TILSYNSRAPPORT SKULEN SITT ARBEID MED ELEVANE SITT PSYKOSOSIALE MILJØ. Selje kommune Selje skule

Transkript

1 TILSYNSRAPPORT SKULEN SITT ARBEID MED ELEVANE SITT PSYKOSOSIALE MILJØ Selje kommune Selje skule

2 Innhald 1. Tema for tilsynet: Skulen sitt arbeid med elevane sitt psykososiale miljø Gjennomføring av tilsynet Fylkesmannen sine vurderingar og konklusjonar Førebyggjande arbeid og internkontroll Det individuelt retta arbeidet ved skulen Brukarmedverknad Pålegg om endring Oppfølging av tilsynsresultata krav om eigenerklæring om at lovbrota er retta Klage Vedlegg 1 Oversyn over innsend dokumentasjon Vedlegg 2 Oversyn over dei som er intervjua Vedlegg 3 Rettslege krav

3 1. Tema for tilsynet: Skulen sitt arbeid med elevane sitt psykososiale miljø Det blir gjennomført felles nasjonalt tilsyn i 2010 og 2011 der temaet er skulen sitt arbeid med elevane sin rett til eit godt psykososialt miljø, jf. opplæringslova kapittel 9a. Hovudregelen for tilsynet er 9a-1, og dei andre reglane som er kontrollerte, må sjåast i lys av denne. Tilsynet er likevel avgrensa til berre å gjelde skulen sitt arbeid med det psykososiale miljøet. Det rettslege utgangspunktet for tilsynet er delt inn i tre hovudkategoriar: Det førebyggjande arbeidet ved skulen - 9a-4, jf. 9a-3 første ledd. Det individuelt retta arbeidet ved skulen - 9a-3 andre og tredje ledd. Skulen si plikt til samhandling og involvering med ulike råd og utval (brukarmedverknad) - 9a-5, 9a-6 og kapittel 11. Opplæringslova om forsvarleg system og 9a-4 om internkontroll Det er ikkje ført særskilt tilsyn med opplæringslova andre ledd i dette tilsynet. Opplæringslova andre ledd er ein overordna regel som pålegg skuleeigar å ha eit forsvarleg system for oppfølging av alle lovkrava. I tidlegare tilsyn har det vore stort fokus på internkontrollsystemet i kommunane. I det felles nasjonale tilsynet 2010/2011 er det internkontrollen ved kvar enkelt skule knytt til elevane sitt psykososiale miljø det blir ført tilsyn med. Kravet til internkontroll i samband med dette er særleg regulert i opplæringslova 9a-4, jf. 9a-3 første ledd. Kommunen sitt ansvar Sjølv om opplæringslova legg ansvaret på skuleleiinga for den daglege gjennomføringa og etterlevinga av dei kontrollerte reglane, er det kommunen som har det overordna ansvaret. Det er kommunen som skuleeigar som må syte for at skuleleiinga ved kvar skule etterlever krava og pliktene i lova, og at dei tilbyr dei tenestene og aktivitetane som lova omtalar. Oppfyllinga av elevane sin rett til eit godt psykososialt miljø skjer på skulen. Det er skuleleiinga og dei tilsette som i det daglege må arbeide for eit godt skulemiljø. Kommunen som skuleeigar er likevel øvste ansvarlege for at pliktene etter kapittel 9a blir oppfylte. Dette inneber at det er kommunen som er ansvarleg for oppfylling av elevane sine rettar sjølv om det tilsynet har undersøkt har vore handlingar som skjer i skulen. Kommunen er derfor adressat for eventuelle pålegg om endring i samsvar med opplæringslova 14-1 tredje ledd. Føremålet med tilsynet Det overordna målet med tilsynet er å rette fokuset mot og styrkje arbeidet med det psykososiale miljøet ved skulane og skulane si evne til å førebyggje og handtere krenkjande åtferd. Gjennom kontroll med om skulane følgjer lovkrava på dette feltet, skal eventuell lovstridig praksis avdekkjast. Gjennom pålegg om endring skal slike forhold rettast opp. Eit godt skulemiljø er ein viktig innsatsfaktor for ein god skule og for realisering av føremålsparagrafen i 1-1 i opplæringslova. Manglar ved skulemiljøet kan føre til mistrivnad blant elevane, og det vil kunne ha direkte innverknad på læringsutbytet deira. 3

4 Dei overordna føremåla med det felles nasjonale tilsynet i 2013 er å: sikre at skuleeigarar og skuleleiarar driv eit aktivt og førebyggjande arbeid for å sikre elevane eit godt psykososialt miljø sikre at skuleeigarar og skuleleiarar syter for at dei tilsette på ein tilfredsstillande måte handterer krenkjande åtferd som dei får kunnskap eller mistanke om sikre at skuleeigarar og skuleleiarar syter for at elevar, foreldre, råd og utval blir involverte og engasjerte i skulemiljøarbeidet Det blir presisert at tilsynsrapporten ikkje gir ei heilskapsvurdering av skuleeigaren og skulen. Rapporten omhandlar berre resultat knytte til det temaet som er valt for det felles nasjonale tilsynet i Gjennomføring av tilsynet Etter opplæringslova 14-1 andre ledd har departementet heimel til å føre tilsyn med offentlege skular. Denne retten er delegert til Fylkesmannen. Fylkesmannen skal ha tilgang til skuleanlegg og dokumentasjon. Tilsynet har vore utført ved å hente inn og vurdere dokumentasjon, skriftlege utgreiingar og munnlege opplysningar. Det er skulen som etter lova pliktar å sikre at den enkelte eleven får oppfylt retten sin til eit godt psykososialt miljø, jf. 9a-1 og 9a-3 første ledd. Skulen vil her seie: skuleeigar, skuleleiinga og dei tilsette ved skulen. Gangen i tilsynet Varsel om tilsyn med pålegg om å sende inn utgreiing og dokumentasjon til kommunen og skulane datert Mottak av dokumentasjon og utgreiing frå skulen Dagsorden for tilsynet i e-post Opningsmøte Samtalar/intervju og Varsel om vedtak og førebels rapport datert Sluttmøte (videolink) Frist for tilbakemelding om varsel om vedtak og førebels rapport veke 37, Fylkesmannen sine vurderingar og konklusjonar Det er informert nærare om dei rettslege krava og kva dei inneber i opningsmøtet Dei rettslege krava er tekne med i vedlegg 3 til denne rapporten. Vi viser også til rundskrivet frå Utdanningsdirektoratet om elevane sin rett til eit godt psykososialt miljø, Udir Førebyggjande arbeid og internkontroll For å oppnå eit godt psykososialt miljø er det ein naudsynt føresetnad at det blir drive eit førebyggjande arbeid som skal forhindre uønskt/krenkjande åtferd. Dette inneber at skuleleiinga må 4

