagt til rette for at kvar eining og avdeling i kommunen vert spesialisert innafor sitt tenesteområde, både med tanke på kvalitet og service. Rådmannen har hovudansvaret for å utgreia saker for folkevalde organ og å gjennomføra dei politiske vedtak som blir fatta. I Etne kommune er ei rekkje tenester direkte underordna rådmannen: Beredskap, pedagogisk konsulent/senter, MOT, miljøretta helsevern. Og, SLT som er felles med Vindafjord kommune. Godtgjersler, kurs m.m. i høve folkevalde vert ført over ansvar 1000. Det same gjeld løn til hovudtillitsvalde og hovudverneombod. Vidare styrkingsmidlar til barnehagane, overføring til ikkje kommunal barnehage, kostnad til interkommunal PP-teneste, tilskot til næring og tilskot til trus- og livssynssamfunn. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Kommunereforma, administrativ organisering, gjennomføring av sparepakkar, utvikla alternativ til VESS-samarbeidet der samarbeid med Vindafjord om kjøp av tenester frå Haugesund knytt til legevakt samt kjøp av ø-hjelp senger vil vera ei satsing som vil auka utgiftene betrakteleg. Satsing på rehabilitering i institusjon og kvardagsrehabilitering i heimen må gjerast ved å bruka nåverande ressursar på nye måtar, der hjelp til sjølvhjelp er eit førande prinsipp. Etne er med i eit KS nettverk for å læra meir om kvardagsrehabilitering. Ei omlegging av tenesta som her ligg føre, fordrar ei haldningsendring der både politisk og administrativ leiing har ei avklart policy som er tufta på målsettingar i kommuneplanen. Bygging av nytt omsorgssenter. Dette vil krevja stor involvering. Deltaking/oppfølging i høve eining pleie- og omsorg og knytt opp mot å overvaka at prosjektet held seg innanfor dei økonomiske rammene som er sett. Etablering og drift av Barnas kommunestyre ved Ordførar og rådgjevar skule-barnehage. Framtidige utfordringar: Økonomi og nye statlege føringar som vektlegg større og meir robuste kommunar. Resultat av kommunereforma, korleis skal Etne klara å halda fram som eigen kommune? Folkerøysting med signal om kommunesamanslåing. Dette vil fordra tydeleg og god strategisk leiing. Auka handlingsrom til leiing. Det vert stadig meir aktivitet knytt til samarbeid med andre. Etne samarbeider både mot Haugalandet og mot Sunnhordland. Det er grunnlag for å vurdere bruken av administrasjonen sine ressursar i høve deltaking med andre og tid til leiing i eigen organisasjon. Framleis arbeida aktivt med ei god satsing på førebyggjande tiltak retta mot rus og kriminalitetsførebyggjande tiltak, gjennom deltaking i samarbeidsmodellen SLT-modellen saman med Vindafjord kommune. Etne kommune vil stå fram som ambassadørar for organisasjonen AV-OG-TIL som jobbar for godt alkovett blant vaksne. Etne kommune vil stå fram som ambassadør for organisasjonen MOT som er ein haldningsskapande organisasjon som bevisstgjer og styrkjer ungdommen sitt mot til å leva, bry seg og å seie nei. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 30

Deltaking og prosjekteigar for deltaking i eit 2-årig prosjekt knytt til rettleiarkorpset som er ei stor statleg satsing i regi av Utdanningsdirektoratet (Udir) innan skule. Skuleeigar skal følgja opp satsinga og sikra varig endring i organisasjonen. Skuleeigar er deltaking og prosjekteigar for Vurdering for læring. Dette er også ei 2-årig satsing i regi av Udir innan skule. Udir er med fram til sommaren 2016. Skuleeigar følgjer prosjektet gjennom kommunal ressursperson og pedagogisk rådgjevar. Ungdomssteg i utvikling er ei nasjonal satsing med tilbod om støtte til utviklingsarbeid i klasseleiing, rekning, lesing og skriving. Etne skal vera med frå hausten 2016. Skuleeigar vil følgja satsinga tett. Gjennom arbeidet med rettleiarkorpset har skulane gjeve signal om at dei ynskjer ein skuleeigar som er tettare på skulane og som er tydeleg. Me har også sett at samarbeidet mellom nivåa skule - administrativ skuleeigar og politisk skuleeigar bør bli nærare. Me har byrja arbeida med desse utfordringane gjennom å involvera Drift i prosessar før ei sak skal handsamast i komitéen. Me har også målsetjing om at Drift skal få besøkja skulane og få meir innblikk i den daglege drifta. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 31

Ansvar 1200 Lønn og personal Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: Hovudoppgåvene til avdelinga er lønnsutbetalingar (for eigne tilsette og tilsette i kyrkja), rådgjeving innan personalområdet, lov- og avtaleverk, rapporteringar til andre offentlege etatar (t.d. pensjon, AA-register, forskotstrekk, arb.gj.avgift, fråvær) avstemming mot rekneskap, refusjonar, tilsetjingar, utarbeiding av ulike planar, retningslinjer og reglement, utviklingsprosjekt for reduksjon av sjukefråver. Overordna ansvar for bedriftshelseteneste og vernetenesta i kommunen. Ansvar for LEAN som forbetringsverktøy. Systemansvar for, og ansvar for vidareutvikling av kvalitetssystemet, HMS-handbok, avvikssystem, rekruttering. Forhandlingar med heimel i Hovudavtalen og hovudtariffavtalen. Gjennomføring av medarbeidarundersøkingar (2015, 2017, 2019). Involvert i interkommunalt samarbeid og verksemdovertakingar m.o.t personalet som blir berørt. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Ingen spesielle. Framtidige utfordringar: Stadige endringar i lov- og avtaleverk og rapportering gjev stort behov for kurs og oppdateringar. Utarbeide og revidere naudsynte og ønska planar, reglement og retningslinjer for personalområdet. Nok ressursar til å kunne fokusere på implementering av ulike system, leggje til rette for arbeidet på kvar eining, opplæring til brukarar innan systema, og registrering av lokal informasjon og dokument i kvalitetshandbok og HMS-handbok for å kunne utnytte effektiviseringspotensiale. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 32

Ansvar 1400 IKT Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: IKT er ein sentral støttefunksjon for Etne kommune og er vertskapskommune for Vindafjord kommune med totalt 8 tilsette + 1 lærling. Me har ansvaret for all drift av data- og telefonisystem i Etne og Vindafjord. Eininga er lokalisert i bankbygget i Etne sentrum. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Planlegge og arbeide mot felles drift for Etne og Vindafjord. Vaktavtale også for Etne kommune. Framtidige utfordringar: Uavklart kommunereform gjer det vanskelig å komme i mål med felles drift. Me kan ikkje gjere store grep på drifta før dette er avklart. Det er først ved samdrift ein vil kunne sjå dei store gevinstane med kommunesamarbeidet, men det å komme dit vil koste både tid og pengar. Oppgradering av programvare/lisensar er ein kontinuerleg prosess, men er ikkje innarbeid i budsjettet vårt. Eksempelvis må ein neste år bl.a. oppgradere e-post servere, dette vil bety anten redusert tilbod til brukerane eller auka kostnader. Her må ein ta eit val om brukerane skal kunne jobbe heimafrå eller ei. Dei kommande åra vil liknande problemstilling og gjelde andre kontorstøtteprogram som m.a. Office-pakken. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 33

Ansvar 1500 Økonomi Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: Økonomi er ein sentral støttefunksjon med 6 tilsette (5,2 årsverk) som i hovudsak er retta mot politisk og administrativ leiing. Økonomi har ansvaret for rekneskapen, budsjettet, løypande økonomirapportering, finans/innlån, startlån, inngåande og utgåande faktura, innkjøp og forsikring. Eininga er eigedomsskattekontor og har skatteoppkrevjarfunksjonen. Eininga er lokalisert på Tinghuset i Etne. I tillegg utarbeider eininga rekneskapen for Kyrkja og ein del legat. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Eininga har fått fleire nye arbeidsoppgåver (mellom anna startlån) på grunn av innsparingsvedtaket i administrasjonen med verknad frå 2016. I tillegg er funksjonen som eigedomsskattekontor relativt ny. Etter arbeid med utviding i 2014 og 2015, blir 2016 fyrste ordinære driftsår. Skatteoppkrevjarfunksjonen er igjen foreslått sentralisert i statsbudsjettet i 2016. Saka var seinast oppe våren 2015, og blei då stoppa/utsett. Funksjonen utgjer ca. 60-70 % av ei 100 % stilling. Framtidige utfordringar: Den krevjande økonomiske situasjonen til kommunen, som har resultert i mange utgreiingar, gir mykje ekstra arbeid for eininga. Det er utfordrande med den stadige uvissen rundt skatteoppkrevjarfunksjonen. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 34

