VÅR DATO VÅR REFERANSE 1 27.03.2017 2017/12714 DYKKAR DATO 21.02.2017 VÅR SAKSHANDSAMAR Ingelin Gammersvik tlf 99243849 DYKKAR REFERANSE Sjøtroll Havbruk AS Skipavika 54 5397 BEKKJARVIK Att. Kenneth Samland Avslag på søknad om gjennomsnittsutrekning av alminneleg arbeidstid Sjøtroll Havbruk AS og Lerøy Vest AS, arbeid frå MS Trollbas Arbeidstilsynet visar til søknad av 21. februar 2017, vedlagt referat frå drøftingar med tillitsvalte samt tilleggsopplysningar av 6. mars 2017. Om søknaden Sjøtroll Havbruk AS, org.nr. 929 363 833 og Lerøy Vest AS, org.nr. 886 813 082, søkjer om gjennomsnittsutrekning av alminneleg arbeidstid, jf. arbeidsmiljøloven (aml.) 10-5 tredje ledd. Verksemda er ikkje bunde av tariffavtale. Søknaden gjeldt åtte arbeidstakarar som jobbar i serviceavdelinga til produksjonssamarbeidet mellom Sjøtroll Havbruk og Lerøy Vest, Lerøy Sjøtroll. Arbeidstakarane skal jobbe bu på og jobbe frå båten MS Trollbas. Dei skal jobbe med fortøying og avlusing innan havbruksnæringa. Søknadsperioden er 10. mars 2017 til 9. mars 2018. Arbeidstidsordninga inneber: Lengste daglege skiftlengde er 12. Tal på pausar er 2 á 30 minutt. Den eine pausen inngår i arbeidstida. Lengste daglege arbeidstid er 11,5. Lengste arbeidstid i veka ekskludert pausar er 46 (vekesskiljet er satt kl. 00.00 mellom onsdag og torsdag). Gjennomsnittleg alminneleg arbeidstid i løpet av åtte veker utgjer 34,5. Gjennomsnittleg alminneleg arbeidstid i løpet av 26 veker utgjer 34,9. Reglane om dagleg kviletid og kviletid per veke er overhaldne, jf. aml. 10-8 fyrste og andre ledd. Det er lagt opp til nattarbeid og søndagsarbeid. Arbeidstakarane jobbar annakvar veke. Den eine arbeidsveka jobbar dei sju dagar, dei har deretter fri i sju dagar, før dei jobbar i fem dagar. Dei har så fri i ni dagar. Vaktene går frå kl. til kl. og frå kl. til kl.. Arbeidstidsordninga kan illustrerast slik: Veke 1 Måndag Tysdag Onsdag Torsdag Fredag Laurdag Søndag Sum Skiftlengde 84 POSTADRESSE E-POST TELEFON ORGANISASJONSNR Postboks 4720 Sluppen post@arbeidstilsynet.no 73 19 97 00 974771748 7468 TRONDHEIM INTERNETT Noreg www.arbeidstilsynet.no
VÅR REFERANSE 2 Arbeidstid eks. pausar 11 11 11 11 11 11 11 77 Veke 2 Måndag Tysdag Onsdag Torsdag Fredag Laurdag Søndag Sum Skiftlengde Fri Fri Fri Fri Fri Fri Fri - Veke 3 Måndag Tysdag Onsdag Torsdag Fredag Laurdag Søndag Sum Skiftlengde Arbeidstid eks. pausar 60 11 11 11 11 11 55 Veke 4 Måndag Tysdag Onsdag Torsdag Fredag Laurdag Søndag Sum Skiftlengde Fri Fri Fri Fri Fri Fri Fri - Grunngjeving for søknaden Søknaden er grunngjeven med karakteren i arbeidet. Det er opplyst i søknaden at særleg arbeidet med avlusing krev mykje kapasitet, og at det store delar av året vil vera behov for drift døgnet rundt. Verksemda si skildring av arbeidet Som nemnt innleiingsvis skal arbeidstakarane jobbe bu på og jobbe frå båten MS Trollbas. Dei skal jobbe med fortøying og avlusing innan havbruksnæringa. Arbeidet vert ikkje rekna som fysisk krevjande. I tillegg til å bruke maskiner til alle løft, går arbeidet ut på å sjå at «fisken har det bra og at alle pumper går som normalt». Arbeidsgjevar opplyser at dei har god struktur på arbeidet og at driftsleiar på dei ulike arbeidsstadane har ansvaret for operasjonane. Tempoet vert stort sett styrt av arbeidstakarane sjølve, men arbeidsdagen lyt leggjast opp etter kvar det er naudsynt å behandle lus. Av risikoar nemner arbeidsgjevar arbeidet med vinsj, nokk og kran (løft). Dei