REFERAT Helse- og omsorgstenestene Mottakere: Rådmannen Bente Nesse Dok. ref. Arkivkode: Dato: Arkivsaknr.: 15/590-6/ 34 K2 - F03 03.01.2017 L.nr.: 17/21 Notat om folkehelsa i Hyllestad Viser til utkast til planstrtategi 2016-2020 presentert i leiargruppemøte 5.12.16. Under tema Folkehelse i planstrategien, kan ein avgrense seg til å vise til dette notatet og gjengi innhaldet i pkt 8. Dersom ein vel å ta med seg innspel frå sektorane (jf. pt 6) bør notatet utfyllast med desse opplysningane. 1. Lovgrunnlag Folkehelselova 5 5.Oversikt over helsetilstand og påvirkningsfaktorer i kommunen Kommunen skal ha nødvendig oversikt over helsetilstanden i befolkningen og de positive og negative faktorer som kan virke inn på denne. Oversikten skal blant annet baseres på: a) opplysninger som statlige helsemyndigheter og fylkeskommunen gjør tilgjengelig etter 20 og 25, b) kunnskap fra de kommunale helse- og omsorgstjenestene, jf. helse- og omsorgstjenesteloven 3-3 og c) kunnskap om faktorer og utviklingstrekk i miljø og lokalsamfunn som kan ha innvirkning på befolkningens helse. Oversikten skal være skriftlig og identifisere folkehelseutfordringene i kommunen, herunder vurdere konsekvenser og årsaksforhold. Kommunen skal særlig være oppmerksom på trekk ved utviklingen som kan skape eller opprettholde sosiale eller helsemessige problemer eller sosiale helseforskjeller. Departementet kan gi nærmere forskrifter om krav til kommunens oversikt. Plan- og bygningslova 3-1 Oppgåver og omsyn i planlegginga etter lova pkt e), f) og h): e) legge til rette for god forming av bygde omgivelser, gode bomiljøer og gode oppvekst- og levekår i alle deler av landet f) fremme befolkningens helse og motvirke sosiale helseforskjeller, samt bidra til å forebygge kriminalitet h) fremme samfunnssikkerhet ved å forebygge risiko for tap av liv, skade på helse, miljø og viktig infrastruktur, materielle verdier mv. Helsedirektoratet sin rettleiar IS-2110 God oversikt ein føresetnad for god folkehelse. 2. Folketalsutvikling Kjelde: SSB ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// HYLLESTAD KOMMUNE Telefon: 57 78 95 00 // Telefax: 57 78 86 95 // E-post: postmottak@hyllestad.kommune.no // Nett: www.hyllestad.kommune.no 6957 HYLLESTAD Org.nr: 964 967 547 // Bankkonto skatt: 7855.05.14132 // Bankkonto: 3837.07.00319
Folketalsutvikling 2015-2014 i aldersgrupper Kommune Hyllestad Aldersgruppe Alle 0-17 18-66 67-79 80+ 2015 Folketal 1405 281 811 233 80 2020 Framskriving 1299 202 759 241 97 2025 Framskriving 1230 173 708 223 126 2030 Framskriving 1183 183 642 205 153 2035 Framskriving 1132 190 568 216 158 2040 Framskriving 1071 186 502 234 149 3. Folkehelsestatistikk a. Fylkesspegelen Viser til vedlagde notatutkast og tilgjengeleg statistikk på Fylkesspegelen / Sogn og Fjordane fylkeskommune. Ein tek her med følgjande oversyn som er basert på statistikk fram til 2013: Nivået I forhold til landet Endring siste åra Endring siste åra i høve til landet 1. Forventa folketalsutvikling 2013 2030 1378-5,7 % -26,8 2. Prosentdelen 80+ år i 2030 10,9 5,1 4,4 3,1 3. Prosentdelen vaksne som bur åleine 14,9-3,1 0,3-0,8 4. Prosentdelen av innbyggjarane som er innvandrarar og norskfødde med innvandrarbakgrunn frå Afrika, Asia eller Latin- 0,2-1,9 0,0-0,9 5. Prosentdelen av innbyggjarane i alderen 30 39 år med utdanning på høgskule/universitet. 