Ansvar 1600 Utvikling Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: Ansvarsområdet omfattar 2,7 Rådgjevar plan, ½ mellombels stilling som konsulent i samband med arbeid med vegadresser, Fagansvarleg plan og bygg i 80 %, 2 Rådgjevar byggesak, Rådgjevar oppmåling, ½ Fagansvarleg miljø, Fagansvarleg landbruk, Rådgjevar landbruk, leiar. Plan Det ver for tida arbeid med kommuneplanen sin samfunnsdel og arealplan. Det er kontinuerleg arbeid med private og offentlege reguleringsplanar. Avdelinga deltek i arbeidet med interkommunale og regionale planar, noko som i periodar er svært tidkrevjande. Byggesak Aktiviteten på byggesak er omtrent som tidlegare. I sommar vart det innført endringar i plan- og bygningslova som vil føre til litt mindre byggesaker, men vi er førebels usikker på om det vil minke trykket på avdelinga. Uansett må vi rekne med litt mindre gebyrinntekter framover som fylgje av endringa. I samband med overgang til fullelektronisk arkiv har det blitt ein del ekstraarbeid særleg på byggesak, mellom anna etablering av nye rutinar m.m.. Oppmåling Oppmåling har ansvar for tilrettelegging av GIS system (geografisk informasjonssystem) i tillegg til at ein deltek i produksjon av digitale planar, planmottak, planregister, vedlikehald av forvaltningsbasar mm. Dette kjem i tillegg til dei daglege oppgåvene, som oppmålingsforretningar, matrikkelføring, kundekontaktar mm som tross alt er hovudoppgåvene. Gebyrinntektene for oppmålingssaker bør aukast gradvis for å kome opp i mot sjølvkost. Dette kan gjerast ved å legge på ei større prosentauke samstundes som ein minkar litt på rabatten ved fleire samtidige oppmålingsforretningar. Rabatten med 3 eller fleire samtidige oppmålingsforretningar utgjer i dag 1/3 av fullt gebyr. Denne bør settast ned til 20%. Rår til generell gebyrauke for oppmålingssaker på 10 % frå neste år. Vegadresseprosjekt er no inne i ein ny fase, vegnamna er for det meste godkjende og adressetildeling og skilting står for tur. Til gjennomføring av prosjektet var det vedteke oppretting av prosjektstilling i 50% i 2 år. Prosjektstillinga bør forlengast med minst eit halvt år, men då ser vi føre oss at prosjekttilsett og er med på oppsetting av skilt. Det må tilførast kr.200.000,- for å finansiera stillinga. Brann Utvikling har budsjettansvar for brannvesenet og personalansvar for 28 brannkonstablar. Den administrative og operative leiinga vert utført av Vindafjord kommune i samsvar med oppretta samarbeidsavtale. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Plan Det skal utarbeidast og vedtakast ny planstrategi i det nye kommunestyret tidleg i 2016. Gebyr for private reguleringsplanar: I samband med innsparingsprosessen (K-sak 28/15) er det vedteke å sette opp inntektene frå 0 til kr.200.000,- ved å lage nytt gebyrregulativ for handsaming av private plansaker med verknad frå 2016. Kjøp av konsulenttenester skal reduserast med kr.100.000,- Framtidige utfordringar: Plan Utfordringa framover vert å ha nok kapasitet til å gjennomføre sakshandsaming av private og kommunale reguleringsplanar samstundes som ein skal kjøre prosessar på overordna planar, her under kommuneplanar og regionale planar. Byggesak Avdelinga har til no ikkje gjennomført tilsyn. Dette må ein etter kvart ta tak i, men det er usikkert om vi har kapasitet til det utan å få tilført ressursar. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 35

Brann Etter at brann og redning vart fulltaleg i administrasjonen januar 2015, er det gjort eit grundig kartleggingsarbeid for å vurdere utrustinga og tilstanden på utstyr ved brannstasjonane i distriktet. Konklusjonen er at stasjonane i Etne kommune ber preg av gammalt utstyr, og ikkje har oppdatert verktøy og metodar i takt med utviklinga av samfunnet for øvrig. Dette gjeld både HMS-arbeid og innsatsteknikk. På bakgrunn av dette er det behov for ei snarleg oppgradering av ein del av utstyret. Til dette trengst det ekstraløyving. I K-sak 40/15 vart det løyvd til saman kr. 950.000,- som første steg i oppgraderinga. For å kome i mål med mindre utstyr er det framleis eit behov på ca kr.200.000. Bilparken ved Etne stasjon byrjar å dra på åra, det er sterkt behov for ny hovudbil utrusta for tunnelberedskap og stor vasstank. På litt lengre sikt er det og behov for ny mannskapsbil til Skånevik stasjon. Det er vidare behov for utstyr som hurtigfrigjering for Skånevik, ATV til skogbranninnsats, og slokkesystem for trehusbebyggelsen i Skånevik. Når det gjeld brannstasjonane, treng også desse oppgraderingar. I Skånevik leiger kommunen lokale, så her er det mest hensiktsmessig at huseigar oppgraderer og at husleiga vert justert opp. Etne stasjon står føre større oppgradering, så her må det bli eit byggeprosjekt i kommunal regi. Her må ein og vurdere å reforhandla utleigeavtalen med Røde Kors. Det er behov for ekstra lønnsmidlar på grunn av innføring av fleire øvingstimar og ønskje om innføring av overbefalsvakt også i Etne. Brannsjefen sine prioriteringar: 1 Ny brannbil/tankbil/tunnelbil til Etne stasjon 2 Utbetring av Etne stasjon + auke godtgjersle for fleire øvingstimar 3 Utbetring av Skånevik stasjon + restfinansiering av mindre utstyr + overbefalsvakt 4 Hurtigfrigjeringsutstyr Skånevik stasjon + ATV m hengar Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 36

Ansvar 1700 Tenestetorget Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: Tenestetorget har 6 tilsette 5,3 årsverk. Tenestetilbodet er retta mot politisk og administrativ leiing, samt innbyggjarane i Etne kommune og andre som ønskjer kontakt/informasjon. Me har ansvar for: post, arkiv, telefonsentral, kundebehandling/informasjon, skjenke- og serveringsløyve, avløysartilskot, systemansvar for Websak og KomTek, sekretær/tilretteleggjar for politiske utval, ansvar for grunnlag for fakturering av kommunale avgifter, utsending av vedtaksbrev, ansvar for gjennomføring av val, heimeside/intranett/facebook, rekruttering i HRM, m.m. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019 Eininga har mista ein 100 % stilling i samband med innsparingsvedtak. Dette merkast godt, sjølv om me har måtta overlata ein del arbeidsoppgåver til andre avdelingar. Det vert eit dårlegare tilbod til brukarar i feriar då me i periodar vert kun ein person som då må prioritera telefon og kundar som kjem inn. Andre arbeidsoppgåver må setjast på vent. Opplæring av tilsette til politisk sekretariat er i gong. Ny heimeside i løpet av haust 2015. Innføring av fullelektronisk arkiv og sakshandsaming krev ein del oppfølging, og me bør prioritera oppfølgingskurs i samband med dette. Arkivplan må oppdaterast kontinuerleg. Framtidige utfordringar: Signal om endringar på post/arkiv. Ho som har hovudansvar nærmar seg pensjonistalder. Her må me gjera dei rette vala og få inn ein god og kvalifisert person. Arkiv er «navet» i organisasjonen vår og må fungera optimalt. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 37

Skulane felles Det er 2 skular i Etne kommune, og i skuleåret 15/16 har dei pr. 01.10.15 følgjande elevtal. I oversikta er også med tal på kor mange born som nytta seg av SFO-ordninga i krinsane. Klassetrinn Sum SFO Lekse- Skule 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Sum 1.-7. 8. 9. 10. Sum 8.-10. alle trinn hjelp Enge 32 21 26 31 40 41 57 248 37 45 46 128 376 59 15 Skånevik 12 10 8 9 11 6 16 72 10 10 10 30 102 32 1 Rygg 4 8 9 12 0 0 0 33 0 0 0 0 33 18 0 Sum 14/15 48 39 43 52 51 47 73 353 47 55 56 158 511 109 16 Endring 9-1 -8 1 6-26 27 8-9 0-5 -14-6 2-39 Sum 13/14 39 40 51 51 45 73 46 345 56 55 61 172 517 107 55 Sum 12/13 39 49 48 44 73 44 56 353 54 62 38 154 507 109 57 Sum 11/12 48 46 44 68 46 56 53 361 61 39 54 154 515 101 68 Sum 10/11 45 45 70 45 56 54 61 376 36 55 51 142 518 100 76 GSI-tal Etne Komm.gr.1 Gj.sn. Landet 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 Tal elevar pr berekna årsverk til undervisning 10,8 10,6 9,8 11,0 11,1 11,1 12,3 12,3 12,3 Tal elevar pr. assistent- årsverk i undervisninga 45,6 45,8 51,1 61,7 66,5 67,0 75,9 75,2 76,4 Lærartettleik i ordinær undervisning 14,6 14,3 14,5 15,3 15,7 15,5 17,0 17,0 17,0 Utviklingstrekk og utfordringar: Elevtal Elevtalet i Etneskulen har over tid vore forholdsvis stabilt med små endringar frå år til anna. Årskulla varier stort sett mellom 40-55 elevar. Årskullet 2011 er på 83 born og årskullet 2012 er på 68 born. I 2013 er kullet nede på ein normalkull på 51 born. Framskriving frå SSB for perioden 2015-2033 viser årskull i snitt på 50-58 elevar. Årsverk I perioden har det vore tilnærma like mange årsverk til undervisning kvart år. Skuleåret 2014/15 er det ein auke på vel tre årsverk. Det er hovudsakleg grunna auke i særskilt norskopplæring, morsmålsopplæring og tospråkleg fagopplæring. Reduksjonen i årsverk i 15/16 skuldast nedlegging av Rygg skule og innsparingskrav for Skånevik skule. Spesialundervisning Etter at me gjennom dei siste åra har arbeidd med å inkludera fleire elevar i det ordnære tilbodet, har me no fått ein nedgang både i tal elevar som får spesialundervisning og del timar til spesialundervisning. Timetal til spesialundervisning med assistent har auka i perioden 2011-2015 frå 9 681 til 13 980 timar. Etter eit par år med størst bruk av spesialundervisning på ungdomssteget, har me i år klart å redusera talet ein god del. God tidleg innsats vil vera å setja inn dei største ressursane på dei første årsstega. STL+ Skriva seg til lesing med dataverktøy har vore ein arbeidsreiskap i skulane i Etne sidan 2010. I budsjett 2014 vart det signalisert at me skulle vera med i eit forskingsprosjekt i regi av KS og HSH. Diverre fekk me ikkje støtte til dette arbeidet. Det ligg difor førebels på vent. Hausten 2014 vart det tilsett ein person som koordinator for arbeidet med STL+. Hausten 2014 hadde den første klassen som har hatt STL+ frå første klasse nasjonale prøvar. Resultatet i lesing var betre enn landssnittet. Det er for tidleg å konkludera etter berre ein klasse, men det var fint å få desse resultata første gong ein STL+-klasse var opp til nasjonale prøvar. I ein liten kommune som Etne vil resultata variera frå år til anna. Haugalandsløftet skal føra til at barn og unge får utnytta ressursane sine og bli godt inkludert i det ordinære opplegget i barnehage og skule. 10 kommunar på Haugalandet samarbeider om dette tverrfaglege prosjektet som går fram til 2017. I Etne er barnehage, Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 38

