FYLKESMANNEN I SOGN OG FJORDANE TILSYNSRAPPORT SKULEN SITT ARBEID MED ELEVANE SITT PSYKOSOSIALE MILJØ. Lærdal kommune. Ljøsne skule

Transkript

1 FYLKESMANNEN I SOGN OG FJORDANE TILSYNSRAPPORT SKULEN SITT ARBEID MED ELEVANE SITT PSYKOSOSIALE MILJØ Lærdal kommune Ljøsne skule

2 Innhald 1. Tema for tilsynet: Skulen sitt arbeid med elevane sitt psykososiale miljø Gjennomføring av tilsynet Fylkesmannen sine vurderingar og konklusjonar Førebyggjande arbeid og internkontroll Det individuelt retta arbeidet ved skulen Brukarmedverknad Pålegg om endring Det individretta arbeidet ved skulen, 9a-3, andre og tredje ledd Brukarmedverknad, 9a-5, 9a-6 og kapittel Oppfølging av tilsynsresultata krav om eigenerklæring om at lovbrota er retta Klage Vedlegg 1 Oversyn over innsendt dokumentasjon Vedlegg 2 Oversyn over deltakarane i tilsynet Vedlegg 3 Rettslege krav

3 1. Tema for tilsynet: Skulen sitt arbeid med elevane sitt psykososiale miljø Det blir gjennomført felles nasjonalt tilsyn i perioden der temaet er skulen sitt arbeid med elevane sin rett til eit godt psykososialt miljø, jf. opplæringslova kapittel 9a. Hovudregelen for tilsynet er 9a-1, og dei andre reglane som er kontrollerte, må sjåast i lys av denne. Tilsynet er likevel avgrensa til berre å gjelde skulen sitt arbeid med det psykososiale miljøet. Det rettslege utgangspunktet for tilsynet er delt inn i tre hovudkategoriar: Det førebyggjande arbeidet ved skulen - 9a-4, jf. 9a-3 første ledd. Det individuelt retta arbeidet ved skulen - 9a-3 andre og tredje ledd. Skulen si plikt til samhandling og involvering med ulike råd og utval (brukarmedverknad) - 9a-5, 9a-6 og kapittel 11. Opplæringslova om forsvarleg system og 9a-4 om internkontroll Det er ikkje ført særskilt tilsyn med opplæringslova andre ledd i dette tilsynet. Opplæringslova andre ledd er ein overordna regel som pålegg skuleeigar å ha eit forsvarleg system for oppfølging av alle lovkrava. I tidlegare tilsyn har det vore stort fokus på internkontrollsystemet i kommunane. I det felles nasjonale tilsynet er det internkontrollen ved kvar enkelt skule knytt til elevane sitt psykososiale miljø det blir ført tilsyn med. Kravet til internkontroll i samband med dette er særleg regulert i opplæringslova 9a-4, jf. 9a-3 første ledd. Kommunen sitt ansvar Sjølv om opplæringslova legg ansvaret på skuleleiinga for den daglege gjennomføringa og etterlevinga av dei kontrollerte reglane, er det kommunen som har det overordna ansvaret. Det er kommunen som skuleeigar som må syte for at skuleleiinga ved kvar skule etterlever krava og pliktene i lova, og at dei tilbyr dei tenestene og aktivitetane som lova omtalar. Oppfyllinga av elevane sin rett til eit godt psykososialt miljø skjer på skulen. Det er skuleleiinga og dei tilsette som i det daglege må arbeide for eit godt skulemiljø. Kommunen som skuleeigar er likevel øvste ansvarlege for at pliktene etter kapittel 9a blir oppfylte. Dette inneber at det er kommunen som er ansvarleg for oppfylling av elevane sine rettar sjølv om det tilsynet har undersøkt har vore handlingar som skjer i skulen. Kommunen er derfor adressat for eventuelle pålegg om endring i samsvar med opplæringslova 14-1 tredje ledd. Føremålet med tilsynet Det overordna målet med tilsynet er å rette fokuset mot og styrkje arbeidet med det psykososiale miljøet ved skulane og skulane si evne til å førebyggje og handtere krenkjande åtferd. Gjennom kontroll med om skulane følgjer lovkrava på dette feltet, skal eventuell lovstridig praksis avdekkjast. Gjennom pålegg om endring skal slike forhold rettast opp. Eit godt skulemiljø er ein viktig innsatsfaktor for ein god skule og for realisering av føremålsparagrafen i 1-1 i opplæringslova. Manglar ved skulemiljøet kan føre til mistrivsel blant elevane, og det vil kunne ha direkte innverknad på læringsutbytet deira. 3

4 Dei overordna føremåla med det felles nasjonale tilsynet i 2013 er å: sikre at skuleeigarar og skuleleiarar driv eit aktivt og førebyggjande arbeid for å sikre elevane eit godt psykososialt miljø sikre at skuleeigarar og skuleleiarar syter for at dei tilsette på ein tilfredsstillande måte handterer krenkjande åtferd som dei får kunnskap eller mistanke om sikre at skuleeigarar og skuleleiarar syter for at elevar, foreldre, råd og utval blir involverte og engasjerte i skulemiljøarbeidet Det blir presisert at tilsynsrapporten ikkje gir ei heilskapsvurdering av skuleeigaren og skulen. Rapporten omhandlar berre resultat knytte til det temaet som er valt for det felles nasjonale tilsynet i Gjennomføring av tilsynet Etter opplæringslova 14-1 andre ledd har departementet heimel til å føre tilsyn med offentlege skular. Denne retten er delegert til Fylkesmannen. Fylkesmannen skal ha tilgang til skuleanlegg og dokumentasjon. Tilsynet har vore utført ved å hente inn og vurdere dokumentasjon, skriftlege utgreiingar og munnlege opplysningar. Det er skulen som etter lova pliktar å sikre at den enkelte eleven får oppfylt retten sin til eit godt psykososialt miljø, jf. 9a-1 og 9a-3 første ledd. Skulen vil her seie: skuleeigar, skuleleiinga og dei tilsette ved skulen. Gangen i tilsynet Varsel om tilsyn med pålegg om å sende inn utgreiing og dokumentasjon til kommunen og skulane Mottak av dokumentasjon og utgreiing frå skulen Dagsorden for tilsynet i brev datert og e-post Opningsmøte Intervju , samtalar Varsel om vedtak og førebels rapport Sluttmøte Frist for tilbakemelding om varsel om vedtak og førebels rapport vart etter nærare avtale med Lærdal kommune utsatt til Fylkesmannen sine vurderingar og konklusjonar Det er informert nærare om dei rettslege krava og kva dei inneber i opningsmøtet Dei rettslege krava er tekne med i vedlegg 3 til denne rapporten. Vi viser også til rundskrivet frå Utdanningsdirektoratet om elevane sin rett til eit godt psykososialt miljø, Udir Som svar på varsel om tilsyn fekk Fylkesmannen tilsendt ei utgreiing frå rektor på Ljøsne skule saman med anna dokumentasjon. Fylkesmannen finn at dokumentasjonen i noko mindre grad enn 4

