ENDELEG TILSYNSRAPPORT

a r44 1Fylkesmannen i Møre g Rmsdal ENDELEG TILSYNSRAPPORT ELEVANE SITT PSYKOSOSIALE MILJØ Ørsta kmmune -Ørsta ungdmsskule Sak: 2010/4529 Dat: 24.01.2011 Tilsynsgruppe: Alv Walgerm, Jørn Thmassen, Niclai Støren 1

/ 0Fylkesmannen i Møre g Rmsdal Innhald 1. Tema fr tilsynet - elevane sitt psykssiale sklemiljø 3 2. Gjennmføring av tilsynet 4 3. Kva er kntrllert i tilsynet 4 3.1 Førebyggjande arbeid 4 3.2 Det individuelt retta arbeidet ved skulen 9 3.3 Brukarmedverknad 12 4. Klagegang 15 Vedlegg 1: Oversikt ver innsendt dkumentasjn 16 Vedlegg 2: Namneliste ver dei sm blei intervjua 17 2

U Fylkesmannen i Møre g Rmsdal 1. Tema fr tilsynet - elevane sitt psykssiale sklemiljø Det blir gjennmført felles nasjnalt tilsyn i 2010 g 2011 der temaet er elevane sin rett til eit gdt psykssialt skulemiljø, jf. pplæringslva kapittel 9a. Hvudregelen fr tilsynet er 9a-1 g dei andre reglane sm er kntrllerte, må sjåast i lys av denne. Tilsynet er likevel avgrensa til berre å mhandle det psykssiale miljøet. Det rettslege utgangspunktet fr tilsynet er delt inn i tre hvudkategriar: Det førebyggjande arbeidet ved skulen - 9a-4, jf. 9a-3 første ledd. Det individuelt retta arbeidet ved skulen - 9a-3 andre g tredje ledd. Skulen si plikt til samhandling g invlvering med ulike råd g utval (brukarmedverknad) - 9a-5, 9a-6 g kapittel 11. Opplæringslva 13-10 m frsvarleg system g 9a-4 m internkntrll Det er ikkje ført særskilt tilsyn med pplæringslva 13-10 andre ledd i dette tilsynet. Opplæringslva 13-10 andre ledd er ein verrdna regel sm pålegg skuleeigar å ha eit frsvarleg system fr ppfølging av alle lvkrava. I tidlegare tilsyn har mykje av fkuset på kntrllen vre retta mt internkntrllsystemet i kmmunane. I det felles nasjnale tilsynet 2010 er det internkntrllsystemet til skulen fr elevane sitt psykssiale miljø sm er kntrllert. Kravet til internkntrll i i samband med dette er særleg regulert i pplæringslva 9a-4, jf. 9a-3 fyrste ledd. Kmmunen sitt ansvar Sjølv m pplæringslva legg ansvaret på skuleleiinga fr den daglege gjennmføringa g etterlevinga av dei kntrllerte reglane, vil det vere kmmunen sm har det verrdna ansvaret. Det er kmmunen sm skuleeigar sm må syte fr at skuleleiinga ved dei kntrllerte skulane etterlever krava g pliktene i lva, g at dei tilbyr dei tenestene g aktivitetane sm lva skildrar. Oppfyllinga av elevane sin rett til eit gdt psykssialt miljø skjer på skulen. Det er skuleleiinga g dei tilsette sm i det daglege må arbeide fr eit gdt skulemiljø. Kmmunen sm skuleeigar er likevel øvste ansvarlege fr at pliktene etter kapittel 9a blir ppfylde. Dette inneber at det tilsynet har undersøkt, har vre handlingar sm skjer i skulen, men det er kmmunen sm er ansvarleg fr ppfylling av elevane sine rettar g derfr er adressat fr eventuelle pålegg m endring i samsvar med pplæringslva 14-1 tredje ledd. Føremålet med tilsynet Det verrdna målet med tilsynet er å rette fkuset mt g styrkje arbeidet med det psykssiale miljøet ved skulane g skulane si evne til å førebyggje g handtere krenkjande åtferd. Gjennm kntrll med m skuleeigar g skulane verheld lvkrava på dette feltet, skal eventuell lvstridig praksis avdekkjast. Gjennm pålegg m endring skal slike frhld rettast pp. Eit gdt skulemiljø er ein viktig innsatsfaktr fr ein gd skule g fr realisering av føremålsparagrafen i 1-1 i pplæringslva. Manglar ved skulemiljøet kan føre til mistrivsel blant elevane, sm igjen vil ha direkte innverknad på læringsutbytet deira. Det psykssiale miljøet handlar m mellmmenneskelege frhld g er ei psitiv eller negativ følgje av samhandling g kmmunikasjn mellm individa. Eit gdt psykssialt miljø er grunnleggjande fr at den enkelte eleven skal kunne utvikle seg psitivt. Skulen er ein av dei mest sentrale arenaene i brn g ungdmar sine liv. Skulen er staden fr læring g utvikling, men utan ei grunnleggjande kjensle av tryggleik, tilhøyrsle g inkludering hjå den enkelte eleven vil læring ikkje få fkus. Dei verrdna føremåla med det felles nasjnale tilsynet i 2010 g 2011 er å: 3