tilsette jobbar og søv om bord på båten. Dei får varme måltider kvar dag, har tilgang til messe med TV og annan underhaldning. Arbeidsgjevar opplyser at passiv arbeidstid førekjem med varierande omfang. Det er spesielt vêrtilhøve som fører til passiv arbeidstid, i tillegg til segling mellom arbeidsstadar. Det går fram av e-post 6. mars at passiv arbeidstid utgjer rundt rekna 20 % (10 % segling og 10% ligge til kai). Rettsleg grunnlag Arbeidstilsynet kan gje samtykke til gjennomsnittsutrekning av den alminnelege arbeidstida, jf. aml. 10-5 tredje ledd. Gjennomsnittsutrekning vil seie at arbeidstakaren kan ha lengre arbeidsdagar i visse periodar, mot kortare arbeidsdagar i andre periodar, utan at arbeidstakaren får auka den samla arbeidstida. Den samla arbeidstida kan likevel ikkje overstige 13 i løpet av 24. Løpet av åtte veker må gjennomsnittleg samla arbeidstid ikkje overstige 48 i veka. I løpet av ein periode på 26 veker må gjennomsnittleg alminneleg arbeidstid ikkje overstige alminneleg arbeidstid etter aml. 10-4. Arbeidstilsynet gjer ei heilskapleg vurdering av saka innanfor rammene i aml. 10-5 tredje ledd. I vurderinga vert det mellom anna lagt vekt på arbeidsgjevar og arbeidstakar sine interesser i ordninga, samt kva risikofaktorar den aktuelle arbeidstidsordninga kan ha. Ved avgjersla skal Arbeidstilsynet særleg leggje vekt på omsynet til arbeidstakarane si helse og sin
VÅR REFERANSE 3 velferd. Det er ein føresetnad for gjennomsnittsutrekning av arbeidstida er at arbeidet er av ein slik art at lengre dagleg arbeidstid eller lengre arbeidstid i veka ikkje aukar faren for helseskadar eller arbeidsulukker og ikkje svekkjer arbeidstakarane si moglegheit til å visa varsemd, sjå Ot.prp. nr. 41 (1975-1976) s. 64. Vidare fylgjer det av aml. 10-2 fyrste ledd at arbeidstakarane ikkje skal utsetjast for uheldige fysiske eller psykiske påkjenningar som fylgje av arbeidstidsordninga, og at tryggleiksomsyn må ivaretakast. I dette ligg eit overordna og ufråvikeleg krav om at arbeidstidsordninga må vera forsvarleg. Arbeid om natta og på søndagar er ikkje tillate med mindre «arbeidets art gjør det nødvendig», jf. aml. 10-10 andre ledd og 10-11 andre ledd. Arbeidstilsynet si vurdering Arbeidstilsynet sin kompetanse til å handsame søknaden Arbeidstakarane bur på og jobbar frå ein båt. For å avgjere søknaden må Arbeidstilsynet prejudisielt ta stilling til om arbeidet er omfatta av arbeidsmiljølova eller sjøfartsregelverket. Meir presist blir spørsmålet om saka er omfatta av unntaket for «sjøfart» i aml. 1-2 andre ledd bokstav a. Høgsterett har teke stilling til avgrensinga av vilkåret i Rt-2007-1458, som omhandla dykking frå båt. Retten føretok ein grundig gjennomgang av rettskjeldene, og formulerer det som står fram som det mest sentrale vurderingstemaet i avsnitt 21. Retten uttalar at på bakgrunn av «relevante lovtekster, forarbeider og dykkerforskriften må jeg konkludere med at skal dykking fra båt falle inn under unntaket for sjøfart, må vedkommende dykker ha en slik tilknytning til skipet og skipets virksomhet at det er naturlig at forhold som gjelder arbeidervern og arbeidsmiljø, reguleres av sjøfartslovgivningen og ikke av arbeidsmiljøloven» (vår understreking). Direktoratet for Arbeidstilsynet har nyleg teke stilling til spørsmålet om arbeid frå båt vert omfatta av «sjøfart». Også denne saka gjaldt dykkarar. Sjølv om arbeidet i noverande sak har ein annan karakter, finn Arbeidstilsynet