skule, PPT, helsestasjon, barnevernet og Utdanningsforbundet med i prosjektet. Alle skulane starta hausten 2014 opp med eit to-årig prosjekt i Vurdering for læring (VFL) i regi av Utdanningsdirektoratet. Her er det tilsett ein ressursperson i 20% stilling i prosjektperioden. Me hadde oppstart med kursdag i Etne 24. oktober -2014. Dette vert hovudsatsinga dei komande to åra. I tillegg vert det arbeidd med leseopplæring, spesialundervisning og elevmiljø (jfr. Tilstandsrapporten for grunnskulen). Trivselsprogrammet Som tiltak i tilstandsrapporten for å arbeida med elevmiljøet, vedtok k-styret (k-sak 14/036) at skulane skulle starta opp med Trivselsprogrammet. Det er kurs for trivselsleiarane kvar haust og vår. Programmet er eit godt tiltak for godt miljø blant elevane. Skuleutvikling Skulane og skuleeigar får no rettleiing frå Udir gjennom rettleiarkorpset. Dette er eit tilbod om gratis rettleiing for inntil to og eit halvt år som vert gitt av ei ressursgruppe med kompetanse innan rettleiingsmetodikk, organisasjonsutvikling, leiing og skulevurdering. Me har funne område me vil utvikla oss vidare på. Skulane hadde også ekstern skulevurdering våren 2015. Dette vart opplevt positivt av skulane. Sjå tilstandsrapporten for meir info. Gjennomføring vidaregåande opplæring Det ligg føre tal for 2007-2013. I perioden gjennomfører mellom 79,5% - 82,3% av elevane frå Etne vidaregåande opplæring. Det er blant dei høgaste tala i Hordaland. Det bør vera eit mål for Etne at del elvar som gjennomfører vgo aukar i tida framover. Det er også eit mål i Haugalandsløftet. Arbeidet me gjer med tidleg innsats i barnehage og skule er tiltak for å nå dette målet. Frå SSB si Kommune-Stat-Rapportering (2014) tek me med nokre samanlikningstal. Kostratal - D. nivå 2 Grunnskuleopplæring Etne Gr 2 Gruppe 1 Hordaland Landet utan Oslo 2012 2013 2014 2015 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 Netto driftsutgifter grunnskulen i % av 1 netto driftsutgifter i alt 27,9 26,6 25,1 25,7 24,9 25,0 24,8 26,6 25,1 24,9 24,2 24,0 Netto driftsutgifter grunnskulen i kr pr. 2 innbyggjar 13 837 14 057 14 707 14 065 13 712 13 929 11 898 14 057 14 707 12 080 12 233 12 480 Netto driftsutgifter grunnskulen i kr pr. 3 innbyggjar 6-15 år 107 502 109 881 116 490 112 405 110 573 113 209 95 376 109 881 100 813 96 200 98 454 100 946 Skyss 4 Utgifter til skyss i kr pr. innbyggjar 6-15 år 3 362 3 306 4 060 3 491 3 516 3 712 1 920 3 306 4 060 1 909 1 975 2 016 %-del elevar i grunnskulen som får 5 skuleskyss 49,9 44 47,9 48,4 46,7 46,9 42 087,0 44 47,9 24,1 23,5 23,7 Spesialundervisning Timar spesialundervisning i % av talet på 6 lærartimar totalt 18,3 19,3 18,2 18,0 19 19,3 19,3 16,9 19,3 18,2 18 17,8 17,8 7 %-del elevar som får spesialundervisning 14,0 14,1 14,1 12,3 10,7 10,1 9,7 8,2 8,1 7,7 8,6 8,4 8,1 %-del elevar som får spesialundervisning, 8 1.-4. 10,6 11,6 8,2 7,4 7,5 7,1 6,7 5,4 5,3 5,1 5,7 5,5 5,2 %-del elevar som får spesialundervisning, 9 5.-7. 13,9 17,1 17,5 16,9 12,2 11,8 10,8 9,0 9,0 8,9 9,8 9,7 9,5 %-del elevar som får spesialundervisning, 10 8.-10. 18,2 14,0 17,1 13,6 13,0 12,2 12,4 11,1 10,8 10,1 11,2 10,8 10,5 11 Assistenttimar til spesialundervisning 7 859 10 801 12 141 13 908 SFO 12 Prosentdel av innb. 6-9 år i SFO 57,1 58,2 57,7 43,3 44,0 51,5 57,1 58,2 57,7 61,6 61,8 60,9 13 Netto driftsutg til SFO pr. innbyggjar 6-9 år 2 230 2 467 3328 4 848 3 545 3 499 4 054 3 583 4152 4 068 3 569 4 028 Tabellen inneheld tal for Etne, gjennomsnittstal for Gruppe 1 (små kommunar med middels bundne kostnader pr. innbyggjar og låge frie disponible inntekter), gjennomsnitt for kommunane i Hordaland og for kommunane i landet utanom Oslo. SFO tyder skulefritidsordning og spes.u.v. tyder spesialundervisning. Tala omfattar ikkje grunnskuleopplæring for vaksne. Radene viser: 1. netto driftsutgifter til grunnskule i % av netto driftsutgifter i alt for kommunen 2. netto driftsutgifter til grunnskulundervisning pr. innbyggjar 3. netto driftsutgifter til grunnskulen pr. innbyggjar 6-15 år Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 39

4. utgifter til skuleskyss pr. innbyggjar 6-15 år 5. %-del elevar i grunnskulen som får skuleskyss oppdatert med tal pr. 01.10.14 6. timar til spesialundervisning i % av talet på lærartimar totalt oppdatert med tal pr. 01.10.14 7. del elevar som får spesialundervisning oppdatert med tal pr. 01.10.14 8. %-del elevar som får spesialundervisning, 1.-4. klasse oppdatert med tal pr. 01.10.14 9. %-del elevar som får spesialundervisning, 5.-7. klasse oppdatert med tal pr. 01.10.14 10. %-del elevar som får spesialundervisning, 8.-10. klasse oppdatert med tal pr. 01.10.14 11. Assistenttimar til spesialundervisning 12. prosentdel av innbyggjarar 6-9 år i SFO 13. prosentdel elevar i grunnskulen som får skuleskyss Linjene 1 og 2 viser at driftsutgiftene er om lag som dei andre gruppene. Linje 3 viser at Etne har høgare kostander pr innbyggjar i skulealder. Linje 6 viser ein liten nedgang i del av timetale som går til spesialundervisning. Landet og Hordaland er om lag som Etne, medan kommunegruppa ligg over. Linjene 7 10 viser ein nedgang i talet på elevar som får spesialundervisning. Men framleis ligg me over dei andre gruppene. Linje 11. Det har i perioden vore auke i bruk av assistent i spesialundervisninga. linjene 11 og 12 viser at Etne har mindre kostnader til SFO enn dei andre gruppene. Ein felles ungdomsskule i Etne Ein felles ungdomsskule i Etne, vil bidra til at kommunen samla kan oppretthalda god kvalitet i skulen utan kutt i lovpålagde tenester. Framlegget inneber at ein får utnytta lokalitetane innan ungdomsskulen på Enge skule optimalt, og ein får frigitt plass i Skånevik som deretter kan innretta drifta si og planleggja for framtida med veksande barnetal i barneskulen. Framlegget inneber moglegheiter for politikarane til å velja kor ein vil redusera kostnadene og på kva måte det skal gjerast. Enten ved å redusera inn mot sjølve undervisninga til elevane eller å sjå på strukturendring. Det vil også her vera knytt ulike konsekvensar i samsvar til det valet ein gjer. Me har overtid hatt merksemd retta mot stor bruk av spesialundervisning For skuleåret 2015/16 ser me ein nedgang i talet på elevar som har spesialundervisning. For å oppnå ei vidare omlegging frå spesialundervisning til ordinær undervisning, er skulande avhengige av at ein opprettheld timetalet til kvar klasse. Skal ein redusera rammetimetalet med 2,1 mill., vil det føra til at timetalet til styrking/deling vert redusert med over 50%. Elevtalsutviklinga i Skånevik viser ein auke i komande 5-årsperiode (t.o.m. dei som er fødde i 2014). Barneskulen vil få ein auke frå 73 elevar i 16/17 til 101 i 2021. I same periode vil elevtalet i ungdomsskulen i Skånevik variera mellom 26 33 elevar. Dette vil først og fremst gi utfordringar for SFO-tenesta. Då må ein ta i bruk fleire klasserom til SFO-lokale. Dette medfører mykje flytting og rydding av utstyr. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 40