''.41P Fylkesmannen i Møre g Rmsdal sikre at skuleeigarar g skuleleiarar driv eit aktivt g førebyggjande arbeid fr å sikre elevane eit gdt psykssialt miljø. sikre at skuleeigarar g skuleleiarar syter fr at dei tilsette på ein tilfredsstillande måte handterer krenkjande åtferd sm dei får kunnskap eller mistanke m. sikre at skuleeigarar g skuleleiarar syter fr at elevar, freldre, råd g utval blir invlverte g engasjerte i skulemiljøarbeidet. Det blir presisert at tilsynsrapprten ikkje gjev ei heilskapsvurdering av skuleeigar g skulen. Rapprten mhandlar berre resultat frå tilsynet sm er gjennmført på det temaet sm er valt fr det felles nasjnale tilsynet 2010 g 2011. 2. Gjennmføring av tilsynet Etter pplæringslva 14-1 andre ledd har departementet heimel til å føre tilsyn med ffentlege skular. Denne retten er delegert til Fylkesmannen. Fylkesmannen skal ha tilgang til skuleanlegg g dkumentasjn. Tilsynet har vre utført ved å hente inn g vurdere dkumentasjn, skriftlege utgreiingar, munnlege pplysningar. Det er skulen sm etter lva pliktar å sikre at den enkelte eleven får ppfylt retten sin til eit gdt psykssialt miljø, jf. 9a-1 g 9a-3 fyrste ledd. Skulen vil seie: skuleeigar, skuleleiinga g dei tilsette ved skulen. Gangen i tilsynet Varsel m tilsyn med pålegg m å sende inn utgreiing g dkumentasjn til kmmunen g skulane, datert 23.06.2010 Mttak av dkumentasjn g utgreiing frå kmmunen g skulane 26.08.2010 Dagsrden fr tilsynet i brev datert 21.09.2010 Intervju /samtalar med assistentar, lærarar, freldreråd, elevrepresentantar g rektr på ørsta ungdmsskule Intervju/ samtalar med skulesjefen, helsesøster i kmmunen sine lkale Varsel m vedtak g førebels rapprt, datert 8.12.2010 Sluttmøte i kmmunen sine lkale 10.12.2010 Frist fr tilbakemelding på varsel m vedtak g førebels rapprt 4.01.2011. 3. Kva er kntrllert i tilsynet 3.1 Førebyggjande arbeid Fr å ppnå eit gdt psykssialt miljø er det ein naudsynt føresetnad at det blir drive eit førebyggjande arbeid sm skal frhindre uynskt/krenkjande åtferd. Dette tyder at skuleleiinga må ha ei "føre var" haldning til eventuelle situasjnar g utfrdringar sm kan ppstå i skulekvardagen g sm kan ha negativ innverknad på elevane sitt skulemiljø. Rettslege krav Det rettslege utgangspunktet fr tilsynets kntrll med det førebyggjande arbeidet ved skulen finst i pplæringslva 9a-4.f. 9a-3 f rste ledd. Skuleeigarar g skuleleiarar skal arbeide førebyggjande fr å frhindre at uynskt åtferd ppstår. Det førebyggjande arbeidet skal vere aktivt, systematisk g kntinuerleg. Reglane presiserer plikta skulen har til å sikre at elevane sin rett etter 9a-1 blir ppfyld. 4

0Fylkesmannen i Møre g Rmsdal 9a-4 S stematisk arbeid fr å frem.e helsa mil et tr leiken til elevane internkntrll Sklen skal aktivt drive eit kntinuerleg g systematisk arbeid fr å fremje helsa, miljøet g tryggleiken til elevane, slik at krava i eller i medhald av dette kapitlet blir ppfylte. Skleleiinga har ansvaret fr den daglege gjennmføringa av dette. Arbeidet skal gjelde det fysiske så vel sm det psykssiale miljøet. 9a-3 f rste ledd - Det s kssiale mil" et Sklen skal aktivt g systematisk arbeide fr å fremje eit gdt psykssialt miljø, der den enkelte eleven kan ppleve tryggleik g ssialt tilhør. Det systematiske skulemiljøarbeidet skal sikre at elevane sin rett blir ppfylt ved at skulen arbeider kntinuerleg g systematisk fr eit gdt skulemiljø. Det avgjerande er at skulemiljøarbeidet er eigna til å sikre elevane eit gdt psykssialt miljø g at brt på retten til eit gdt miljø blir ppdaga g handtert på ein effektiv måte. Føremålet med skulen sine plikter etter 9a-4 er å sikre at uynskt/krenkjande åtferd blir ppdaga g teke hand m tidleg. Dette vil seie at skulen må ha rutinar fr å kartleggje skulemiljøet g den enkelte eleven si ppleving av det psykssiale miljøet. Ein naudsynt føresetnad fr det systemretta arbeidet er at skulen verfører krava i kapittel 9a til knkrete mål g handlingar. Skulen må ha planar g rutinar fr krleis elevane sin rett skal ppfyllast. Skulen blir i 9a-4 pålagd å arbeide aktivt, systematisk g kntinuerleg slik at krava i kapittel 9a blir ppfylde. Dette inneber at skulen skal arbeide etter eit "føre var"-prinsipp, g førebyggje brt på eleven sin rett etter 9a-1. Skulen kan ikkje vere passiv g avvente at ein situasjn ppstår, sm til dømes at læraren faktisk ser mbbing eller at nkn klagar på frhlda. Med kntinuerleg meiner ein at det systematiske arbeidet må vere gjennmgåande i skulen sitt arbeid, g ikkje berre nk sm blir gjrt når det ppstår ubehagelege situasjnar eller ved ppstart av kvart skuleår. Arbeidet skal drivast heile tida, gjennm heile skuleåret. Eit anti-mbbeprgram eller ein perm med internkntrllrutinar sm står i ei hylle, er ikkje tilstrekkeleg fr å ppfylle kravet til systematisk arbeid. Det systematiske arbeidet skal vere gjennmtenkt g planmessig. Planane g rutinane må vere innarbeidde g må følgjast av persnalet når det blir arbeidd med saker sm mhandlar det psykssiale miljøet til elevane. Skuleleiinga ved rektr har ansvaret fr at det systematiske arbeidet er aktivt, systematisk g planmessig. Skulen må fr å ppfylle kravet til internkntrll: Setje seg knkrete mål fr skulemiljøet g skulemiljøarbeidet Arbeide systematisk g planmessig fr å nå måla g førebyggje prblem Ha rutinar fr å følgje med på skulemiljøet g den enkelte eleven si ppleving av det, medrekna rutinar fr å avdekkje g handtere prblem når dei dukkar pp g kntrllere at rutinane blir følgde. Skulen må kunne dkumentere at dei har eit system fr internkntrll. Internkntrll inneber å verføre krava i lv g frskrift til knkrete mål fr skulemiljøet, kartleggje utfrdringar, planleggje 5