5 vanleg inneheld kommunale- eller skuleinterne rutinar. På bakgrunn av dette vart informasjonen vi fekk gjennom samtaler og intervju sentralt i tilsynet. 3.1 Førebyggjande arbeid og internkontroll For å oppnå eit godt psykososialt miljø er det ein naudsynt føresetnad at det blir drive eit førebyggjande arbeid som skal forhindre uønskt/krenkjande åtferd. Dette inneber at skuleleiinga må ha ei føre var haldning til eventuelle situasjonar og utfordringar som kan oppstå i skulekvardagen, og som kan ha negativ innverknad på elevane sitt skulemiljø. Rettslege krav Det rettslege utgangspunktet for tilsynet sin kontroll med det førebyggjande arbeidet ved skulen finst i opplæringslova 9a-4, jf. 9a-3 første ledd. Skuleeigarar og skuleleiarar skal arbeide førebyggjande for å forhindre at uønskt åtferd oppstår. Det førebyggjande arbeidet skal vere aktivt, systematisk og kontinuerleg. Reglane presiserer plikta skulen har til å sikre at elevane sin rett etter 9a-1 blir oppfylt. Sjå også vedlegg 3. Dokumentasjon og vurdering I samband med skulen sitt førebyggjande arbeid og internkontroll, har Fylkesmannen lagt vekt på følgjande: Kan skulen dokumentere korleis ein jobbar med det førebyggjande arbeidet? - Lærdal kommune har slutta seg til Manifest mot mobbing, åra Kommunen har tilsett ein miljøarbeidar for alle skulane i Lærdal. Personen er tilsett i hundre prosent stilling med eit særleg ansvar for psykisk helse. Stillingsressursen er organisatorisk lagt til Lærdalsøyri skule. Miljøarbeidaren har m.a. i oppgåve å gjennomføre samtalegrupper og leksehjelp som eit ledd i det førebyggjande arbeidet ved Ljøsne skule. - Skulen har ordensreglement eller ordensreglar som sist vart revidert av samarbeidsutvalet Ordensreglane er gått gjennom på allmøte, dvs. fellesmøte mellom alle elevane og lærarane. På allmøte har skulen orientert om kva som forventast av elevane og kva som er lærarane sine plikter. - Ved starten av nytt skuleår er alle elevane involverte i å utforme klassereglar og kvardagsrutinar. - Skulen har skjema til bruk ved elevsamtalar som tek opp eleven sine sosiale forhold i klassen og på skulen. - Skulen har ingen skriftleg instruks for innhaldet i inspeksjonen. - I intervju vert det peika på at «ein liten skule har ein unik sjanse» til å planlegge i fellesskap og lett kan arrangere turar og andre fellesaktivitetar. - Skulen arrangerer ulike turar og sosiale aktivitetar for alle elevane i løpet av skuleåret. - Skulen har gjennom fleire år hatt ei ordning med «foreldrebank», der foreldre har registrert seg sjølve med ulike tiltak dei kan stå til teneste med for elevane og skulen. - Det kjem fram i intervju at skulen inneverande år har gjennomført ei trivselsveke, der den vanlege timeplanen vart midlertidig oppløyst. Evalueringa viser at skulen vurderte veka som vellukka og tiltaket skal derfor også med i utviklingsplanen for neste år. - Skulen har under utarbeiding ei eiga trivselsundersøking for klasse. 5

6 Har skulen sett seg skriftlege mål for skulemiljøet? - Ljøsne skule har satt seg som mål at alle elevane skal vere trygge og trivast godt på skulen. Denne målsettinga er felleseige blant dei tilsette, men er ikkje nedfelt i noko dokument. - Det kjem fram i intervju med leiar for kultur og oppvekst at dokumentet med mål og strategiar for skulane i Lærdal kommune er forelda. Kommunen er i gang med å lage eit nytt måldokument. Dokumentet skal innehalde årshjul og evaluering av tiltak og skal handsamast politisk våren Kan skulen dokumentere korleis ein evaluerer arbeidet med skulemiljøet? - Både frå rektor si utgreiing og gjennom intervju kjem det fram at skulen evaluerer arbeidet munnleg på fellesmøte kvar veke. Skulen har ikkje formalisert kva som vert evaluert på fellesmøta og evalueringa er ikkje skriftleggjort. - Det kjem fram i intervju at Lærdal kommune har bedt skulane om å rapportere om tilstanden på området i samband med den årlege tilstandsrapporten, og slik sett meiner kommunen at dei evaluerer skulane sitt arbeid. Kommunen har utover dette ikkje noko system for å sjå til at skulane evaluerer arbeidet med elevane sitt psykososiale miljø. - Fylkesmannen har fått tilsendt kommunen sin siste tilstandsrapport datert Tal frå Elevundersøkinga for Lærdal kommune er lagt inn for indikatorane: trivsel med lærarane og mobbing på skulen. Fylkesmannen finn at kommunen i rapporten ikkje har gjort særlege vurderingar knytt til det psykososiale miljøet ved skulane eller noko evaluering av skulane sitt arbeidet med elevane sitt miljø. Kan skulen dokumentere korleis dei skaffar seg kjennskap til den einskilde elev si oppleving av skulemiljøet? - På Ljøsne skule er det elev- og foreldresamtalar minst to gonger i året per elev. Trivsel på skulen er obligatorisk tema i samtalane. - Skulen har dokumentert skriftleg skjema til bruk ved elevsamtalar. Dei seks første spørsmåla i skjemaet tek opp eleven sine sosiale forhold i klassen og på skulen. - Inspeksjonsrutinane ved skulen er slik at i småfriminutta er det to vaksne ute, og i alt tre vaksne i langfriminuttet. Skulen har ikkje skriftleg instruks for innhaldet i inspeksjonen, men rektor opplyser i intervju at handlingsplikta i opplæringslova er tilsette sin munnlege instruks. - Den obligatoriske Elevundersøkinga for 7. trinn i regi av Utdanningsdirektoratet har ikkje vore til hjelp for Ljøsne skule fordi talet på aktuelle elevar er svært lågt. Det kjem fram i intervju at skulen no vurderer å delta med fleire klassetrinn. - Skulen har den siste tida utarbeidd si eigen trivselsundersøking. Denne kartlegginga vil vere retta mot dei fem eldste klassetrinna og er planlagt gjennomført i år. Kan skulen dokumentere korleis ein følgjer opp observasjonar som er gjort gjennom kartlegging/observasjonar/samtalar? - Det kjem fram i rektor si utgreiing i forbindelse med tilsynet at kapittel 9a i opplæringslova er delt ut og gjennomgått på personalmøte. - Det kjem også fram i utgreiinga at rektor på personalmøte har gått gjennom Personalomsorg 1 sitt hjelpeverktøy for behandling av mobbesaker. Materiellet (på 28 sider) er sendt inn som ein del av skulen sin tilsynsdokumentasjon. - Skulen har sjølv utarbeidd eit faseskjema kalla Lokal plan for akuttfasen, når mobbing er avdekka som viser ulike konkrete tiltak, kven som har ansvar, osb. 1 Personalomsorg A/S: Omsorg i skolen. Akuttfase 15. Mobbing fra medelev. [Norsk firma som tilbyr tenester, kurs og ulike verktøy til offentlig og privat næringsliv]. 6