Ansvar 2101 Enge skule Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: Grunnskuleopplæring 1. 10.klasse. Elevtal per 01.09.2015 var 409. Skulefritidsordning (SFO) for 1. -4.klasse. 76 born nyttar seg av ordninga ved oppstart skuleåret 2015-16. Leksehjelp. Spesialundervisning etter 5-1 i Opplæringslova. Særskild språkopplæring for elevar frå språklege minoritetar inkl. morsmålsundervisning etter 2-8 i Opplæringslova. Vaksenopplæring i grunnskulen og for framandspråklege. Spesialundervisning vaksne. Hovudansvarleg for alle lærlingane i Etne kommune. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Auke i elevtal som følgje av nedlegging av Rygg skule. I tillegg ventar ein inn to store årskull hausten 2017 og hausten 2018 som gjer at me vil få eit rekordhøgt elevtal på skulen. Skuleåret 2015-16 har Enge skule vurdering for læring som satsingsområde. Hausten 2016 skal me og byrja på med satsinga ungdomssteg i utvikling. Stadig auke i både rapportering og tverrfaglege prosjekt på både lokalt, regionalt og nasjonalt nivå har vore ein trend dei siste par åra. Som ein følgje av dette har kommunen og Enge skule gått inn i eit utviklingsprosjekt kalla rettleiarkorpset i regi av Utdanningsdirektoratet. Bakgrunnen for påmeldinga til rettleiarkorpset er å sjå på om det er mogleg å skaffa seg eit handlingsrom som gjer at ein kan få meir tid til pedagogisk leiing på skulen og mindre tid på andre arenaer, samt å få meir støtte innad i eigen organisasjon. Stor auke i elevar med både annan språkleg og kulturell bakgrunn. Barnehagane som soknar til Enge skule har signalisert at det vil komma brukarar med store ressursbehov i heile grunnskuleopplæringa. Framtidige utfordringar: Stor auke i elevtal vil gjere at det vert utfordrande med tanke på plass. For hausten 2017 er det trong for ressurs til ein ekstra klasse då elevtalet er så høgt at me får 3 klassar som byrjar den hausten. Det vil og være trong for diverse utstyr og materiell til desse elevane. SFO har ikkje eige og ikkje eigna lokale. Er vedtatt nye lokale først i slutten av økonomiplanperioden. Stadig auke i rapportering og anna arbeid som gjer at skuleleiing vert distansert frå undervisning og leiing på eigen arbeidsplass kan bli ein stor utfordring. Uvisst omfang av kor mange elevar med flyktningbakgrunn som vil komma til Enge skule. Kan bli ein stor utfordring for skulen. Få ned talet på elevar med spesialpedagogiske timar etter 5-1 i Opplæringslova. Eit noko aldrande personale som er på veg ut. Få mannlege lærarar kan verte ein stor utfordring i framtida. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 41

Ansvar 2105 Skånevik skule Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: 104 elevar frå 1.- 10.kl. Derav 44 elevar i 1. - 4.kl. 8 elevar har spesialundervisning ut frå Skulelova 5.1, dvs. 7,7% av elevane. 14 framandspråklege elevar har norskopplæring, dvs. 13,5% av elevane. 32 elevar har SFO. 9 elevar deltek i leksehjelp. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Innsparingskrav og nye ressurskrevjande born som byrjar i 2016 og 2017. Skulen får stadig nye oppgåver i samband med utviklingsprosjekt og dokumentasjon av tenestene som blir utført. Dette er ei administrativ utfordring. Framtidige utfordringar: Elevtalet vil auka utover i økonomiplanperioden. Dette vil først og fremst gi utfordringar for SFO-tenesta. Då må ein ta i bruk fleire klasserom til SFO-lokale. Dette medfører mykje flytting og rydding av utstyr, og det vil vera trong for styrka bemanning. Alternativet er å innreia anna lokalitet på skulen til SFO-lokale, t.d. gymsalen. Auke i elevtalet vil gi trong for auke i rammetimetalet. Stor utskifting av personalet grunna høg alder. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 42

Barnehagane felles Det er 3 offentlege og 1 privat barnehage i kommunen. Nedanfor følgjer tal på born i barnehagane fordelt på timar pr. veke pr. 15.12.201X (frå årsmeldinga til fylkesmannen, 2015 er stipulert). Hovudopptaket pr 01.03.15 viser ein reduksjon i søknader i høve til i fjor. Pr 01.08.15 er det plass til alle som har søkt. 300 300 250 42 31 Rygg 25 250 200 24 23 69 Småfolk 77 84 71 180 200 Totalt store (3-5 år) 150 100 43 44 51 64 Skånevik 63 68 150 100 Totalt små (0-2 år) Enge 79 50 79 90 95 96 95 50 0 2011 2012 2013 2014 2015 0 Tala viser ein stor auke i tal born i heile perioden. Pr. 15.12.14 er det 1 barn i Småfolk med heimeadresse i Vindafjord og to born med heimeadresse i Sveio. Totalt 16 born i barnehagane har eit anna morsmål enn norsk, samisk, svensk, dansk eller engelsk (3 i Skånevik barnehage, 7 i Enge barnehage, 5 i Småfolk barnehage og 1 i Rygg barnehage) Dette er ein reduksjon på 7 born frå 2014/15. I tillegg er det ein del born der den eine av foreldra er utanlandsk. Etter søknadsfristen for hausten 2015 (01.03.15) var Skånevik barnehage full. I dei andre barnehagane var det ledige plassar. 2. november opnar den nye uteavdelinga i Skånevik barnehage. Pr 15.12.2015 er det følgjande ledige plassar i barnehagane: Enge barnehage 4 storbarnsplassar fordelt på 5-, 4- og 2-dagar/veke Rygg barnehage 2 småbarnsplassar, 3 dagar/veke Skånevik 1 storbarnsplass og 2-dg plass småbarn Småfolk 8 storbarnsplassar + 46 storbarnsplassar i nytt bygg Etter utbyggjing vil Småfolk til saman ha 132 storbarnsplassar. Frå SSB si Kommune-Stat-Rapportering tek me med nokre samanlikningstal. Tala er pr 2014 Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 43

1 Kostratal - C. nivå 2 Barnehage Netto driftsutgifter barnehage i % av netto driftsutgifter i alt Tabellen inneheld tal for Etne, gjennomsnittstal for Gruppe 1 (små kommunane med med middels bundne kostnader pr. innbyggjar og låge frie disponible inntekter), gjennomsnitt for kommunane i Hordaland og for kommunane i landet utanom Oslo. Ein bør lesa linjene 1 3 i samanheng med linjene 4 6. Linjene 4 til 6 viser at det er fleire born i barnehagane i dei ulike aldresgruppene i Etne enn i dei andre gruppene. Det fører til høgare kostander pr innbyggjar. Men det fører til lågare kostander pr barn i barnehagealder sidan så mange går i barnehage. Linje 10 viser at at Etne har 6.0 born pr. årsverk. Dette er om lag som dei andre gruppene. SSB melder at stillingskategoriane er endra, noko som kan føra til at tala i linjene 10 og 11 ikkje kan samanliknast direkte med tidlegare år. 2015 innførte Etne kommune betalt pause. For barnehagane vart det gjort gjeldande frå august 2015. Dett vil truleg virka inn på tal born pr. årsverk for 2015 og ytterlegare for 2016 med heilårsverknad. Linjene 12 14 viser at Etne har mindre opphaldsbetaling enn dei andre gruppene og difor høgare kommunale kostnader. Høgare dekningsgrad vil også føra med seg meir søskenmoderasjon. Det kan forklara noko av denne skilnaden. linjene 15 16. Dei kommunale barnehagane har i 2015 redusert opningstida til 9,5 timar. me vil då neste år få 75% på linje 15 og 25% på linje 16. Linjene 19 og 20 viser kor mange som får ei eller anna form for styrking. Linje 19 samsvarar om lag med dei andre gruppene. Linje 20 viser at Etne har lågare tal born som får styrking enn Hordaland og landet. 4,3 % av borna får spesialpedagogisk hjelp. Dette er ein reduksjon frå 5,5 i 2014. Tala i linje 19 pg 20 viser at mange born får hjelp og støtte og at ein satsar på tidleg innsats. Utviklingstrekk og utfordringar: Etne Gr 2 Gruppe 1 Hordaland Landet utan Oslo 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 13,5 14,2 16,0 11,7 11,7 13,1 11,7 11,7 16,1 14,6 14,3 14,9 2 Netto driftsutgifter barnehagen i kr pr. innbyggjar 6683 7486 9410 6 661 6683 7306 6 661 6683 8269 7 075 7279 7749 3 Korr. brutto driftsutg i kr per barn i kommunale barnehager 147 232 145 548 166 795 154 566 164 389 172 294 168 201 175 695 185 766 158 382 163 387 174 907 Dekningsgrad 4 Del barn 0 år m. barneh.pl. i % innb. 0 år - 4,2 4,8 3,0 3,2 3,2 3,0 3,2 3,2 4,2 3,5 3,5 5 Del barn 1-2 år m. barneh.pl. i % innb. 1-2 år 85,2 93,8 84,7 78,4 79,3 79,3 81,1 79,3 79,3 81,1 80,0 80,0 6 Del barn 3-5 år m. barneh.pl. i % innb. 3-5 år 98,5 97,9 99,4 96,7 96,8 96,8 97,4 96,8 96,8 97,1 97,1 97,1 7 Del barn i kom. bh. i % alle barn i barnehage 70,4 70,7 69,3 72,2 70,5 70,5 37,6 70,5 70,5 50,8 50,4 50,4 8 Del barn i bh. m.opph.t. 33 t el. meir / veke 76,4 84,8 90,1 86,0 89,3 89,3 95,9 89,3 89,3 94,1 95,4 95,4 9 Del barn i kom. bh. m. opph.t. 33 t el. meir / veke 76,2 83,9 88,9 85,9 89,1 89,1 94,7 89,1 89,1 93,2 94,6 94,6 Opphald og stimulering 10 Tal born (korr. alder) pr årsverk komm. bhg 7,5 6,9 6,0 6,1 6,1 6,1 6,3 6,1 6,1 6,3 6,3 6,3 11 Tal born (korr. alder) pr årsverk priv. bhg 7,7 6,6 6,8 6,4 6,4 6,4 6,6 6,4 6,4 6,5 6,5 6,5 Fordeling av finansiering for kommunale plassar 12 Opphaldsbetaling i % 12,7 13,1 12,9 14,6 14,6 14,6 14,4 14,6 14,6 14,7 14,7 14,7 13 Statstilskot i % 0,3 0,5 0,0 0,8 0,8 0,8 1,6 0,8 0,8 1,7 1,3 1,3 14 Kom. driftsmidlar i % 87,0 86,4 87,1 84,6 84,6 84,6 84,0 84,6 84,6 83,6 84,0 84,0 Opningstid: 15 Del bh m.opn.tid 9-10 t/dag - - - 74,1 53,5 74,1 63,7 64,4 74,1 58,5 59,8 59,8 16 Del bh m.opn.tid 10 t + / dag 100 100 100 21,8 46,5 22,8 28,5 32,6 22,8 34,2 35,4 35,4 Tilrettelagte tiltak: 17 Br. driftsutg. styrka tilbod alle bhg 98 590 71 812 71 093 69 692 18 Korrigerte br. driftsutg. styrka tilbod komm. bhg 112 500 81 777 130 803 91 267 Del born som får ekstra ress. i høve til alle born. 19 Alle bhg 14,2 13,5 13,9 15,3 Del born som får ekstra ress. i høve til alle born. 20 Komm. bhg 15,8 15,0 18,3 18,5 Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 44