5 ha ei føre var haldning til eventuelle situasjonar og utfordringar som kan oppstå i skulekvardagen, og som kan ha negativ innverknad på elevane sitt skulemiljø. Rettslege krav Det rettslege utgangspunktet for tilsynet sin kontroll med det førebyggjande arbeidet ved skulen finst i opplæringslova 9a-4, jf. 9a-3 første ledd. Skuleeigarar og skuleleiarar skal arbeide førebyggjande for å forhindre at uønskt åtferd oppstår. Det førebyggjande arbeidet skal vere aktivt, systematisk og kontinuerleg. Reglane presiserer plikta skulen har til å sikre at elevane sin rett etter 9a-1 blir oppfylt. Sjå også vedlegg 3. Dokumentasjon og vurdering I samband med Selje skule sitt førebyggjande arbeid og internkontroll, har Fylkesmannen lagt vekt på følgjande: Kan skulen dokumentere korleis ein jobbar med det førebyggjande arbeidet? - Det er utarbeidd felles kommunale ordensreglar etter politisk vedtak i driftsutvalet Selje kommune er ein MOT-kommune 1 og har såleis program med ulike aktiviteter retta mot elevane på ungdomstrinnet. Kommunen ønskjer på sikt å utarbeide eit eige Antimobbeprogram for heile kommunen der ein vil byggje på MOT-prosjektet sitt verdigrunnlag. - Kommunen har utarbeidd eigen vedtaksmal for enkeltvedtak etter opplæringslova 9a-3 tredje ledd som skal nyttast dersom foreldre/eleven ber om tiltak i forhold til krenkjande åtferd. - Skulen sin plan for internkontroll og avvik «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik» har våren (2013) vore drøfta i personalet, elevrådet, FAU. Planen er førebels ikkje vedtatt i samarbeidsutvalet ved skulen og skal erstatte skulen sin tiltaksplan mot mobbing. - På Selje skule skal MOT-elevane saman med elevrådet m.a. arbeide systematisk med positive elevaktiviteter i matfriminuttet. - Fleire klassar har utarbeidd eigne klassereglar som konkretiserer ordensreglane. Frå hausten skal alle klassar ha eigne klassereglar med tilhøyrande tipsplakatar. Dette kjem som eit resultat av skulen sitt arbeid med klasseleiing. - Plandokumentet «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik» som omhandlar skulen sitt arbeid med kapittel 9a i opplæringslova, m.a. førebygging. Planen gjer greie for m.a. relasjonsbygging, rådsorgan, undersøkingar, elevsamtaler, foreldresamarbeid, inspeksjon, konfliktløysing, trivselskalender og MOT-arbeidet. - Planen peiker på at kontaktlærarane har ansvar for gjennomgang av ordensreglane kvar haust. Lærarane skal begynne skuleåret med særleg fokus på respektfull relasjonsbygging vis-a-vis elevane. - Skulen gjennomfører eiga trivselsundersøking kvar vår. - Elevundersøkinga vert gjennomført årleg for 7. og 10. trinn. Kvart tredje år gjennomfører skulen elev-, lærar- og foreldreundersøkinga på trinn. - Skulen gjennomfører årsmøte for trinna saman med elevane og foreldra. - På klasseforeldremøte om hausten går kontaktlærar og rektor gjennom skulen sine rutinar knytt til opplæringslova kapittel 9a. - Skulen gjennomfører årleg minst to elevsamtalar med kvar elev (med faste skjema) som òg inneheld spørsmål om elevane sin trivsel. Dette vert òg stadfesta gjennom intervju. - Godt skulemiljø-planen gjev instruks for inspeksjon og gjer nærare greie for rutinar/innhald i tilsynet ute. 1 Haldningsskapande organisasjon som jobbar for og med ungdom 5

6 - Selje skule utarbeidar ein samla aktivitetsplan for skuleåret, inndelt i haust- og vårsemester. Har skulen sett seg skriftlege mål for skulemiljøet? - Selje kommune har vedteke følgjande målsetjing for skulane i kommunen: - «I Seljeskulane tileignar eleven seg kunnskap og opplever meistring kvar dag i eit inkluderande fellesskap der den einskilde kjenner seg sett og respektert.» - I innleiinga til planen «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik» har skulen gjort opplæringslova sine formuleringar i kapittel 9a til sine eigne og understrekar at «skulen skal til ei kvar tid arbeide systematisk for eit godt skulemiljø, slik at vi når kommunen sin visjon.» - Første kapittel i «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik» tek opp førebygging og relasjonar. Her går det fram at «Vaksne i skulen vår skal vere opptekne av å ha positiv kontakt med alle elevane vi treff i skulekvardagen. Kvart år ved skulestart skal lærarane ha ekstra fokus på relasjonsbygging med elevane våre. [ ] Alle vaksne i skulen skal aktivt modellere ein respektfull veremåte.» Kan skulen dokumentere korleis ein evaluerer arbeidet med skulemiljøet? - Resultata frå både Elevundersøkinga og skulen si eiga trivselsundersøking er presenterte for alle råd og utval (elevråd, samarbeidsutvalet, skulemiljøutvalet og FAU). På bakgrunn av resultata kan råd og utval kome med framlegg til tiltak. Framlegga går vidare til skulefagleg ansvarleg/kommunalsjef som rapporterer til (det politisk valde) driftsutvalet. - Trinna sine årsmøte er ein sentral arena for evaluering. Rektor, elevråd og FAU vel ut fokusområde til årsmøta. Årsmøte kan prioritere satsingsområde, t.d. vart uteområdet ved skulen peika ut førre skuleår. I år vert det fysiske skulemiljøet evaluert på årsmøta. - Det kjem fram i intervju at inspeksjonsrutinane vert gjennomgått kvart skuleår. Det vart peika på at opning av arealet rundt skulen mot idrettsplassen har ført til ei større endring og omorganisering av inspeksjonen ute. Kan skulen dokumentere korleis dei skaffar seg kjennskap til den einskilde elev si oppleving av skulemiljøet? - Elevundersøkinga vert gjennomført årleg for 7. og 10. trinn. - Skulen gjennomfører i tillegg sin eigen trivselsundersøking kvar vår. - Skulen har elevsamtale og foreldresamtale (utviklingssamtale) to gonger per år der trivsel er eit obligatorisk tema. Spørsmåla går også fram av innsendte skjema som skal nyttast som førebuing til elevsamtalen og utviklingssamtalen. Som oppfølging av elevsamtalen har skulen utarbeidd eige skjema for avtale med underskrift av kontaktlærar og elev. - Skulen sin plan for godt skulemiljø tek opp relasjonsbygging og understreker at læraren skal involvere seg i kvar enkelt elev slik at ein vert kjende. - Tilbakemelding i form av loggskriving vert også nytta på Selje skule, men dette er opp til den enkelte lærar. - Skulen har utarbeidd instruks for tilsyn i friminutta som tydeleg understrekar ein fokusert og aktiv veremåte for dei som har inspeksjon. Kan skulen dokumentere korleis ein følgjer opp observasjonar som er gjort gjennom kartlegging/observasjonar/samtalar? - Ordensreglar for grunnskulane i Selje kommune er delt inn i tre avsnitt; «Du har rett til», «Du har plikt til» og konkluderer med kva brot på reglane vil kunne føre til. - I planen «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik» går det fram at skulen har tiltak for å avdekke og handtere krenkjande ord og handlingar som vald, rasisme, diskriminering, utestenging og mobbing. - Skulen har utarbeidd eige meldeskjema i forhold til hendingar etter opplæringslova 9a-3. 6