- 0Fylkesmannen i Møre g Rmsdal g setje i verk tiltak fr å nå' måla. Skulen må dkumentere at dette er etablert, g at det faktisk blir følgt pp. I tillegg til det sm blir dkumentert internkntrllen skriftleg, må skulen kunne vise at: dekkjer alle reglane i kapittel 9a kvar tilsett utfører pliktene dei har etter lva g kjenner til interne mål, rutinar/planar dei tilsette har tilstrekkeleg kmpetanse m skulemiljøarbeid g handtering av utfrdringar g hendingar sm gjeld skulemiljøet skulen har tiltak fr å fremje skulemiljøet g førebyggje, avdekkje g handtere krenkingar tiltaka blir sette i verk g planar g rutinar blir følgde i praksis leiinga er aktivt med i arbeidet med internkntrll/skulemiljø. I det systematiske arbeidet med det psykssiale miljøet må gså andre reglar i pplæringslva dragast inn. Fr det fyrste må skulen kartleggje krava til brukarrgan i kapittel 11. Eit sentralt rgan i det systematiske arbeidet er skulemiljøutvalet. Ordensreglementet ved skulen er eit sentralt verkemiddel i arbeidet med skulemiljøet, g skulen må sjå til at dette er integrert i skulemiljøarbeidet/internkntrllen. Eit system fr skulemiljøet sm ikkje blir sett i samanheng med rdensreglement er ikkje heilskapleg nk. 1 tillegg må skulen gså trekkje inn vurdering i rden g i ppførsel etter frskrift til pplæringslva 3-5. Dkumentasjn g vurdering Følgjande dkumentasjn relevant fr det førebyggande arbeidet er mttatt: Frå kmmunenivå: Oversendingsbrev frå kmmunen med tilstandsvurdering g utgreiing m kmmunenivået sitt arbeid med å følgje pp eigne skular når det gjeld arbeidet med det psykssiale skulemiljøet. Vedlegg til versendingsbrevet frå kmmunenivå: Frå ørsta ungdmsskule: Tilstandsrapprt fr grunnskulen i ørsta Plan fr kvalitetsvurdering av grunnskulen i ørsta kmmune Organisasjnsplan ppvekst g kultur Delegering av ansvar g mynde til rektrane Referat frå ein del rektrmøte I "Infrmasjnshefte fr heimane" sm inneheld bl.a. årlege freldreundersøkinga med spørsmål sm bla. går på trivsel g læringsmiljø, Rutiner fr at første freldremøte m hausten i 8. kl har tema m mbbing pedaggisk plattfrm med visjn g mål sm gså handlar m inkludering, respekt g trivsel, reglar fr rden g åtferd m flkeskikk - reglar elev- g utviklingssamtalar der fkuset bl.a er arbeidsmiljøet, samarbeid, respekt g tleranse g trivsel tilsynet på skulemrådet elevar saman med lærar klassemiljøbygging med rutinar, arbeid med klassereglar, rutinar fr ppstart g avslutning av dagen 6

- 0Fylkesmannen i Møre g Rmsdal rientering m skulehelseteneste skulen sin handlingsplan mt mbbing med døme på mbbing klasseplanlegging ppdeling av 7.kl. fr å bygge nye klassar- samarbeid med barneskulane førebyggande haldningsarbeid blant elevane arbeid med klassereglar knsekvensar ved mbbing nedfelt skrifteleg I "Handbk fr tilsette" g "Infrmasjn fr persnalet" sm inneheld pedaggisk plattfrm med visjn sm gså handlar m inkludering, respekt g trivsel, Plan fr Hvudtilsynet bl.a. vaktplan + arbeidsppgåver Retningsliner fr inspeksjn med bl.a vaktmråde Slik gjer vi det her/tett på elevane (føringar frå leiinga): skriftelege rutinar fr tilsette der ein regel er t.d. "Viser respekt fr kvarandre ved å føre eit språk sm er fritt fr grve rd g stygg tiltale g mtale. Vi markerer det same verfr elevane" Rutiner ved start g avslutning av dagen Ordens- g åtferdsreglement Rutiner g reglar fr vurdering Vuderingskriterie fr rden g åtferd Retningsliner fr rettleiings-/ppfølgingsrutinar av tilsette ved Ørsta ungdmsskule der rektr/leiinga bserverer undervisninga g legg bl.a. vekt på relasjnane elevar g Iærarar/assistentar, å vise ssial kmpetanse, gd klassermsleiing med vekt på arbeidsr, trygt arbeidsmiljø, særleg ppfølging av nytilsette g vikarar der bl.a. det psykssiale arbeidsmiljøet er i fkus. Infrmasjn m rådgivningstenesta Infrmasjn m skulehelsetenesta Observasjnar gjennm intervju g samtalar relevante fr det førebyggande arbeidet rundt det psykssiale skulemiljøet kan ppsummerast i følgjande punkt: Det kjem fram av intervjua at rektr er synleg både inne g ute i miljøet, h tar tak i enkeltsaker når det er nødvendig g følgjer dei pp. Dkument sm handlingsplan mt mbbing er gdt kjent i persnalet Omgrepa mbbing g krenkande åtferd vart diskutert då mbbeplanen var laga, men det er ikkje årvise drøftingar m dette. Det km klart fram i intervjua at persnalet veit kva sm ligg i mgrepa mbbing g krenkande åtferd g kva sm er skilnaden mellm dei. Det er fast rutinar med inspeksjn det er ppslag m det på alle persnalrma g det er str merksemd på å vere synleg ute (har på seg gule vestar), ha kntakt med elevane g vere i frkant. Det psykssiale miljøet blir kartlagt gjennm at alle elevane gjennmfører Elevundersøkinga. Resultata vert tatt pp på fellesmøte g lærarane tar det vidare pp på klassenivå. Resultata blir det gså infrmert m på freldremøta. Vurderinga av resultata har bl.a. anna fått sm knsekvens at vakthaldet ute har vrte styrka. 7

