REGIONALAVDELINGA Lerøy Vest AS Skipavika 54 5397 BEKKJARVIK Dato: 24.01.2018 Vår ref.: 2017/4839-18 Saksbehandlar: Trond Wahl Telefon: 40916223 Lerøy Vest AS - Løyve til å etablere anlegg for akvakultur for dyrking av tare og blåskjel på lokalitet 12020 Olderhola i Kvinnherad kommune Vi syner til søknad frå Lerøy Vest AS 06.06.2017, kor det vert søkt om løyve til å etablere og drive akvakultur av makroalgar og blåskjel på lokalitet Olderhola i Kvinnherad kommune, samt tilsegn frå Nærings- og fiskeridepartementet av 15.01.2018. Vedtak Hordaland fylkeskommune gjev med dette Lerøy Vest AS org. nr. 886813082 med akvakulturløyva; H-K-901 for algar til fôr/konsum av sukkertare (Saccharia latissima), H-K-902 for algar til fôr/konsum av fingertare (Laminaria digitata) H-K-903 for algar til fôr/konsum av butare (Alaria esculenta) H-K-904 for algar til fôr/konsum av søl (Palmaria palmata), H-K-905 for algar til fôr/konsum av fjærhinne (Porphyra spp) H-K-906 for algar til fôr/konsum av havsalat (Ulva lactuca) og H-K-357 for dyrking av blåskjel (Mytilus edulis), løyve til å etablere akvakulturanlegg på følgjande lokalitet i Kvinnherad kommune. Lokalitetsnr. Lokalitetsnavn Kommune Storleik 12020 Olderhola Kvinnherad 44 DA Løyve gjelder for ein anleggsplassering som vist i vedlagt kart, og som har følgjande koordinatfesta posisjoner i grader og desimalminuttar (Kartdatum Euref89/WGS84) Midtpunkt 1 2 3 4 N 60 06.847 Ø 06 11.416 N 60 06,898 Ø 06 11.592 N 60 06.835 Ø 06 11.626 N 60 06.784 Ø 06 11.247 Lokaliteten er med dette klarert for følgende tillatelser: H-K-901, H-K-902, H-K-903, H-K-904, H-K-905, H-K-906 og H-K-357 N 60 06.847 Ø 06 11.218 Kvart akvakulturløyve er godkjent for 44 DA og samla bruk må ikkje på noko tidspunkt overskride det lokaliteten er godkjent for. Tidsavgrensing på 10 år frå dags dato gjeld for løyva H-K-901, H-K-902, H-K-903, H-K-904, H-K-905 og H-K-906. Hordaland fylkeskommune REGIONALAVDELINGA Agnes Mowinckels gate 5 Kontonr. 5201 06 74239
Side 2/12 Lovheimel Løyvet er gjeve av Hordaland fylkeskommune med heimel i Lov av 17.06.2005 nr. 79 om akvakultur og Forskrift av 22.12.2004 nr. 1799 om tillatelse for akvakultur av andre artar enn laks, ørret og regnbueørret og vedtak frå Nærings- og fiskeridepartementet av 15.01.2018 om tilsegn om løyve til akvakultur av makroalgar. Dette løyvet etter akvakulturlova inkluderer løyve etter matlova, forureiningslova og hamne- og farvannslova. BAKGRUNN OG SAKSGANG Lerøy Vest AS søkte 06.06.2017 om ein produksjon av ulike tareartar og blåskjel ved Olderhola i Kvinnherad kommune. Søkjar oppgjer at det omsøkte arealet vil vere 154 dekar med ein maksimal årleg produksjon på 4000 tonn. Den delen av søknaden som gjeld dyrking av makroalgar må handsamast av Nærings- og fiskeridepartementet. Bakgrunnen for dette er at kompetansen til handsaming av saker om tare, som følgjer av akvakulturlova, ikkje er delegert til fylkeskommunane. Departementet har difor rolla som sakshandsamande og koordinerande mynde for saker som gjeld akvakulturløyve til tare, jf. akvakulturlova 4, 5 og 6. Den andre delen av søknaden som gjeld dyrking av blåskjel skal samordnast og koordinerast av fylkeskommune på vanleg måte etter reglane i akvakulturregelverket. Fylkeskommunen vil etter