vurderinga Direktoratet gjorde i klagesaka relevante. Klagesak 2016/27222 gjaldt ei verksemd som leverte tenester til oppdrettsverksemder og som hadde spesialisert seg på dykking i havbruk. Verksemda hevda i klagesaka at reglane i arbeidsmiljølova ikkje kunne brukast på deira verksemd og viste mellom anna til at dei dreiv sjøbasert arbeid. Verksemda viste særleg til at den typen dykkarverksemd dei gjorde, berre utgjorde ein avgrensa del av arbeidstakarane sine arbeidsoppgåver. På denne bakgrunn meinte verksemda at arbeidstakarane hadde ei «særskilt tilknytning» til båten og at dei dermed vart omfatta av unntaket i arbeidsmiljølova om sjøfart. Direktoratet peika på tre tilhøve som hadde særleg stor vekt for kor vidt arbeidstakarane har «særskilt tilknytning» til båten og eventuelt fell utanfor verkeområdet til arbeidsmiljølova: om arbeidstakarane er mannskap om bord på båten, i kva grad arbeidstakarane overnatta på båten og omfanget av dykkeverksemda samanhalde med andre oppgåver dei hadde. Trass i at båtane i saka ikkje hadde eige mannskap i tillegg til dykkarane, og trass i at arbeidstakarane til dels overnatta om bord på båten, kom Direktoratet for Arbeidstilsynet til at arbeidsmiljølova gjaldt. Direktoratet peika på at det stod fram som «utvilsomt» at det var sjølve dykkinga og alt arbeid
VÅR REFERANSE 4 som vart gjort for at dykkinga skulle kunne gjennomførast, som var det dominerande trekket ved verksemda. Det avgjerande i saka var dermed omfanget av dykkeverksemda samanhalde med andre oppgåver. I tillegg viste Direktoratet til at både føremålet med arbeidsmiljølova og reelle omsyn tala for at dykkeverksemd bør vera omfatta av føresegnene i arbeidsmiljøloven. Desse går me ikkje nærare inn på her. Etter ei konkret vurdering av denne saka har Arbeidstilsynet kome til at arbeidet som her skal utførast ikkje kan karakteriserast som «sjøfart» etter aml. 1-2 andre ledd bokstav a. Arbeidstilsynet visar til at arbeidet som skal gjerast ikkje har ein slik tilknyting til båten at det er naturleg å rekne arbeidet til å falle inn under sjøfart. Arbeidet knyt seg i all hovudsak til arbeid med havbruka, og ikkje til båten. At arbeidstakarane bur om bord på båten er då ikkje avgjerande. På denne bakgrunn har Arbeidstilsynet kompetanse til å behandle søknaden. Fleire prosjekt Søknaden gjeldt samtlege prosjekt dei aktuelle arbeidstakarane jobbar på i søknadsperioden. Arbeidstilsynet gjev som hovudregel berre samtykke til enkelte, konkrete prosjekt. Årsaka er at arbeidsoppgåver, risikoar og tilhøva elles vil kunne variera frå prosjekt til prosjekt og frå arbeidsstad til arbeidsstad. Arbeidstilsynet vil då ikkje ha tilstrekkeleg grunnlag til å vurdera om vilkåra i arbeidsmiljølova er oppfylt på alle prosjekt/arbeidsstedar basert på ein søknad. Det går derimot fram av søknaden her at arbeidet og risikoane i arbeidet er høvesvis like frå arbeidsstad til arbeidsstad. Etter ei konkret vurdering har Arbeidstilsynet kome til å kunne handsame denne søknaden som ein sak med eitt vedtak. Er arbeidstidsordninga forsvarleg? Arbeidstidsordninga det er søkt om inneber at arbeidstakarane har ei arbeidstid på 11,5 i døgnet og inntil 46 timer i veka (80,5 i strekk). Arbeidsperioden går over fem og sju dagar. Arbeidsplanen er dermed innanfor tidsrammene for gjennomsnittsutrekning i aml. 10-5 tredje ledd. Spørsmålet er om arbeidstidsordninga ivaretek arbeidstakarane si helse og deira velferd og tryggleik på ein forsvarleg