- V Fylkesmannen i Møre g Rmsdal Når det gjeld system fr evaluering av planar g gjennmføringa av det psykssiale arbeidet ved skulen, er det faste rutinar fr det der dei bl.a. vert tatt pp i rådsrgana. Vidare vert arbeidet rapprtert av rektr til kmmunenivået gjennm årsrapprtar g vurderingssamtale med ppvekstsjefen. F reb in kn tt til skulen sitt individuelt retta arbeid Følgjande dkumentasjn ligg føre i samband med førebyggande arbeid: Det er fatta ei rekke enkeltvedtak etter 9a-3 tredje ledd. I "Infrmasjn til heimen" sm inneheld bl.a. : mbbeplan, klassemiljøbygging med rutinar, arbeid med klassereglar, første freldremøte haust 8.tr med tema mbbing g rientering m skulehelseteneste Mbbeplan, lang g krt versjn sm inneheld: Rutinar fr avdekking av mbbing Infrmasjn m freldra sine rettar til å be m tiltak At rektr kan fatte enkeltvedtak Rutinar fr gangen i saka "Handbk fr tilsette" sm inneheld bl.a. Klagesak - psykssialt miljø vaktplan rden g åtferd med kriterie reglar m flkeskikk rutinar fr start g avslutning av dagen F reb in kn tt til brukarmedverknad Følgjande dkumentasjn viser brukarmedverknad: Det er infrmasjn m elevrådet g FAU i "Infrmasjnshefte fr heimane" g utarbeidd retningsliner fr arbeidet i elevrådet. Kntaktlærar fr elevrådet er ppretta. I Handlingsplan fr skule/heim-samarbeidet er det ei rekke retningsliner g rutinar fr samarbeidet. Vurderin mt dei rettsle e krava Dei rettslege krava slik dei er skildra i pkt 3.1 inneber krav til internkntrllsystem sm sikrar at reglane i lva vert følgd. Det kjem fram av dkumentasjnen at skulen har sett seg mål fr skulemiljøarbeidet. Vidare har skulen skriftelege planar g rutinar fr det førebyggande arbeidet fr elevane sitt psykssiale læringsmiljø. Det kjem fram at skulen har handlingskmpetanse fr å fremje skulemiljø g set i verk tiltak fr eit psitivt skulemiljø. Det finst rutinar sm sikrar at tiltaka blir gjennmført g fr at planane blir evaluert. Persnalet, elevar g freldre er kjent med rdensreglement g handlingsplanen mt mbbing sm derfr er med på å fremje eit psitivt skulemiljø. Det vert gjennmført freldreundersøking fr å kartlegge freldra sitt syn bl.a. på skulemiljøet. Det ser ut til at Ørsta ungdmsskule gjennmfører eit aktivt g systematisk arbeid fr å fremje helsa, miljøet g tryggleiken til elevane etter ppll 9a-4. 8

Fylkesmannen i Møre g Rmsdal Skulen har detaljerte skriftelege rutinar fr det individretta førebyggjande arbeidet etter 9a-3, første ledd. Gjennm intervjua km det fram at persnalet ved skulen er kjent med dei individuelle rettane elevane har t.d. etter 9a-3. Det er gjrt ein del enkeltvedtak etter ppmding frå freldre/elevar. Vidare meiner vi at skulen gjennm planar g rutinar har infrmert freldre m kva lva inneber g krleis den frmelle saksgangen er. Dermed meiner vi at skulen ivaretek den infrmasjnsplikta sm gjer at elevane får innfridd sine juridiske rettar ved å klage i slike saker. Det er innarbeidd skriftelege rutinar når det gjeld førebygging i frhld til brukarmedverknad med versikter ver medlemmar i FAU g elevrådet g i tillegg retningsliner fr arbeidet. Sjølv m ikkje skulemiljøutval er nemnt her, er det gjrt greie fr krleis desse er samansett. Derfr vurderer vi det slik at dette til saman ppfyller dei krava sm ligg i 9a-4 m internkntrllsystem. Fylkesmannen sin knklusjn Ørsta kmmune - ved Ørsta ungdmsskule har ppfylt krava i Opplæringslva 9a-4 m internkntrll sm sikrar eit kntinuerleg g systematisk arbeid fr å fremje helsa, miljøet g tryggleiken til elevane. Skulen synest å ppfylle kravet m å arbeide systematisk g planmessig fr å nå måla fr skulemiljøarbeidet fr elevane. Skulen arbeider aktivt fr å fremje eit gdt psykssialt miljø, der den enkelte eleven kan ppleve tryggleik g ssialt tilhør, slik ppll. 9a-3, første ledd krev. 3.2 Det individuelt retta arbeidet ved skulen Det førebyggjande arbeidet må sjåast i samanheng med det individuelt retta arbeidet ved skulen. Det er viktig fr ppfyllinga av kravet i pplæringslva m at dei førebyggjande tiltaka sm blir sette i gang, planlagde g utarbeidde, blir etterlevde i praksis. Skulen si plikt til å gripe inn når det ppstår frhld sm er krenkjande fr éin eller fleire elevar følgjer hvudsakleg av 9a-3, andre g tredje ledd. Opplæringslva ppstiller særskilte plikter fr skulen knytt til det psykssiale miljøet g gjev eleven/freldre særskilte rettar knytte til saksbehandlinga ved skulen. Ved å kntrllere krleis skulane etterlever dei knkrete pliktene i 9a-4 andre g tredje ledd, vil tilsynet kunne medverke til å sikre at skulane i praksis arbeider fr å fremje elevane si helse, trivsel g læring. Rettslege krav Skuleeigar, skulen, rektr g alle tilsette pliktar å sikre elevane sin individuelle rett etter 9a-1 gjennm individuelt retta arbeid. Det individretta arbeidet ved skulen er regulert i 9a-3 andre tredje ledd i pplæringslva. Handlingsplikta etter 9a-3 andre ledd Plikta til å behandle ppmdingar m tiltak frå elevar/freldre sm enkeltvedtak etter 9a-3 tredje ledd Handlin s likta 0 lærin slva 9a-3 andre ledd - likta til å unders k.e varsle ri e inn Dersm nkn sm er tilsett ved sklen, får kunnskap eller mistanke m at ein elev blir utsett fr krenkjande rd eller handlingar sm mbbing, diskriminering, vald eller rasisme, skal vedkmmande snarast undersøkje saka g varsle skleleiinga, g dersm det er nødvendig g 9