7 Er det klargjort kven som har ansvaret for å gjennomføre tiltaka knytt til det førebyggjande arbeidet? - «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik» gjer nærare greie for det førebyggjande arbeidet. Kven som har ansvar er rimeleg tydeleggjort. Er skuleleiinga involvert i den daglege gjennomføringa av det systematiske skulemiljøarbeidet? - Det kjem fram i intervju med dei tilsette at skuleleiinga er sterkt involvert og engasjert i det daglege arbeidet med skulemiljøet. Kan skulen dokumentere korleis dei har definert kva som vert sett på som krenkjande åtferd? - Det kjem fram i rektor si utgreiing at «her har vi eit arbeid å gjere» sjølv om det i nokon grad er definert og fastsett kva skulen ser på som uønskt åtferd gjennom presisering av ønska åtferd i ordensreglement og klassereglar. - Dei felles ordensreglane for grunnskulane i Selje kommune er inndelt i tre hovudpunkt: «Det du har rett til», «Det du har plikt til» og «Brot på reglane». Skulane kan også gjere lokale tilpassingar av ordensreglane, men i dei framlagde ordensreglane har Selje skule ikkje gjort lokale tilføyingar. Kommunen er no i ferd med å revidere ordensreglane frå «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik» inneheld i kapittel 2 ein parafrase av opplæringslova 9a-3. Planen gir påbod om at «Vi vaksne skal vere særleg merksame på elevar som har vanskeleg for å forsvare seg, og episodar med: ( ).» Her presiserer planen vidare kva som ligg i krenkjande ord og handlingar som vald, rasisme diskriminering, utestenging og mobbing. Kan skulen dokumentere korleis dei tilsette, elevane og foreldra vert gjort kjende med kva skulen ser på som krenkjande åtferd? - Gjennom intervju og samtale er det stadfesta at skulen orienterer om ordensreglementet på foreldremøte kvar haust, foreldra blir presenterte for klassereglane. Vidare at trivsel på skulen systematisk og førebudd vert teken opp på elevsamtalar og foreldrekonferansar. - Det kjem fram i intervju at hefta frå Utdanningsdirektoratet om elevane sitt psykososiale miljø tidlegare er blitt delt ut årleg til foreldra. Tidlegare leiing på skulen hadde òg årleg gjennomgåing av skulen sin handlingsplan mot mobbing. Denne planen vart våren 2013 erstatta med eit nytt dokument «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik» som i løpet av våren (2013) har vore drøfta i personalet, elevrådet, FAU. Planen skal til slutt vedtakast i samarbeidsutvalet, men dette var ikkje gjort før Fylkesmannen sitt tilsyn. Vurdering Tilsynet har fokusert på i kva grad skulen sine planar og rutinar vert etterlevde i praksis og om skulen har dokumentert at planar og rutinar vert evaluerte. Vidare i kva grad skulen sine planar og rutinar vert etterlevde i praksis og om skulen har dokumentert at planar og rutinar vert evaluerte. Kommunen sitt ordensreglement gjeld for alle skulane i kommunen og vart vedteke i driftsutvalet Skulane har høve til å gjere lokale tilføyingar, men Selje skule har ikkje gjort dette. Kommunen er no i ferd med å revidere ordensreglementet og skal også etter det Fylkesmannen erfarer i større grad inkludere kriterium for vurdering av orden og åtferd i reglementet. Klassane ved skulen konkretiserer ordensreglane gjennom eigne klassereglar og i nokon grad med tilhøyrande tipsplakatar. Som ein del av skulen sitt utviklingsarbeid med klasseleiing, skal alle 7

8 klassane ha innført klassereglar med tipsplakatar til kommande skuleår. Ordensreglar og klassereglar er både i innhald og som system godt kjende ved skulen. Når det gjeld skulen sitt førebyggjande arbeid, har skulen sin tidlegare handlingsplan mot mobbing vore sentral. Som ei vidareutvikling av denne har skulen våren 2013 utarbeidd planen «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik». Planen inneheld tiltak og ansvar når det gjeld å førebyggje, oppdage og handtere krenkjande ord og handlingar som vald, rasisme, diskriminering, utestenging og mobbing. I planen vert det vist til eit eige meldeskjema som skal brukast ved eventuelle avvik i forhold til opplæringslova 9a-3. Elevane sin trivsel er obligatoriske tema på elevsamtalane og foreldrekonferansane. Skulen har utarbeidd førebuingsskjema som varierer i forhold til trinna. Ved skulen er det også etablert drøftingsarenaer for dei tilsette i form av regelmessige klassemøte, teammøte, storteammøte og lærarmøte/personalmøte. Dette er også sentrale drøftingsarenaer for evaluering av skulemiljøarbeidet. Leiinga på skulen er tett involvert i den daglege gjennomføringa av det systematiske skulemiljøarbeidet. Trinna sitt årsmøte, som alltid er lagt til slutten av skuleåret, er ein viktig arena for evaluering. Skulen evaluerer også skulemiljøet gjennom ei eiga trivselsundersøking i form av spørjeskjema til elevane i tillegg til den obligatoriske Elevundersøkinga i regi av Utdanningsdirektoratet. Resultata frå både Elevundersøkinga og skulen si trivselsundersøking vert drøfta i personalet, råd og utval og med kommunalsjef som skulefagleg ansvarleg. Den nye planen «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik» vil etter Fylkesmannen si vurdering representere eit godt grunnlag for arbeidet med det psykososiale miljøet og sikre ei kontinuerleg og systematisk evaluering. Fylkesmannen sin konklusjon Selje kommune Selje skule har dokumentert godt nok at skulen tek i vare dei rettslege krava som gjeld for det førebyggjande arbeidet og internkontroll. 3.2 Det individuelt retta arbeidet ved skulen Det førebyggjande arbeidet må sjåast i samanheng med det individuelt retta arbeidet ved skulen. Det er viktig for oppfyllinga av krava i opplæringslova at dei førebyggjande tiltaka som blir planlagde, blir etterlevde i praksis. Skulen si plikt til å gripe inn når det oppstår forhold som er krenkjande for éin eller fleire elevar, følgjer hovudsakleg av 9a-3, andre og tredje ledd. Opplæringslova inneheld særskilte plikter for skulen knytte til det psykososiale miljøet og gir eleven/foreldra særskilte rettar knytte til saksbehandlinga ved skulen. Ved å kontrollere korleis skulane etterlever dei konkrete pliktene i 9a-3 andre og tredje ledd, vil tilsynet kunne medverke til å sikre at skulane i praksis arbeider for å fremje helse, trivsel og læring for elevane. Rettslege krav Skuleeigar, skulen, rektor og alle tilsette pliktar å sikre elevane sin individuelle rett etter 9a-1 gjennom individuelt retta arbeid. Det individretta arbeidet ved skulen er regulert i 9a-3 andre og tredje ledd i opplæringslova. Reglane presiserer at alle som er tilsette ved skulen har ei handlingsplikt som inneber plikt til i å gjere undersøkingar, plikt til å varsle rektor og plikt til å gripe inn når det er naudsynt og mogleg. Vidare blir skulen pålagd å behandle oppmodingar frå elevar eller foreldre som gjeld det psykososiale miljøet etter reglane om enkeltvedtak i forvaltningslova. Sjå også vedlegg 3. 8