måte, sjå 10-5 tredje ledd, jf. 10-2 fyrste ledd. Denne arbeidstidsordninga inneber både lange arbeidsdagar, lange arbeidsveker, og nattarbeid. Med omsyn til arbeidsmedisinsk forsking på lange arbeidsveker, visar nyare studiar at risikoen for innsovningsvanskar og for lite søvn er fordobla ved ei arbeidstid på meir enn 55 per veke versus 35 40 per veke, og risikoen aukar ved fleire lange skift etter kvarandre. Dette må sjåast i samanheng med at arbeidsmedisinsk forsking visar at risikoen for feilhandlingar aukar med lengda av skiftet. Risikoen aukar mykje raskare enn skiftlengden, og dette er sannsynlegvis ein trøttheitseffekt. Arbeidstid over åtte gjev ein auka risiko for ulukker på rundt 50 %, og over 12 på rundt 100 %, med ein kumulativ effekt utover i arbeidstida (Stami-rapport (2014): Arbeidstid og helse. Oppdatering av en systematisk litteraturstudie). Vidare tydar forsking på at lange arbeidsøkter, skiftarbeid og nattarbeid også aukar risikoen for hjarte- og karssjukdom og diabetes. Som et generelt utgangspunkt gjev Arbeidstilsynet, på bakgrunn av tilhøva nemnd over, normalt ikkje samtykke til vaktar på over 10-10,5 alminneleg arbeidstid ekskludert pausar i løpet av 24 eller ca. 60 i løpet av sju dagar.
VÅR REFERANSE 5 Med omsyn til nattarbeid visar arbeidsmedisinsk forsking at det er samanheng mellom nattarbeid og auka risiko for kroniske søvnproblem og andre helseproblem, spesielt i fordøyingssystemet og i hjarte- og karsystemet. Risikoen for skadar og ulukker er vesentleg større ved nattarbeid enn arbeid på dagtid. Arbeidstider som inneber at arbeidstakaren ikkje har moglegheit til å leggje seg for å sove i perioden mellom kl. 20.00 og 00.00, kan medføre at arbeidstakaren ikkje får nok søvn. Det er fordi det er vanskelegare å få nok djup søvn når ein legg seg på eit anna tidspunkt. Dette vil difor vera eit vesentleg moment i vurderinga av om arbeidstidsordninga er forsvarleg etter aml. 10-2 fyrste ledd. På bakgrunn av arbeidsmedisinsk forsking og vurderingar set Arbeidstilsynet ein relativt høg terskel for å samtykke til gjennomsnittsutrekning av fleire lange nattevakter i strekk. I utgangspunktet kan Arbeidstilsynet samtykke til maksimum to til tre nattevakter på rad, avhengig av belastninga arbeidet medfører og kor lange vakter arbeidstidsordninga legg opp til. Ved eksempelvis korte prosjekt, kan det ut frå ei konkret vurdering vera aktuelt å samtykke til fleire nattevakter på rad. Dersom ein trekkjer ifrå pausar i arbeidstidsordninga det er søkt om i denne saka, vert det lagt opp til at arbeidstakarane skal jobbe 77 og 55 i veka. Rett nok er ikkje timetalet så høgt i sjølve arbeidsplanen, fordi vekesskiljet er satt mellom onsdag og torsdag for å oppfylle kravet til samanhengande arbeidsfri på 35 i veka. Reint faktisk reduserer derimot ikkje eit anna vekesskilje kor krevjande arbeidstidsordninga er for arbeidstakarane. I den vurderinga vil det vera avgjerande kor mange lange arbeidsdagar arbeidstakarane skal jobbe i strekk. Sidan arbeidstakarane skal jobbe inntil 77 i løpet av ein sjudagarsperiodane, samt fem nattevakter på rad, ligg arbeidsplanen utanfor det som normalt vert rekna som ei forsvarleg arbeidstidsordning. Kvar arbeidstidsordning må derimot vurderast konkret, og særlege tilhøve ved ei ordning kan føre til at det vert gjeve løyve til både kortare og lengre arbeidstid enn normalt avhengig av dei konkrete omstende i kvar enkelt sak. Karakteren og arten av arbeidet, tal