29-15,7 11,7 0,7 6. Prosentdelen av hushalda som tener mindre enn 60 prosent av medianinntekt i landet. 10,5 1,0-1,1-0,6 7. Prosentdelen av unge under 18 år busette i hushalda som tener mindre enn 60 prosent av medianinntekt i landet. 8,3-0,9 1,9 1,4 8. Prosentdelen under 23 år som er omfatta av barnevernstiltak. 29,8 3,6 7,7 2,5 9. Talet på legeårsverk i primærhelsetenesta. 1,0 0,6-0,1 0,0 10. Prosentdelen som er arbeidslause. 1,5-0,4 0,5 0,6 11. Prosentdelen under 30 år som er arbeidslause. 1,6-0,8 0,1 0,4 12. Prosentdelen som får økonomisk sosialhjelp. 1,3-2,0-1,5-0,9 13. Prosentdelen unge under 25 år som får økonomisk sosialhjelp. 14. Prosentdelen timeverk med legemeldt sjukefråvær. 4,6-0,9-1,2-0,4 15. Prosentdelen uføretrygda i aldersgruppa 18 66 år. 8,4-1,0-1,1-0,5 16. Prosentdelen born som bur med ein eineforsørgjar 10,3-5,5-0,9-0,4 17. Prosentdelen av 10.klassingar som trivst på skulen. 68,8-14,7 0,5 0,0 18. Prosentdelen som fell frå i den vidaregåande skulen. 19. Prosentdelen av 10.klassingar som vert mobba på skulen. 20. Prosentdelen av innbyggjarane som har drikkevatn med tilfredsstillande e.coli-nivå. 65,4-28,0 22,4 22,0 21. Prosentdelen av innbyggjarane innlagt med hoftebrot. 2,6 0,5 0,1 0,2 22. Prosentdelen av innbyggjarane i spesialisthelsetenesta med personskadar. 15,7 2,5 0,9 1,0 23. Prosentdelen overvektige (KMI over 25) på sesjon. 46,5 21,0 24. Prosentdelen daglegrøykande gravide kvinner 14-1,0-10,0-3,0 25. Prosentdelen gutar i 2. klasse på vidaregåande som er fysisk aktive. 26. Prosentdelen av innbyggjarane med psykiske symptom og lidingar. 104-31,8 27. Prosentdelen av innbyggjarane med hjarte-/kar lidingar. 109,1 5,2 28. Prosentdelen av innbyggjarane som nyttar lækjemiddel mot KOLS eller astma. 81,2-17,4 6,8 0,6 29. Prosentdelen av innbyggjarane med muskel-/skjelettlidingar. 247,1-7,9 30. Prosentdelen av innbyggjarane med lækjemiddel mot diabetes 2. 28,6 2,1 5,9 1,2 31. Prosentdelen av innbyggjarane med kreftdiagnose. 524-40,9 11,2-33,8 Forklaring på fargekodar: Den andre spalta, «Nivået i forhold til landet», viser om indikatorverdien for kommunen i dag er betre (grøn farge), lik (gul farge) eller dårlegare (raud farge) enn landsgjennomsnittet. Den tredje spalta, «Endring dei siste åra», viser om indikatorverdien for kommunen har blitt betre (grøn), er uendra (gul) eller blitt dårlegare (raud) i løpet av den perioden vi ser på. Den fjerde spalta, «Endring dei siste åra i forhold til landet», viser om indikatorverdien for kommunen har utvikla seg betre (grøn), lik (gul) eller dårlegare (raud) enn landsgjennomsnittet i den perioden vi ser på. Kvite celler viser at vi ikkje har tal. b. Folkehelseprofil 2016 Viser til vedlagde folkehelseprofil frå Folkehelseinstituttet. c. Innntekts- og formuesstatistikk (SSB)
Statistikk over ulikskap i inntektsfordeling vist med ginikoeffisient, der 0 er minst ulikskap og 1 størst ulikskap, viser ein koeffisient for Hyllestad på 0,193 i 2014. Det er såleis relativt liten ulikskap i inntektsfordelinga mellom hushaldningane. 4. Helse- og omsorgsplanen 2012-2020 a) Hjulet Befolkning Leve- Døde- Lav Andel Andel Uføre Barnev. Aldersfordeling i prosent kårs- lighet fødsels- arbeids- sosialpr. 