0Fylkesmannen i Møre g Rmsdal mgleg, sjølv gripe direkte inn. Det er i 9a-3 andre ledd fastsett at alle sm er tilsette ved skulen har ei handlingsplikt sm består av: - plikt til i å gjere undersøkingar, - plikt til å varsle rektr g plikt til å gripe inn når det er naudsynt g mgleg. Handlingsplikta gjeld fr alle sm er tilsette ved skulen ved at dei har eit tilsetjingsfrhld/ein arbeidsavtale med skuleeigar. I førearbeida til lval er det sagt at "tilsette" i praksis fte vil vere lærarar g miljøarbeidarar, men at plikta gså gjeld anna persnale. I tillegg til undervisningspersnalet på skulen kan dette til dømes vere vaktmeister, assistentar, kntr- g reingjeringspersnale. Den tilsette si handlingsplikt tek til å gjelde når h/han får kunnskap eller mistanke m at ein elev blir utsett fr krenkjande rd eller handlingar. "Kunnskap m" vil seie at den tilsette faktisk veit at ein elev blir utsett fr uakseptabel åtferd frå elevar, lærarar eller andre ved skulen. Dette kan vere hendingar sm den tilsette sjølv er vitne til eller blir frtald m. Ein del av handlingsplikta er plikta til å undersøkje m eleven faktisk har blitt utsett fr krenkjande rd eller handlingar, g få klargjrt kva sm faktisk har skjedd. Handlingsplikta gjeld gså dersm den tilsette får ein mistanke m at ein elev er utsett fr rd g handlingar. Det er altså ikkje naudsynt med faktisk kunnskap fr at handlingsplikta gjeld. Den tilsette må, når h/han får kunnskap eller mistanke m krenkjande åtferd, vurdere kva sm blir neste steg. I alle tilfelle skal skuleleiinga varslast, g i nkre tilfelle har den tilsette plikt til å gripe inn. Dette må vurderast knkret i den enkelte situasjnen. I akutte situasjnar, til dømes når elevar slåss eller ein verhøyrer krenkjande rd til ein elev, er det naturleg å gripe inn straks g undersøkje nærare i etterkant kva sm faktisk skjedde. Det følgjer av 9a-3 andre ledd at etter at den tilsette har undersøkt saka g kme til at dette er frhld sm bør følgjast pp, skal skuleleiinga infrmerast. Skuleleiinga pliktar å sikre at alle saker dei blir varsla m Og blir følgde pp. Tilsette sm varslar etter 9a-3 andre ledd skal takast på alvr. Skulen, ved rektr, pliktar å undersøkje saka ytterlegare dersm det er behv fr dette, g setje i verk eigne tiltak. Skulen med alle sine tilsette må ha ei felles frståing av når det skal varslast, g krleis varslinga skal skje. På same måte må alle ved skulen ha eit avklart frhld til terskelen fr å gripe inn. Desse avklaringane g rutinar fr dette må innarbeidast i internkntrllen etter 9a-4. Det er ikkje nk krav i 9a-3 andre ledd m at skulen skal gjere eit enkeltvedtak nårdet blir sett i verk tiltak etter eige initiativ. Dette skil seg frå når ein elev eller frelder ber m tiltak, jf. 9a-3 tredje ledd. At det ikkje må gjerast enkeltvedtak tek likevel ikkje frå skulen ansvaret fr å følgje pp saka på føremålstenleg vis. I nkre tilfelle vil tiltaka skulen set i verk, likevel krevje at det blir gjrt enkeltvedtak. Fr enkelte tiltak er det fastsett eksplisitt i pplæringslva eller frskrift til pplæringslva at avgjerda er eit enkeltvedtak. Døme på dette er brtvising etter pplæringslva 2-10 g skulebyte etter pplæringslva 8-1 tredje ledd. Elles er det definisjnen av enkeltvedtak i frvaltningslva 2 sett pp imt karakteren av tiltaket sm er avgjerande fr m reglane m enkeltvedtak skal brukast. Samstundes har skulen eit visst handlingsrm knytt til rdensmessige g pplæringsmessige tiltak. Dette er mindre inngripande tiltak sm blir gjrde fr å gjennmføre pplæringa. Det skriftlege, sm enkeltvedtaksfrma gjev, er viktig fr skulen si dkumentering av at dei har gripe inn g prøvd å sikra eleven sin rett etter 9a-1. Plikta til å behandle mdin ar m tiltak frå elevar freldre Sjå Ot. prp. nr. 72 (2001-2002). 10