eventuelt tilsegn frå departementet om løyve til dyrking av tare stå for klarering av lokalitet for alle dei omsøkte artane. Hordaland fylkeskommune si vurdering av saka Søknaden har på vanleg måte vore offentleg utlyst, og vore til handsaming i kommunen og hjå sektorstyresmaktene. Hordaland fylkeskommune har ansvaret for å slutthandsame søknaden etter akvakulturlova og marinfiskforskrifta. Høyring etter forskrift om konsekvensutgreiingar etter sektorlover Tiltaket fell inn under vedlegg II i forskrift om konsekvensutgreiingar for tiltak etter sektorlover (FOR 2017-06-21-854). Søknaden skal då handsamast etter 3 i forskrifta. Såkalla vedlegg II-tiltak kan berre påleggast «supplerande utregreiingar» dersom det er venta at tiltaket vil få vesentlege verknader som ikkje allereie er gjort greie for i søknaden. Fylkeskommunen si vurdering er at miljødokumentasjonen i søknaden gir godt nok grunnlag for å vurdere om tiltaket får vesentleg verknad for miljø og samfunn, jf. vedlegg III i forskrifta. Det vart heller ikkje reist krav om supplerande utgreiingar frå fagmyndigheitene for dei respektive kriteria i vedlegg III. Offentleg ettersyn og kommunal handsaming Søknaden om dyrking av blåskjel har lagt ute til offentleg ettersyn. Det er ikkje kome inn negative merknader om etablering av anlegg for blåskjel. Kvinnherad kommune skriver i brev av 15. august 2017 at kommunen har mottatt skriv frå Fiskarlaget Vest som peker på at det generelt bør krevjast økonomisk garanti til fjerning av utstyr etter ein eventuell konkurs. Videre vises til at Fiskarlaget ber om god merking av anlegga. Rådmannen i Kvinnherad viser til at søknaden er i tråd med gjeldene planer, og tilrår at det blir gitt løyve til etablering av blåskjel på lokalitet Olderhola/Hundasvorskjeret som omsøkt. Sektormynda si handsaming Mattilsynet, region Sør og Vest, Fylkesmannen i Hordaland, miljøvern- og klimaavdelinga og Kystverket Vest har gjeve løyve etter sine regelverk. Fylkesmannen i Hordaland, miljøvern og klimaavdelinga og Fiskeridirektoratet Vest har gjeve natur- og fiskerifaglege uttalar. Nærings- og fiskeridepartementet fatta følgjande vedtak 15.01.2018: «Nærings- og fiskeridepartementet gir Lerøy Vest AS tilsagn om tillatelse til akvakultur av butare (Alaria esculenta), fingertare (Laminaria digitata), sukkertare (Laminaria saccharina), søl (Palmaria palmata),
Side 3/12 fjærhinne (Porphyra sp) og havsalat (Ulva Lactuca) på lokalitet Olderhola i Kvinnherad kommune, Hordaland fylke. Størrelsen på tillatelsen settes lik det omsøkte arealet på 154 dekar. Lokaliteten Olderhola klareres for virksomheten, jf. akvakulturloven 4, 5 og 6. Tillatelsen blir gitt med følgende vilkår: 1. Akvakulturtillatelsen gis med vilkår om at det foretas miljøundersøkelse av bunnforholdene på lokaliteten før oppstart og under driften for å dokumentere hvordan driften påvirker miljøet på bunnen. Ettersom standard miljøundersøkelser for matfiskanlegg (NS-9410) ikke er tilpasset den formen for akvakultur som her er omsøkt, skal Fiskeridirektoratets regionkontor i samråd med Fylkesmannens miljøvernavdeling fatte vedtak om alternativt overvåkingsprogram. Etter endt undersøkelse skal det rapporteres til Fiskeridirektoratets regionkontor. Vilkåret hjemles i akvakulturloven 11 