1 000 pr. 1 000 0 15 16 24 25-66 67 79 80 + Indeks i alt vekt ledige hjelp 16-49 år 0-17 år 21 10 52 11 6,1 3,0 797 21,4 % 0,9 % 1,4 % 32,7 34,6 Kommunen 19 11 52 11 6,7 5,4 747 10,6 % 1,5 % 3,0 % 40,3 44,2 Komm.gruppe 22 12 51 9 5,7 3,3 643 10,5 % 0,9 % 2,3 % 30,4 33,7 Fylket 20 11 55 8 4,6 5,5 731 9,6 % 1,5 % 3,1 % 33,0 39,4 Landet b) Kommunebarometer: Verdiar innafor sirkelen tyder på betre resultat enn for landet elles. Vi ser at Hyllestad kjem dårlegare ut enn landet når det gjeld arbeidsløyse (var spesielt høg i 2009), dødelegheit menn, hjerte-kar menn, kreft menn, høg timeinnsats heimetenester og låg fødselsvekt. Dette kan indikererar nokre utfordringar for kommunen. c) Dødelegheit i befolkninga pr 100.000 innbyggjarar. Dødelegheit menn (0-74år)
Dødelegheit kvinner (0-74år) Det er særleg grunn til å merke seg at Hyllestad kommune har høgst dødelegheit for menn 0-74 år i fylket. Ein må sikre at ein auka innsats på folkehelse også når fram til dei relativt mange arbeidsinnvandrarane som bur i kommunen. Mogelegheiter Gjennom interkommunalt samarbeid er det mogeleg å etablere eit strukturert og betre kvaliteten på det miljøretta helsevernet i kommunen. Det er naturleg å konsentrere seg om nasjonale satsingsområde som fysisk aktivitet, psykisk helse, kosthald og tobakk, og at ein byggjer vidare på det etablerte Frisklivstilbodet Aktiv på dagtid. Ein bør etablere eit strukturert tverrfagleg opplegg i form av ein Frisklivssentral, med individuell tilvising frå lege, motiverande samtale, tiltak og oppfølgjing. Dette for å nå brukarar med store behov og som elles ikkje stiller opp. Ein Frisklivssentral er meir eit førebyggjande helsetiltak enn eit reint folkehelsetiltak. For å utvikle, leie- og koordinere folkehelsearbeidet, er det mogeleg å opprette ei deltidsstilling som folkehelsekoordinator med tilskot frå fylkeskommunen. Ein må ha fokus på å fange opp dei med størst behov. Trugsmål Trange økonomiske rammer kan vanskeleggjere ei strukturert satsing på folkehelse. Ulike faglege interesser kan vanskeleggjere ein samla tverrfagleg innsats. Det daglege kurative arbeidet tek all tid og gjer det vanskeleg å prioritere innsats på folkehelsearbeid. Evaluering av helse og omsorgsplanen/kva har skjedd? Kommunen valde å ikkje gå inn i det interkommunale samarbeidet om miljøretta helsevern pga kostnadane. Oppgåva ligg hos kommuneoverlegen. Ho har utarbeidt Smittevernplan for kommunen og gjennomført tilsyn i barnehagen i samarbeid med helsesøster. Det er planlagt tilsyn i asylmottak primo 2017. Helsetenesta i kommunen har hatt stor nytte av Smittevernplanen i samband med oppfølginga av unge einslege asylsøkjarar. Hyllestad Frisklivssentral vart etablert i 2014, men det økonomiske fundamentet er skjørt. Fysis aktivitet, kosthaldsrettleiing og motivasjonsarbeid er satsingsområde. I samband med etableringa av asylmottaka, fekk ein m.a. styrka den psykiske helsetenesta og helsestasjonen, som igjen har ført til ei viss styrking av skulehelsetenesta. Desse styrkingane bør vidareførast på permanent basis. Det vart oppretta ei stilling som folkehelsekoordinator med tilskot frå fylkeskommunen. Stillingsressursen fall bort i 2017 då fylkeskommunen fjerna tilskotsordninga, men oppgåvene ligg framleis hos rådmannen og linjeleiarane. 5. Folkehelseplanen 2014-2018 Følgjande er henta frå plandokumentet: 3.3 Oppsummering av folkehelse utfordringar i Hyllestad kommune. Som sagt i innleiinga har Hyllestad same utfordringane innan helse som fylket og landet generelt. Små variasjonar kan på kort sikt gi store utslag på lokal statistikk.