Haugalandsløftet omfattar born 0-16 år. Arbeidet med tidleg intervensjon i barnehagane vert då viktig i høve til å nå måla i Haugalandsløftet. Forsking viser at effekten av tiltaket auka dess tidlegare ein klarer å setja inn systematiske tiltak. På sikt vil dette vera god utnytting av kommunen sin ressursbruk innan dette fagområdet. Etter ein auke i spesialpedagogisk hjelp i perioden 2012-2014, er det no ein nedgang i 2015. Sjå også skulane felles. Vera saman. I 2014 er barnehagane med i prosjektet «Vera Saman» gjennom Hauglandsløftet. Prosjektet dreiar seg om kompetanseutvikling i barnehagen. Kjerneinnhaldet er autoritative vaksne, relasjonbyggjing, kommunikasjon, tidleg innsats, handtering av utfordrande åtferd, implementering og organisasjonsutvikling. Prosjektet vert vidareført i 2015. Spesialpedagogisk ressursgruppe: Prosjektgruppa har hatt eit godt arbeidsår barnehageåret 2014/15. Sidan barnehagane har ein såkalla friressurs i tillegg til timar etter vedtak, kan spesialpedagogane vera tidleg inne med å gje hjelp. Når born vert tilviste til PPT gjennom året, kan spesialpedagogane starta arbeidet før det er gjort vedtak. Ressursgruppa vart evaluert hausten 2014. Konklusjonen i evalueringa var positiv. Ny evaluering er under arbeid. Innsparing barnehage Rådmannen tilrår ei innsparing på eitt årsverk innan barnehage. Barnehagane hadde i 2014 vaksentettleik på 6 born pr. vaksen. Samstundes med innføring av betalt matpause hausten 2015, reduserte ein også opningstida med 45 min/dag. Det kompenserte berre for om lag halvparten av pausetida. Det vil difor føra til at det vil bli fleire born pr. vaksen i 2016 og vidare. I høve til 2014-tal vil vaksentettleiken truleg gå frå 6 born pr. vaksen til om lag 6,2 born pr. vaksen ved reduksjon på eitt årsverk. Sjølv om det vert meirbelastning på personalet, vurderer ein dette til å vera fagleg forsvarleg. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 45

Ansvar 2201 Enge barnehage Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: Gje eit godt pedagogisk barnehagetilbod til borna i tråd med Barnehagelova og Rammeplanen. I perioden skal me arbeida vidare med å implementere «Være saman»- programmet som er ein del av Haugalandsløftet. Alle barn skal møta varme og grensesetjande vaksne i barnehagen. Alle plassane er opptekne med unntak av to ledige plassar på stor avdeling. På småbarn har me venteliste. Pr. 01.01.16 har me 96 barn fordelt på 6 avdelingar. Personalet består av 30 personar fordelt på 21,5 årsverk (2010). I tillegg har me 3 assistentar som deler 149,33 årsverk på styrking i f.t. barn som har spes.ped.tiltak, 1 morsmålsassistent i 0,4 årsverk, og 2 lærlingar. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Innføring av gratis kjernetid for 4- og 5-åringar og redusert betaling for foreldre med låg betalingsevne. Framtidige utfordringar: Arbeide for at meir av spes. ped.-arbeidet vert gjennomført innafor dei ordinære rammene. Det er ei utfordring at oppgåvene som ligg til styrarstillinga er mange og store, og det vert opplevd som vanskeleg å få gjort alle oppgåvene på ein god nok måte. På sikt er det ønskjeleg å få ein styrarassistentstilling (t.d.40%). På bakgrunn av den økonomiske situasjonen Etne kommune pr. i dag, er dette ikkje lagt inn som tiltak for 2016. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 46

Ansvar 2203 Rygg barnehage Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: Rygg barnehage gir tilbod til barn frå 0-5 år. Me er ein heilårsopen barnehage som er open kvar dag frå 07.00-16.30. To-avdelingsbarnehage med 25 born til saman. 18 born er frå 3-5 år, medan 7 born er frå 0-3 år. Me driv ei pedagogisk verksemd etter «Lov om barnehagar», «Rammeplan» og «Årsplan» for barnehage. Me har dei siste åra hatt fokus på tidleg innsats for born i førskulealder. Prosjektet «Være saman» er ei kompetanseheving innafor Haugalandsløftet. Det er ønska at dette prosjektet resulterer i at fleire born får nytta seg av det ordinære tilbodet til barnehagen. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Innføring av gratis kjernetid og reduksjon av foreldrebetaling for foreldre med lav betalingsevne. Framtidige utfordringar: Tidleg innsats for flest mogleg born innafor det ordinære tilbodet. Bygget ber preg av slitasje. Pressa på driftspostar (straum, kommunale avgifter). Eventuell nedgang i barnetal. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 47

Ansvar 2205 Skånevik barnehage Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: Tilbod til born 0-5 år. Med inntil 84 store heildagsplassar 5 d/v. Barnehagen er heilårsopen med opningstid frå 07.00 til 16.30. Fireavdelingsbarnehage, avdelingane er inndelt slik: o 1 småbarnsavdeling - Smørbukk o 1 avdeling med 2-3 åringar - Rødhette o 1 avdeling med 3-4 åringar Askeladden o Midlertidig utviding: For å imøtekomma full barnehagedekking har det vore naudsynt med utviding. F.o.m. hausten 2015 kom det på plass eit modulbygg med inntil 18 plassar. Modulbygget er barnehagen sin fjerde avdeling, som er ei utegruppe og har sin utebase i skogen ved barnehagen. Barnehagen skal gje eit godt pedagogisk tilbod i samsvar med barnehageloven og rammeplanen. Innafor perioden skal kompetanseløftet «Være saman» implementerast. «Være saman» er ein del av Hauganlandsløftet - tidleg innsats. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Innføring av gratis kjernetid, og reduksjon i foreldrebetaling for foreldre med dårleg betalingsevne. Framtidige utfordringar: Tidleg innsats der målet er at flest mogleg av borna skal ha eit tilbod innanfor det ordinære tilbodet. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 48