9 Dokumentasjon og vurdering Dokumentasjon og vurderingar av det individretta arbeidet baserer seg i stor grad på intervju med dei tilsette. Samtaler med elevar og foreldre har òg vore ei viktig informasjonskjelde. Er dei tilsette gjort kjende med si handlingsplikt 2? - Handlingsplikta er omtalt og definert i planen «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik». Rektor kommenterer i si utgreiing til tilsynet at denne planen no skal takast opp årleg på personalmøte og at alle tilsette forpliktar seg på innhaldet ved å signere på at dei er kjende med planen. - Det kjem fram i intervju at til no har handlingsplikta vore tatt opp på fellesmøte med dei tilsette om hausten. Omgrepet «handlingsplikt» er kanskje ikkje brukt, men innhaldet er gjort kjent for alle tilsette, inkludert reinhaldarane. Reinhaldarar- og vaktmeistertenesta er organisert under eigedomsavdelinga i kommunen. Kjenner dei tilsette til innhaldet i handlingsplikta? - Omgrepet «handlingsplikt» slik dette kjem fram i opplæringslova 9a-3, andre ledd vert vanlegvis ikkje nytta av dei tilsette på skulen. - Selje skule har lagt vekt på å tydeleggjere dette ansvaret og gjennom intervju kjem det fram at dei tilsette forstår innhaldet i handlingsplikta. Undersøkjer dei tilsette krenkjande åtferd når dei har mistanke eller kunnskap? - I intervju og samtalar kjem det fram at tilsette ved skulen undersøkjer krenkjande ord og handlingar ved mistanke eller kunnskap. Har skulen rutinar som viser kva ein skal gjere når ein har mistanke eller kunnskap om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar? - I planen «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik» er det lagt opp rutinar når det gjeld å førebyggje, oppdage og handtere krenkjande ord og handlingar som vald, rasisme, diskriminering, utestenging og mobbing. Grip dei tilsette inn ovanfor krenkjande åtferd når dei har mistanke eller kunnskap? - Det går fram av intervju og samtalar at dei tilsette grip inn overfor krenkjande åtferd når dei har mistanke eller kunnskap. Har skulen rutinar for varsling til skuleleiinga og korleis følgjer leiinga opp varsling? - Skulen sine rutinar for varsling til skuleleiinga er skriftleggjort og er å finne i skulen sin plan «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik», men rutinane er ikkje fullt ut etablerte. I planen vert det også vist til eit nytt meldeskjema for avvik etter opplæringslova 9a-3. - Gjennom intervju går det fram at skulen ikkje fullt ut kan dokumentere sine rutinar for varsling til skuleleiinga. Dette gjeld også å tydeleggjere rutinar for varsling frå kontaktlærar til leiing. 2 Dersom nokon som er tilsett ved skolen, får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar som mobbing, diskriminering, vald eller rasisme, skal vedkommande snarast undersøkje saka og varsle skuleleiinga, og dersom det er nødvendig og mogleg, sjølv gripe direkte inn, jf. opplæringslova 9a-3, andre ledd. 9

10 Har skulen rutinar for å fatte enkeltvedtak når dei set i verk tiltak som er av inngripande karakter og som påverkar eleven sine rettar og plikter? - Det går ikkje fram av skulen sine ordensreglar at det skal fattast enkeltvedtak i slike tilfelle, men at dette vert gjort dersom dette er aktuelt. Vert det fatta enkeltvedtak ved skulen dersom foreldre/elevar ber om tiltak knytt til skulemiljøet? - I samband med tilsynet har skulen lagt fram to enkeltvedtak (anonyme) der foreldra har bedt om tiltak knytt til skulemiljøet, jf. opplæringslova 9a-3, tredje ledd. Vert oppmodingar handsama snarast mogeleg etter at desse har kome til skulen? - I dei framlagte sakene som skulen har sendt inn, går det fram at skulen teke tak i oppmodingar frå foreldre snarast mogeleg. Forholdet er også stadfesta gjennom intervju og samtale. Vert foreldre/elevar informerte om retten til å få enkeltvedtak når dei gjer ei oppmoding til skulen? - Både gjennom intervju og ved vedtak er det stadfesta at skulen til tider får oppmodingar frå foreldre om tiltak knytt til skulemiljøet. - Det er stadfesta gjennom intervju at informasjon om retten til enkeltvedtak vert gitt ved eventuell oppmoding. Men det er usikkert i kva grad alle foreldre vert informerte om denne retten kvart år. Fattar skulen enkeltvedtak i høve alle oppmodingar dei får? - Det kjem fram i intervju at det berre har kome to oppmodingar til skulen, og i begge tilfella har rektor fatta enkeltvedtak. Tar skulen i vedtaket stilling til den enkelte elev sin rett etter 9a-1 i opplæringslova? - I dei innsendte vedtaka er opplæringslova 9a-3 tredje leddet sitert. I sjølve vedtaket er det opplyst om kva saka gjeld, vurdering og tiltak. - Av dei innsendte vedtaka går det ikkje tydeleg fram at skulen har tatt stilling til om eleven sin rett etter 9-1 er oppfylt eller ikkje. Blir det opplyst om forvaltningslova sine klagereglar, og er det skissert tiltak i vedtaket? - I dei innsendte sakene er det orientert om forvaltningslova sine klagereglar. Vurdering Når det gjeld dei tilsette si handlingsplikt, går det fram at skulen informerer dei tilsette om denne. Også reinhaldspersonalet er orientert om innhaldet i handlingsplikta. Då reinhandspersonalet og vaktmeister ved skulen ikkje er underlagt rektor, må skulen gjennom sin internkontroll sikre at desse gruppene får opplæring og kjennskap til skulen sine haldningar og systematiske arbeid for å sikre eit godt psykososialt miljø. 10