første og annet ledd. 2. Akvakulturtillatelsen gis tidsavgrenset med en varighet på 10 år. Det forutsettes at tillatelsen videreføres etter denne perioden med mindre spesielle miljøhensyn taler imot dette. Vilkåret hjemles i akvakulturloven 5 annet ledd.» Nærings- og fiskeridepartementet har fatta vedtak om tilsegn om løyve til akvakultur for dyrking av mokroalgar av sukkertare, butare, fingertare, stortare og havsalat på lokalitet Olderhola/Hundasvoskjeret i Kvinnherad kommune. Etter fylkeskommunen si vurdering av akvakulturregelverket er dette tilstrekkelig, og det er soleis ikkje trong for ytterlegare høyringar i den delen av søknaden som gjeld makroalgar. Med denne bakgrunnen vert fylkeskommunen si oppgåve å klare lokaliteten ved å skrive ut konsesjonsdokument og registrere desse opplysningane i akvakulturregisteret. Hordaland fylkeskommune har ved slutthandsaming av søknaden kome fram til at omsøkt område Hundsvorskjeret Rigg 1 og 2 og område Rigg 3 ved Olderhola må vurderast som to eigne lokalitetar på grunn av avstanden mellom riggane. Avstanden mellom midtpunkt Rigg 2 og Rigg 3 er på omlag 900 meter. Dette løyve gjeld Rigg 3 som ligg ved Olderhola. Grunngjeving for vedtaket Hordaland fylkeskommune har vurdert søknaden etter Lov av 17.06.2005 nr. 79 om akvakultur og Forskrift av 22.12.2004 nr. 1799 om tillatelse for akvakultur av andre artar enn laks, ørret og regnbueørret Lokalitet for akvakultur kan klarerast dersom: a) det er miljømessig forsvarlig; b) det er foretatt en avveining av arealinteresser, med særlig vekt på 1. søkers behov for areal til planlagt akvakultur, 2. alternativ bruk av området til annen akvakultur, 3. annen bruk av området, og 4. verneinteresser som ikke omfattes av bokstav d. c) det er gitt tillatelser som kreves etter 1. lov 19. desember 2003 nr. 124 om matproduksjon og mattrygghet mv., 2. lov 13. mars 1981 nr. 6 om vern mot forurensninger og om avfall, 3. lov 17. april 2009 nr. 19 om havner og farvann. 4. lov 24.november 2000 nr.82 om vassdrag og grunnvann, 5. lov 19. juni 2009 nr. 97 om dyrevelferd; og d) det ikke er i strid med 1. vedtatte arealplaner etter plan- og bygningsloven 14. juni 1985 nr. 77, 2. vedtatte vernetiltak etter kapittel V i lov 19. juni 2009 nr. 100 om forvaltning av naturens mangfold, 3. vedtatte vernetiltak etter lov 9. juni 1978 nr. 50 om kulturminner. Ved handsaming av søknaden er sakshandsamingsreglane i naturmangfaldlova av 19. juni 2009 nr. 100
Side 4/12 8-12 følgt i vurdering av om tiltaket det vert søkt om er miljømessig forsvarleg etter akvakulturlova 30 a. a) miljømessig forsvarleg Søknaden er vurdert med omsyn til biologisk mangfald, forureining av det ytre miljø og økologiske effektar. Påverknad på omgjevnaden gjennom støy og utslepp til luft og vatn er også vurdert av Fylkesmannen i Hordaland, som har gjeve utsleppsløyve etter forureiningslova. Det er ingen registreringar av utvalde naturtypar, verneområde eller raudlistearter i Naturbase eller Artskart som vil kunne kome i konflikt med anlegget. Lokaliteten er plassert i vassførekomst Maurangerfjorden (0260040600-C). Det er kosthaldsrestriksjonar i vassførekomsten grunna forhøga verdiar av tungmetall i botnfisk. Overvakingsdata for vassførekomsten syner god økologisk tilstand på