4 Mål og satsingsområde Henta frå folkehelsemeldinga 2013 «Befolkningens helse og sosiale forskjeller i helse påvirkes av velferdsutvikling og forskjeller i levekår. Utvikling i helse er nært knyttet til oppvekstvilkår og de forholdene vi lever under. Det handlerom å legge til rette for en samfunnsutvikling som gir gode betingelser for helse. Vi har et spesielt ansvar for barn og unge. Regjeringen mener at hovedinnsatsen må rettes inn her. Lykkes vi med å utvikle et mer helsefremmende samfunn, vil vi også skape et grunnlag for et inkluderende arbeidsliv, kreativitet, innovasjon og bidra til samfunnsbygging på en rekke andre områder. God helse og bedre levekår i befolkningen er derfor et mål for all offentlig politikk.» 4.1 Visjonar og målsetning Hyllestad kommune har valt å ta utgangspunkt i regjeringa sine nasjonale mål - Hyllestad kommune skal arbeide for å fremmer helse hos alle innbyggjarane. - Hyllestad kommune skal arbeide for å redusere helseforskjellar slik at folk får fleire leveår med god helse og trivsel Folkehelsearbeidet er forankra i fleire av kommunen sine plandokument. I Hyllestad sin kommuneplanen for Hyllestad kommune 2009-2020 er hovudmålet: «Hyllestad skal vere ein god kommune å leve i for alle.» Dette omfattar og fokus på levekår og folkehelse. I tillegg er folkehelsearbeidet forankra i Plan for idrett, friluftsliv og fysisk aktivitet 2011-2014. Her er overordna målet: «Sikra at innbyggjarane i Hyllestad kommune får gode tilhøve for friluftsliv, fysisk aktivitet og idrettsaktivitet slik at dei kan utvikle seg ut frå eigne interesser og føresetnader, samt å motivere innbyggarane til å nytta desse.» Hyllestad sin Helse- og omsorgsplan 2012 2020 seier at det i kommunen sitt arbeid med folkehelse kan vere naturleg å konsentrere seg om nasjonale satsingsområde som fysisk aktivitet, kosthald, psykisk helse og tobakk. Her er det er ei mogelegheit å bygge vidare på det etablerte Frisklivstilbodet Aktiv på dagtid i retning av ein Frisklivssentral. 4.2 Satsingsområder For å avgrense og konkretisere arbeidet om folkehelse er valt nokre satsingsområder i 2014-2018: - Fysisk aktivitet og ernæring - Psykisk helse 6. Kartlegging i møte med tenestene. 7. Nokre folkehelseutfordringar drøfting og strategi Det statistiske grunnlaget er lite, og ein må difor vere varsam med å trekke bastante konklusjonar. Dette gjeld særleg helse- og levekårstatistikk. Tilfeldig sjukdomsopphoping kan gi store statistiske utslag og ein kan ha periodar med permiteringar og arbeidsløyse. Ein må såleis sjå utslaga over tid. Dei demografiske utfordringane er derimot tydelege og varige. Ein veit heilt sikkert at det blir mange fleire eldre i kommunen. Fram mot 2040 blir aldersgruppa 80+ nesten dobla. Det vil primært vere helse- og omsorgstenestene som må riggast for å møte denne situasjonen. Ein må pårekne at dei fleste i denne gruppa ikkje vil ha nær familie i nærleiken. Sosiale tiltak mot isolasjon og einsemd, som til dømes Sørvisskyssen, må utviklast og vidareførast. Her er eit potensiale for frivillig arbeid. Prognosane viser at barnetalet i skulealder vil gå mykje ned framover mot 2030. Prognosen for den yngste aldersgruppa er relativt stabil. Dette vil innebere store omstillingar for skulen i Hyllestad og Dale vidaregåande skule. Samstundes har aldersgruppa 20-39 ein stor nedgang fram mot 2040, og