11 Skulen har utarbeidd planen «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik» som omhandlar skulen sitt arbeid med elevane sitt skulemiljø, og den er såleis eit sentralt dokument i dette arbeidet. Dokumentet har eit eige kapittel som gjeld tiltak i forhold til førebygging og handtering av mobbesaker. Men det at dokumentet er nytt, gjer det vanskeleg å få verifisert i kva grad rutinane i planen er etablerte. Når det gjeld varsling til skuleleiinga, går det fram at skulen ikkje kan dokumentere fullt ut kva som er gjeldande rutinar. Skulen har innført meldeskjema, men dette er førebels ikkje teke i bruk og det er heller ikkje etablert rutinar for bruken. Det går fram av intervju at rutinar for kva kontaktlærar skal melde til rektor også er eit uklart forhold. Når det gjeld informasjon om enkeltvedtak i samband med oppmoding, viser rektor i si utgreiing til planen «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik» der det er meininga at dette forholdet skal informerast om årleg. I dei innsendte vedtaka går det ikkje fram om skulen tek stilling til om eleven sin rett etter 9-1 er oppfylt eller ikkje. Lovregelen må nemnast i enkeltvedtaket. Fylkesmannen sin konklusjon Selje kommune Selje skule har ikkje dokumentert godt nok at skulen tek i vare dei rettslege krava som gjeld skulen sitt individuelt retta arbeid. 3.3 Brukarmedverknad Opplæringslova inneheld krav om at elevar og foreldre skal givast høve til å involvere og engasjere seg i arbeidet for eit godt psykososialt miljø ved skulen. Eit av verkemidla frå lovgivar for å sikre brukarmedverknad har vore å stille krav til oppretting av ulike råd og utval og å gi desse råda og utvala høve til å uttale seg før endelege avgjerder blir tekne. Brukarmedverknad er ikkje ein statisk tilstand som kan oppnåast ein gong for alle i skulen, det er i tvert imot noko det må arbeidast kontinuerleg med. Tilhøyrsle i ein sosial og fagleg fellesskap gjennom verdiar og verkemiddel som verdsetjing, aktiv deltaking og medverknad er noko som må gå føre seg kontinuerleg i kvardagen. Det er skulen som skal syte for at elevane blir engasjerte i skulemiljøarbeidet. Skulen i denne samanhengen vil seie skuleleiinga. Dersom det ikkje er tilrettelagt for at elevane eller dei føresette blir involverte og engasjerte i skulemiljøarbeidet, er det skuleeigar som blir gjort ansvarleg. Rettslege krav 9a-5 slår fast at elevane skal engasjerast i det systematiske skulemiljøarbeidet, både i planlegginga og i gjennomføringa av det. Elles er det gitt reglar for ulike organ for brukarmedverknad både i 9a-6 og i kapittel 11. Det går m.a. fram at råda og utvala skal givast relevant informasjon og reelt høve til å uttale seg. Rutinar for å sikre informasjon og varsling til dei ulike råda og utvala må innarbeidast i internkontrollen ved skulen etter 9a-4. Sjå også vedlegg 3. Dokumentasjon og vurdering Det er oppretta samarbeidsutval (SU), skulemiljøutval (SMU), elevråd og foreldreutval ved skulen (FAU). 11

12 Har skulen rutinar for å involvere elevane i skulemiljøarbeidet? - I skulen sin plan «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik» går det fram at skulen legg opp til fleire rutinar for å involvere elevrådet, m.a. gjennomgang av ordensreglementet kvar haust og informasjon om elevundersøkinga. - Skulen har elevråd med elevrepresentantar frå klasse. Elevrådet har ein fast elevrådskontakt (lærar). Saklista vert sett opp ved at elevane skriv ned saker ein ønskjer å ta opp i elevrådet. - Det ligg ikkje føre halvårsplan for møte i elevrådet som gjeld dato og innhald, og gjennom intervju og samtalar kjem det fram at møteaktivten kan variere i periodar avhengig av saker. Klassane gjennomfører klassens time ca. ein gong i veka. - Referat frå samarbeidsutvalet syner at elevane er representerte og møter i utvalet. - Elevrådet er ansvarleg for å administrere ulike tiltak ved skulen med tanke på å betre trivselen blant elevane, m.a. volleyballturnering, aktivitetsdag, påskeball og OD-dag. - Gjennom intervju og samtalar kjem det fram at elevrådet i liten grad har teke opp saker som har gått vidare til samarbeidsutvalet. - Det kjem også fram at elevrepresentantane tek opp saker (sakliste) i elevrådet etter initiativ frå klassane. Elevrepresentantane tek også saker attende frå elevrådet til klassene. - Elevrådsrepresentantane får ikkje direkte opplæring i elevrådsarbeid, men kontaktlærar for elevrådet gjev i staden rettleiing undervegs - gjerne i forhold til saker. - Alle elevane er involverte gjennom arbeid med reglar for klassemiljøet i sin klasse i form av m.a. klassereglar med tilhøyrande tipsplakatar. Ordning med tipsplakatar er ikkje fult ut etablert. - Av innleverte referat går det fram at elevrådet m.a. ønskjer å få tips /ønskje frå klassane til positive aktivetar i nokre av matfriminutta. Det går også fram at elevrådet har organisert påskeball mars Har skulen rutinar for å halde råd og utval orientert om forhold som er vesentlege for skulemiljøet? - Rektor viser i si utgreiing til pkt og 1.3. i planen «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik». Her går det fram at elevråd, FAU og SMU kvar haust skal få kopi av klassane sine reglar/rutinar saman med gjennomgang av ordensreglementet, det skal informerast om opplæringslova kap. 9a og rådsorgana lagar uttale til SU. Det går også fram av rektor sin uttale at rektor er ansvarleg for å informere m.a. FAU og elevråd om elev-, lærar- og foreldreundersøkinga. - Då planen «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik» ikkje har trått i kraft/vedteke, er det vanskeleg fullt ut å få verifisert dei nye rutinane i planen. - Av innleverte referat går det fram at samarbeidsutvalet i 2012 og 2013 har handsama saker som t.d. ordensreglar, lovheimel for ulike råd og utval, konstituering av SMU, informasjon om arbeidet med plan for internkontroll og avvik. Er det oppretta samarbeidsutval og skulemiljøutval med lovleg samansetjing? - Samarbeidsutvalet ved skulen har slik samansetjing: to elevrepresentantar, to foreldrerepresentantar, to representantar for undervisningspersonalet, ein representant for andre tilsette, to representantar frå kommunen inkl. rektor. - I referat frå samarbeidsutvalet ( ) går det fram at skulemiljøutvalet skal vere samarbeidsutvalet, men med tilleggsrepresentantar frå elevar og foreldre. - Skulemiljøutvalet ved skulen har difor slik samansetjing: tre elevrepresentantar, tre foreldrerepresentantar, to representantar for undervisningspersonalet, ein representant for andre tilsette, to representantar frå kommunen inkl. rektor. Både skulemiljøutvalet og samarbeidsutval har ei lovleg samansetjing. 12

13 Vert det halde jamlege møte i dei respektive brukarorgana? I samband med tilsynet er det levert inn følgjande referat: - Elevrådet klasse: , , Samarbeidsutvalet: , , Skulemiljøutvalet: Skuleåret 2012/13 har det har ikkje vore møte. - Foreldrerådet sitt samarbeidsutvalet: , , Rektor skriv i si utgreiing at det så langt i skuleåret 2012/13 har vore to møte i samarbeidsutvalet, og ingen møte i skulemiljøutvalet. Ved skulen er det ikkje utarbeidd halvårsplan/årsplan for møte i SU/SMU. Vi konkluderer med at det ikkje vert halde jamlege møte i brukarorgana på skulen. Spesielt gjeld dette for skulemiljøutvalet som ikkje vart konstituert før Vurdering Vi ser samarbeidsutvalet og skulemiljøutvalet som sentrale arenaer med tanke på at skuleleiinga her skal kunne gje informasjon om t.d. hendingar, planar og vedtak som er vesentlege for skulemiljøet. God informasjon vil kunne leggje grunnlaget for involvering og engasjement hos foreldre og elevar, dvs. å uttale seg og kome med framlegg i alle saker som er viktige for skulemiljøet. Det er krav i opplæringslova om at elevar og foreldre skal ha høve til å involvere og engasjere seg i arbeidet for eit godt psykososialt miljø ved skulen. For å oppnå dette skal dei ulike råd og utvala ved skulen ha høve til å uttale seg om saker som er av betyding for skulemiljøet før endeleg vedtak vert gjort. Skulen har oppretta utval med lovleg samansetjing, men kan ikkje dokumentere regelmessige møte. Skulemiljøutvalet vart konstituert i april 2013 og i skuleåret 2012/2013 har det såleis ikkje vore avvikla møte i dette utvalet. Skulen har ikkje utarbeidd halvårsplan/årsplan for møte i råd og utval. Dersom ein ser på kva saker som har vore drøfta i samarbeidsutvalet, går det fram at utvalet har drøfta skulemiljørelaterte saker. Gjennom planen «Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik skulen» er det lagt opp til rutinar som syner kva saker som skal behandlast i råd og utval. Men då planen ikkje har trått i kraft, er det ikkje mogeleg fullt ut å vurdere i kva grad rutinane er implementerte. Gjennom intervju og samtalar går det fram at brukarane har høve til å fremje saker til råd og utval. Fylkesmannen sin konklusjon Selje kommune-selje skule har ikkje gode nok rutinar og planar som sikrar brukarmedverknad i tråd med regelverket. 13