7 - Det kjem fram i intervju at rutinane for mobbing også gjeld for kva skulen gjer med tilfelle av krenkjande ord og handlingar. Men det kjem også fram at ikkje alle kjenner til Personalomsorg sine rutinar og fasar i forhold til mobbing. - Det vart òg sagt i intervju at uakseptabel språkbruk blant elevane vert følgt opp kontinuerleg. Er det klargjort kven som har ansvaret for å gjennomføre tiltaka knytt til det førebyggjande arbeidet? - Skulen har ikkje dokumentert ein skriftleg plan med tiltak og ansvar knytt til det førebyggande arbeidet med skulemiljøet. I intervju kjem det fram at «alle veit kven som er ansvarleg.» - Gjennom intervju vert det opplyst at Lærdal kommune sin miljøarbeidar har faste tider på Ljøsne skule. Det er leksehjelp med mellomsteget kvar måndag. Vidare har miljøarbeidaren samtaletid med elevane kvar onsdag og er til hjelp for lærarane og rektor. Er skuleleiinga involvert i den daglege gjennomføringa av det systematiske skulemiljøarbeidet? - Rektor er skuleleiinga på Ljøsne skule. Rektor har òg fast undervisning (40 prosent) som ei del av stillinga og fungerer derfor både som lærar og leiar i miljøet. Kan skulen dokumentere korleis dei har definert kva som vert sett på som krenkjande åtferd? - Det kjem fram i intervju at personalet har drøfta kva som er krenkjande ord og handlingar, men utan å ha noko dokumentasjon på resultatet. - I intervju vert det sagt at dei tilsette meiner at vaksenrolla er grunnleggjande viktig når det gjeld førebygging av mobbing. - For foreldra på mellomsteget har skulen vist filmen «Vaksne skaper vennskap» som handlar om korleis foreldra kan medverke til eit godt psykososialt miljø på skulen. Kan skulen dokumentere korleis dei tilsette, elevane og foreldra vert gjort kjende med kva skulen ser på som krenkjande åtferd? - Det kjem fram i intervju at skulen og foreldra drøftar gjensidige forventningar til kvarandre på første foreldremøte om hausten. - Ordensreglane er gjennomgått på allmøte, der alle elevane og lærarane møter. På allmøte har skulen tatt opp kva som forventas av elevane og kva som er lærarane sine plikter. Rektor fortel i intervju at elevane flinke til å melde i frå og at dei gjerne kjem opp på rektor sitt kontor. - Ordensreglar for Ljøsne skule dokumenterer i liten grad kva skulen ser på som krenkjande åtferd. Første punkt er formulerte slik : «Skulen skal vere ein triveleg arbeidsplass for alle. Derfor må me syne omtanke, vere venlege og ta omsyn til kvarandre. Du har ansvar for å seia frå dersom nokon vert plaga.» Vurdering Tilsynet har fokusert på i kva grad skulen har dokumentert planar og rutinar, i kva grad dei vert etterlevde i praksis og om skulen har dokumentert at planar og rutinar vert evaluerte. Ljøsne skule er ein liten, fådelt skule med eit oversiktlig miljø. Alle på skulen både tilsette, foreldre og elevar - er naturleg nok godt kjende med kvarandre. Dette kan til en viss grad forklare - men ikkje bøte på fråvær av skriftlege mål og strategiar for arbeidet med skulemiljøet. Fylkesmannen 7

8 finn at skulen er aktiv når det gjeld ei rekkje gode aktivitetar for skulemiljøet, men manglar eit målretta system for planar og rutinar i det førebyggjande arbeidet - inkludert systematisk evaluering av skulemiljøet. Fylkesmannen sin konklusjon Lærdal kommune Ljøsne skule har ikkje dokumentert godt nok at skulen tek i vare dei rettslege krava som gjeld for det førebyggjande arbeidet og internkontroll. 3.2 Det individuelt retta arbeidet ved skulen Det førebyggjande arbeidet må sjåast i samanheng med det individuelt retta arbeidet ved skulen. Det er viktig for oppfyllinga av krava i opplæringslova at dei førebyggjande tiltaka som blir planlagde, blir etterlevde i praksis. Skulen si plikt til å gripe inn når det oppstår forhold som er krenkjande for éin eller fleire elevar, følgjer hovudsakleg av 9a-3, andre og tredje ledd. Opplæringslova inneheld særskilte plikter for skulen knytt til det psykososiale miljøet og gir eleven/foreldra særskilte rettar knytte til saksbehandlinga ved skulen. Ved å kontrollere korleis skulane etterlever dei konkrete pliktene i 9a-3 andre og tredje ledd, vil tilsynet kunne medverke til å sikre at skulane i praksis arbeider for å fremje helse, trivsel og læring for elevane. Rettslege krav Skuleeigar, skulen, rektor og alle tilsette pliktar å sikre elevane sin individuelle rett etter 9a-1 gjennom individuelt retta arbeid. Det individretta arbeidet ved skulen er regulert i 9a-3 andre og tredje ledd i opplæringslova. Reglane presiserer at alle som er tilsette ved skulen har ei handlingsplikt som inneber plikt til i å gjere undersøkingar, plikt til å varsle rektor og plikt til å gripe inn når det er naudsynt og mogleg. Vidare blir skulen pålagd å behandle oppmodingar frå elevar eller foreldre som gjeld det psykososiale miljøet, etter reglane om enkeltvedtak i forvaltningslova. Sjå også vedlegg 3. Dokumentasjon og vurdering Dokumentasjon og vurderingar av det individretta arbeidet baserer seg i stor grad på intervju med tilsette på Ljøsne skule. Fylkesmannen har òg hatt samtaler med elev- og foreldrerepresentantar. Er dei tilsette gjort kjent med si handlingsplikt? 2 - Det kjem fram i intervju at rektor har delt ut eit lovhefte til alle tilsette og tek opp handlingsplikta på fellesmøte ved skulestart. Dette gjeld også reinhaldar som i tillegg arbeider på SFO. - Det vert stadfesta i intervju at vaktmeistar (i praksis fleire personar) ikkje har fått informasjon om handlingsplikta. - Det vert òg stadfesta i intervju at skulen ikkje har rutinar for å informere vikarar. Rektor opplyser at det kan bli aktuelt å utarbeidde ein informasjonsperm for tilsette og vikarar. 2 Dersom nokon som er tilsett ved skolen, får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar som mobbing, diskriminering, vald eller rasisme, skal vedkommande snarast undersøkje saka og varsle skoleleiinga, og dersom det er nødvendig og mogleg, sjølv gripe direkte inn, jf. opplæringslova 9a-3, andre ledd. 8