diversitet på botndyr. Kosthaldsrestriksjonar er knytt til dei gamle industriutsleppa frå Sørfjorden. Ein finn desse att i botnlevande fisk. Forureining av tungmetall i dei djupaste laga av fjorden vil ikkje har noko å sei for dyrking av blåskjel og algar i dei øvste vasslaga. Naturmangfaldlova Ved handsaming av søknaden er sakshandsamingsreglane i naturmangfaldlova av 19. juni 2009 nr. 100 8-12 følgt i vurdering av om tiltaket det vert søkt om er miljømessig forsvarleg etter marinfiskforskrifta 7a. Vurderingane i samband med søknaden er gjort ut i frå tilgjengeleg kunnskap og registreringar i området. Søknaden har på vanleg måte etter reglane i akvakulturlova vore til handsaming hjå kommunen og sektorstyresmaktene. Det er i denne prosessen ikkje kome opplysningar om at saka ikkje er tilstrekkeleg opplyst i høve til oppdrettsanlegget sin påverknad på naturmangfaldet, jf. 8 Kunnskapsgrunnlaget. Saka vert sett på som tilstrekkeleg opplyst, og føre-var prinsippet vert difor ikkje tatt i bruk, jf. 9 Føre-var prinsippet. Søknaden gjeld oppdrett av blåskjel og makroalgar. Det skal ikkje vere utslepp av næringssalt frå dyrking av blåskjel og algar. Akvakultur av blåskjel og tare tar opp næringssalt frå sjøen, og blir presentert som å kunne balansere utsleppa frå matfiskanlegg. Sjølv om utsleppa av næringssalt frå matfiskanlegga i Hardangerfjorden er monaleg mykje større enn kva som vil vere mogleg å ta opp i taredyrkingsanlegg i fjorden, vil dyrking av tare og blåskjel vere ei motvekt til dei andre akvakulturaktivitetane i fjorden. Vi kan ikkje sjå at det er grunnlag for å avslå søknaden ut frå omsynet til det biologiske mangfaldet, økologiske effektar eller naturmiljøet, jf. 10 Økosystemtilnærming og samla belastning. Tiltakshavar skal dekke kostnadane ved å hindre eller avgrense skade på naturmangfaldet som tiltaket er årsak til, dersom det ikkje er urimeleg ut i frå tiltaket og skaden sin karakter, jf. 11 Kostnader ved forverring av miljø. Det er eigne forskrifter som gjev krav til teknisk standard og regulerer drift av akvakulturanlegg. Det er eit ufråvikeleg krav at drifta skal vere teknisk, biologisk og miljømessig forsvarleg, jf. 12 Miljøforsvarlege teknikkar og driftsmetodar. Vassforskrifta Vassforskrifta gir rammer for vassforvaltninga. I samsvar med vassforskrifta skal tilstanden i alle vassførekomstar beskyttast mot forverring, forbetrast og gjenopprettast med sikte på at vassførekomstane skal ha minst god økologisk og god kjemisk tilstand. Vassforskrifta 12 omhandlar ny aktivitet eller nye inngrep. Lokaliteten er plassert i vassførekomst Maurangerfjorden (0260040600-C). Overvakingsdata for vassførekomsten syner god økologisk tilstand på diversitet på botndyr. b) avveging av arealinteresser: 1. søkers behov for areal til planlagt akvakultur: Det er opplyst at produksjonen av blåskjel og tare inngår i eit FOU-prosjekt. Ein del av FoU-arbeidet er å undersøkje utsettsmetodar og dyrkingsstrategiar for dei ulike artane, samt å avdekke andre bruksområde for desse. Blant alternative bruksområde er det lista opp blant anna biologisk avlusing, fiskefôr, resirkulering av næringssalt, m.m. Hovudformålet med den omsøkte blåskjelkonsesjonen er å etablere ein metode for