14 4. Pålegg om endring Pålegg om endring På bakgrunn av det som går fram av punkt , gir Fylkesmannen slikt pålegg: Etter 9a-3 andre ledd 1. Selje kommune skal syte for at dei tilsette ved Selje skule handterer krenkjande åtferd ved kunnskap eller mistanke. Selje kommune må i denne samanheng sjå til at Selje skule: a. sikrar at alle tilsette kjenner og praktiserer rutinane for varsling til leiinga. Etter 9a-3 tredje ledd 2. Selje kommune skal syte for at Selje skule behandlar oppmoding om tiltak ved å fatte enkeltvedtak etter reglane om dette i forvaltningslova. Selje kommune må i samband med dette sjå til at Selje skule: a. tek stilling til eleven sin rett etter opplæringslova 9a-1 i enkeltvedtak som gjeld eleven sitt psykososiale skulemiljø. Etter 9a-5 og 9a-6 og kapittel Selje kommune skal sjå til at Selje skule involverer og engasjerer elevar og foreldre i skulemiljøarbeidet. Selje kommune må i denne samanhengen sjå til at Selje skule: a. Syter for at lovpålagde råd og utval (skulemiljøutvalet) har jamlege møte gjennom skuleåret b. Utarbeider rutinar som sikrar at råd og utval vert haldne orienterte om forhold som er vesentlege for skulemiljøet og i samsvar med opplæringslova 9a Oppfølging av tilsynsresultata krav om eigenerklæring om at lovbrota er retta Tiltak for å rette lovbrota skal setjast i verk med det same. Selje kommune skal gi ei skriftleg erklæring om korleis lovbrota er retta/blir retta. Erklæringa skal understøttast med dokumentasjon på at det er utarbeidd tiltak i samsvar med pålegga. Denne erklæringa og dokumentasjonen skal setje Fylkesmannen i stand til å vurdere om tilsynsobjektet har korrigert dei lovbrota som er avdekka. Fylkesmannen må deretter vurdere om og i kva grad erklæringa og dokumentasjonen skal følgjast opp vidare. Frist for innsending av slik erklæring er 2.desember

15 6. Klage Tilsynsrapporten er eit enkeltvedtak etter forvaltningslova 2 bokstav b, og kan klagast på til Utdanningsdirektoratet. Ein eventuell klage skal sendast til Fylkesmannen innan tre veker frå det tidspunktet underretning om vedtaket er komen fram til kommunen som skuleeigar, jf. forvaltningslova 28 og 29. Sjå forvaltningslova 32 om utforming av klage. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane Helge Pedersen Frans Jacob Krebs Vedlegg: 1. Oversyn over innsend dokumentasjon 2. Oversyn over dei som er intervjua 3. Rettslege krav 15

16 Vedlegg 1 Oversyn over innsend dokumentasjon Vedlegg Oversikt over dokumentasjon frå Selje skule Datert 1 Utgreiing i høve tilsyn [frå rektor] Godt skulemiljø plan for internkontroll og avvik 3 Ordensreglar for grunnskulane i Selje kommune Spørjeskjema til elevane 5 Opplegg for elevsamtalen 6 Konferansesvarskjema 7 Utviklingssamtale våren Før utviklingssamtalen (elevsamtale 7. klasse våren 2013) 9 Elevsamtale (5. klasse) 10 Utviklingssamtalen (1.-4. klasse) 11 Aktivitetsplan for Selje skule 2012/2013. Våren Aktivitetsplan for Selje skule 2012/2013. Hausten Melde avvik i høve opplæringslova 9a-3 14 Resultat frå elevundersøkinga Resultat frå trivselsundersøking Referat møte i samarbeidsutvalet 10. april Referat frå møte i samarbeidsutvalet 8. november Samordna framlegg til skulerute for elevane i Sogn og Fjordane for Referat frå møte i samarbeidsutvalet 20. januar Referat FAU 20. mars Referat frå FAU-møte Referat FAU-møte 9. januar Referat møte i elevrådet 8. april Elevrådsmøte Elevrådsmøte Påskeballet Einskildvedtak etter opplæringslova 9a-3 [anonymt døme] Einskildvedtak etter opplæringslova 9a-3 [anonymt døme]

17 Vedlegg 2 Oversyn over deltakarane i tilsynet Namn Funksjon Opningsmøte Intervju Sluttmøte Kristin Otneim Aarsnes Rektor X X X Trond Sætren Elevrådskontakt X X Kristin Hamre Kontaktlærar (5. kl) X X Atle Solheim Kontaktlærar (7. kl) X X Wenche Bosnes Kontaktlærar (10.kl) X X Torill Hovden Assistent X X Sølvi Årvik Assistent X X Bård Fløde Kommunalsjef X X X Sylvi Olsson Rektor Stadlandet skule X Det er dessutan gjennomført samtalar med representantar for elevrådet og FAU. 17