med stort kvinneunderskot, er utgangspunktet heller negativt med omsyn til tal barnefødslar. Kommunen må vurdere tiltak for å motverke ei slik utvikling. Arbeid, bustader og fritidstilbod er viktige stikkord her. Nedgang i den yrkesaktive aldersgruppene vil medføre at det blir vanskelegare å rekruttere lokal arbeidskraft. I ein normalsituasjon med stram arbeidsmarknad vil ein i større grad måtte rekruttere arbeidskraft frå utlandet. Levekårsstatistikk viser at utdanningsnivået er lågare enn gjennomsnittet for landet. Inntektsnivået er lågare enn for landet, men det kan sjå ut som at det er relativt liten inntektsulikskap mellom hushaldningane. Nyare statistikk (Samhandlingsbarometerer) viser at delen av innbyggjarane i kommunen med låg inntekt har avteke imotsetning til landet der skilnaden har auka. Andelen med låg inntekt er i dag mindre enn for landet. Sjølv om mange no er/har vore permiterte ved Havyard, har arbeidsløysa over tid vore relativt låg. Det er lite kriminalitet og lite utbetaling av økonomisk sosialhjelp. Tidlegare målingar har vist at det kan sjå ut som trivselsen blant 10.klassingar er noko lågare enn i landet, men det er svært lågt fråfall i vidaregåande skule. Forsking viser at låg utdanning og inntekt er risikofaktorar når det gjeld folkehelse. Tilrettelegging for fysisk aktivitet for ålmenta, og fokus på ernæring og fysisk aktivitet i barnehage og skule er tiltak som kan verke utjamnande. Målingar tyder på at det er relativt få innbyggjarar med tilfredsstillande kvalitet på drikkevatnet. Dette har samangeng med kvalitetsproblema som har vore ved vassverka, og at det er relativt få abonnentar. Innbyggjarar med private brønnar bør oppmodast om å kontrollere kvaliteten på drikkevatnet. Det at det er og blir fleire eldre, vil naturleg medføre ein auke i tilfelle av tildømes demens og kreft. Det kan sjå ut som førekomst av personskader, hoftebrot og hjerte-karsjukdom i befolkninga er høgare enn i landet, og at dødelegheita hos menn (0-74 år) er høg. Personskader kan ha samanheng med Havyard, og ein periode var det svært mykje augeskader, men dette har avteke pga arbeidsmiljøtiltak. Hoftebrot har gjerne samanheng med høg alder og kan forklarast med mange eldre i kommunen. Gode førebyggande tiltak her vil kunne redusere omfanget og belastninga på helsetenesta. Hjerte-karsjukdom kan og ha samanheng med høg alder, men også med livsstil. Vektmålingar på sesjon, førekomsten av diabetes 2 og relativt høg dødelegheit blant menn, indikerer livsproblematikk. Tiltak retta mot røyking, alkohol, kostkald, fysisk aktivitet og psykisk helse vil kunne motverke ei negativ utvikling. Hans Johan Breidablikk som har forska på ungdom sin livsstil, seier til Firda 5.12.16 at røyking og alkoholbruk blant unge har hatt ein ein stor nedgang, det er ei betring når det gjeld fysisk aktivitet, og at born og unge et meir frukt og grønsaker no enn før. Han antydar at fedmeepedemien er i ferd med å flate ut, og ser ein stor reduksjon i trafikkulukker. Tannhelsa blant born og unge i Hyllestad er jamt over god. På den andre sida er ungdom i sterk grad utsett for eigne og andre sine forventningar og påverknad frå mote- og media når det gjeld klede, utsjånad og prestasjonar. Livet på sosiale mediar forsterkar presset og medfører at born og unge er sårbare for mobbing og overgrep. Kommunen har teke i mot flyktningar siste åra frå Syria, Eritrea og Sudan. I 2015 vart det dessutan etablert to mottak for unge einslege asylsøkjarar med inntil 90 plassar. Eitt av mottaka vart nedlagt i 2016. Kommunen organiserer opplæring for både flyktningar og asylsøkjarar. I forhold til asylmottaka organiserer kommunen helsekartlegging og nødvendig helseoppfølgjing og smittevernarbeid. Tannklinikken har mykje tannhelsekartlegging og oppfølgjing av dei unge asylsøkjarane. Integrering,
opplæring og sysselsetting av flyktningane vil vere ei utfordring framover. Ein bør vere særleg merksam på desse gruppene når det gjeld folkehelsearbeidet. Folkehelseutfordringane bør legge føringar for, og takast omsyn til i det overordna planarbeidet og prioriteringane framover. Jens Chr. Lundeland Helse- og omsorgssjef Kopi til: Irene Bøe Gjermund Flage Elin Garnes Solås Anne Merete Takle Stig Aron Tverberg Økonomiavdelinga Oppvekstsektoren Sentraladministrasjonen Leiar NAV Hyllestad Plan og utvikling