9 Kjenner dei tilsette til innhaldet i handlingsplikta? - Intervju viser at dei tilsette kjenner til handlingsplikta, men kanskje mest som «sjølvsagte jobbkrav» til vaksne når ein er saman med elevar. - Intervjua tyder på at tilsette sjølve opplever noko sprikande former for informasjon om handlingsplikta. Undersøkjer dei tilsette krenkjande åtferd når dei har mistanke eller kunnskap? - I intervju kjem det fram at dei tilsette grip inn i kvardagslege konfliktar undervegs og elles bemannar uteområde preventivt med omsyn til årstid og spesielle forhold. - Skulen opplyser at det berre har vore ei einaste klagesak der tilsette har undersøkt krenkjande åtferd på bakgrunn av kunnskap. Det har ikkje vore undersøkingar på bakgrunn av tilsette sin mistanke eller kunnskap. Har skulen rutinar som viser kva ein skal gjere når ein har mistanke eller kunnskap om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar? - Det kjem fram i intervju at rutinane for mobbing også gjeld for kva skulen gjer med tilfelle av krenkjande ord og handlingar. Grip dei tilsette inn ovanfor krenkjande åtferd når dei har mistanke eller kunnskap? - I intervju kjem det fram at dei tilsette grip inn i kvardagslege konfliktar undervegs og at dei prøver å opptre nokolunde likt. - Slike saker har vore drøfta i teama og lærarane opplever å vere omtrent på same nivå. Har skulen rutinar for varsling til skuleleiinga og korleis følgjer leiinga opp varsling? - Skulen sine rutinar for varsling til rektor går fram av tiltakslista til Personalomsorg A/S. - Rektor opplyser at skulen lærte mykje av ei klagesak førre året og i ettertid utarbeidde kollegiet sin eigen Lokal plan for akuttfasen, når mobbing er avdekka. - Intervju viser at det som regel er kontaktlærarane som tek tak i, og løyser slike saker og eventuelt melder frå til rektor munnleg. Har skulen rutinar for å fatte enkeltvedtak når dei set i verk tiltak som er av inngripande karakter og som påverkar eleven sine rettar og plikter? - Rektor fortel i intervju at det ikkje har vore bortvisningssaker (t.d.)ved Ljøsne skule og at skulen heller ikkje har rutinar for slike forhold. Vert det fatta enkeltvedtak ved skulen dersom foreldre/elevar ber om tiltak knytt til skulemiljøet? - Ljøsne skule har dokumentert eitt anonymt enkeltvedtak etter opplæringslova paragraf 9a-3, frå førre skuleår. Vert oppmodingar handsama snarast mogeleg etter at desse har kome til skulen? - Fylkesmannen har ikkje haldepunkt for fullt ut å kunne vurdere dette kontrollspørsmålet. Vert foreldre/elevar informerte om retten til å få enkeltvedtak når dei gjer ei oppmoding til skulen? 9

10 - I den eine saka der skulen har fatta enkeltvedtak var foreldra, etter det skulen opplyser, kjende med rettane sine. Fattar skulen enkeltvedtak i høve alle oppmodingar dei får? - Det kjem fram i intervju at foreldre av og til er urolege og kjem med spørsmål til rektor eller lærarane, t.d. om «å følgje litt med» på ein diskret måte. Skulen kan gjerne observere i ein periode, men fattar ikkje enkeltvedtak i slike saker. - Det kjem òg fram i intervju at skulen av og til får melding frå foreldre om at elevar ikkje har det bra, men at skulen har løyst sakene utan å fatte enkeltvedtak. Tar skulen i vedtaket stilling til den enkelte elev sin rett etter 9a-1 i opplæringslova? - I det enkeltvedtaket som Fylkesmannen har fått dokumentert har skulen teke stilling til om eleven sin rett er oppfylt. Blir det opplyst om forvaltningslova sine klagereglar, og er det skissert tiltak i vedtaket? - Skulen har i vedlagte vedtak informert om forvaltningslova sine klagereglar og skissert tiltak. Vurdering Alle tilsetta har ei plikt til å handle etter opplæringslova 9a-3 andre ledd, dvs. ved mistanke eller kunnskap om krenkjande ord eller handlingar, skal vedkommande straks undersøke saka og varsle skuleleiinga, og dersom der er naudsynt og mogleg, sjølv gripe direkte inn. Vaktmeistertenesta ved Ljøsne skule er ikkje informert om handlingsplikta i opplæringslova. Det er uklart for Fylkesmannen korleis kravet om varsling til leiinga vert praktisert. Oppmoding om tiltak skal normalt rettast til rektor, men oppmodingar kan og rettast til lærarar og andre tilsette. Dersom oppmodinga vert retta til ein lærer må læraren vurdere kva oppmodinga gjeld og om dette er noko som kan og bør løysast innanfor klassen. Dersom skulen er i tvil om ei melding frå eleven/foreldra er ei oppmoding etter 9a-3 tredje ledd, må skulen avklare dette. Alle oppmodingar, også munnlege, skal takast på alvor og utgreiast. Dette er ein del av skulen si utgreiingsplikt etter forvaltningslova 17. Sjølv om oppmodinga kan løysast innanfor klassen skal denne bringast vidare til leiinga ved skulen. Sjølv om ei sak kan løysast på klassenivå skal altså mistanke eller kunnskap om krenkjande ord og handlingar alltid varslast til leiinga. Dette heng saman med kravet i 9a-3 tredje ledd, første punktum, om at alle tilfelle der det det blir bedt om tiltak knytt til det psykososiale miljøet, skal handsamast som enkeltvedtak etter forvaltningslova. Fylkesmannen sin konklusjon Lærdal kommune Ljøsne skule har ikkje dokumentert godt nok at skulen tek i vare dei rettslege krava som gjeld skulen sitt individuelt retta arbeid. 3.3 Brukarmedverknad Opplæringslova inneheld krav om at elevar og foreldre skal givast høve til å involvere og engasjere seg i arbeidet for eit godt psykososialt miljø ved skulen. Eit av verkemidla frå lovgivar for å sikre 10