Side 5/12 industriell produksjon av blåskjel for bruk til andre formål enn direkte humankonsum. 2. alternativ bruk av området til annen akvakultur: Selskapet ønskjer å drive produksjon av blåskjel på same lokalitet kor dei vil dyrke makroalgar. Det er ikkje andre aktørar eller driftskonsept som har vist interesse for lokaliteten. Sjøtroll Havbruk AS har ein lokalitet godkjent for stamfiskproduksjon av regnbogeaure ved Tveitnesvik like i nærleiken og algar ved lokalitet Olderhola kan kunna nytta næringssaltar frå denne produksjonen. 3. annen bruk av området: Søknaden er vurdert opp mot anna og alternativ bruk av området. Det er ikkje kome fram opplysningar om anna bruk av området. Kommunen sin uttale skal tilleggas stor vekt ved vurdering av søknaden. Den avsluttande søknadshandsaminga og interesseavveginga må imidlertid ivareta ei heilskapleg avveging mellom næringsinteressene og andre samfunnsinteresser. Kvinnherad kommune har i sin uttale tilråd etableringa. Fiskeridirektoratet region Vest skal gje ein uttale i høve til tradisjonelle fiskeriinteresser i slike saker. Ved Olderhola/Hundasvoskjeret er det registrert eit område for fiske med passive reiskap. Dette feltet er brukt mest av lokale fiskarar, og til fritids og turistfiske. Det er gode garnplassar for sei og lyr. Fiskeridirektoratet region Vest vil be om at det takast omsyn til dette fiskeområdet ved utlegging av anlegg og fortøyingar. 4. verneinteresser som ikke omfattes av bokstav d: Det er ikkje kome fram opplysningar om andre verneinteresser som ikkje er omfatta av bokstav d. c) løyve etter anna lovverk: Mattilsynet, Region Sør og Vest har gjeve løyve etter matlova og dyrevelferdslova. Løyvet datert 21.12.2017 er vedlagt. Fylkesmannen i Hordaland, miljøvern- og klimaavdelinga har gjeve utsleppsløyve etter forureiningslova. Utsleppsløyvet av 25.10.2017 er vedlagt. Kystverket Vest har gjeve løyve til etableringa etter hamne- og farvannslova. Løyvet av 20.09.2017 er vedlagt. Søknaden gjeld bruk av sjøvatn og er difor ikkje handsama av NVE etter vassressurslova d) tiltaket er ikkje i strid med: 1. vedtatte arealplanar etter plan- og bygningslova Område er avsett til akvakultur i Kvinnheradl kommune sin arealplan. 2. vedtatte vernetiltak etter naturmangfaldlova 3. vedtatte vernetiltak etter kulturminnelova Særlege krav til blåskjelsøknader For å hindre forureining i form av manglande opprydding av blåskjelanlegg som ikkje er i drift er det i 10 a i marinfiskforskrifta sett krav om sikkerheit. I samband med søknaden frå Lerøy Vest AS har dei garantert for å dekke opprydding og kostnadane med dette for inntil kr. 200 000,-. Etter ei samla vurdering, etter Lov om akvakultur 17.06.2005 nr 79, gjev Hordaland fylkeskommune Lerøy Vest AS org nr. 86813082 med akvakulturløyva H-K-901 for algar til fôr/konsum av sukkertare (Saccharia latissima), H-K-902 for algar til fôr/konsum av fingertare (Laminaria digitata) H-K-903 for algar til fôr/konsum av butare (Alaria esculenta H-K-904 for algar til fôr/konsum av søl (Palmaria palmata), H-K-905 for algar til fôr/konsum av fjærhinne (Porphyra s.p) og H-K-906 for algar til fôr/konsum av havsalat (Ulva lactuca) samt H-K-357 for dyrking av blåskjel (Mytilus edulis), løyve til å etablere akvakulturanlegg på lokalitet 12020 Olderhola i Kvinnherad kommune.