Ansvar 2300 Kultur Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: Kulturtenesta ynskjer å stimulere til eit levande og pulserande kulturliv, som gir rom for fellesskap, utfolding, deltaking og oppleving for alle. Dei viktigaste oppgåvene er å følgje opp ansvaret som er inntatt i kulturlova, kulturminnevernelova, lov om folkebibliotek, lov om film og videogram, lov om stadnamn, plan og bygningslova, lov om arkiv, og lov om Den norske kyrkja. Totalt har kultureininga 5,80 årsverk (ekskl. kyrkjekontoret): 1 biblioteksjef (100%),1 avdelingsleiar bibliotek (20%), barne- og ungdomsbibliotekar (80%), kulturkonsulent (50%), 6 kulturskulelærar i ulike stillingsstorleikar, og Leiar kultur 100%, Kulturskulerektor ligg direkte inn under denne stillinga. «Kulturskulen for alle», Etne kulturskule skal vere eit ressurs- og kompetansesenter for kulturfag, gjennom opplæring, oppleving og formidling innan fagområda musikk, teater og kunstfag. Kulturskulen utfører undervisning for omtrent 170 elever innafor desse faga. I tillegg: - instruktør- og dirigenttenester til det frivillige musikkliv - koordinering og produksjon for den lokale kultursekken (DKS) - konsertproduksjon, teater- og kunstutstillingar og anna Undervisning skjer i eigne lokale i Skakkesenteret og på Skånevik skule. Biblioteket skal fremja opplysing, utdanning og kulturell verksemd gjennom informasjonsformidling, og ved å stille bøker og anna materiale gratis til disposisjon for alle. Biblioteket skal vidare driva formidling, vere ein møteplass med arrangement og utstillingar, og vere ein arena for offentleg samtale og debatt. Tenesta er retta mot born, ungdom, vaksne, eldre, offentleg tenesteyting og næringsliv.samarbeid med barnehagar, skular, Etne videregåande skule, omsorgstenesta, og lag og foreiningar m.a. om lokalhistorisk arkiv. Hovudbibliotek i Etne har ope 5 dagar i veka i til saman 26 timar. Avdeling Skånevik har ope 2 dagar i veka i til saman 6 timar. Redusert opningstid om sumaren. Øvrige kulturtenester - Planarbeid: Kulturplan med delplanar for kulturminne, idrett, friluftsliv og fysisk aktivitet, kulturskule, bibliotek, Den kulturelle skulesekken, Den kulturelle spaserstokken. - Fordeling og rapportering av spelemiddel- og tilskotsordningar til lag og organisasjonar, DKS og DKSS. - Kulturminnevern/plan og bygningslov. - Folkehelse tverrfagleg samarbeid. - Kartlegging friluftsområde. - Turstikartprosjekt og reiselivsinformasjon. - Oppfølgjing og koordinering av anleggsbygging/innkjøp. - Etablering av lokalhistorisk arkiv. - Arrangement og tiltak: Forteljefestival, sogespel, markeringar, UKM og anna. Den norske kyrkja/fellesrådet. Leggje til rette for at ansvaret som ligg på kommunen ved gjeldande lovverk for tenesta vert tatt i vare på best mogleg måte, innafor dei til ei kvar tid eksisterande rammer. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Kulturskulen Kulturskulen vil søkje å møte rammekuttet frå innsparingsprosessen våren 2015 gjennom auke i brukarbetaling og reduksjon av elevtal. Etter denne prisauka vil Etne verte liggjande i øvre sjikt, om ein samanliknar med kommunar rundt oss. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 49

Ein får no signal om at prisen på tenestene vert oppfatta som for høge av nokre av brukarane, utan at det finns undersøkingar som verifiserer det. Noko effektivisering vil ein og søkje å oppnå gjennom gruppeundervisning. Ein positiv konsekvens av samspel er fellesopplevinga. Negativt er mindre oppfylgjing av den enkelte elev. For å styrke strykekompetansen i kommunen og stillingsressursen for strykelærar, samt på sikt gi elevar høve til orkestersamspel, har ein på lik line med nabokommunar etablert ei prøveordning med støtte til Sunnhordland kammerorkester, ved å la dei disponere ein årstimes ressurs for strykelærar. Ca 5 % stilling. Auka oppgåvemengd innafor andre deler av kulturfeltet har gjort det svært utfordrande å yte tilfredstillande kvalitet på den administrative delen av kulturskuletilbodet. Dette har vore påpeikt gjennom dei siste års årsmeldingar. For å forsøke å løyse dette, skal det over den næraste perioden (1-2 år) implementerast nytt administrativt datasystem for kulturskulen, noko som er meint å forenkle administrasjonsarbeidet med elevmassen. Implementering av nasjonal rammeplan for kulturskuletilbodet kan føre til endringar i undervisningsopplegget. Tenesta vil elles verte vurdert i samband med utarbeiding av Kulturplan delplan Kulturskule. Biblioteket Vil bli vurdert i samband med utarbeiding av Kulturplan delplan Bibliotek. Øvrige kulturtenester Vil bli vurdert i samband med utarbeiding av Kulturplan delplan Kulturminneplan og delplan for idrett, friluftsliv og fysisk aktivitet. Framtidige utfordringar: Kulturskulen God rekruttering av elevar er svært viktig for kulturskulen. Det er viktig for oppbygging av lærarstillingar, men først og fremst for å oppfylla oppgåva ein har ved å vere ein «Kulturskule for alle», og bidra til eit godt og ettertrakta oppvekstmiljø. Kulturskulen skal vere tilgjengeleg for alle. I det ligg at det må takast omsyn til fagleg innhald, geografi og økonomi. Det vil vere ei utfordring for kulturskulen å oppnå dette innafor det tilgjengelege økonomiske handlingsrommet. Det er vidare særleg utfordrande å oppretthalde tilbodet i Skånevik grunna svakt søknadsgrunnlag frå elevar derifrå. Ei anna utfordring vert å implementere nasjonal rammeplan. Biblioteket Det har vore ei formidabel utvikling i utlån og aktivitet i biblioteket dei siste 3 åra. Med over 15 000 utlån pr. tilsett og mange arrangement er grensa nådd for kva personalet maktar å handtera utan at det går ut over arbeidsmiljø og kvalitet på tenestene. Barn og ungdom er storbrukarar av biblioteket. Småbarnsfamiliar, barnehagar, grupper og klassar frå skulane, og barn på eiga hand kjem på biblioteket i alle opningstimar. I 2015 kom ei dramatisk reduksjon i boktilbodet til barn. Då regjeringa reviderte Norsk kulturfond sine innkjøpsordningar mista biblioteket 1 sett barnelitteratur 200 bøker til ein innkjøpspris av kr. 40.000, både skjønnlitteratur og faglitteratur. Dette utgjer halvparten av born sitt tilbod av nye bøker. Enge skule har mista 1 sett frå same Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 50

ordninga. Dette inneber at born generelt har fått eit radikalt forverra boktilbod. Biblioteket har og mista eitt sett vaksenlitteratur 250 bøker der kjøp av det viktigaste og utgjer om lag kr. 40.000. Dette fører til mindre utval, lengre ventelister og nedgang i utlånet. Lov om folkebibliotek pålegg biblioteket å tilby allsidige og aktuelle program med høg kvalitet innan informasjons- og kulturformidling, offentleg samtale og debatt. Det er per dags dato ikkje budsjettmidlar til å følgje opp dette arbeidet. Lov om folkebibliotek pålegg og biblioteka å marknadsføra tilbodet. Føremålet har kr. 4.000 i budsjettet. Biblioteket har ein mykje høgare aktivitet i dag, og marknadsføring er viktig for programverksemda. Nivået på tenesteytinga vil bli vurdert i heilskap gjennom utarbeidinga av ny kulturplan delplan bibliotek. Øvrige kulturføremål Lov om folkehelse og samhandlingsreforma signaliserer ei forventning om auka behov for medverknad frå frivillig sektor, samt styrka koordinering av frivillig innsats innan fleire tenesteområde i kommunen. Eit viktig rammevilkår er dei årlege driftstilskota frå kommunen. Der er det behov for eit løft. Ein del tidlegare tilskotsordningar til lag og organisasjonar fall heilt bort i innsparingsprosess for eit par år sidan. Dei få attverande tilskota har vore utan realvekst i årevis. Skal samhandling med frivillig sektor utviklast, må det følgjast opp med økonomiske rammer til arbeidet. Slik situasjonen er i dag, gir ikkje rammene stimulans, og området vil fortsatt stå som ei uløyst utfordring. Det vil vere viktig å få til ei framtidsretta utvikling av idrettsanlegga som kan fylla idretten sine behov. Det er og av betyding at det vert sett i gong ytterlegare tilrettelegging for sjølvorganisert aktivitet. I eit folkehelseperspektiv gjeld dette i utgangspunktet alle aldrar, men tilrettelegging for sjølvorganisert ungdom sjåast som spesielt viktig. Det er krav frå sentrale myndigheiter om å få på plass oppdaterte planar for fleire delar av kulturfeltet og arbeidet med å fullføre disse (kulturplan med underliggjande delplanar for heile kulturfeltet), vil leggje beslag på mykje arbeidstid dei næraste åra. Den norske kyrkja Kyrkja er klar over den økonomiske situasjonen i kommunen og innsparingspakkane, og har prøvd å kutta ned på utgiftene så godt det har lete seg gjera. Det er likevel ein del ting som ikkje kan utsetjast av vedlikehald på gamle kyrkjer, då det vil føra til mykje større kostnadar seinare. o Reparasjon av kyrkjeklokka i Gjerde o Elektrisk anlegg i dei gamle kyrkjene/varmepumper o Orgel i Grindheim kyrkje Per dags dato har me organist i 70% stilling som skal følgja 2 prestar, kvar i 100% stilling, og vera med på trusopplæringstiltak. Det er ikkje nok timar til at organisten kan få gjort alt dette. Det blir og ein del vikar når organisten skal ha sine frihelger kvar månad. Dersom me hadde fått tilsett ein organist til i 30% stilling, vil pengane me sparar på vikar vera med på å finansiera den nye stillinga. Det er ikkje råd for kyrkjeverja å nå over dei naudsynte arbeidsoppgåvene i 60% stilling. Stillinga bør aukast til 80%. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 51