11 brukarmedverknad har vore å stille krav til oppretting av ulike råd og utval og å gi desse råda og utvala høve til å uttale seg før endelege avgjerder blir tekne. Rettslege krav 9a-5 slår fast at elevane skal engasjerast i det systematiske skulemiljøarbeidet, både i planlegginga og i gjennomføringa av det. Elles er det gitt reglar for ulike organ for brukarmedverknad både i 9a-6 og i kapittel 11. Det går m.a. fram at råda og utvala skal givast relevant informasjon og reelt høve til å uttale seg. Rutinar for å sikre informasjon og varsling til dei ulike råda og utvala må innarbeidast i internkontrollen ved skulen etter 9a-4. Sjå også vedlegg 3. Dokumentasjon og vurdering Har skulen rutinar for å involvere elevane i skulemiljøarbeidet? - Skulen har mange aktivitetar som involverer elevane i skulemiljøarbeidet, som t.d. fadderordning, felles turar og måltid. - Alle elevane er med å lage klassereglar og rutinar. - Elevrådsrepresentantane tek med seg saker frå klassane til elevrådet og tek referat frå møte tilbake. - Ljøsne skule har ikkje intern opplæring i elevrådsarbeid eller for funksjonen som elevrådskontakt. Har skulen rutinar for å halde råd og utval orientert om forhold som er vesentlege for skulemiljøet? - Det kjem fram i intervju at skulen ikkje har skriftlege rutinar for å halde råd og utval orienterte om forhold som er vesentleg for skulemiljøet. Er det oppretta samarbeidsutval og skulemiljøutval med lovleg samansetjing? - Det er oppretta samarbeidsutval (SU) som manglar ein representant for andre tilsette. - SU skal også vere skulemiljøutval (SMU) men tilfredstillar ikkje kravet til brukarfleirtal. - Det kjem fram i intervju at samarbeidsutvalet og skulemiljøutvalet i praksis har vore fusjonerte. Vert det halde jamlege møte i dei respektive brukarorgana? - Skulen har dokumentert møte i samarbeidsutvalet og Skulen har dokumentert møte i elevråd , og Det er ikkje dokumentert møte i skulemiljøutvalet. Vurdering Vi ser samarbeidsutvalet og skulemiljøutvalet som sentrale arenaer med tanke på at skuleleiinga her skal kunne gje informasjon om t.d. hendingar, planar og vedtak som er vesentlege for skulemiljøet. God informasjon vil kunne leggje grunnlaget for involvering og engasjement hos foreldre og elevar, dvs. å uttale seg og kome med framlegg i alle saker som er viktige for skulemiljøet. Det er krav i opplæringslova om at elevar og foreldre skal ha høve til å involvere og engasjere seg i arbeidet for eit godt psykososialt miljø ved skulen. For å oppnå dette skal dei ulike råd og utvala ved 11

12 skulen ha høve til å uttale seg om saker som er av betyding for skulemiljøet før endeleg vedtak vert gjort. Ljøsne skule har ikkje oppretta samarbeidsutval og skulemiljøutval med riktig samansetjing. Sjølv om samarbeidsutvalet også er skulemiljøutval har utvala ulike oppgåver og krav til representasjon. Dette betyr m.a. at utvala må skilje saksliste og referat. Skulen har i praksis ikkje hatt jamlege møte i skulemiljøutvalet og utvalet har såleis ikkje hatt høve til å uttale seg i saker som er av betyding for skulemiljøet. Fylkesmannen sin konklusjon Lærdal kommune - Ljøsne skule har ikkje gode nok rutinar og planar som sikrar brukarmedverknad i tråd med regelverket. 4. Pålegg om endring Pålegg om endring Med heimel i opplæringslova 14-1, jf. kommunelova 60d, og som følgje av det som står under punkt gir Fylkesmannen slikt pålegg: Førebyggjande arbeid ved skulen, 9a-4, jf. 9a-3 første ledd Lærdal kommune skal sjå til at Ljøsne skule arbeider aktivt, systematisk og kontinuerleg for å forhindre at uønskt åtferd oppstår. Lærdal kommune må i denne samanheng sjå til at Ljøsne skule a) Utarbeider skriftlege mål og strategiar for skulemiljøarbeidet. b) Etablerer systematisk evaluering av skulemiljøarbeidet. Det individretta arbeidet ved skulen, 9a-3, andre ledd Lærdal kommune skal syte for at dei tilsette ved Ljøsne skule handtrer krenkjande åtferd dei har kunnskap/mistanke om. Lærdal kommune må i denne samanhengen sjå til at Ljøsne skule a) Informerer alle som har sitt virke i skulen om handlingsplikta og sikrar at dei forstår innhaldet. Det individretta arbeidet ved skulen, 9a-3 tredje ledd Lærdal kommune skal syte for at Ljøsne skule handsamar oppmodingar om tiltak ved å fatte enkeltvedtak etter reglane om dette i forvaltningslova. Lærdal kommune må i denne samanhengen sjå til at Ljøsne skule: b) Fattar enkeltvedtak ved alle oppmodingar Brukarmedverknad, 9a-5, 9a-6 og kapittel 11 Lærdal kommune skal sjå til at Ljøsne skule involverer og engasjerer elevar og foreldre i skulemiljøarbeidet. Lærdal kommune må i denne samanheng sjå til at Ljøsne skule 12

13 a) Opprettar samarbeidsutval og skulemiljøutval med lovleg samansetning. b) Syter for at det vert halde jamlege møte i samarbeidsutval og skulemiljøutval med avskilte saklister og referat. c) Har rutinar for å halde samarbeidsutvalet og skulemiljøutvalet orienterte om forhold som er av vesentleg betyding for skulemiljøet. 5. Oppfølging av tilsynsresultata krav om eigenerklæring om at lovbrota er retta For Fylkesmannen sitt tilsyn etter opplæringslova 14-1, gjeld reglane i kommunelova kapittel 10A. Kommunelova 60d seier: «Fylkesmannen kan gi pålegg til kommunen eller fylkeskommunen om å rette forhold som er i strid med de bestemmelser fylkesmannen fører tilsyn med etter 60 b. Før pålegg benyttes, skal kommunen eller fylkeskommunen gis en rimelig frist til å rette forholdet. Før fylkesmannen eller annen statlig tilsynsetat vedtar pålegg eller andre sanksjoner mot en kommune eller en fylkeskommune, skal tilsynsetaten vurdere de virkninger disse kan ha for kommunens eller fylkeskommunens øvrige virksomhet.» Tiltak for å rette lovbrota skal setjast i verk med det same. Lærdal kommune skal gi ei skriftleg erklæring om at lovbrota er retta. Erklæringa skal understøttast med dokumentasjon på at det er utarbeidd tiltak i samsvar med pålegga. Denne erklæringa og dokumentasjonen skal setje Fylkesmannen i stand til å vurdere om tilsynsobjektet har korrigert dei lovbrota som er avdekka. Fylkesmannen må deretter vurdere om og i kva grad erklæringa og dokumentasjonen skal følgjast opp vidare. Frist for innsending av slik erklæring er: Klage Tilsynsrapporten er eit enkeltvedtak etter forvaltningslova 2 bokstav b, og kan klagast på til Utdanningsdirektoratet. Ein eventuell klage skal sendast til Fylkesmannen innan tre veker frå det tidspunktet underretning om vedtaket er komen fram til kommunen som skuleeigar, jf. forvaltningslova 28 og 29. Sjå forvaltningslova 32 om utforming av klage. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane, den 15. januar Lill Mona Solberg (revisjonsleiar) Frans Jacob Krebs (revisor) 13