Side 6/12 Særskilte vilkår for akvakulturløyva til makroalgar 1. Akvakulturløyva vert gjeve med vilkår om at det vert utført miljøgransking av forholda på botn på lokaliteten før oppstart og under drifta for å dokumentere korleis drifta verkar på miljøet på botn. Ettersom standard miljøgransking for matfiskanlegg (NS-9410) ikkje er tilpassa den forma for akvakultur som her er omsøkt, skal Fiskeridirektoratet sitt regionkontor i samråd med Fylkesmannen si miljøvernavdeling fatte vedtak om alternativt overvakingsprogram. Etter utført gransking skal det rapporterast til Fiskeridirektoratet sitt regionkontor. 2. Akvakulturløyva vert gjeve tidsavgrensa for ein periode på 10 år. Det er ein føresetnad at akvakulturløyva vert vidareført etter denne perioden med mindre særskilte miljøomsyn tilseier noko anna. Generelle vilkår Anlegget skal ligge i samsvar med vedlagte kart og anleggsskisser og i samsvar med godkjente koordinatar. Løyve vert gitt utan ansvar til nabo-, eigedom-eller andre privatrettslege forhold. Løyve vert gjeve med føresetnad av at etablering, drift og eventuell avvikling vert gjennomført i samsvar med til ein kvar tid gjeldande lover, forskrifter og vilkår. Kopi av dette løyvet med vedlegg skal oppbevarast tilgjengeleg for alle medarbeidarar på anlegget og for alle som har kontroll rett. Som konsesjonsinnehavar har De plikt til å sette Dykk inn i det regelverket som gjeld for løyver etter Akvakulturlova. Akvakulturloven med tilhøyrande forskrifter er tilgjengeleg på www.lovdata.no. Når det gjeld drift av løyve, viser vi til forskrift 17.06.2008 nr. 288 om drift av akvakulturanlegg (akvakulturdriftsforskrifta) og forskrift av 19.3.2004 nr. 537 om internkontroll for å oppfylle akvakulturlovgivinga. Klagerett Vedtaket kan klagast på av saka sine partar eller andre med rettsleg klageinteresse innan 3 veker frå det tidspunktet underretninga om avgjerda er komen fram til vedkomande part, sjå om dette i vedlagt orientering. Eventuell klage skal sendast til Hordaland fylkeskommune. I medhald av forvaltningsloven 27b er det sett som vilkår for å gå til søksmål at ein har nytta retten til å klage fullt ut. Merk at ei klage ikkje fører til utsett iverksetting av vedtaket. Det er likevel mogleg å søke om at iverksetting vert utsatt til klagesaka er avgjort. Bård Sandal fylkesdirektør regional utvikling Sølve Dag Sondbø seksjonssjef Brevet er godkjent elektronisk og har derfor inga underskrift. Vedlegg: Uttale frå Fylkesmannen i Hordaland 25.10.2017 Uttale frå Mattilsynet Sør og Vest 21.12.2017 Uttale Kystverket Vest 20.09.2017 Tilsegn Nærings- og fiskeridepartementet 15.01.2018 Kart over godkjent plassering
Side 7/12 Klageskjema Kopi: Nærings- og fiskeridepartementet Fylkesmannen i Hordaland Mattilsynet Region Sør og Vest Fiskeridirektoratet Region Vest Kystverket Vest Kvinnherad kommune
Side 8/12 Hordaland fylkeskommune Agnes Mowinckels gate 5
Side 9/12 Hordaland fylkeskommune Agnes Mowinckels gate 5
Side 10/12 Lokalitet 12020 Olderhola Kvinnherad kommune
Side 11/12