Fylkesmannen i Møre g Rmsdal 0 lærin slva 9a-3 trecre ledd - Eleven freldra sin rett til å be m tiltak saksbehandlin a ved skulen Dersm ein elev eller frelder ber m tiltak sm vedkjem det psykssiale miljøet, deriblant tiltak mt krenkjande åtferd sm mbbing, diskriminering, vald eller rasisme, skal sklen snarast mgleg behandle saka etter reglane m enkeltvedtak i frvaltningslva. Om sklen ikkje innan rimeleg tid har teke stilling til saka, vil det likevel kunne klagast etter føresegnene i frvaltningslva sm m det var gjrt enkeltvedtak. Skulen er pålagd gjennm 9a-3 tredje ledd å behandle ppmdingar frå elevar eller freldre sm gjeld det psykssiale miljøet etter reglane m enkeltvedtak i frvaltningslva. Dersm det ligg føre ei slik ppmding, må skulen snarast råd ta stilling til m eleven sin rett er ppfylt, g eventuelt kva tiltak sm skal setjast i verk. Det blir streka under at skulen alltid skal gjere eit enkeltvedtak når elevar/freldre ppmdar m tiltak sm gjeld det psykssiale miljøet. Skulen har altså ei vedtaksplikt. Dersm skulen ikkje ppfyller plikta til å gjere enkeltvedtak i saka, kan freldra/eleven klage på manglande enkeltvedtak frå skulen. Oppmdingar frå elevar g freldre treng ikkje vere skriftlege. Skulen må gså ta stilling til munnlege førespurnader. Skulen kan ikkje avvise ei ppmding frdi h ikkje er skriftleg eller unnl t å ppgje kva tiltak eleven/freldra ynskjer. Skulen kan heller ikkje krevje at eleven/freldra må levere ei skriftleg ppmding. Dersm skulen er i tvil m ei ppmding frå eleven/freldra er ei ppmding etter 9a-3 tredje ledd, må skulen avklare dette. Skulen har ei rettleiingsplikt etter frvaltningslva 11. Ein del av dette vil vere å infrmere eleven/freldra m rettane etter kapittel 9a g klarleggje m ei ppmding frå ein elev eller freldre m det psykssiale miljøet er ei ppmding m tiltak. Den sm tek imt førespurnaden pliktar gså å infrmere m retten til å be m tiltak g klageretten etter 9a-3 tredje ledd. Alle ppmdingar, gså munnlege, skal takast på alvr g utgreiast. Dette er ein del av skulen si utgreiingsplikt etter frvaltningslva 17. Oppmdinga skal nrmalt rettast til skuleleiinga ved rektr, men ppmdingar kan gså rettast til lærarar g andre tilsette. Dersm ppmdinga blir retta til ein lærar, må han/h vurdere kva ppmdinga gjeld g m dette er nk sm kan g bør løysast innanfr klassen. Læraren si vurdering vil vere viktig når det skal avgjerast kva tiltak sm eventuelt skal inn i enkeltvedtaket. Uansett m ppmdinga kan løysast innanfr klassen, skal denne bringast vidare til skuleleiinga. Ei ppmding frå elevar/freldre skal aldri stppast på klassenivå. Dette har samanheng med kravet i 9a-3 tredje ledd fyrste punktum m at alle tilfelle der det blir bede m tiltak knytte til det psykssiale miljøet, skal behandlast sm enkeltvedtak etter frvaltningslva. Regelen slår gså fast at saka skal behandlast "snarast mgleg", g dersm det ikkje er gjrt eit enkeltvedtak etter frvaltningslva "innan rimeleg tid", kan eleven/freldra klage sm m skulen hadde gjrt eit enkeltvedtak etter frvaltningslva. Ei klage skal alltid sendast til det frvaltningsrganet sm har eller skulle ha gjrt enkeltvedtak i saka i fyrste instans. Det vil seie at klaga skal sendast til skulen. Fylkesmannen er klageinstans, men før klageinstansen kan ta saka til behandling, må skulen eller skuleeigar sjå på saka på nytt, g eventuelt førebu saka fr fylkesmannen, jf. frvaltningslva 33. Elles inneheld ikkje pplæringslva kapittel 9a krav til saksbehandlinga. Saksbehandlingsreglane i frvaltningslva gjeld fr saker etter 9a-3. Dersm skulen ikkje behandlar nk sm var meint sm ei ppmding, er dette alvrleg g kan få knsekvensar, blant anna etter strafferegelen i 9a- 7. Dkumentasjn g vurdering Fr det sm gjeld dkumentasjn relatert til 9a-3, viser vi til pkt 3.1 vanfr. Observas'nar frå interv.ua sm mhandlar det individuelt retta arbeidet fr det s kssiale skulemif et kan summerasti øl inde unkt: 11