14 Vedlegg: 1. Oversyn over innsend dokumentasjon 2. Oversyn over dei som er intervjua 3. Rettslege krav FYLKESMANNEN I SOGN OG FJORDANE 14

15 Vedlegg 1 Oversyn over innsendt dokumentasjon Vedlegg Oversikt over dokumentasjon frå Ljøsne skule Datert 1 Svar på spørsmål frå Fylkesmannen ang Ljøsne skule sitt arbeid med elevane sitt psykososiale miljø [motteke ] 2 Lokal plan for akuttfasen, når mobbing er avdekka 3 Akuttfase 15. Mobbing fra medelev. Tiltaksliste, Hjelpemiddel 1 til 13, Loggføring. [kopi Personalomsorg A/S] Ordensreglar for Ljøsne skule Referat frå elevrådsmøte mån. 2. sept Referat frå møte i elevrådet Referat frå møte i elevrådet 1. okt Referat frå SU-møte, Referat frå SU-møtet, Elevsamtale for.. [skjema] 11 Svar på klage etter opplæringslova 9a-3 [Anonym klagesak] Referat FAU-møte 29.nov 2012, 28/1-13, 22.mai 2013, Spørjeskjema om klassemiljø [arbeidsutkast] 14 Utviklingsplan Ljøsne skule,

16 Vedlegg 2 Oversyn over deltakarane i tilsynet Namn Funksjon Opningsmøte Intervju Sluttmøte Ingrid Kristina Rio Rektor X X Sissel Randi Lysne Elevrådskontakt X X Hilde Lotsberg Kontaktlærar (5. kl.) X X Birgit Lervik Kontaktlærar (6.-7. kl.) X X Annike Vannberg Faglærar X X Birgit Husum Assistent X X Det er dessutan gjennomført samtalar med representantar for elevrådet og foreldra ved skulen. 16

17 Vedlegg 3 Rettslege krav 1 Det førebyggjande arbeidet 9a-4, Systematisk arbeid for å fremje helsa, miljøet og tryggleiken til elevane (internkontroll) Skolen skal aktivt drive eit kontinuerleg og systematisk arbeid for å fremje helsa, miljøet og tryggleiken til elevane, slik at krava i eller i medhald av dette kapitlet blir oppfylte. Skoleleiinga har ansvaret for den daglege gjennomføringa av dette. Arbeidet skal gjelde det fysiske så vel som det psykososiale miljøet. 9a-3 første ledd Det psykososiale miljøet Skolen skal aktivt og systematisk arbeide for å fremje eit godt psykososialt miljø, der den enkelte eleven kan oppleve tryggleik og sosialt tilhør. Det systematiske skulemiljøarbeidet skal sikre at elevane sin rett blir oppfylt ved at skulen arbeider kontinuerleg og systematisk for eit godt skulemiljø. Det avgjerande er at skulemiljøarbeidet er eigna til å sikre elevane eit godt psykososialt miljø og at brot på retten til eit godt miljø blir oppdaga og handtert på ein effektiv måte. Føremålet med skulen sine plikter etter 9a-4 er å sikre at uønskt/krenkjande åtferd blir oppdaga og teke hand om tidleg. Dette vil seie at skulen må ha rutinar for å kartleggje skulemiljøet og den enkelte eleven si oppleving av det psykososiale miljøet. Ein naudsynt føresetnad for det systemretta arbeidet er at skulen overfører krava i kapittel 9a til konkrete mål og handlingar. Skulen må ha planar og rutinar for korleis elevane sin rett skal oppfyllast. Skulen blir i 9a-4 pålagd å arbeide aktivt, systematisk og kontinuerleg slik at krava i kapittel 9a blir oppfylde. Dette inneber at skulen skal arbeide etter eit føre var -prinsipp, og førebyggje brot på eleven sin rett etter 9a-1. Skulen kan ikkje vere passiv og avvente at ein situasjon oppstår, som til dømes at læraren faktisk ser mobbing eller at nokon klagar på forholda. Med kontinuerleg meiner ein at det systematiske arbeidet må vere gjennomgåande i skulen sitt arbeid, og ikkje berre noko som blir gjort når det oppstår ubehagelege situasjonar eller ved oppstart av kvart skuleår. Arbeidet skal drivast heile tida, gjennom heile skuleåret. Eit anti-mobbeprogram eller ein perm med internkontrollrutinar som står i ei hylle, er ikkje tilstrekkeleg for å oppfylle kravet til systematisk arbeid. Det systematiske arbeidet skal vere gjennomtenkt og planmessig. Planane og rutinane må vere innarbeidde og må følgjast av personalet når det blir arbeidd med saker som omhandlar det psykososiale miljøet til elevane. Skuleleiinga ved rektor har ansvaret for at det systematiske arbeidet er aktivt, systematisk og planmessig. Skulen må for å oppfylle kravet til internkontroll: Setje seg konkrete mål for skulemiljøet og skulemiljøarbeidet Arbeide systematisk og planmessig for å nå måla og førebyggje problem Ha rutinar for å følgje med på skulemiljøet og den enkelte eleven si oppleving av det, medrekna rutinar for å avdekkje og handtere problem når dei dukkar opp og kontrollere at rutinane blir følgde 17