Side 12/12 (1) Sendar (stemplet til forvaltningsorganet) Hordaland fylkeskommune Agnes Mowinckels gate 5 5020 BERGEN Melding om rett til å klage over forvaltningsvedtak (Forvaltningslova 27 tredje leddet) Dato 24.01.2018 (3) Mottakar (namn og adresse) (4) Klageinstans Lerøy Vest AS Fiskeridirektoratet Kyst og Havbruksavdeling Skipavika 54 5397 BEKKJARVIK Denne meldinga gjev viktige opplysningar dersom De vil klage på eit vedtak De er gjord kjend med. Klagerett Kven kan De klage til? Klagefrist De har rett til å klage på vedtaket. Klaga sender De til oss, dvs. det organet som er ført opp i rubrikk (1). Dersom vi ikkje endrar vedtaket vårt som følgje av klaga, sender vi klaga over til klage-instansen, jf. rubrikk (4). Klagefristen er tre - 3 - veker frå den dagen dette brevet kom fram. Det er nok at klaga er postlagd før fristen går ut. Dersom De klagar så seint at det kan vere uklart for oss om De har klaga i rett tid, bør De oppgje datoen for når De fekk dette brevet. Dersom De klagar for seint, kan vi sjå bort frå klaga. De kan søkje om å få lengre klagefrist, og da må De nemne grunnen til at De ønskjer det. Rett til å krevjegrunngjeving Innhaldet i klaga Utsetjing av gjennomføringa av vedtaket Rett til å sjå saksdokumenta og til å krevje rettleiing Dersom De meiner at vi ikkje har grunngjeve vedtaket, kan De krevje ei slik grunngjeving før fristen går ut. Ny klagefrist blir då rekna frå den dagen De får grunngjevinga. De må presisere kva for eit vedtak De klagar på årsaka til at De klagar den eller dei endringar De ønskjer eventuelt andre opplysningar som kan ha noko å seie for vurderinga av klaga Klaga må underskrivast. Jamvel om De har klagerett, kan vedtaket til vanleg setjas i verk med det same. Men de kan søkje om å få utsett gjennomføringa av vedtaket til klagefristen er ute eller til klaga er avgjord. Med visse unntak har De rett til å sjå dokumenta i saka. Reglane om dette finst i 18 og 19 i forvaltningslova. De må i tilfelle ta kontakt med oss, jf. rubrikk (1). De vil då få nærmare rettleiing om retten til å klage, om framgangsmåten og om reglane for saksgangen. Kostnadene med klagesaka Klage til Sivilombodsmannen De kan søkje om å få dekt utgifter til den advokathjelpa De treng, etter reglane om fritt rettsråd. Her gjeld det visse grenser for inntekt og eige. Fylkesmannen eller advokaten Dykkar kan gje nærmare opplysningar om dette. Dersom ved- taket er endra til Dykkar fordel, kan De etter forvaltningslova ha krav på å få dekt store kostnader som har vore naudsynte for å få endra vedtaket. Klage- instansen (jf. rubrikk (4)) vil orientere Dykk om retten til å krevje slik dekning. Dersom De meiner at De har vore utsett for urett frå den offentlege forvaltninga, kan De klage til Stortingsombodet for forvaltninga (Sivilombodsmannen). Sivilombodsmannen kan ikkje sjølv endre vedtaket, men kan gje si vurdering av korleis den offentlege forvaltninga har handsama saka, og om dei har gjort feil eller forsømt noko. Dette gjeld likevel ikkje i saker som er avgjorde av Kongen i statsråd. Dersom De no får klaga Dykkar avgjord i statsråd fordi Kongen er klageinstans, kan De såleis ikkje seinare føre saka inn for Sivilombodsmannen. Særlege opplysningar X-0073 N (Godkj. 05-95) Elektronisk utgåve