18 Vedlegg 3 Rettslege krav 1 Det førebyggjande arbeidet 9a-4, Systematisk arbeid for å fremje helsa, miljøet og tryggleiken til elevane (internkontroll) Skolen skal aktivt drive eit kontinuerleg og systematisk arbeid for å fremje helsa, miljøet og tryggleiken til elevane, slik at krava i eller i medhald av dette kapitlet blir oppfylte. Skoleleiinga har ansvaret for den daglege gjennomføringa av dette. Arbeidet skal gjelde det fysiske så vel som det psykososiale miljøet. 9a-3 første ledd Det psykososiale miljøet Skolen skal aktivt og systematisk arbeide for å fremje eit godt psykososialt miljø, der den enkelte eleven kan oppleve tryggleik og sosialt tilhør. Det systematiske skulemiljøarbeidet skal sikre at elevane sin rett blir oppfylt ved at skulen arbeider kontinuerleg og systematisk for eit godt skulemiljø. Det avgjerande er at skulemiljøarbeidet er eigna til å sikre elevane eit godt psykososialt miljø og at brot på retten til eit godt miljø blir oppdaga og handtert på ein effektiv måte. Føremålet med skulen sine plikter etter 9a-4 er å sikre at uønskt/krenkjande åtferd blir oppdaga og teke hand om tidleg. Dette vil seie at skulen må ha rutinar for å kartleggje skulemiljøet og den enkelte eleven si oppleving av det psykososiale miljøet. Ein naudsynt føresetnad for det systemretta arbeidet er at skulen overfører krava i kapittel 9a til konkrete mål og handlingar. Skulen må ha planar og rutinar for korleis elevane sin rett skal oppfyllast. Skulen blir i 9a-4 pålagd å arbeide aktivt, systematisk og kontinuerleg slik at krava i kapittel 9a blir oppfylde. Dette inneber at skulen skal arbeide etter eit føre var -prinsipp, og førebyggje brot på eleven sin rett etter 9a-1. Skulen kan ikkje vere passiv og avvente at ein situasjon oppstår, som til dømes at læraren faktisk ser mobbing eller at nokon klagar på forholda. Med kontinuerleg meiner ein at det systematiske arbeidet må vere gjennomgåande i skulen sitt arbeid, og ikkje berre noko som blir gjort når det oppstår ubehagelege situasjonar eller ved oppstart av kvart skuleår. Arbeidet skal drivast heile tida, gjennom heile skuleåret. Eit anti-mobbeprogram eller ein perm med internkontrollrutinar som står i ei hylle, er ikkje tilstrekkeleg for å oppfylle kravet til systematisk arbeid. Det systematiske arbeidet skal vere gjennomtenkt og planmessig. Planane og rutinane må vere innarbeidde og må følgjast av personalet når det blir arbeidd med saker som omhandlar det psykososiale miljøet til elevane. Skuleleiinga ved rektor har ansvaret for at det systematiske arbeidet er aktivt, systematisk og planmessig. Skulen må for å oppfylle kravet til internkontroll: Setje seg konkrete mål for skulemiljøet og skulemiljøarbeidet Arbeide systematisk og planmessig for å nå måla og førebyggje problem Ha rutinar for å følgje med på skulemiljøet og den enkelte eleven si oppleving av det, medrekna rutinar for å avdekkje og handtere problem når dei dukkar opp og kontrollere at rutinane blir følgde 18

19 Skulen må kunne dokumentere at dei har eit system for internkontroll. Internkontroll inneber å overføre krava i lov og forskrift til konkrete mål for skulemiljøet, kartleggje utfordringar, planleggje og setje i verk tiltak for å nå måla. Skulen må dokumentere at dette er etablert, og at det faktisk blir følgt opp. I tillegg til det som blir dokumentert skriftleg, må skulen kunne vise at: - internkontrollen dekkjer alle reglane i kapittel 9a - kvar tilsett utfører pliktene dei har etter lova og kjenner til interne mål, rutinar/planar - dei tilsette har tilstrekkjeleg kompetanse om skulemiljøarbeid og handtering av utfordringar og hendingar som gjeld skulemiljøet - skulen har tiltak for å fremje skulemiljøet og førebyggje, avdekkje og handtere krenkingar - tiltaka blir sette i verk og planar og rutinar blir følgde i praksis - leiinga er aktivt med i arbeidet med internkontroll/skulemiljø. I det systematiske arbeidet med det psykososiale miljøet må også andre reglar i opplæringslova dragast inn. For det fyrste må skulen kartleggje krava til brukarorgan i kapittel 11. Eit sentralt organ i det systematiske arbeidet er skulemiljøutvalet. Ordensreglementet ved skulen er eit sentralt verkemiddel i arbeidet med skulemiljøet, og skulen må sjå til at dette er integrert i skulemiljøarbeidet/internkontrollen. Eit system for skulemiljøet som ikkje blir sett i samanheng med ordensreglement, er ikkje heilskapleg nok. I tillegg må skulen også trekkje inn vurdering i orden og i oppførsel etter forskrift til opplæringslova Det individretta arbeidet Skuleeigar, skulen, rektor og alle tilsette pliktar å sikre elevane sin individuelle rett etter 9a-1 gjennom individuelt retta arbeid. Det individretta arbeidet ved skulen er regulert i 9a-3 andre og tredje ledd i opplæringslova. Handlingsplikta etter 9a-3 andre ledd Plikta til å behandle oppmodingar om tiltak frå elevar/foreldre som enkeltvedtak etter 9a-3 tredje ledd Handlingsplikta 9a-3 andre ledd plikta til å undersøkje, varsle og gripe inn Dersom nokon som er tilsett ved skolen, får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar som mobbing, diskriminering, vald eller rasisme, skal vedkommande snarast undersøkje saka og varsle skoleleiinga, og dersom det er nødvendig og mogleg, sjølv gripe direkte inn. Regelen slår fast at alle som er tilsette ved skulen, har ei handlingsplikt som inneber - plikt til i å gjere undersøkingar, - plikt til å varsle rektor og - plikt til å gripe inn når det er naudsynt og mogleg. Handlingsplikta gjeld for alle som er tilsette ved skulen ved at dei har eit tilsetjingsforhold/ein arbeidsavtale med skuleeigar. I førearbeida til lova 3 er det sagt at tilsette i praksis ofte vil vere lærarar og miljøarbeidarar, men at plikta også gjeld anna personale. I tillegg til 3 Sjå Ot. prp. nr. 72 ( ). 19