Ansvar 3000-3002 Helse Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: Oversikt: Tenestetilbodet omfattar lege-, fysio- og ergoterapitenester, frisklivsrettleiar, jordmor- og helsestasjonsarbeid, dagsenter og psykisk helse, tenester til funksjonshemma, bistand i institusjon og eigen heim, og flyktningteneste. Vidare har eininga ulike budsjettpostar knytt til interkommunalt barnevern, interkommunal legevakt, hjelpemiddeldepot, Frivilligsentral, Krisesenter, Pasientskadefond m.fl. Kommunen har 5 fastlegeheimlar fordelt på to legekontor og driftsavtale med 2 private fysioterapeutar. Brukargruppa er befolkninga totalt sett, då eininga har eit særskilt ansvar i høve til førebyggjande helsearbeid, elles alle som er i trong av helsetenester knytt til fysisk og/eller psykisk helse. 59,13 årsverk. Låg kapasitet til å fokusere folkehelseaspektet i monaleg grad. Dei fleste tenestene nyttar kapasiteten for fullt til tenesteproduksjon og har lite tid å avsjå for arbeid med vidareutvikling /forbetring av tenestetilbodet. Fleire tenester melder om stort press frå brukarar. Fortsatt stor pågang innan fysioterapi, psykisk helse, miljøarbeidstenesta og bufellesskapet. Fysioterapitenesta har hatt ein gjennomgang av tenestene, og har gjort tiltak mht. samarbeid mellom dei kommunale og dei private med driftstilskot. Dette er eit pågåande tiltak i samarbeid med International SOS. Interkommunalt samarbeid rundt frisklivskoordinator er avslutta. Me har opprettholdt frisklivsrettleiar i 60%. IK barnevernteneste vart implementert frå 01.01.15. Det har vore utfordringar i overgangen både mht. budsjettering og personalutfordringar ved barnevernskontoret i Vindafjord. Dette jobbar ein med. Kommunen er tatt opp i nettverk knytt til kvardagsrehabilitering, og ein er i gong med arbeidet. Kommunen er fortsatt deltakar i BrukarPlan. BrukarPlan er eit kartleggingsverktøy innan rusfeltet som no er nå blitt løfta opp på nasjonalt nivå. BrukarPlan blir i desse dagar vidareført til psykisk helse, der me har ein plan om kartlegging av behova innanfor tenesteområdet psykisk helse og rus. Psykisk helse er i gong med sluttføring av «Plan for psykisk helse og Rus» for Etne kommune 2016-2020, og tenkjer å legge dette fram for kommunestyret snarleg. Kan få konsekvensar for budsjett mht. føring om auka bemanning. Personale: Ein har fått auka kompetansen, særleg innan Bistand og omsorg (tidlegare Bufellesskapet og Miljøarbeidstenesta), kor det har vore ei sterk vekst i tal på tilsette og brukarar. Denne veksten har ført til utfordringar som eit høgt sjukefråvær kan vera eit symptom på. Tiltak er iverksett. Legekontora er prega av mykje sjukefråvær hjå helsepersonellet. Fråværet er særleg knytt til langtidssjukefråvær. Ein er i trong for å auke grunnbemanninga for å få ei meir robust og stabil personalgruppe. Ein vurderer at auke i grunnbemanning vil kunne skape mindre trong for sjukevikarar ved plutseleg sjukdom/fråvær. Psykisk helse rapporterer om trong for fleire tilsette, mellom anna for å kunne gje eit betre tilbod inn mot skulehelsetenesta og på Dagsenteret. Me kjem til å setje i gong fleire LEAN-prosessar her. Fleire av dei interkommunale samarbeida er i endring mellom anna grunna havarering i VESS-samarbeidet. Etne og Vindafjord har gjort endringar i den interkommunale legevakta for å møte regelverk/krav m.m. Ein er i desse dagar i forhandling med Haugesund kommune om legevakt mellom kl 23 og 08. IK frisklivskoordinator er lagt ned, og vedkommande har fått arbeid som frisklivsrettleiar og deler av Kvardagsrehabiliteringstilling. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 52

Lokalitetar og utstyr: Bufellesskapet er i trong av meir areal. Møterommet er sprengt og fyller fleire funksjonar. Det er satt i gong eit byggeprosjekt med påbygg som skal innehalde eit kontor. o Dagsenter ønskjer meir eigna lokal. Ein har mellom anna ikkje kontorplass og arbeidsstasjon til alle tilsette som er i trong for det. o Legekontora er slitte og treng å justerast opp. Ein kunne hatt trong for eit ekstra legekontor. Der er gjort tiltak for å skape meir tilfredsstillande kontorarbeidsplass for helsepersponellet, men lokala sett grenser for kva ein får til. Der er mangel på rom til pasienthandsaming, og lite tilfredsstillande venteplass ved laboratorium. Rom for handsaming av hjartepasientar er lite og kan skape vanskar i ein akuttsituasjon. Dårleg ventilasjon og vanskelege arbeidsforhold i resepsjonen. Bra lokalitetar i Skånevik. Utstyr knytt til data og medisinsk undersøking er gradert opp siste år. Helsestasjon er prega av nedslitne lokalar og inventar. Har innført nytt journalsystem, det same som legane har. o Fysioterapitenesta har behov for nye lokal i Etne, då dei er lokalisert i Etne omsorgssenter. Gode lokal i Skånevik. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Me har fått ein ny ressurskrevjande brukar frå oktober 2015. Grunna m.a. kompetanseutfordringar har me i tett samarbeid med brukar, vald å kjøpe eit eksternt tilbod. Kostnad: Døgnpris kr 8062,-. Me vil truleg få refundert 80 % av utgiftene over innslagspunktet for ressurskrevjande brukarar. Innslagspunktet er per i dag 1 040 000. (Ny sats i statsbudsjett for 2016: kr 1081.000) Interkommunal legevakt: Pga at VESS-samarbeidet havarerte har Etne og Vindafjord fortsatt samarbeida om interkommunal legevakt med legevakt i Haugesund mellom kl 23 og 08. Konsekvensar for Etne mht budsjett er ein stipulert meirkostnad på ca 972 800 kr. Flyktningtenesta: Det blir satt i gong tiltak for å få oversikt over den økonomiske situasjonen, og målet er å kome i balanse innanfor integreringstilskot. Gjennomgang av oppgåver og økonomi i samarbeid med økonomileiar, NAV, barnehage og skule. Alle tenester har avvik ift. budsjettering. Feltet er krevjande å budsjettere fordi kommunen ikkje regulerer talet på flyktningar som kjem som familiesameining. Budsjettet er satt opp ut frå vedteken kvote, og mogleg familiesameining er ikkje tatt inn i budsjettet. Kva tid flyktningane kjem på året vil òg påverke budsjettet. Arbeidsmarknaden er vanskeleg, og det er delvis tatt høgde for at nokre av flyktningane vil ha behov for sosial stønad etter avslutta introduksjonsprogram. Viktig at NAV kjem inn tidleg for å gi ei form for karriererettleiing. Det vil framleis vera underskot på flyktningbustadar fordi det går tid mellom innleie og at flyktningane betalar sjølv. Vi vil setje i gong tiltak for å redusere denne tida. Husleigenivået er òg framleis for høgt. Igangsetjing av 50% miljøarbeidarstilling i flyktningtenesta som skal løysast innanfor budsjettet. jf. K-sak Interkommunalt barnevern med Vindafjord kommune er igangsett. Har hatt uforutsette utfordringar frå Etne som ein ikkje visste om på førehand. Tala me har fått frå Vindafjord viser ei auke på T2440 frå kr 1 502 687 til kr 2 357 000 ein differanse på kr 854 313. T2510 viser ei auke frå kr 134 304 til kr 371 405 ein differanse på kr 237 101. Totalt må me pårekne ei auke i kostnad i budsjett for barnevern på kr 1 091 414. Prosjekt nytt kontor på Bufellesskapet skal iverksetjast. Midlar står på fond. Behov for møbelpakke. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 53

Framtidige utfordringar: Ressurskrevjande brukarar: Me har fleire ressurskrevjande brukarar som krev ekstra kompetanse for å handtere. Det vil vera behov for kompetanseheving av personalet rundt desse brukarane. Alternativt kan ein få til eit samarbeid med andre kommunar omkring oppfølging av ressurskrevjande brukarar. Bustadsituasjon for flyktningar: Å vera på leigemarknaden i Etne er relativt kostbart. Det bør vurderast å bygge opp kommunale bustader som er retta mot flyktningar i første omgang. Plan for psykisk helse peikar på utfordringar som vil krevje m.a. auke i bemanning og bustadar for menneske med utfordringar innanfor psykisk helse. Me set i gong eit tilbod til innbyggarar med rusutfordringar som eit prosjekt med midlar frå Helsedirektoratet på kr 900 000, jf. K-sak 010/15. Det er plan om å vidareføre desse stillingane når prosjekt er avslutta. Dette vil bli ei auka kostnad for Etne kommune i lønnsutgifter for 2016, men me får høve til å setje i gong førebyggjande og behandlande tiltak ift dei som har rusutfordringar. Det er eit stort behov for nye lokal for fysio/ergoterapitenesta. Unge funksjonshemma/menneske med utviklingshemming har behov for aktivitetstilbod. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 54

Ansvar 3600 NAV Etne Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: Handsaming og vilkårsvurdering av sosial ytingar for Etne Kommune. Kvalifiseringsprogrammet for langtidsmottakarar av sosialytingar i Etne Kommune. Gjeldsrådgiving. Økonomisk rådgiving. Formidling av arbeidsledige, sjukemeldte osv mot arbeid. Behandling av TT-kort og bustønad. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Aktivitetsplikt for alle sosialhjelpmottakarar i Etne Kommune. Ny sjukefråværsoppfølging 8 veke aktivitetskrav Ny vurdering av sjukdom ved 6 mnd sjukemelding. Nye rutinar og lovverk rundt arbeidsledige og mobilitetskrav. Framtidige utfordringar: Auke i arbeidsledighet. Nedgang i tilmeldte stillingar. Auke i tal på flyktningar. Handtering av framtidig flyktningarbeid utan ressursar til dette. Handtering av bustønad og TT-kort utan ressursar til dette. Handtering av gjeldsrådgiving og aktivitetsplikt utan ressursar til dette. Store utgifter for bustad til sosialhjelpmottakarar. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 55