18 Skulen må kunne dokumentere at dei har eit system for internkontroll. Internkontroll inneber å overføre krava i lov og forskrift til konkrete mål for skulemiljøet, kartleggje utfordringar, planleggje og setje i verk tiltak for å nå måla. Skulen må dokumentere at dette er etablert, og at det faktisk blir følgt opp. I tillegg til det som blir dokumentert skriftleg, må skulen kunne vise at: - internkontrollen dekkjer alle reglane i kapittel 9a - kvar tilsett utfører pliktene dei har etter lova og kjenner til interne mål, rutinar/planar - dei tilsette har tilstrekkjeleg kompetanse om skulemiljøarbeid og handtering av utfordringar og hendingar som gjeld skulemiljøet - skulen har tiltak for å fremje skulemiljøet og førebyggje, avdekkje og handtere krenkingar - tiltaka blir sette i verk og planar og rutinar blir følgde i praksis - leiinga er aktivt med i arbeidet med internkontroll/skulemiljø. I det systematiske arbeidet med det psykososiale miljøet må også andre reglar i opplæringslova dragast inn. For det fyrste må skulen kartleggje krava til brukarorgan i kapittel 11. Eit sentralt organ i det systematiske arbeidet er skulemiljøutvalet. Ordensreglementet ved skulen er eit sentralt verkemiddel i arbeidet med skulemiljøet, og skulen må sjå til at dette er integrert i skulemiljøarbeidet/internkontrollen. Eit system for skulemiljøet som ikkje blir sett i samanheng med ordensreglement, er ikkje heilskapleg nok. I tillegg må skulen også trekkje inn vurdering i orden og i oppførsel etter forskrift til opplæringslova Det individretta arbeidet Skuleeigar, skulen, rektor og alle tilsette pliktar å sikre elevane sin individuelle rett etter 9a-1 gjennom individuelt retta arbeid. Det individretta arbeidet ved skulen er regulert i 9a-3 andre og tredje ledd i opplæringslova. Handlingsplikta etter 9a-3 andre ledd Plikta til å behandle oppmodingar om tiltak frå elevar/foreldre som enkeltvedtak etter 9a-3 tredje ledd Handlingsplikta 9a-3 andre ledd plikta til å undersøkje, varsle og gripe inn Dersom nokon som er tilsett ved skolen, får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar som mobbing, diskriminering, vald eller rasisme, skal vedkommande snarast undersøkje saka og varsle skoleleiinga, og dersom det er nødvendig og mogleg, sjølv gripe direkte inn. Regelen slår fast at alle som er tilsette ved skulen, har ei handlingsplikt som inneber - plikt til i å gjere undersøkingar, - plikt til å varsle rektor og - plikt til å gripe inn når det er naudsynt og mogleg. Handlingsplikta gjeld for alle som er tilsette ved skulen ved at dei har eit tilsetjingsforhold/ein arbeidsavtale med skuleeigar. I førearbeida til lova 3 er det sagt at tilsette i praksis ofte vil vere lærarar og miljøarbeidarar, men at plikta også gjeld anna personale. I tillegg til undervisningspersonalet på skulen kan dette til dømes vere vaktmeister, assistentar, kontor- og reingjeringspersonale. 3 Sjå Ot. prp. nr. 72 ( ). 18

19 Den tilsette si handlingsplikt tek til å gjelde når ho/han får kunnskap eller mistanke om at ein elev blir utsett for krenkjande ord eller handlingar. Kunnskap om vil seie at den tilsette faktisk veit at ein elev blir utsett for uakseptabel åtferd frå elevar, lærarar eller andre ved skulen. Dette kan vere hendingar som den tilsette sjølv er vitne til eller blir fortald om. Ein del av handlingsplikta er plikta til å undersøkje om eleven faktisk har blitt utsett for krenkjande ord eller handlingar, og få klargjort kva som faktisk har skjedd. Handlingsplikta gjeld også dersom den tilsette får ein mistanke om at ein elev er utsett for ord og handlingar. Det er altså ikkje naudsynt med faktisk kunnskap for at handlingsplikta gjeld. Den tilsette må, når ho/han får kunnskap eller mistanke om krenkjande åtferd, vurdere kva som blir neste steg. Skuleleiinga skal varslast, og i nokre tilfelle har den tilsette plikt til å gripe inn. Dette må vurderast konkret i den enkelte situasjonen. I akutte situasjonar, til dømes når elevar slåss eller ein overhøyrer krenkjande ord til ein elev, er det naturleg å gripe inn straks og undersøkje nærare i etterkant kva som faktisk skjedde. Det følgjer av 9a-3 andre ledd at etter at den tilsette har undersøkt saka og kome til at dette er forhold som bør følgjast opp, skal skuleleiinga informerast. Skuleleiinga pliktar å sikre at alle saker dei blir varsla om òg blir følgde opp. Tilsette som varslar etter 9a-3 andre ledd skal takast på alvor. Skulen, ved rektor, pliktar å undersøkje saka ytterlegare dersom det er behov for dette, og setje i verk eigne tiltak. Skulen med alle sine tilsette må ha ei felles forståing av når det skal varslast, og korleis varslinga skal skje. På same måte må alle ved skulen ha eit avklart forhold til terskelen for å gripe inn. Desse avklaringane og rutinar for dette må innarbeidast i internkontrollen etter 9a-4. Det er ikkje noko krav i 9a-3 andre ledd om at skulen skal gjere eit enkeltvedtak når det blir sett i verk tiltak etter eige initiativ. Dette skil seg frå når ein elev eller forelder ber om tiltak, jf. 9a-3 tredje ledd. At det ikkje må gjerast enkeltvedtak tek likevel ikkje frå skulen ansvaret for å følgje opp saka på føremålstenleg vis. I nokre tilfelle vil tiltaka skulen set i verk, likevel krevje at det blir gjort enkeltvedtak. For enkelte tiltak er det fastsett eksplisitt i opplæringslova eller forskrift til opplæringslova at avgjerda er eit enkeltvedtak. Døme på dette er bortvising etter opplæringslova 2-10 og skulebyte etter opplæringslova 8-1 tredje ledd. Elles er det definisjonen av enkeltvedtak i forvaltningslova 2 sett opp imot karakteren av tiltaket som er avgjerande for om reglane om enkeltvedtak skal brukast. Samstundes har skulen eit visst handlingsrom knytt til ordensmessige og opplæringsmessige tiltak. Dette er mindre inngripande tiltak som blir gjorde for å gjennomføre opplæringa. Det skriftlege, som enkeltvedtaksforma gjev, er viktig for skulen si dokumentering av at dei har gripe inn og prøvd å sikra eleven sin rett etter 9a-1. Plikta til å behandle oppmodingar om tiltak frå elevar/foreldre 9a-3 tredje ledd Eleven/ foreldra sin rett til å be om tiltak og saksbehandlinga ved skulen Dersom ein elev eller forelder ber om tiltak som vedkjem det psykososiale miljøet, deriblant tiltak mot krenkjande åtferd som mobbing, diskriminering, vald eller rasisme, skal skolen snarast mogleg behandle saka etter reglane om enkeltvedtak i forvaltningslova. Om skolen ikkje innan rimeleg tid har teke stilling til saka, vil det likevel kunne klagast etter føresegnene i forvaltningslova som om det var gjort enkeltvedtak. Skulen er pålagd gjennom 9a-3 tredje ledd å behandle oppmodingar frå elevar eller foreldre som gjeld det psykososiale miljøet etter reglane om enkeltvedtak i forvaltningslova. Dersom det ligg føre ei slik oppmoding, må skulen snarast råd ta stilling til om eleven sin rett er oppfylt, og eventuelt kva tiltak som skal setjast i verk. Det blir streka under at skulen alltid skal gjere eit enkeltvedtak når elevar/foreldre oppmodar om tiltak som gjeld det psykososiale miljøet. Skulen har altså ei vedtaksplikt. Dersom skulen ikkje oppfyller plikta til å gjere enkeltvedtak i saka, kan foreldra/eleven likevel klage som om det var gjort enkeltvedtak. Oppmodingar frå elevar og foreldre treng ikkje vere skriftlege. Skulen må også ta stilling til munnlege førespurnader. Skulen kan ikkje avvise ei oppmoding fordi ho ikkje er skriftleg eller unnlèt å oppgje kva tiltak eleven/foreldra ynskjer. Skulen kan heller ikkje krevje at eleven/foreldra må 19