- V Fylkesmannen i Møre g Rmsdal Gjennm intervju går det fram at persnalet har gd kjennskap til den lvfesta handlingsplikta i medhald til 9a-3, andre ledd. Gjennm intervjua går det gså fram at persnalet har praksis fr å undersøke, gripe inn g varsle når dei får kjennskap til eller mistanke m krenkjande åtferd mt enkeltelevar. Det går fram av intervjua at persnalet har strt fkus på å få ein mest muleg felles praksis fr når ein skal gripe inn. Leiinga er invlvert i individsaker på det psykssiale miljøet. Dkumentas'n 9a-3 tred.e ledd: Eleven freldra sin rett til å be m tiltak saksbehandlin ved skulen Observasjn frå intervju sm mhandlar det individuelt retta arbeid fr det psykssiale skulemiljøet kan ppsummerast i følgjande punkt: Persnalet følgjer dei skriftlege rutinane fr dette g dei er trygg på at freldra g elevane er kjent med retten sin til å be m tiltak g saksbehandlingsreglane sm mhandlar dette. Det er gså gjrt ein del enkeltvedtak sm ppfyller krava i lva. Vurderin mt rettsle e krav Gjennm dkumentasjn g intervju kan fylkesmannen knkludere med at skulen sin praksis synest å sikre elevane sine rettar slik at intensjnane i 9a-3, tredje ledd er ppfylt. Fylkesmannen sin knklusjn Ørsta kmmune ved Ørsta ungdmsskulen ppfyller etter fylkesmannen si vurdering handlingsplikta etter 9a-3, andre ledd. Skulen ppfyller gså vedtaksplikta etter 9a-3, tredje ledd. 3.3 Brukarmedverknad Opplæringslva inneheld krav m at elevar g freldre skal gjevast høve til å invlvere g engasjere seg i arbeidet fr eit gdt psykssialt miljø ved skulen. Eit av verkemidla frå lvgjevar fr å sikre brukarmedverknad har vre å stille krav til ppretting av diverse råd g utval g å gje desse råda g utvala ein sjanse til å uttale seg før ein tek endelege avgjerder. Brukarmedverknad er ikkje ein statisk tilstand sm kan ppnåast i skulen, men det er i langt større grad nk det må arbeidast kntinuerleg med. Tilhøyrsle i ein ssial g fagleg fellesskap gjennm vilkår sm verdsetjing, aktiv deltaking g medverknad er nk sm må gå føre seg kntinuerleg i kvardagen Det er "skulen"sm skal syte fr at elevane blir engasjerte i skulemiljøarbeidet. Skulen i denne samanhengen vil seie skuleleiinga, men det er skuleeigar sm blir gjrd ansvarleg m ikkje det er tilrettelagt fr at elevane eller dei føresette blir invlverte g engasjerte i skulemiljøarbeidet. Rettslege krav Elevane skal engasjerast i det systematiske skulemiljøarbeidet, gjennmføringa av det, jf. 9a-5. Fyrste ledd i denne lyder: både planlegginga g 0 lærin slva 9a-5 f rste ledd Elevdeltakin i skulemil* arbeidet Elevane skal engasjerast i planlegginga g gjennmføringa av det systematiske arbeidet fr helse, 12

- Fylkesmannen i Møre g Rmsdal miljø g tryggleik ved sklen. Sklen skal leggje ppgåver til rette fr elevane etter kva sm er naturleg fr dei enkelte årstrinna. Dette inneber at elevane skal takast med i skulen sitt arbeid med å ppfylle krava i kapittel 9a. Dette kan til dømes vere deltaking når skulen lagar rdensreglement, gjennmføre enkle målingar sv. Det er skuleleiar sitt ansvar at elevane blir tekne med i skulemiljøarbeidet. I førearbeida er det vist til at det er viktig i seg sjølv at elevane kan få ppleve å bli høyrde, g fr skulen vil det vere lettare å planleggje g å gjennmføre tiltak i samarbeid med elevane g dei føresette. Elevane si deltaking i skulemiljøarbeidet skal vere sikra i internkntrllsystemet ved skulen etter 9a-4. I lva 9a-6 ka ittel 11 er ulike rgan fr brukarmedverknad regulert. Dei råda g utvala pplæringslva stiller krav til at skulane skal pprette, er: Elevråd - jf. 11-2/11-6 Freldreråd g FAU - jf. 11-4 Samarbeidsutval/skuleutval - jf. 11-1 Skulemiljøutval jf. 11-la Råda g utvalga skal gjevast relevant infrmasjn g ein reell sjanse til å uttale seg, jf. 9a-6. 0 lærin lan 9a-6 - Infrmas.ns likt uttalerett Samarbeidsutvalet, skleutvalet, sklemiljøutvalet g dessutan elevrådet g freldrerådet skal haldast løpande underretta m alle tilhøve - deriblant hendingar, planar g vedtak - sm har vesentleg betydning fr sklemiljøet. Råda g utvala har på førespurnad rett til å få framlagt dkumentasjn fr det systematiske helse-, miljø- g tryggleiksarbeidet ved sklen. Råda g utvala sm er nemnde i første ledd, skal så tidleg sm mgleg takast med i planlegginga g gjennmføringa av miljøtiltak ved den enkelte sklen, g har rett til å uttale seg g kmme med framlegg i alle saker sm har betydning fr sklemiljøet. Dersm sklen blir klar ver tilhøve ved sklemiljøet sm kan ha negativ verknad fr helsa til elevane, skal elevane g dei føresette snarast mgleg varslast m det. Rutinar fr å sikre at infrmasjn g varsling til dei ulike råda g utvala må innarbeidast i internkntrllsystemet ved skulen etter 9a-4. Dkumentasjn Dkumentasjn g vurdering Følgjande relevant dkumentasjn er innsendt m brukarmedverknad når det gjeld det psykssiale skulemiljøet: Merknad i versendingsbrevet sm kjem I Infrmasjnsheftet til heimane frå rektr m at arbeidet med Elevrådet skal pririterast i tida har rektr ei innleiing med verskrift: Gde elevar g føresette der bl.a. rådrgana vert mtalt g framheva det gde samarbeidet ein har hatt i saker sm har med skulemiljøet å gjere. 13