på og lengd på pausar og passive periodar, grad av eigenkontroll under utføringa av arbeidet og risiko for feil og ulukker er vesentlege faktorar som har betydning for vurderinga av ei arbeidstidsordning. Arbeidsgjevar i denne saka har opplyst at det førekjem passive innslag i løpet av arbeidsdagen, men at omfanget er varierande. I kva grad arbeidsdagane inneber passivitet, avheng av vêrtilhøve, og kor lang tid det tek å føre båten mellom arbeidsstadene. Som nemnd reknar arbeidsgjevar at omlag 20 % av arbeidstida om bord er passivt arbeid. Med omsyn til det konkrete arbeidet som her vert utført, inneber det fortøying og avlusing i havbruk. Arbeidet er av fysisk karakter, men ikkje utprega fysisk krevjande. Verksemda har opplyst i e-post 6. mars at dei ynskjer å ta kontakt med bedriftshelsetenesta for å kartleggje om arbeidet eventuelt er psykisk krevjande. Nokre av risikoane i arbeidet knyt seg til det fysiske arbeidet som vert gjort, til dømes ved notskifte og arbeid med fortøying. Vidare knyt risikoane seg til arbeidet med maskiner, der arbeidstakarane til dømes kan utsetjast for klemskadar og slagskadar. I tillegg vert arbeidstakarar utsett for andre risikofaktorar, som til dømes er knytt til kjemikaliebruk og støy. Verksemda har identifisert risikoane og vurdert tiltak i vedlagt risikoanalyse.
VÅR REFERANSE 6 Etter ei konkret vurdering av tilhøva i saka har Arbeidstilsynet kome til at arbeidstidsordninga ikkje er forsvarleg etter arbeidsmiljølova. Arbeidstilsynet visar til at arbeidstidsordninga ligg utanfor dei tidsrammene Arbeidstilsynet normalt kan samtykke til, både med omsyn til lengda på arbeidsdagane, lengda på arbeidsperioden, samt talet på nattevakter i strekk. Det føreligg ikkje konkrete tilhøve i saka som gjer det forsvarleg med ei arbeidstidsordning som ligg utanfor desse tidsrammene. Arbeidstilsynet visar særleg til det avgrensa omfanget av passivitet i arbeidet, belastninga i arbeidet og at arbeidet inneber ein del risikofaktorar. På denne bakgrunn finn Arbeidstilsynet at arbeidstidsordninga ikkje tek vare på arbeidstakarane si helse og deira velferd og tryggleik på ein forsvarleg måte og at den difor ikkje oppfyller krava i arbeidsmiljøloven 10-5 tredje ledd, jf. 10-2 fyrste ledd. Arbeidstilsynet må difor avslå søknaden. Vedtak Arbeidstilsynet fattar fylgjande vedtak: Arbeidstilsynet avslår søknaden. Klage De kan klage på dette vedtaket jf. forvaltningsloven 28. Fristen for å klage er tre veker frå de får dette brevet. For nærare informasjon om klageinstans, framgangsmåte ved klage og retten til å sjå dokumenta i saka, sjå www.arbeidstilsynet.no/klage. Informasjon til tillitsvalte Tillitsvalte skal gjerast kjend med vedtak frå Arbeidstilsynet, jf. aml. 18-6 åttande ledd. Me har sendt ein eigen kopi av dette brevet til tillitsvalte. Behov for meir informasjon? De finn meir informasjon om Arbeidstilsynet og krav til arbeidsmiljøet på www.arbeidstilsynet.no, eller de kan kontakta oss på telefon 73 19 97 00. Me ber om at det vert vist til vår referanse 2017/12714 ved seinere kontakt eller korrespondanse i denne saka. Med helsing Arbeidstidseininga Christine Due Sivertsen avdelingsleiar (sign.) Ingelin Gammersvik seniorrådgjevar (sign.) Dette brevet er godkjend elektronisk i Arbeidstilsynet og har difor ingen signatur.
VÅR REFERANSE 7 Kopi til: Lerøy Vest AS Skipavika 54 5397 BEKKJARVIK Sjøtroll Havbruk AS og Lerøy Vest AS v/arnstein Eiken Skipavika 54 5397 BEKKJARVIK