20 undervisningspersonalet på skulen kan dette til dømes vere vaktmeister, assistentar, kontor- og reingjeringspersonale. Den tilsette si handlingsplikt tek til å gjelde når ho/han får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar. Kunnskap om vil seie at den tilsette faktisk veit at ein elev blir utsett for uakseptabel åtferd frå elevar, lærarar eller andre ved skulen. Dette kan vere hendingar som den tilsette sjølv er vitne til eller blir fortald om. Ein del av handlingsplikta er plikta til å undersøkje om eleven faktisk har blitt utsett for krenkjande ord eller handlingar, og få klargjort kva som faktisk har skjedd. Handlingsplikta gjeld også dersom den tilsette får ein mistanke om at ein elev er utsett for ord og handlingar. Det er altså ikkje naudsynt med faktisk kunnskap for at handlingsplikta gjeld. Den tilsette må, når ho/han får kunnskap eller mistanke om krenkjande åtferd, vurdere kva som blir neste steg. Skuleleiinga skal varslast, og i nokre tilfelle har den tilsette plikt til å gripe inn. Dette må vurderast konkret i den enkelte situasjonen. I akutte situasjonar, til dømes når elevar slåss eller ein overhøyrer krenkjande ord til ein elev, er det naturleg å gripe inn straks og undersøkje nærare i etterkant kva som faktisk skjedde. Det følgjer av 9a-3 andre ledd at etter at den tilsette har undersøkt saka og kome til at dette er forhold som bør følgjast opp, skal skuleleiinga informerast. Skuleleiinga pliktar å sikre at alle saker dei blir varsla om òg blir følgde opp. Tilsette som varslar etter 9a-3 andre ledd skal takast på alvor. Skulen, ved rektor, pliktar å undersøkje saka ytterlegare dersom det er behov for dette, og setje i verk eigne tiltak. Skulen med alle sine tilsette må ha ei felles forståing av når det skal varslast, og korleis varslinga skal skje. På same måte må alle ved skulen ha eit avklart forhold til terskelen for å gripe inn. Desse avklaringane og rutinar for dette må innarbeidast i internkontrollen etter 9a-4. Det er ikkje noko krav i 9a-3 andre ledd om at skulen skal gjere eit enkeltvedtak når det blir sett i verk tiltak etter eige initiativ. Dette skil seg frå når ein elev eller forelder ber om tiltak, jf. 9a-3 tredje ledd. At det ikkje må gjerast enkeltvedtak tek likevel ikkje frå skulen ansvaret for å følgje opp saka på føremålstenleg vis. I nokre tilfelle vil tiltaka skulen set i verk, likevel krevje at det blir gjort enkeltvedtak. For enkelte tiltak er det fastsett eksplisitt i opplæringslova eller forskrift til opplæringslova at avgjerda er eit enkeltvedtak. Døme på dette er bortvising etter opplæringslova 2-10 og skulebyte etter opplæringslova 8-1 tredje ledd. Elles er det definisjonen av enkeltvedtak i forvaltningslova 2 sett opp imot karakteren av tiltaket som er avgjerande for om reglane om enkeltvedtak skal brukast. Samstundes har skulen eit visst handlingsrom knytt til ordensmessige og opplæringsmessige tiltak. Dette er mindre inngripande tiltak som blir gjorde for å gjennomføre opplæringa. Det skriftlege, som enkeltvedtaksforma gjev, er viktig for skulen si dokumentering av at dei har gripe inn og prøvd å sikra eleven sin rett etter 9a-1. Plikta til å behandle oppmodingar om tiltak frå elevar/foreldre 9a-3 tredje ledd Eleven/ foreldra sin rett til å be om tiltak og saksbehandlinga ved skulen Dersom ein elev eller forelder ber om tiltak som vedkjem det psykososiale miljøet, deriblant tiltak mot krenkjande åtferd som mobbing, diskriminering, vald eller rasisme, skal skolen snarast mogleg behandle saka etter reglane om enkeltvedtak i forvaltningslova. Om skolen ikkje innan rimeleg tid har teke stilling til saka, vil det likevel kunne klagast etter føresegnene i forvaltningslova som om det var gjort enkeltvedtak. Skulen er pålagd gjennom 9a-3 tredje ledd å behandle oppmodingar frå elevar eller foreldre som gjeld det psykososiale miljøet etter reglane om enkeltvedtak i forvaltningslova. Dersom det ligg føre ei slik oppmoding, må skulen snarast råd ta stilling til om eleven sin rett er oppfylt, og eventuelt kva tiltak som skal setjast i verk. Det blir streka under at skulen alltid skal gjere eit enkeltvedtak når elevar/foreldre oppmodar om tiltak som gjeld det psykososiale miljøet. Skulen har altså ei vedtaksplikt. Dersom skulen ikkje oppfyller plikta til å gjere enkeltvedtak i saka, kan foreldra/eleven likevel klage som om det var gjort enkeltvedtak. 20

21 Oppmodingar frå elevar og foreldre treng ikkje vere skriftlege. Skulen må også ta stilling til munnlege førespurnader. Skulen kan ikkje avvise ei oppmoding fordi ho ikkje er skriftleg eller unnlèt å oppgje kva tiltak eleven/foreldra ønskjer. Skulen kan heller ikkje krevje at eleven/foreldra må levere ei skriftleg oppmoding. Dersom skulen er i tvil om ei oppmoding frå eleven/foreldra er ei oppmoding etter 9a-3 tredje ledd, må skulen avklare dette. Skulen har ei rettleiingsplikt etter forvaltningslova 11. Ein del av dette vil vere å informere eleven/foreldra om rettane etter kapittel 9a og klarleggje om ei oppmoding frå ein elev eller foreldre om det psykososiale miljøet er ei oppmoding om tiltak. Den som tek imot førespurnaden, pliktar også å informere om retten til å be om tiltak og klageretten etter 9a-3 tredje ledd. Alle oppmodingar, også munnlege, skal takast på alvor og utgreiast. Dette er ein del av skulen si utgreiingsplikt etter forvaltningslova 17. Oppmodinga skal normalt rettast til skuleleiinga ved rektor, men oppmodingar kan også rettast til lærarar og andre tilsette. Dersom oppmodinga blir retta til ein lærar, må han/ho vurdere kva oppmodinga gjeld og om dette er noko som kan og bør løysast innanfor klassen. Læraren si vurdering vil vere viktig når det skal avgjerast kva tiltak som eventuelt skal inn i enkeltvedtaket. Uansett om oppmodinga kan løysast innanfor klassen, skal denne bringast vidare til skuleleiinga. Ei oppmoding frå elevar/foreldre skal aldri stoppast på klassenivå. Dette har samanheng med kravet i 9a-3 tredje ledd fyrste punktum om at alle tilfelle der det blir bede om tiltak knytte til det psykososiale miljøet, skal behandlast som enkeltvedtak etter forvaltningslova. Regelen slår også fast at saka skal behandlast snarast mogleg, og dersom det ikkje er gjort eit enkeltvedtak etter forvaltningslova innan rimeleg tid, kan eleven/foreldra klage som om skulen hadde gjort eit enkeltvedtak etter forvaltningslova. Ei klage skal alltid sendast til det forvaltningsorganet som har eller skulle ha gjort enkeltvedtak i saka i fyrste instans. Det vil seie at klaga skal sendast til skulen. Fylkesmannen er klageinstans, men før klageinstansen kan ta saka til behandling, må skulen eller skuleeigar sjå på saka på nytt, og eventuelt førebu saka for fylkesmannen, jf. forvaltningslova 33. Elles inneheld ikkje opplæringslova kapittel 9a krav til saksbehandlinga. Saksbehandlingsreglane i forvaltningslova gjeld for saker etter 9a-3. Dersom skulen ikkje behandlar noko som var meint som ei oppmoding, er dette alvorleg og kan få konsekvensar, m.a. anna etter strafferegelen i 9a-7. 3 Brukarmedverknad Elevane skal engasjerast i det systematiske skulemiljøarbeidet, både planlegginga og gjennomføringa av det, jf. 9a-5. Første ledd i denne lyder: 9a-5 første ledd Elevdeltaking i skulemiljøarbeidet Elevane skal engasjerast i planlegginga og gjennomføringa av det systematiske arbeidet for helse, miljø og tryggleik ved skolen. Skolen skal leggje oppgåver til rette for elevane etter kva som er naturleg for dei enkelte årstrinna. Dette inneber at elevane skal takast med i skulen sitt arbeid med å oppfylle krava i kapittel 9a. Dette kan til dømes vere deltaking når skulen lagar ordensreglement, deltaking i gjennomføring av gjennomføre enkle målingar, osv. Det er skuleleiar sitt ansvar at elevane blir tekne med i skulemiljøarbeidet. I førearbeida er det vist til at det er viktig i seg sjølv at elevane kan få oppleve å bli høyrde, og for skulen vil det vere lettare å planleggje og å gjennomføre tiltak i samarbeid med elevane og dei føresette. Elevane si deltaking i skulemiljøarbeidet skal vere sikra i internkontrollsystemet ved skulen etter 9a-4. I lova 9a-6 og kapittel 11 er ulike organ for brukarmedverknad regulerte. Dei råda og utvala opplæringslova stiller krav til at skulane skal opprette, er: Elevråd jf. 11-2/