0Fylkesmannen i Møre g Rmsdal Er ein versikt ver rådsrgana ved skulen der ein nemner Elevrådet, Freldrerådet sitt samarbeidsutval (FAU). Oppsummering av Freldreundersøkinga Handlingsplan fr skule/heim-samarbeidet - I heftet "Infrmasjn til persnalet" finn vi Plikter g rettar fr elevrådet, møtetid, møtefrekvens, arbeidsppgåver fr elevrådet g elevrådsdeltakarane - I "Infrmasjn til heimane" er det retningsliner fr arbeidet i FAU. Følgjande referat frå rådsrgana er vedlagt: Referat frå møtet i Elevrådet 3.12.09 Referat frå møtet i Elevrådet 26.01.10 Referat frå møtet i Elevrådet 8.03.10 Referat frå møtet i Skulemiljøutvalet 20.01.10 Referat frå møtet i Skulemiljøutvalet 17.03.10 (her gjekk ein gjennm representasjn i ulike rådsrgan ved skulen. Det er vald t freldrekntaktar frå kvart årsteg til Freldra sitt arbeidsutval (FAU). Av desse er tre freldrekntaktar valde til faste representantar i skulemiljøutvalet. Referat frå møtet i Skulemiljøutvalet 19.05.10 Observasjnar Observasjnar gjennm intervju g samtalar relevante fr brukarmedverknad rundt det psykssiale skulemiljøet kan ppsummerast i følgjande punkt: Skulemiljøet er hyppig tema på klassefreldremøte g i kntaktmøte Det er ppnemnt kntaktlærar fr elevrådet Gjennm intervjua går det fram at Elevrådet ikkje har fått så mykje infrmasjn m Elevundersøkinga, men at resultata er tatt pp g drøfta i klassane. Elevrådet kjenner til at dei har ein mbbeplan, men ikkje så mykje m innhaldet i den Elevane er med sm vakt i friminutta. FAU har hatt ppe rdensreglementet til vurdering Det blir rientert m rdensreglementet i klassefreldremøte. Vurderin mt dei rettsle e krava Rådsrgana synest å vere ppretta i samsvar med lva. Sm vi ser av versikten ver referata frå ulike møte, har det vre jamn aktivitet i Elevrådet, Freldreutvalet g Skulemiljøutvalet Innhaldet i møta i elevrådet har vre mest av praktisk art sm sal av skulegensarar m.m., men det har gså vre diskutert saker sm har med mtivasjn g læring å gjere. I Skulemiljøutvalet der gså elevar er representert, er det tatt pp aktuelle saker sm mhandlar skulemiljøet. I tillegg vert det arbeidd gdt med skulemiljø på klassenivå. Dermed vurderer fylkesmannen det slik at det rettslege kravet m at råd g utval får relevant infrmasjn slik at dei har eit reelt høve til å uttale seg m skulemiljøet, jamfør 9a-6 er ivaretatt. Fylkesmannen sin knklusjn: 14

0Fylkesmannen i Møre g Rmsdal Ørsta kmmune ved Ørsta ungdmsskule har ppfylt krava i Opplæringslva 9a-5 m at alle elevane skal engasjerast i planlegginga g gjennmføringa av det systematiske arbeidet fr å fremje helse, miljø g tryggleik til elevane ved skulen. Råd g utval blir haldne løpande rientert m tilhøve sm har vesentleg betydning fr skulemiljøet, slik ppll 9a-6 krev. Vi tilrår likevel at elevrådet blir meir invlvert i saker sm går på skulemiljø. 4. Klagegang Tilsynsrapprten er eit enkeltvedtak etter frvaltningslva 2 bkstav b, g kan påklagast til Utdanningsdirektratet. Ei eventuell klage skal sendast til Fylkesmannen innan tre veker frå det tidspunktet underretning m vedtaket er kmen fram til kmmunen sm skuleeigar, jf. frvaltningslva 28 g 29. Om utfrming av klage, sjå frvaltningslva 32. 671., Vedlegg: Oversikt ver innsendt dkumentasjn Namneliste ver dei sm blei intervjua 15

0Fylkesmannen i Møre g Rmsdal Vedlegg 1: Oversikt ver innsendt dkumentasjn Frå kmmunenivå: Oversendingsbrev frå kmmunen med tilstandsvurdering g utgreiing m kmmunenivået sitt arbeid med å følgje pp eigne skular når det gjeld arbeidet med det psykssiale skulemiljøet. Vedlegg til versendingsbrevet frå kmmunenivå: Tilstandsrapprt fr grunnskulen i Ørsta Plan fr kvalitetsvurdering av grunnskulen i Ørsta kmmune Organisasjnsplan ppvekst g kultur Delegering av ansvar g mynde til rektrane Referat frå ein del rektrmøte Frå Ørsta ungdmsskule Følgebrev frå rektr med tilstandsvurdering Handbk fr tilsette Infrmasjn fr persnalet Infrmasjnshefte fr heimane Arbk elevar g tilsetet Ulike talar g avisreprtasjar Referat frå tre møte i Arbeidsmiljøgruppa Tre referat frå elevrådsmøte g tre referat frå skulemiljømøte Handlingsplanar fr dei tilsette ved krenkjande framferd Døme på enkeltvedtak Døme på klage frå freldre, elevar g lærarar 16

U Fylkesmannen i Møre g Rmsdal Vedlegg 2: Namneliste ver dei sm blei intervjua Namneliste ver deltakarar til interv"u ved Ørsta un dmsskule: Lindis Vadstein assistent Heidi Blmvik assistent Kari Velle Eiksund lærar Ole Petter Vin.evll lærar Marianne Slb.ør Ose lærar Tril H'elle lærar Marie Easet Hau- rektr Elisabeth Hnnin svå råd.evar PPT In un Håheim Førtft Leiande helsesøster Einar Muren Skule- kulturs'ef Det vart i tillegg gjennmført samtalar med freldrerepresentantar g elevrepresentantar. 17