20 levere ei skriftleg oppmoding. Dersom skulen er i tvil om ei oppmoding frå eleven/foreldra er ei oppmoding etter 9a-3 tredje ledd, må skulen avklare dette. Skulen har ei rettleiingsplikt etter forvaltningslova 11. Ein del av dette vil vere å informere eleven/foreldra om rettane etter kapittel 9a og klarleggje om ei oppmoding frå ein elev eller foreldre om det psykososiale miljøet er ei oppmoding om tiltak. Den som tek imot førespurnaden, pliktar også å informere om retten til å be om tiltak og klageretten etter 9a-3 tredje ledd. Alle oppmodingar, også munnlege, skal takast på alvor og utgreiast. Dette er ein del av skulen si utgreiingsplikt etter forvaltningslova 17. Oppmodinga skal normalt rettast til skuleleiinga ved rektor, men oppmodingar kan også rettast til lærarar og andre tilsette. Dersom oppmodinga blir retta til ein lærar, må han/ho vurdere kva oppmodinga gjeld og om dette er noko som kan og bør løysast innanfor klassen. Læraren si vurdering vil vere viktig når det skal avgjerast kva tiltak som eventuelt skal inn i enkeltvedtaket. Uansett om oppmodinga kan løysast innanfor klassen, skal denne bringast vidare til skuleleiinga. Ei oppmoding frå elevar/foreldre skal aldri stoppast på klassenivå. Dette har samanheng med kravet i 9a-3 tredje ledd fyrste punktum om at alle tilfelle der det blir bede om tiltak knytte til det psykososiale miljøet, skal behandlast som enkeltvedtak etter forvaltningslova. Regelen slår også fast at saka skal behandlast snarast mogleg, og dersom det ikkje er gjort eit enkeltvedtak etter forvaltningslova innan rimeleg tid, kan eleven/foreldra klage som om skulen hadde gjort eit enkeltvedtak etter forvaltningslova. Ei klage skal alltid sendast til det forvaltningsorganet som har eller skulle ha gjort enkeltvedtak i saka i fyrste instans. Det vil seie at klaga skal sendast til skulen. Fylkesmannen er klageinstans, men før klageinstansen kan ta saka til behandling, må skulen eller skuleeigar sjå på saka på nytt, og eventuelt førebu saka for fylkesmannen, jf. forvaltningslova 33. Elles inneheld ikkje opplæringslova kapittel 9a krav til saksbehandlinga. Saksbehandlingsreglane i forvaltningslova gjeld for saker etter 9a-3. Dersom skulen ikkje behandlar noko som var meint som ei oppmoding, er dette alvorleg og kan få konsekvensar, m.a. anna etter strafferegelen i 9a-7. 3 Brukarmedverknad Elevane skal engasjerast i det systematiske skulemiljøarbeidet, både planlegginga og gjennomføringa av det, jf. 9a-5. Første ledd i denne lyder: 9a-5 første ledd Elevdeltaking i skulemiljøarbeidet Elevane skal engasjerast i planlegginga og gjennomføringa av det systematiske arbeidet for helse, miljø og tryggleik ved skolen. Skolen skal leggje oppgåver til rette for elevane etter kva som er naturleg for dei enkelte årstrinna. Dette inneber at elevane skal takast med i skulen sitt arbeid med å oppfylle krava i kapittel 9a. Dette kan til dømes vere deltaking når skulen lagar ordensreglement, deltaking i gjennomføring av gjennomføre enkle målingar, osv. Det er skuleleiar sitt ansvar at elevane blir tekne med i skulemiljøarbeidet. I førearbeida er det vist til at det er viktig i seg sjølv at elevane kan få oppleve å bli høyrde, og for skulen vil det vere lettare å planleggje og å gjennomføre tiltak i samarbeid med elevane og dei føresette. Elevane si deltaking i skulemiljøarbeidet skal vere sikra i internkontrollsystemet ved skulen etter 9a-4. I lova 9a-6 og kapittel 11 er ulike organ for brukarmedverknad regulerte. Dei råda og utvala opplæringslova stiller krav til at skulane skal opprette, er: Elevråd jf. 11-2/11-6 Foreldreråd og FAU jf Samarbeidsutval/skuleutval jf Skulemiljøutval jf. 11-1a 20

21 Råda og utvalga skal gjevast relevant informasjon og ein reell sjanse til å uttale seg, jf. 9a-6. 9a-6 - Informasjonsplikt og uttalerett Samarbeidsutvalet, skoleutvalet, skolemiljøutvalet og dessutan elevrådet og foreldrerådet skal haldast løpande underretta om alle tilhøve - deriblant hendingar, planar og vedtak - som har vesentleg betydning for skolemiljøet. Råda og utvala har på førespurnad rett til å få framlagt dokumentasjon for det systematiske helse-, miljø- og tryggleiksarbeidet ved skolen. Råda og utvala som er nemnde i første ledd, skal så tidleg som mogleg takast med i planlegginga og gjennomføringa av miljøtiltak ved den enkelte skolen, og har rett til å uttale seg og komme med framlegg i alle saker som har betydning for skolemiljøet. Dersom skolen blir klar over tilhøve ved skolemiljøet som kan ha negativ verknad for helsa til elevane, skal elevane og dei føresette snarast mogleg varslast om det. Rutinar for å sikre at informasjon og varsling til dei ulike råda og utvala må innarbeidast i internkontrollsystemet ved skulen etter 9a-4. 21