Ansvar 3500-3501-3502-3504 Pleie- og omsorg Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: Pleie og omsorgseininga har i hovudsak desse brukargruppene: Eldre som treng kommunale pleie/omsorgstenester eller praktisk bistand på grunn av sjukdom, funksjonshemming eller alder. Andre også yngre som treng hjelp etter sjukehusopphald eller som har langvarige sjukdommar. Alvorleg sjuke som ønskjer å avslutta livet i eigen heim eller i institusjon. Etne omsorgssenter har 36 institusjonsplasser. 6 plasser er øyremerka for demente i ein eigen avdeling. Det er per 02.11.15 ledig 9 plassar i somatisk avdeling, sone 1 og 2. Ved Skånevik omsorgssenter er det 8 plassar i institusjon og 8 plassar i bemanna omsorgsbustad, 2. etg, BU. Per 02.11.15 er det ledig 5 plassar i institusjon og 2 plassar i bemanna omsorgsbustad. Omsorgsbustader: Ved Tusenfryd har det stått ledig 3-4 bustadar i 2015. Årsverk: Totalt i pleie og omsorgseininga: 77,09 årsverk Etne omsorgssenter totalt 53,94 årsverk Fordelt slik: 3500: Felles adm. og kjøkken 6,83 årsverk 3501: Sone 1 inkl. Dementavdelinga 22,14 årsverk 3502: Sone 2 24,97 årsverk 3504: Skånevik omsorgssenter 23,15 årsverk Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Nytt omsorgssenter i Etne. Omorganisering av drift, frå 2 avdelingar til 4 i nytt omsorgssenter. Avlastningsopphald for multifunksjonshemma. Ny tenestestandard og serviceerklæringar på alle tenestane. Oppfølging av sparepakken, innsparing: o Praktisk bistand 1,5 mill årleg frå 2017 o Fagansvarleg sjukepleiar 300 000 årleg frå 2017 o Bemanning 700 000 årleg frå 2018 Etablera demensteam. Etablera dagaktivitetssenter for heimebuande demente. Prosjekt velferdsteknologi, venter på nasjonale føringar for standard. Innføring av prosjekt kvardagsrehabilitering. Framtidige utfordringar: Ledig kapasitet på sjukeheimane i Etne og Skånevik. Mindreinntekt på brukarbetaling. Tyngre brukarar med særskilt behov for pleie- og omsorgstenester. 2 nye sjukeheimsplassar i Skånevik. Oppretthalda sjukepleiarkompetanse. Administrera assistentstillingar 999. Det er i dag tilsett fleire assistentar enn ein har heimel for. Dette skuldast endring i AML 14-4A, som gjer tilsette i små stillingar som tek ekstravakter moglegheit til å krevja fast auke ift. snitt av arbeidstid dei siste 12 mnd. Per dags dato gjeld dette 2,66 årsverk. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 56

Ansvar 4200 Drift og vedlikehald Tenester som skal gjennomførast innafor ramma i 2016-2019: Eininga har ansvar for bygg, grøntanlegg, idrettsanlegg, reinhald, vann og avløp, kaier, renovasjon, slamtømming, og kommunale vegar. Drift og vedlikehald har 22 tilsette, fordelt på 20,75 årsverk. Berre brukt 16,92 årsverk i 2015 grunna vakante stillingar. 10 personar har ansvar for brøyting/strøying på kommunale vegar. BYGG: Vedlikehaldsbehovet er stort, oppgradering naudsynt på fleire bygg. For å nemne nokon: Etne omsorgssenter, Rygg skule og barnehage, Skånevik skule, Symjehallen og kommunale utleigebustader. VA: Mykje arbeid med hovudplan på Vassforsyning. Det er ikkje kapasitet til å få på plass ein hovudplan på avløp pr. i dag, men dette er ikkje eit kritisk område. Vi har uansett fokus på tiltak også der. Det er mykje planarbeid på dette fagområdet. Det er kontinuerleg fokus på framtidige utbetringar på området for å sikra og forenkla dagleg drift og oppgradering av leidningsnett og -system. Nye tilsette VA krev opplæring og oppfølging på eit slikt krevjande fagområde. Stabile tilsette tross tunge og utfordrande arbeidsdagar. Vaktordning på VA må på plass. Imponerande innsats av dei tilsette har hindra driftsstans og sørgja for stabil og trygg vassforsyning. Framover vil det vere behov for kompetanseutvikling REINHALD: Ein del endringar og større areal (IKT, brannstasjon, lokale til flyktningar) gir meir arbeid. Fleire nye tilsette vurderer fagutdanning. GRØNT: Grøntanlegg har behov for auka midlar til de mange arbeidsoppgåvene. Det er viktig at grøntareal haldast godt stelt og gir kommunen eit godt ansikt utad til innbyggjarar, forbipasserande og gjester. IDRETTSANLEGG: Etne kommune har flotte anlegg som krev vedlikehald og økonomi til naudsynte tiltak. Dugnad er ein utfordring. Det er høg bruk av anlegga og dei må ivaretakast. Også her er det viktig å gi kommunen eit godt ansikt utad. Mange tilreisande kjem og deltek på idrettsarrangement. KAIER: Stort vedlikehaldsbehov. Arbeidet er omfattande og handtering krev innleige av ekspertise. Strengare tilsyn og oppfølging i forbindelse med ISPS hamn. RENOVASJON: HIM har teke over fakturering, og håndterer all kontakt med brukarane. Etne kommune vil framleis ha fleire oppgåver knytt til renovasjon. Mykje meirarbeid i overgangsperioden med innføring av nye rutinar. Reknar med innsparingar på sikt. VEGAR: Store utgiftar på brøyting/strøing sluker vedlikehaldsbudsjettet. Stort vedlikehaldsbehov, forfallet er stort. Ein del meirarbeid med sakshandsaming og oppfølgingsarbeid. Det er behov for å ha nok driftsmidlar til grøfting, kostebil, kantslått, slamsuging og gjennomspyling av kummar viktige førebyggjande tiltak. Anbod og nye brøytekontraktar er klar for ein ny periode. Fokus på kompetanseutvikling. Det er god framdrift. PROSJEKT: Generelt ei stor utfordring å følgje opp på alle fagområde og svært tidkrevjande. Prosjekt og anbod tek tid og det er mykje oppfølging i slike sakar. Lokalkunnskap, samarbeid og rask tilgjengelegheit er naudsynt i fleire typar oppdrag for eininga. Endring i tenestene og nye oppgåver som skal gjennomførast i 2016-2019: Slamrenovasjon vert overtatt av HIM frå og med 1.1.16. Dei har starta arbeidet med overtaking av handtering av slam og det vil bli ein del meirarbeid med anbod og overtaking. Revisjon avfallsplan i småbåthamner. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 57

Vedlikehaldsplan bygg med prioriteringar. Tiltak i prioriteringsplan veg. Tiltak og prosjekt hovudplan vatn. Oppgradering kaiar. Oppdatert kurs ISPS. Framtidige utfordringar: Det er stort behov for vedlikehald på fleire område i kommunen. Mange stader er det og behov for oppgraderingar, mellom anna på fleire større bygg, og på vegar. Det er samstundes avgjerande å oppretthalde jamt vedlikehald og førebyggjande tiltak, for å unngå framtidige meirutgifter og meirarbeid. Store utgifter på brøyting/strøing går utover andre postar på vedlikehaldsbudsjettet. Stadig nye krav og forskrifter som må følgjast opp. Omfanget på arbeidsoppgåvene samsvarer ikkje med talet på tilsette, og det er mykje overtid. Stadig kjem det nye krav som gir eininga nye arbeidsoppgåver. Stadig meir rapporteringsplikt grunna nye forskrifter/krav. Mykje tid går med til sakshandsaming, prosjekter og anbod. Det er per i dag fleire vakante stillingar. Både langtidssjukemelde og vakante stillingar skapar utfordringar, og det er vanskeleg å rekruttere arbeidskrafta det er behov for. Ein multikulturell stab krev auka oppfølging og nytenking, men gir gode resultat. Økonomi. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 58

6. Mål og tiltak 6.1 Overordna strategikart Kommuneplanen slår fast at Etne kommune skal vera målstyrt. Kommuneplanen slår fast dei overordna måla for kva retning kommunen skal styrast. Dette gjer det lettare å få til eit heilt målstyringssystem, jf. K-sak 048/07. Målstyringsverktyet har blitt til litt etter litt, og ein er framleis i ein prosess me å vidareutvikle arbeidet. I K-060/10 blei det vedtatt verdiar og strategikart med overordna strategisk mål basert på måla i kommuneplanen. Leiarforum reviderte desse i samband med budsjett 2013, og laga utkast til nye. I 2012 jobba i tillegg alle einingane vidare med å få på plass eigne strategikart. Dei overordna målsettingane for einingane og deira ønska posisjon er innarbeid i dette dokumentet under den einskilde eining. Ein har foreslått å vidareføre karta slik dei låg føre i 2015-budsjettet. Ein venter på ny kommuneplan før ein tar ein større gjennomgang av målsettingane. I målstyring snakkar ein om fokusområde. Dei fire fokusområda for Etne kommune er Brukar og Teneste, Organisasjon og Medarbeidar, Samfunn, Økonomi. Budsjett 2016, ØP 16 19 Side 59